Էդվարդ Ուիլյամս Մորլի
Էդվարդ Ուիլյամս Մորլի (հունվարի 29, 1838 - փետրվարի 24, 1923) ամերիկացի գիտնական էր, որը հայտնի էր թթվածնի ատոմային քաշի ճշգրիտ չափումներով և Մայքելսոն-Մորլի փորձով։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մորլին ծնվել է Նյուարկում, Նյու Ջերսիում, Աննա Կլարիսա Թրեյթի և Սարդիս Բրյուսթեր Մորլիի ընտանիքում։ Նրա ծնողները վաղ գաղութատիրական արմատներ ունեին և բրիտանական ծագում։ Մորլին մեծացել է Կոնեկտիկուտ նահանգի Ուեսթ Հարթֆորդ քաղաքում։ Վաղ մանկությունից նա հաճախ տառապում էր առողջական խնդիրներով, ինչի պատճառով հայրը նրան կրթել է տանը մինչև տասնինը տարեկանը։[1]
1857 թվականին Մորլին ընդունվեց Ուիլյամս քոլեջ, որը գտնվում է Մասաչուսեթս նահանգի Ուիլյամսթաուն քաղաքում։ 1860 թվականին նա ստացավ բակալավրի աստիճան (Ա.Բ.), իսկ 1863-ին՝ մագիստրոսի կոչում։ Մոտ 1860 թվականին Մորլին աստիճանաբար հեռացավ մանկուց իրեն հրապուրող քիմիայից՝ կենտրոնացնելով ուշադրությունը օպտիկայի և աստղագիտության վրա։ 1860-61 թվականներին նա տեղադրեց տարանցիկ գործիք, կառուցեց ժամանակագրություն և իրականացրեց քոլեջի աստղադիտարանի լայնության առաջին ճշգրիտ որոշումը։ Վերջինս դարձավ նրա առաջին գիտական հոդվածի թեման, որը նա ներկայացրեց Գիտության առաջընթացի ամերիկյան ասոցիացիայի համաժողովում 1866 թվականին։[1]
Իր ծնողների խորհրդով Մորլին 1861 թվականին ընդունվեց Անդովերի աստվածաբանական ճեմարան, որն ավարտեց 1864 թվականին։ Հավանաբար, հենց այստեղ էլ նա ձեռք բերեց եբրայերենի աշխատանքային գիտելիքներ։ 1866-1868 թվականներին նա աշխատեց որպես ուսուցիչ մասնավոր դպրոցում, իսկ 1868 թվականին ստացավ Օհայոյի մի փոքր գյուղական ծխում քարոզելու հրավեր։
Այդ ժամանակահատվածում Մորլին նշանակվեց քիմիայի պրոֆեսոր Western Reserve College-ում (այն ժամանակ տեղակայված Հադսոնում, Օհայո, հետագայում տեղափոխվեց Քլիվլենդ և վերանվանվեց Քեյս Վեսթերն Ռեզերվ համալսարան)։ Նա այս հաստատությունում մնաց մինչև թոշակի անցնելը՝ 1906 թվականը։ Այս նշանակումը նրա գիտական ու մասնագիտական գործունեության համար շրջադարձային նշանակություն ունեցավ։
1873 թվականին Մորլին ստանձնեց նաև Քլիվլենդի բժշկական քոլեջի քիմիայի պրոֆեսորի պաշտոնը, սակայն 1888 թվականին հրաժարվեց այս դիրքից՝ ավելի շատ ժամանակ տրամադրելու իր հետազոտություններին։ Հադսոն տեղափոխվելուց առաջ նա ամուսնացավ Իմբելա Ա. Բերդսոլի հետ։[1]
Քլիվլենդում բնակվելու տարիներին Մորլին ստեղծեց ԱՄՆ-ում քիմիական պարբերականների լավագույն մասնավոր հավաքածուներից մեկը։ Նրա հավաքածուում ընդգրկված էին նույնիսկ ռուսերեն ամսագրեր, որոնց ընթերցման համար նա սովորեց ռուսաց լեզու։ Դասախոսական գործունեությունից հրաժարվելուց հետո համալսարանը ձեռք բերեց նրա գրադարանը և տեղափոխեց այն նրա անունը կրող քիմիական լաբորատորիա։
1906 թվականին Մորլին տեղափոխվեց Ուեսթ Հարթֆորդ, Կոնեկտիկուտ, որտեղ կառուցեց փոքրիկ տուն և լաբորատորիա։ Այստեղ նա շարունակեց իր անձնական ուսումնասիրությունները՝ կենտրոնանալով ապարների և հանքանյութերի վրա։[1]
Մորլին հրապարակել է 55 հոդված։ Նա ապրեց իր կնոջից ընդամենը մի քանի ամիս ավելի և վիրահատությունից հետո մահացավ Հարթֆորդի հիվանդանոցում 1923 թվականին։[1]
Հետազոտություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Օպտիկա և աստղագիտություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մորլիի ամենանշանակալի գիտական աշխատանքը վերաբերում էր ֆիզիկայի և օպտիկայի ոլորտներին։ Այս բնագավառում նա մի քանի տարի համագործակցել է ֆիզիկոս Ալբերտ Ա. Մայքելսոնի հետ։ Նրանց հիմնական ուսումնասիրությունը նպատակ ուներ չափել լույսի արագությունը տարբեր ուղղություններով և տարվա տարբեր ժամանակներում, երբ Երկիրը պտտվում է Արեգակի շուրջ իր ուղեծրով։
Գիտնականները նպատակ էին դրել հայտնաբերել տարբերություններ լույսի արագության մեջ՝ կախված ուղղությունից կամ Երկրի դիրքից։ Սակայն, Մայքելսոնի և Մորլիի զգույշ ու ճշգրիտ չափումները մշտապես ցույց տվեցին, որ լույսի արագությունը մնում է անփոփոխ՝ անկախ չափման ուղղությունից կամ Երկրի շարժումից իր ուղեծրում։ Այս փորձերը հանգեցրին այն եզրակացության, որը հայտնի է որպես «զրոյական արդյունք»՝ լույսի արագության տարբերությունների բացակայության վերաբերյալ։[2]
Մայքելսոն-Մորլիի փորձերի արդյունքները հաստատեցին Ալբերտ Էյնշտեյնի 1905 թվականին հիմնադրած պոստուլատը, ըստ որի լույսի արագությունը հաստատուն է բոլոր իներցիոն հղման համակարգերում՝ որպես Հարաբերականության հատուկ տեսության հիմնական դրույթ։[2]
Մորլին նաև համագործակցել է Դեյթոն Միլերի հետ ՝ Մայքելսոնի հետ աշխատանքից հետո:[2] Մորլին ինքն է չափել լույսի արագությունը, երբ այն անցնում է ուժեղ մագնիսական դաշտով։ Նա նաև ուսումնասիրել է պինդ նյութերի ջերմային ընդարձակումը։
Քիմիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Western Reserve College-ում Մորլիից պահանջվում էր դասավանդել ոչ միայն քիմիա, այլև երկրաբանություն և բուսաբանություն, ինչը նրան քիչ ժամանակ էր թողնում հետազոտության համար: Այնուամենայնիվ, նա ժամանակ գտավ Հադսոնում առաջին տասը տարիների ընթացքում հինգ հոդվածներ հրապարակելու համար, որոնք հիմնականում վերաբերում էին չափումների ճշգրտությանը:[1]
Քիմիայում՝ իր սկզբնական ոլորտում, Մորլին աշխատել էր մթնոլորտի բաղադրության և դրա գազերի կշիռների ճշգրիտ արժեքների որոշման վրա։ Թթվածնի ատոմային քաշի չափման աշխատանքները շուրջ ձգվել է տասնմեկ տարի։ Այս ընթացքում մեծ ժամանակ է ծախսվել գործիքների չափորոշման և չափումների ճշգրտության բարելավման վրա՝ հասնելով մոտ 1 մաս 10000-ից ճշգրտություն։[1] 1895 թվականին Մորլին ներկայացրեց նոր արժեք թթվածնի և ջրածնի ատոմային զանգվածի հարաբերակցության համար՝ ապահովելով այն ժամանակվա թթվածնի ատոմային քաշը։ Նրա թթվածնի ատոմային քաշի վերաբերյալ կատարած հետազոտությունը 1995 թվականին ճանաչվեց որպես Ազգային պատմական քիմիական ուղենիշ՝Ամերիկյան քիմիական ընկերության կողմից։[3]
Պատիվներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մորլին ընտրվել է Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիայի անդամ 1892 թվականին։[4] Նա եղել է Գիտության առաջընթացի ամերիկյան ասոցիացիայի նախագահը 1895 թվականին և եղել է Ամերիկյան քիմիական ընկերության նախագահը 1899 թվականին։ 1903 թվականին նա ընտրվել է որպես Ամերիկյան փիլիսոփայական ընկերության անդամ։[5] Լոնդոնի թագավորական ընկերության կողմից 1907 թվականին նա պարգևատրվել է Դեյվի մեդալով, որը կոչվել է բրիտանացի մեծ քիմիկոս սըր Համֆրի Դևիի պատվին։[1] 1917 թվականին նա ստացել է Ամերիկյան քիմիական ընկերության Չիկագոյի բաժնի Ուիլարդ Գիբսի մրցանակը։ [6]
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Edgar F. Smith; W. R. Dunstan; B. A. Keen; Frank Wigglesworth Clarke (1923). «Obituary notices: Charles Baskerville, 1870–1922; Alexander Crum Brown, 1838–1922; Charles Mann Luxmoore, 1857–1922; Edward Williams Morley, 1838–1923; William Thomson, 1851–1923». J. Chem. Soc., Trans. 123: 3421–3441. doi:10.1039/CT9232303421.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Կաղապար:Cite ANB
- ↑ «Edward W. Morley and the Atomic Weight of Oxygen». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-07-20-ին. Վերցված է 2012-04-27-ին.
- ↑ «Edward Williams Morley». American Academy of Arts & Sciences (անգլերեն). 2023-02-09. Վերցված է 2024-02-02-ին.
- ↑ «APS Member History». search.amphilsoc.org. Վերցված է 2024-02-02-ին.
- ↑ «Willard Gibbs Award». American Chemical Society Chicago Section. Վերցված է 7 April 2015-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Էդվարդ Ուիլյամս Մորլի կատեգորիայում։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էդվարդ Ուիլյամս Մորլի» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
