Եվրոդոլար
| Ֆինանսներ |
|---|
 |
| Ֆինանսական համակարգ |
Եվրոդոլար, ֆինանսական տերմին, վերաբերում է Միացյալ Նահանգներից դուրս շրջանառվող ԱՄՆ դոլարին՝ որպես գրանցված դրամ կամ արժեթղթայնացում: «Եվրո» բառը վերաբերում է միայն Եվրոպային, քանի որ եվրոդոլարի ստեղծման ժամանակ եվրո արժույթը դեռ գոյություն չուներ։
Ընդհանուր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Եվրոդոլարը ԱՄՆ-ի արժութային իրավասությունից դուրս գտնվող առևտրային օբյեկտ է և հիմք է հանդիսանում արտաամերիկյան ֆինանսական շուկաներում իրականացվող ֆինանսական գործարքների համար[1]։ Միջազգային հաշվարկների բանկի սահմանման համաձայն՝ եվրոդոլարներն այն ԱՄՆ դոլարներն են, որոնք ձեռք են բերված Միացյալ Նահանգներից դուրս և օգտագործվում են վարկառուներին վարկ տրամադրելու համար՝ անմիջապես դոլարով կամ փոխանակումից հետո՝ այլ արժույթով[2]։ Ֆորմալ առումով եվրոդոլարները փաստացի ներկայացնում են տեսախնայողական կամ ժամկետային ավանդներ (մինչև վեց ամիս ժամկետով), որոնք տնտեսվարող անձինք կամ կազմակերպություններ՝ ԱՄՆ-ից դուրս բնակվող կամ այնտեղ չգործող, ներդնում են ԱՄՆ դոլարով՝ ԱՄՆ-ից դուրս գործող առևտրային բանկերում[3]։ Դա եվրոդոլարի շուկան դարձնում է օֆշորային ֆինանսական կենտրոն։ Նրանք նաև չեն ենթարկվում Դաշնային պահուստային բանկի (Fed) նվազագույն պահուստի պահանջին, որը թույլ է տալիս ավելի բարձր տոկոսադրույքներ վճարել պարտատերերին[4]։
Առևտուր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Եվրոդոլարները առևտրային օբյեկտներ են փողի, կապիտալի և վարկային շուկաներում[5]։ Եվրոդոլարների շուկան այս շուկաներից յուրաքանչյուրի ենթաշուկան է: Շուկայի մասնակիցներն են խոշոր միջազգային բանկերը և խոշոր ընկերությունները, ինչպես նաև բազմազգ կորպորացիաները։
Եվրոդոլարի շուկայում հաճախակի հանդիպող եվրոդոլարային ֆինանսական գործիքներն են՝ եվրոդոլարային պարտատոմսերը, եվրոդոլարային համաձայնագրեր, փոփոխական տոկոսադրույքով պարտատոմսեր և տոկոսադրույքի ժամկետային պայմանագրեր, ինչպես նաև երկարաժամկետ ավանդները և ծանուցվող ավանդները։
Եվրոդոլարի շուկայում հաճախակի հանդիպող եվրոդոլարային ֆինանսական գործիքներն են՝ եվրոդոլարային պարտատոմսերը, եվրոդոլարային համաձայնագրեր[6], փոփոխական տոկոսադրույքով պարտատոմսեր և տոկոսադրույքի ժամկետային պայմանագրեր, ինչպես նաև երկարաժամկետ ավանդները և ծանուցվող ավանդները[7]։ Միջազգային վարկային գործարքներում, ի թիվս այլ արժույթների, օգտագործվում են նաև եվրոդոլարներ:
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Եվրոդոլարների շուկան իր սկզբնավորմամբ պայմանավորված է 1957 թվականի սեպտեմբերի ֆունտի ճգնաժամով, 1958 թվականի դեկտեմբերից բազմաթիվ եվրոպական արժույթների փոխարկելիությամբ և ԱՄՆ-ում վճարային հաշվեկշռի բարձր դեֆիցիտով[8]։ «Եվրոդոլարների շուկայի» մասին առաջին հրապարակումները հայտնվեցին 1960 թվականին, երբ Արևելյան բլոկի պետական բանկերը, մասնավորապես նախկին Խորհրդային Միությունը, հայտարարեցին, որ փնտրում են ԱՄՆ դոլարով կարճաժամկետ ներդրումներ ԱՄՆ-ից դուրս՝ անմիջապես կամ իրենց արևմտյան թղթակից բանկերի միջոցով՝ այդպիսով խթանելով եվրոդոլար շուկայի զարգացմանը[9]։ Գործընկեր բանկերից մեկը եղել է Փարիզում գտնվող Հյուսիսային Եվրոպայի առևտրային բանկը[10],որոնց հեռագրային հապավումը «Եվրոդոլար» էր[11]։ Հետագա մասնագիտացված գրականությունը հայտնվեց 1961 թվականին[12][13]։ Միասնական շուկայական տոկոսադրույքը հաստատվեց 1958 թվականից սկսած։ Լոնդոնի ֆինանսական կենտրոնը հաստատվեց որպես եվրոդոլարների առևտրի կենտրոն և դրանով իսկ ձեռք բերեց զգալի նշանակություն: Նրա առաջին անունը եղել է «Լոնդոնյան դոլարի շուկա» 1961 թվականին[14]։ Միջազգային հաշվարկների բանկի գնահատումների համաձայն՝ շուկայի ծավալը 1964 թվականին 9 միլիարդ ԱՄՆ դոլարից հասել է 25 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի 1968 թվականին[15] և 1972-ից հասել է մինչեւ 91 մլրդ ԱՄՆ դոլար[16]։ 1966 թվականից սկսած՝ Լոնդոնի բանկերը սկսեցին եվրոդոլարի շուկայում առաջարկել «Լոնդոնի դոլարային ավանդների վկայականներ»՝ որպես թողարկողներ։ Եվրոդոլարի շուկայի զարգացման հիմնական ֆինանսավորման աղբյուրներից էր՝ ԽՍՀՄ-ը, որը իր արժութային եկամուտները հիմնականում ներդնում էր արևմտյան եվրոպական բանկերում՝ միաժամանակ պաշտպանվելով ԱՄՆ-ի կողմից հնարավոր ճնշումներից և պահպանելով մուտքը միջազգային ֆինանսական շուկաներ, ինչպես նաև ՕՊԵԿ-ի Պետրոդոլարները։[17]
| Տարի | Շուկայի ծավալ
(միլիարդ ԱՄՆ դոլարներով) |
Գումարային առաջարկ ԱՄՆ-ից
(միլիարդ ԱՄՆ դոլարներով) |
Գումարային պահանջ ԱՄՆ-ում
(միլիարդ ԱՄՆ դոլարներով) |
|---|---|---|---|
| 1964 | 9,0 | 1,5 | 2,2 |
| 1965 | 11,5 | 1,3 | 2,7 |
| 1966 | 14,5 | 1,7 | 5,0 |
| 1967 | 17,5 | 2,6 | 5,8 |
| 1968 | 25,0 | 4,5 | 10,2 |
| 1969 | 37,5 | 6,7 | 17,8 |
| 1970 | 57,0 | 4,5 | 13,1 |
| 1971 | 71,0 | 6,1 | 8,3 |
| 1972 | 91,0 | 6,9 | 9,6 |
Լոնդոնի ֆինանսական կենտրոնը գրավեց եվրոպական մեծ բանկերին (ինչպես Algemene Bank Nederland, Barclays Bank, Deutsche Bank կամ Société Générale) և ԱՄՆ-ից արտարժույթային ավանդները՝ օֆշորային ֆինանսական կենտրոնների միջոցով՝ նախընտրելիորեն Բահամյան կղզիներից՝ տեղափոխելով դրանք Լոնդոն, այդ թվում՝ մաֆիայի սև գումարների փողերի լվացման գործընթացը։ Քանի որ չկար շուկայի կարգավորում, ավանդների և վարկավորման տոկոսադրույքները ավելի բարձր էին, քան ԱՄՆ դոլարը[18], որն էլ շուկայի մասնակիցներին հրավիրեց տոկոսադրույքի տարբերությունով շահույթ ստանալու գործարքի։
Ամերիկյան կապիտալի վերահսկողության վերացումը ոչ մի ազդեցություն չի ունեցել եվրոդոլարների շուկայի ահռելի աճի վրա[19]։ Միայն եվրոդոլարների ապագայի պայմանագրում բաց գործարքները 1999 թվականին հասել են ընդհանուր առմամբ 750 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի[20]։
Տնտեսական ասպեկտներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Եվրոդոլարների շուկայում փողի զանգվածի ծավալը կախված է հատկապես ԱՄՆ-ի (քրոնիկ) վճարային հաշվեկշռի դեֆիցիտից, քանի որ այն որոշում է օտարերկրացիների կողմից պահվող դոլարային մնացորդների ծավալը[21]։ Բրիտանիայի և Իտալիայի նման տիպիկ «բյուջետային պակաս ունեցող» երկրները եվրոդոլարի շուկայում հիմնականում համարվում են զուտ պարտքառուներ, մինչդեռ Գերմանիան, որպես «ավելցուկ ունեցող» երկիր, ունի զուտ վարկատուի դիրք։ Նավթային ճգնաժամը նավթ արտահանող երկրներին բերեց զուտ վարկատուի կարգավիճակ, քանի որ նրանք իրենց արժութային ավելցուկները կարող էին միայն մասնակիորեն օգտագործել ներմուծման համար։ Նրանք և այլ ավելցուկ ունեցող երկրներ ձևավորում են գումարի պահանջարկը։ Երբ եվրոդոլարային բանկային ավանդները կամ եվրոդոլարային փողային շուկայի թղթերը ներդրվում են եվրոհամակարգի վարկային հաստատություններում, ապա դրանք դասակարգվում են որպես M3 փողային զանգված[22]։
2002 թվականի հունվարին եվրոյի ներդրումը, կապիտալի շարժի ազատության աճը և որպես պահուստային արժույթ ԱՄՆ դոլարի թուլացումը ժամանակավորապես թուլացրին եվրոդոլարների շուկան, սակայն շուկայի ծավալը 2016 թվականին գնահատվեց 13,833 տրլն ԱՄՆ դոլար[23]։
Սահմանազատում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Եվրոպական շուկայի համար տարածված դարձավ «եվրոդոլարի շուկա» արտահայտությունը՝ այն տարբերելու համար Ասիադոլարի շուկաների կենտրոններից, ինչպիսիք են Հոնկոնգը, Սինգապուրը և Տոկիոն[24]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Wolfgang Gerke, Gerke Börsen Lexikon, 2002, S. 291
- ↑ Bank für internationalen Zahlungsausgleich (Hrsg.), Jahresbericht 35, 1965, S. 132
- ↑ Wolfgang Grill, Gabler Bank-Lexikon, 1995, S. 566
- ↑ Eurodollar: Markt ohne Netz. In: Կաղապար:Kein Selbstlink. Nr. 44, 1969 S. 152–157 (Կաղապար:FormatDate, online).
- ↑ Guido Eilenberger, Lexikon der Finanzinnovationen, 1996, S. 148
- ↑ Wolfgang Gerke, Gerke Börsen Lexikon, 2002, S. 291
- ↑ Manfred Borchert, Außenwirtschaftslehre, 1997, S. 398
- ↑ Eduard Lehmann, Was ist der Eurodollarmarkt?, in: Gewerkschaftliche Rundschau: Vierteljahresschrift des Schweizerischen Gewerkschaftsbundes 63, 1971, S. 27
- ↑ A R Holmes/F H Klopstock, The Continental Dollar Market, 1960, S. 197 ff.
- ↑ Henning Joachim Brandes, Der Euro-Dollarmarkt, 1968, S. 49
- ↑ Youssef Cassis, Metropolen des Kapitals, Murmann-Verlag/Hamburg, 2007, S. 317; ISBN 978-3-938017-95-1
- ↑ Paul Einzig, Statics and Dynamics of the Euro-Dollar-Market, in: The Economic Journal 71 (283), September 1961, S. 592 ff.
- ↑ Morgan Guaranty Survey (Hrsg.), The Euro-Dollar Market, Dezember 1961, S. 46 ff.
- ↑ Oscar L Altman, Foreign Markets for Dollars, Sterling and other currencies, in: IMF Staff papers VIII, 1961, S. 313
- ↑ Ira O. Scott Jr., The Euro-Dollar Market and ist Public Policy Implcations, 1970, S. 5 ff.
- ↑ Geoffrey Bell, The Euro-Dollar Market and the International System, 1973, S. 24 f.
- ↑ Robert Gilpin, The Political Economy of International Relations, in: The Fletcher Forum 12 (2), 1988, S. 359 ff.
- ↑ Investopedia.com/James Chen vom 31. Januar 2021, Eurodollar: Definition, Why It's Important, and Example, abgerufen am 14. Februar 2021
- ↑ M. Rosaria Zoppoli, Un'estate, 2004, S. 302
- ↑ Belal E. Baaquie, Quantum Finance, 2004, S. 193
- ↑ Hubertus Adebahr, Währungstheorie und Währungspolitik, Band I, 1990, S. 327
- ↑ Einführung in den Handel mit Eurodollar-Futures – TalkingOfMoney.com – Finanz- und Investitionszeitschrift. In: TalkingOfMoney.com – Finanz- und Investitionszeitschrift. (https://talkingofmoney.com/introduction-to-trading-eurodollar-futures).
- ↑ Nedbank CIB (Hrsg.), The rise and fall of the eurodollar system, September 2016, S. 3 ff.
- ↑ Wolfgang Gerke, Gerke Börsen Lexikon, 2002, S. 63
| ||||||
