Էլեկտրաշոկարտճանակ
Թեյզեր, Թազեր կամ Էլեկտրաշոկարտճանակ (անգլերեն՝ Taser), ոչ մահաբեր էլեկտրահարված զենքեր. Թեյզեր ապրանքանիշի էլեկտրաշոկի սարքերի և անալոգների միջև հիմնական տարբերությունը արտոնագրված տեխնոլոգիայի մեջ է, որը թույլ է տալիս նվազագույնի հասցնել վնասվածքն ու մահը հանցագործին ձերբակալելու ժամանակ և թիրախը 4,5-ից 10 մետր հեռավորության վրա խոցելու ունակության մեջ[1]։
Թեյզերները արտադրվում են Taser International (այժմ՝ Axon)[2] կողմից Սքոթսդեյլում, Արիզոնա։
Թեյզերը դիրքավորվում է որպես մարդու առողջության համար ոչ մահաբեր և գրեթե լիովին անվտանգ սարք, որը նախատեսված է ոստիկանության կողմից հանցագործին հետապնդելու, ձերբակալության կամ կալանավորման դեմ դիմադրություն ցույց տալու և պոտենցիալ վտանգավոր մարդկանց օգտագործման համար, որոնց հետ կապված՝ ստանդարտ իրավիճակում կարող է օգտագործվել հրազեն։ Մի շարք երկրներում թեյզերի կիրառումը ներառված է ուժի կիրառման ազգային սկզբունքներում՝ որպես կասկածյալի վրա ազդելու քայլերից մեկը։
Այնուամենայնիվ, չնայած արտադրողի պնդումներին, որ թեյզերը անվտանգ է օգտագործման համար, շատ կազմակերպություններ և անհատներ վիճարկում են այս տեսակետը։ Այսպես, Amnesty International իրավապաշտպան կազմակերպությունը 2001-ից 2008 թվականներին գրանցել է 334 մահ՝ թեյզերի օգտագործման պատճառով։
Զարգացման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1969 թվականին ՆԱՍԱ-ի նախկին հետազոտող Ջեք Քովերը սկսեց աշխատել ոստիկանության համար ոչ մահաբեր զենքերի վրա։ Մինչև 1974 թվականը նա ավարտեց սարքի մշակումը և ստացավ ԱՄՆ արտոնագիր թիվ 3803463 «Զենք անշարժացման և կալանավորման համար»՝ հեռավորության վրա էլեկտրական հոսանքի իմպուլսներով հարվածելով մարդուն[3]։ Կազմը սարքն անվանել է «Taser»՝ Thomas Swift Electrical Rifle (T.S.E.R.) հապավումը, իսկ «A» է ավելացվել էյֆոնիայի համար։ Անվանումը կապված է գյուտարար Թոմաս Սվիֆթի անվան հետ՝ Վիկտոր Էփլթոնի «Թոմ Սվիֆթը և նրա էլեկտրական հրացանը» գիտաֆանտաստիկ վեպի հերոսը («Թոմ Սվիֆթը և նրա էլեկտրական հրացանը»)։
Օրիգինալ 1976 թվականի Taser Public Defender-ն օգտագործում էր վառոդ՝ կրակելիս էլեկտրոդներ դուրս հանելու համար, ինչը ԱՄՆ-ի ալկոհոլի, ծխախոտի և հրազենի բյուրոյին ստիպեց սարքը դասակարգել որպես հրազեն։
Taser International-ի գործադիր տնօրեն Ռիկ Սմիթը և նրա եղբայր Թոմասը սկսեցին ուսումնասիրել այն, ինչ նրանք անվանում են «քաղաքացիների և իրավապահների համար ուժի ոչ բռնի կիրառում» 1993 թվականին։ Արիզոնա նահանգի Սքոթսդեյլ քաղաքում գտնվող իրենց արտադրական հաստատությունում եղբայրներն աշխատեցին Ջեք Քովերի հետ՝ ստեղծելով ոչ հրազենային ցնցող սարք։ 1994-ին նրանք թողարկեցին նոր Air Taser 34000՝ Every Shot Identification (AFID) համակարգով, որը նախատեսված էր նվազեցնելու հանցագործների՝ սարքն օգտագործելու հավանականությունը։ Թեյզեր օգտագործելիս այն օդ է բաց թողնում մեծ քանակությամբ կոնֆետիներ, որոնց յուրաքանչյուր կտոր պարունակում է սարքի սերիական համարը։ ԱՄՆ-ի հրազենի վերահսկման գործակալությունը (ATF) որոշել է, որ Air Taser-ը հրազեն չէ։
1999 թվականին Taser International-ը թողարկեց նոր, ավելի էրգոնոմիկ Advanced Taser M-ը, որն առաջինն էր, որ օգտագործեց արտոնագրված տեխնոլոգիա, որն առաջացնում է նյարդամկանային կաթված։
2003 թվականի մայիսին Taser International-ը թողարկեց իրենց ամենահայտնի սարքը՝ Taser X26-ը։ Այն ժողովրդականություն է ձեռք բերել իր կոմպակտ չափի և թեթև քաշի շնորհիվ։
2009 թվականի հուլիսի 27-ին Taser International-ը թողարկեց Taser X3-ը, որը կարող է արձակել մինչև 3 կրակոց՝ առանց փամփուշտները փոխելու (փամփուշտները շատ ավելի բարակ են, քան նախորդ մոդելը)։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Taser Cartridges». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
- ↑ «TASER» (անգլերեն). www.axon.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 11-ին.
- ↑ Слюсар, В. (2003). «Новое в несмертельных арсеналах. Нетрадиционные cредства поражения» (PDF). Электроника: наука, технология, бизнес. — 2003. — № 2. էջեր С. 60 — 66.