Երկաթի (II) օքսիդ

Երկաթի (II) օքսիդ
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	Երկաթի (II) օքսիդ
Քիմիական բանաձև	FeO
Մոլային զանգված	1,2E−25 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	6 գ/սմ³ գ/սմ³
Հալման ջերմաստիճան	1377 °C °C
Եռման ջերմաստիճան	3414 °C °C
Քիմիական հատկություններ
Դասակարգում
CAS համար	1345-25-1
PubChem	14945, 168499111
EINECS համար	215-721-8
SMILES	O=[Fe]
ЕС	215-721-8
ChEBI	14237
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Երկաթի (II) օքսիդը (ենթօքսիդ) քիմիական միացություն է կազմված երկվալենտ երկաթի և թթվածնի ատոմներից։

Ֆիզիկական հատկություններ

Երկաթի (II) օքսիդը սև բյուրեղային նյութ է, որի իոնային բյուրեղավանդակում գոյություն ունեն դատարկ հանգույցներ և կազմությունը համապատասխան է Fe_xO բանաձևին (x=0,89-0,95): Երկաթի (II) օքսիդի կայունությունը մեծանում է ջերմաստիճանը բարձրացնելիս։ Մոլեկուլը խորանարդային է, հալման ջերմաստիճանը՝ 1369^0C, ΔH⁰_գոյ.-272,4 ԿՋ/մոլ, S⁰₂₉₈ 53,9%/(մոլ·Կ)։

Բնության մեջ գտնվելը

Երկաթի ենթօքսիդը բնության մեջ հանդիպում է հազվագյուտ հանքի՝ իոցիտի (տեխնիկական անվանումը՝ վյուստիտ) տեսքով։

Քիմիական հատկություններ

Երկաթի (II) օքսիդը դրսևորում է հիմնային հատկություններ։ Շիկացումից հետո նվազում է քիմիական ակտիվությունը և պիրոֆորությունը։

• Չափավոր տաքացնելիս վերածվում է երկաթի (III) օքսիդի, ջերմաստիճանի բարձրացումը բերում է երկաթի (III) օքսիդի քայքայման և երկաթի (II) օքսիդի առաջացման (տես՝ ստացում)։

${\mathsf {4FeO{\xrightarrow {200-565^{o}C}}Fe_{3}O_{4}+Fe}}$

• Փոխազդում է նոսր աղաթթվի հետ։

${\mathsf {FeO+2HCl\longrightarrow FeCl_{2}+H_{2}O}}$

• Փոխազդում է խիտ ազոտական թթվի հետ։

${\mathsf {FeO+4HNO_{3}\longrightarrow Fe(NO_{3})_{3}+NO_{2}+2H_{2}O}}$

• Փոխազդում է նատրիումի հիդրօքսիդի հետ։

${\mathsf {FeO+4NaOH{\xrightarrow {400-500^{o}C}}Na_{4}FeO_{3}+2H_{2}O}}$

• Փոխազդում է թթվածնի հետ։

${\mathsf {4FeO+2nH_{2}O+O_{2}\rightarrow 2(Fe_{2}O_{3}\cdot nH_{2}O)}}$

${\mathsf {6FeO+O_{2}{\xrightarrow {300-500^{o}C}}2Fe_{3}O_{4}}}$

• Փոխազդում է ծծմբաջրածնի հետ։

${\mathsf {FeO+H_{2}S{\xrightarrow {500^{o}C}}FeS+H_{2}O}}$

• Վերականգնվում է ջրածնով և կոքսով։

${\mathsf {FeO+H_{2}{\xrightarrow {350^{o}C}}Fe+H_{2}O}}$

${\mathsf {FeO+C{\xrightarrow {>1000^{o}C}}Fe+CO}}$

Ստացումը

• Երկաթի և թթվածնի փոխազդեցությունից։

${\mathsf {2Fe+O_{2}{\xrightarrow {t}}2FeO}}$

• Անօդ պայմաններում երկաթի (III) օքսիդի քայքայումից։

${\mathsf {FeC_{2}O_{4}{\xrightarrow {t}}FeO+CO\uparrow +CO_{2}\uparrow }}$

• Երկաթի և երկաթի (III) օքսիդի, փոխազդեցությունից։

${\mathsf {Fe+Fe_{2}O_{3}{\xrightarrow {900^{o}C}}3FeO}}$

• Երկաթի և երկաթի (II, III) օքսիդի (երկաթաքարի) փոխազդեցությունից։

${\mathsf {Fe+Fe_{3}O_{4}{\xrightarrow {900-1000^{o}C}}4FeO}}$

• Երկաթի (III) օքսիդը շմոլ գազով վերականգնելիս։

${\mathsf {Fe_{2}O_{3}+CO{\xrightarrow {500-600^{o}C}}2FeO+CO_{2}\uparrow }}$

• Երկաթաքարի ջերմային քայքայումից։

${\mathsf {2Fe_{3}O_{4}{\xrightarrow {>1538^{o}C}}6FeO+O_{2}\uparrow }}$

• Առանց թթվածնի մուտքի երկաթի (II) հիդրօքսիդի թերմիկ (ջերմային) քայքայումից։

${\mathsf {Fe(OH)_{2}{\xrightarrow {150-200^{o}C}}FeO+H_{2}O}}$

• Առանց թթվածնի մուտքի երկաթի (II) կարբոնատի թերմիկ քայքայումից։

${\mathsf {FeCO_{3}{\xrightarrow {t}}FeO+CO_{2}\uparrow }}$

Կիրառությունը

• Մասնակցում է չուգունի ստացման դոմնային գործընթացին։
• Հանդիսանում է որպես կերամիկայի և հանքային ներկերի բաղադրիչ։
• Սննդի արդյունաբերության մեջ այն լայնորեն օգտագործվում է որպես սննդի ներկ՝ E172 համարի ներքո։
• Սևացման (արջնում) ժամանակ պողպատի մակերևույթի վրա երկաթի (II) օքսիդի ամուր, բարակ շերտ է ձևավորում, որի հաստությունից է կախված պողպատի փոփոխագունությունը (ցանկացած երանգի գույների ստացումը)։ Երկաթի (II) օքսիդի այս հատկությամբ է պայմանավորված պողպատի վրա գունային գծանկարներ ստանալու տեխնոլոգիան։

Թունավորություն

Երկաթի (II) օքսիդը թունավոր չէ։ Այնուամենայնիվ, երկաթի (II) օքսիդի աերոզոլները (փոշին, ծուխը) երկարատև ազդեցությունից հետո առաջացնում են համեմատաբար բարորակ ընթացքով պնևմոկոնիոզ։

Գրականություն

• Лидин Р. А. Справочник школьника. Химия. — М.: Астерель, 2003.
• Волков А. И., Жарский И. М. Большой химический справочник. — Мн.: Современная школа, 2005.
• Лидин Р. А. и др. Химические свойства неорганических веществ: Учеб. пособие для вузов. 3-е изд., испр. Под ред. Р. А. Лидина. — М.: Химия, 2000:
• Гринвуд Н. Химия элементов.
• Вредные химические вещества. Неорганические соединения V—VIII групп: Справ. изд./ А. Л. Бандман, Н. В. Волкова, Т. Д. Грехова и др.; Под ред. В. А. Филова и др. — Л.: Химия, 1989.