Էլոնգացիա (աստղագիտություն)

Այս դիագրամը ցույց է տալիս տարբեր հնարավոր Էլոնգացիաներ (ε), որոնցից յուրաքանչյուրն մոլորակի և Արեգակի միջև անկյունային հեռավորությունն է՝ Երկրի վրա գտնվող դիտորդի տեսանկյունից։

Էլոնգացիան մոլորակի և Արեգակի անկյունային հեռավորությունն է՝ Երկիրը վերցնելով որպես հղման կետ։

Մեծագույն էլոնգացիան առավելագույն անկյունային հեռավորությունն է։ Աստղագիտական աղյուսակները և կայքերը, օրինակ՝ Heavens-Above-ը, կանխատեսում են, թե երբ և որտեղ մոլորակները կհասնեն իրենց հաջորդ մեծագույն էլոնգացիաներին։

Երբեմն էլոնգացիա ասելով նկատի ունեն նաև Լուսնի անկյունային հեռավորությունը Երկրից կամ մեկ այլ մոլորակի բնական արբանյակի անկյունային հեռավորությունը իր կենտրոնական մոլորակից, օրինակ՝ Իոյի անկյունային հեռավորությունը Յուպիտերից։

Քառանկյուն է կոչվում այն վիճակը, երբ մարմնի (Լուսին կամ մոլորակ) էլոնգացիան 90° կամ 270° է, այսինքն՝ մարմին–Երկիր–Արեգակ անկյունը կազմում է 90°։

Ստորին մոլորակների Էլոնգացիա

Տրված ստորին մոլորակի մեծագույն էլոնգացիան տեղի է ունենում, երբ նրա դիրքը ուղեծրի վրա Արեգակի շուրջ ընկած է այն կետի վրա, որը շոշափում է Երկրի դիտորդի ուղղությանը։ Քանի որ ստորին մոլորակները գտնվում են Երկրի ուղեծրից ներս, դրանց էլոնգացիայի դիտարկումը համեմատաբար դժվար չէ (օրինակ՝ խորը տիեզերքի մարմինների համեմատ)։ Երբ մոլորակը գտնվում է իր մեծագույն էլոնգացիայի պահին, այն Երկրից դիտելիս թվում է Արեգակից առավել հեռու, և այդ պահին նրա տեսանելիությունը նույնպես լավագույնն է։

Երբ ստորին մոլորակը երևում է մայրամուտից հետո, այն գտնվում է իր մեծագույն արևելյան էլոնգացիայի մոտ։ Երբ այն երևում է արևածագից առաջ, ապա՝ իր մեծագույն արևմտյան էլոնգացիայի մոտ։ Մերկուրիի մեծագույն էլոնգացիայի անկյունը (արևելք կամ արևմուտք) տատանվում է 18°–ից մինչև 28°, իսկ Վեներայինը՝ 45°–ից մինչև 47°։ Այս արժեքները տարբերվում են, քանի որ մոլորակների ուղեծրերը էլիպսաձև են, այլ ոչ կատարյալ շրջանաձև։ Այս տատանումներին նպաստում է նաև ուղեծրի թեքումը, որի պատճառով յուրաքանչյուր մոլորակի ուղեծրային հարթությունը փոքր-ինչ թեք է հղման հարթությունների նկատմամբ, ինչպիսիք են խավարածիրը ու անփոփոխ հարթությունը։

Մեծագույն էլոնգացիայի պարբերություն

Մոլորակի մեծագույն էլոնգացիաները տեղի են ունենում պարբերաբար՝ մեծագույն արևելյան էլոնգացիաից հետո գալիս է մեծագույն արևմտյանը, և հակառակը։ Պարբերությունը կախված է Երկրի և մոլորակի անկյունային հարաբերական արագությունից, ինչպես այն երևում է Արեգակից։ Այդ պարբերությունը լրացնելու համար պահանջվող ժամանակը մոլորակի սինոդիկ պարբերությունն է։

Դիցուկ T-ն պարբերությունն է (օրինակ՝ երկու մեծագույն արևելյան էլոնգացիաների միջև ընկած ժամանակը), ω-ն՝ հարաբերական անկյունային արագությունը, ω_e՝ Երկրի անկյունային արագությունը, իսկ ω_p՝ մոլորակի անկյունային արագությունը։ Այդ դեպքում.

$T={2\pi \over \omega }={2\pi \over \omega _{\mathrm {p} }-\omega _{\mathrm {e} }}={2\pi \over {2\pi \over T_{\mathrm {p} }}-{2\pi \over T_{\mathrm {e} }}}={1 \over {{1 \over T_{\mathrm {p} }}-{1 \over T_{\mathrm {e} }}}}={T_{\mathrm {e} } \over {T_{\mathrm {e} } \over T_{\mathrm {p} }}-1}$

որտեղ T_e-ն և T_p-ն համապատասխանաբար Երկրի և մոլորակի տարիներն են (այսինքն՝ Արեգակի շուրջ պտույտների պարբերությունները, որոնք կոչվում են սիդերիկ պարբերություններ)։

Օրինակ՝ Վեներայի տարին (սիդերիկ պարբերություն) 225 օր է, իսկ Երկրինը՝ 365 օր։ Այսպիսով, Վեներայի սինոդիկ պարբերությունը, որը ցույց է տալիս երկու արևելյան մեծագույն էլոնգացիաների միջև ընկած ժամանակահատվածը, 584 օր է․ նույնը վերաբերում է արևմտյան դեպքերին։

Այս արժեքները մոտավոր են, քանի որ (ինչպես նշվեց վերևում) մոլորակների ուղեծիրները ոչ կատարյալ շրջանաձև են և ոչ էլ ամբողջությամբ համահարթ։ Երբ մոլորակը մոտ է Արեգակին, այն շարժվում է ավելի արագ, քան երբ հեռու է նրանից, ուստի մեծագույն էլոնգացիայի ճշգրիտ ամսաթվի և ժամի որոշման համար անհրաժեշտ է ուղեծրային մեխանիկայի ավելի բարդ վերլուծություն։

Վերին մոլորակների էլոնգացիա

Վերին մոլորակները, թզուկ մոլորակները և աստերոիդերը ենթարկվում են այլ ցիկլի։ Միաձուլումից հետո նման օբյեկտի էլոնգացիա շարունակում է մեծանալ, մինչև մոտենում է առավելագույն արժեքի, որը մեծ է 90°-ից (անհնար է ստորին մոլորակների համար) և հայտնի է որպես առճակատում, ինչը կարելի է դիտարկել նաև որպես հելիոկենտրոն միաձուլում Երկրի հետ։ Վերին մոլորակում գտնվող դիտորդի տեսանկյունից, առճակատման պահին Երկիրը երևում է Արեգակի հետ միաձուլման մեջ։ Տեխնիկապես առճակատման կետը կարող է տարբերվել մեծագույն էլոնգացիայի ժամանակից և կետից։ Առճակատումը սահմանվում է որպես այն պահը, երբ նման օբյեկտի և Արեգակի երևացող խավարածրային երկայնությունները (տեսանելի Երկրից) տարբերվում են 180°-ով։ Այսպիսով այն հաշվի չի առնում, թե որքանով է օբյեկտը շեղված Երկրի ուղեծրի հարթությունից։ Օրինակ՝ Պլուտոնը, որի ուղեծիրը խիստ թեք է մոլորակների գրեթե համընկնող հարթության նկատմամբ, ունի մեծագույն էլոնգացիա, որը շատ փոքր է 180°-ից առճակատման ժամանակ։ Չորս բառանոց «Արեգակից առավելագույն երևացող էլոնգացիա» արտահայտությունը տալիս է էլոնգացիայի ավելի ամբողջական սահմանում։

Բոլոր վերին մոլորակները առավել նկատելի են առճակատման պահին, քանի որ այդ ժամանակ նրանք գտնվում են Երկրին մոտ կամ իրենց առավել մոտ կետում և ամբողջ գիշեր գտնվում են հորիզոնից վեր։ աստղային մեծության տատանումները, որոնք պայմանավորված են էլոնգացիայի փոփոխությամբ, ավելի մեծ են, երբ մոլորակի ուղեծիրը մոտ է Երկրի ուղեծրին։ Մարսի աստղային մեծությունը հատկապես փոխվում է էլոնգացիայի հետ․ այն կարող է լինել +1,8, երբ գտնվում է միաձուլման մեջ ափելիոնի մոտ, բայց հազվագյուտ բարենպաստ առճակատման ժամանակ հասնում է −2,9-ի, ինչը նշանակում է յոթանասունհինգ անգամ ավելի պայծառ, քան իր նվազագույն պայծառության ժամանակ։ Որքան հեռանում ենք Արեգակից, այնքան աստիճանաբար նվազում է տեսանելի մեծության տարբերությունը, որը կապված է էլոնգացիայի տարբերության հետ։ Առճակատման ժամանակ Յուպիտերի պայծառությունը Երկրից տատանվում է մոտավորապես 3,3 անգամով, մինչդեռ Ուրանինը՝ մերկ աչքով տեսանելի ամենահեռավոր մարմինը Արեգակնային համակարգում, տատանվում է մոտավորապես 1,7 անգամով։

Քանի որ աստերոիդերը պտտվում են ուղեծրով, որը քիչ է տարբերվում Երկրից, նրանց մեծությունը կարող է մեծապես տատանվել էլոնգացիաից կախված։ Աստերոիդների գոտում գտնվող ավելի քան մեկ տասնյակ օբյեկտներ կարելի է տեսնել 10×50 հեռադիտակով միջին առճակատման ժամանակ, բայց դրանցից միայն Կերեսը և Վեստան են միշտ ավելի պայծառ, քան +9,5 սահմանը, նույնիսկ ուղեծրային առճակատման ամենավատ դիրքերում (ամենափոքր էլոնգացիաների դեպքում)։

Այլ մոլորակների արբանյակների էլոնգացիա

Երբեմն էլոնգացիա ասելով նկատի ունեն մեկ այլ մոլորակի արբանյակի անկյունային հեռավորությունը իր կենտրոնական մոլորակից, օրինակ՝ Իոի անկյունային հեռավորությունը Յուպիտերից։ Այս դեպքում նույնպես կարելի է խոսել մեծագույն արևելյան էլոնգացիայի և մեծագույն արևմտյան էլոնգացիայի մասին։ Ուրանի արբանյակների դեպքում սովորաբար խոսվում է մեծագույն հյուսիսային էլոնգացիայի և մեծագույն հարավային էլոնգացիայի մասին, քանի որ Ուրանի պտույտի առանցքը շատ մեծ թեքում ունի։

Տես նաև

• Վեներայի ասպեկտներ
• Միաձուլում (աստղագիտություն)

Արտաքին հղումներ

• Mercury Chaser's Calculator (Greatest Elongations of Mercury)