Jump to content

Եռանկյունու գալակտիկա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Եռանկյունու գալակտիկա

ԳԱԼԵՔՍ աստղադիտարանի կողմից արված M33-ի ուլտրամանուշակագույն պատկեր
Դիտարկումների տվյալներ
Տեսակբամբակաձև պարուրաձև գալակտիկա և գալակտիկա
Մասն էՏեղական խումբ[1][2], [CHM2007] LDC 160?[3][2], [TSK2008] 222?[4][5][2] և M31 Group?[1][2]
ՀամաստեղությունԵռանկյունի
Կարմիր շեղում−0,000597 ± 1,0E−5[6]
Հեռավորություն0,8 ± 0,1 մեգապարսեկ[7]
Տիպային դասակարգումSA(s)cd[8]
Տեսանելի մեծություն5,72 ± 0,04[9]
Աստղագիտական մարմինPisces Dwarf? և Andromeda XXII?
Շառավիղ27 500 ± 0 լուսային տարի
Հետազոտության պատմություն
ՀայտնաբերողՈւիլյամ Փարսոնս, Giovan Battista Hodierna? և Շառլ Մեսսիե
Հայտնաբերման թվական1654
Նշանակումներ
NGC 598, M 33, 1ES 0131+30.3, RBS 214, UGC 1117, 2MASX J01335090+3039357, 1RXS J013350.9+303932, UZC J013351.1+303922, PGC 5818, LEDA 5818, RX J013351+30399, Z 0131.0+3024 և Z 502-110

Եռանկյունու գալակտիկա (անգլ.՝ Triangulum Galaxy), պարուրաձև գալակտիկա, որը գտնվում է Երկրից 2.73 միլիոն լուսային տարի հեռավորության վրա՝ Եռանկյունու համաստեղությունում։ Այն կատալոգավորվել է որպես Մեսսիե 33 կամ NGC 598։ Տրամագիծը 18.74 կիլոպարսեկ (61,100 լուսային տարի) է: Եռանկյունու գալակտիկան Տեղական խմբի գալակտիկաների երրորդ ամենամեծ գալակտիկան է՝ Անդրոմեդայից և Ծիր Կաթինից հետո։

Այս գալակտիկան Տեղական խմբի երկրորդ ամենափոքր պարուրաձև գալակտիկան է՝ Մագելանի Մեծ Ամպից հետո: Պատկանում է Մագելանյան տիպի պարուրաձև գալակտիկաների տեսակին[10]։ Ենթադրվում է, որ այն կա՛մ Անդրոմեդայի գալակտիկայի արբանյակն է, կա՛մ վերջինիս հետ փոխազդեցութան, նրանց արագությունների[11] և երկնքում նրանց հարաբերական մոտիկության պատճառով մոտենում է այդ գալակտիկային։ Եռանկյունու գալակտիկան ունի H II միջուկ[12]։

Ստուգաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եռանկյունու գալակտիկան իր անունը ստացել է Եռանկյունու համաստեղությունից, որում էլ այն գտնվում է։  

Երբեմն որոշ աստղագիտական տեղեկատվական գրքերում այն ոչ պաշտոնապես անվանում են «Պտտվող գալակտիկա»[13]: Այդ անվանումը հանդիպում է նաև որոշ համակարգչային աստղադիտակների ծրագրային ապահովման մեջ և որոշ հանրային կայքերում[14]։ Այնուամենայնիվ, SIMBAD-ի պրոֆեսիոնալ աստղագիտական տվյալների բազան նշում է, որ Պտտվող գալակտիկան պատկանում է Մեսսիե 101 դասին[15], որը աստղագիտական ոչ մասնագիտական մի քանի ռեսուրսների կողմից (ներառյալ հանրային կայքերը) նույնականացվում է «Պտտվող գալակտիկա» անվան հետ, և որը գտնվում է Մեծ Արջի համաստեղությունում[16]:

Տեսանելիություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բացառիկ լավ դիտարկման պայմաններում, առանց լույսի աղտոտման, Եռանկյունու գալակտիկան տեսանելի է անզեն աչքով[17]: Դիտողների համար այն ամենահեռավոր մշտական օբյեկտն է, որը տեսանելի է առանց խոշորացման և մոտ երկու անգամ ավելի հեռու է, քան Մեսսիե 31-ը՝ Անդրոմեդայի գալակտիկան[18][19]: Իր ֆիզիկական ընդլայնման պատճառով այն ավելի շատ ցրված կամ ընդլայնված օբյեկտ է, քան աստղաձև կետ:

Առանց օպտիկական միջոցների դրա տեսանելիությունը համեմատաբար մեծ է հեռավոր գյուղական վայրերում՝ մութ, չաղտոտված, պարզ երկնքում, սակայն երբեմն արվարձաններից դուրս գտնվող վայրերում՝ մակերեսային լուսավորության պայմաններում այն պահանջում է տեսողությունը շեղող հարմարանքներ[17]: Այն Բորտլի սանդղակի հենանիշային օբյեկտներից մեկն է:

Էնդրյու Քրեմին ապացուցել է, որ չնայած M33-ի տեսանելի աստղային մեծությունը 5,72 է, բայց նրա արդյունավետ տեսանելի աստղային մեծությունը մոտավորապես 6,6 է, ինչը նշանակում է, որ տեսանելիության համար անհրաժեշտ նախապայման է, որ աստղերը նույնքան թույլ լինեն, որքան վերջինիս ցուցանիշը[20]: Սա նշանակում է, որ այն ավելի թույլ է և չի երևա նույնիսկ շատ մութ պայմաններում[21]:

Հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եռանկյունու գալակտիկան, հավանաբար, հայտնաբերել է իտալացի աստղագետ Ջովանի Բատիստա Քայլերնին մինչև 1654 թվականը: Իր «Գիսաստղերի աշխարհի տաքսոնոմիայի և երկնքի ուշագրավ օբյեկտների մասին» (լատին․՝ De systemate orbis cometici; deque admirandis coeli caracteribusde systemate orbis cometici; deque admirandis coeli caracteribus) աշխատության մեջ նա նշել է որևէ ամպամած միգամածության մասին և տվել խորհրդավոր նկարագրություն՝ «Եռանկյունու մոտ՝ այս ու այն կողմ» (լատին․՝ near the Triangle hinc inde): Օբյեկտի աստղային մեծությունը համապատասխանում է M33-ի աստղային մեծությանը, ուստի, ամենայն հավանականությամբ, դա վերաբերում է Եռանկյունու գալակտիկային[22]:

Գալակտիկան պաշտոնապես հայտնաբերվել է Շառլ Մեսսիեի կողմից 1764 թվականի օգոստոսի 25-ի լույս 26-ի գիշերը: Այն տպագրվել է իր «Միգամածությունների և աստղային կլաստերների կատալոգում» (անգլ.՝ Catalog of Nebulae and Star Clusters) (1771) 33 համարի ներքո, այստեղից էլ ստացել է M33 անվանումը[23]։ Վիլիամ Հերշելը միգամածությունների իր ընդարձակ կատալոգը կազմելիս չի ներառել Մեսյեի կողմից հայտնաբերված օբյեկտների մեծ մասը[24]: Այնուամենայնիվ, M33-ը բացառություն էր, և նա այդ օբյեկտը կատալոգավորեց 1784 թվականի սեպտեմբերի 11-ին որպես H V-17[25]:

Հերշելը կատալոգում ներառել է նաև Եռանկյունու գալակտիկայի ամենապայծառ և ամենամեծ H II գոտին (իոնացված ջրածին պարունակող ցրված արտաճառագայթող միգամածություն) որպես H III: Ի վերջո, միգամածությունը ստացել է NGC 604 անվանումը: Երկրից դիտելիս NGC 604-ը գտնվում է գալակտիկայի կենտրոնական միջուկից հյուսիս-արևելք: Այն H II-ի ամենամեծ հայտնի գոտիներից է, որի տրամագիծը գրեթե 1500 լուսային տարի է, և սպեկտրը նման է Օրիոնի միգամածության սպեկտրին: Հերշելը նշել է նաև H II-ի մյուս երեք փոքր գոտիները (NGC 588, 592 և 595):

Այն առաջին պարուրաձև միգամածություններից մեկն է, որը որպես այդպիսին հայտնաբերվել է Լորդ Ռոսսի կողմից 1850 թվականին: 1922-1923 թվականներին այս միգամածություններում Ջոն Չարլզ Դունկանը և Մաքս Վոլֆը հայտնաբերել են փոփոխական աստղեր: 1926 թվականին Էդվին Հաբլը ապացուցել է, որ այս աստղերից 35-ը դասական ցեֆեիդներ են, ինչը նրան թույլ է տվել հաշվարկել դրանց հեռավորությունները: Արդյունքները ցույց են տվել, որ պարուրաձև միգամածությունները գազի և փոշու անկախ գալակտիկական համակարգեր են, այլ ոչ թե պարզապես Ծիր Կաթինի միգամածություններ[26]:

  • NGC 604-ը Եռանկյունու գալակտիկայում
    NGC 604-ը Եռանկյունու գալակտիկայում
  • Մոտավորապես 54 տարբեր կադրերի համադրություն՝ արված Հաբլի՝ նկարահանման համար նախատեսված առաջադեմ տեսախցիկով[27]
    Մոտավորապես 54 տարբեր կադրերի համադրություն՝ արված Հաբլի՝ նկարահանման համար նախատեսված առաջադեմ տեսախցիկով[27]

Չափեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եռանկյունու գալակտիկան գալակտիկաների Տեղական խմբի երրորդ ամենամեծ գալակտիկան է։ Գալակտիկայի տրամագիծը, որը չափվում է D25 իզոֆոտ ստանդարտով, որի դեպքում գալակտիկայի մակերեսային պայծառությունը հասնում է 25-ի, կազմում է մոտ 18,74 կիլոպարսեկ (61,100 լուսային տարի), որը կազմում է Ծիր Կաթինի մոտավորապես 70%-ը։ Հնարավոր է, որ այն Անդրոմեդայի գալակտիկայի գրավիտացիոն կապակցված արբանյակն է։ Եռանկյունու գալակտիկայում կարող է լինել 40 միլիարդ աստղ, մինչդեռ Ծիր Կաթինում՝ 400 միլիարդ է, իսկ Անդրոմեդայի գալակտիկայում՝ 1 տրիլիոն[28]:

Եռանկյունու գալակտիկայի սկավառակի զանգվածը (3–6) × 109 Արեգակի զանգված է, մինչդեռ գազային բաղադրիչը մոտ 3.2 × 109 Արեգակի զանգված է։ Այսպիսով, այս գալակտիկայում ամբողջ բարիոնային նյութի ընդհանուր զանգվածը կարող է լինել 1010 Արեգակի զանգված[29]:

Գտնվելու վայր - հեռավորություն - շարժում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եռանկյունու գալակտիկա (M33, ներքևում՝ ձախ կողմում) և Անդրոմեդայի գալակտիկա (M31; կենտրոնում)

Ծիր Կաթինից մինչև Եռանկյունու գալակտիկա հեռավորությունը տատանվում է 2,380×103-ից մինչև 3,070×103 լուսային տարվա միջև (730-ից 940 կիլոպարսեկ): 2000 թվականից սկսած հաշվարկների մեծ մասը գտնվում է այս միջակայքի սահմանում[30][31], ինչից բխում է, որ Եռանկյունու գալակտիկան մի փոքր ավելի հեռու է, քան Անդրոմեդան (Ծիր Կաթինից հեռավորությունը՝ 2,540,000 լուսային տարի): M 33-ի՝ Ծիր Կաթինից հեռավորությունը չափելու համար օգտագործվել է առնվազն երեք մեթոդ: Օգտագործելով ցեֆեիդների փոփոխական մեթոդը, 2004 թվականինին հաշվարկվել է՝ 2,770×103 ± 130×103 լուսային տարի (849 ± 40 կիլոպարսեկ)[32][33]: Նույն թվականին «Կարմիր հսկայի աճի գագաթնակետ» (անգլ.՝ Tip of the red-giant branch (TRGB)) մեթոդի արդյունքները ցույց են տվել 2,590×103 ± 80×103 լուսային տարի (794 ± 25 կիլոպարսեկ)[34]: Եռանկյունու գալակտիկան գտնվում է Անդրոմեդա գալակտիկայից մոտ 750,000 լուսային տարի հեռավորության վրա[35]:

2006 թվականին աստղագետների մի խումբ հայտարարել է Եռանկյունու գալակտիկայում խավարած կրկնակի աստղի հայտնաբերման մասին։ Ուսումնասիրելով աստղերի խավարումները՝ աստղագետները կարողացել են հաշվարկել դրանց չափերը։ Պարզելով աստղերի չափերն ու ջերմաստիճանը՝ նրանք կարողացել են չափել դրանց բացարձակ աստղային մեծությունը։ Երբ հայտնի են տեսանելի և բացարձակ աստղային մեծությունները, կարելի է չափել աստղի հեռավորությունը։ Աստղերը գտնվում են 3,070×103 ± 240×103 լուսային տարի հեռավորության վրա (941 ± 74 կիլոպարսեկ)[30]: 1987 թվականից ի վեր հրապարակված 102 հեռավորության հաշվարկների միջինը ցույց է տալիս հետևյալ ցուցիչը՝ 2,878,000 լուսային տարի[36]:

Եռանկյունու գալակտիկան H2O մազերի (անգլ.՝ H2O maser) ճառագայթման աղբյուր է[37]: 2005 թվականին VLBA համակարգի միջոցով օգտագործելով Եռանկյունու գալակտիկայի հակառակ կողմերում գտնվող երկու ջրային մազերների դիտարկումները, հետազոտողներն առաջին անգամ կարողացել են գնահատել Եռանկյունու գալակատիկայի անկյունային ռոտացիան և սեփական շարժումը: Հաշվարկվել է Ծիր Կաթինի նկատմամբ 190 ± 60 կմ/վ արագություն, ինչը նշանակում է, որ Եռանկյան գալակտիկան շարժվում է Անդրոմեդա Գալակտիկայի ուղղությամբ և ենթադրվում է, որ այն կարող է լինել ավելի մեծ գալակտիկայի արբանյակ (կախված դրանց հարաբերական հեռավորություններից)[11]:

2004 թվականին հայտարարվել է ջրածնի խիտ հոսքի առկայության մասին, որն Անդրոմեդա գալակտիկան կապում է Եռանկյունու գալակտիկայի հետ, ինչը ենթադրում է, որ նախկինում նրանք կարող էին սերտ փոխազդեցության մեջ լինել: Սա նշանակում է, որ Անդրոմեդա գալակտիկան կարող է փոխազդել նաև այլ գալակտիկաների հետ: Այս հայտնագործությունը հաստատվել է 2011 թվականին[38]։ Նրանց միջև 300 կիլոպարսեկից պակաս հեռավորությունը հաստատում է այս վարկածը[39]:

Ձկների գաճաճ գալակտիկան (LGS 3)՝ Տեղական խմբի փոքր գալակտիկաներից մեկը, գտնվում է Արեգակից 2,022×103 լուսային տարի (620 կիլոպարսեկ) հեռավորության վրա: Այն գտնվում է Անդրոմեդա գալակտիկայից 20° և Եռանկյունու գալակտիկայից 11° հեռավորության վրա։ Քանի որ LGS 3-ը գտնվում է երկու գալակտիկաներից 913×103 լուսային տարի (280 կիլոպարսեկ) հեռավորության վրա, այն կարող է լինել կա՛մ Անդրոմեդայի, կամ Եռանկյունու գալակտիկայի արբանյակային գալակտիկա: LGS 3-ի միջուկի շառավիղը 483 լուսային տարի է (148 պարսեկ), իսկ զանգվածը ՝ 2.6 × 107 Արեգակի զանգված[40]։

Ձկներ VII-ը կամ Եռանկյունի (Tri) III-ը կարող են լինել Եռանկյունու գալակտիկայի մեկ այլ արբանյակներ[41]:

Կառուցվածք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
M33-ի ինֆրակարմիր պատկեր՝ ոստացված Սպիցեր տիեզերական աստղադիտակի կողմից

Ֆրանսիացի աստղագետ Ժերար դե Վոկուլերի կողմից մշակված Հաբլ-Սանդաջ (անգլ.՝ Hubble Sandage (VRHS)) գալակտիկաների ձևաբանական դասակարգման վերանայված համակարգում Եռանկյունու գալակտիկան դասակարգվում է որպես SA(s)cd տեսակ: «S» նախածանցը ցույց է տալիս, որ այն սկավառակաձև գալակտիկա է՝ գազափոշու դուրս ցցված ճյուղերով, որոնք պարուրաձև տարածվում են միջուկից, և ինչը սովորաբար կոչվում է պարուրաձև գալակտիկա: «A»-ն նշանակում է, որ գալակտիկայի միջուկը չունի ձողաձև կառուցվածք, ի տարբերություն SB դասի կամարապարուրաձև գալակտիկաների: Ամերիկացի աստղագետ Ալան Սանդաջի «(s)» նշանակումն օգտագործվում է այն դեպքում, երբ պարուրաձև ճյուղերը դուրս են գալիս անմիջապես միջուկից կամ կենտրոնական ձողից, այլ ոչ թե ներքին օղակից, ինչպես (r) տիպի գալակտիկաներում: «cd» վերջածանցը պարուրաձև հաջորդական փուլ է, որը նկարագրում է ճյուղերի պարուրման ձևը: cd -ը ցույց է տալիս համեմատաբար ազատ պարուրված ճյուղեր[42]:

Այս գալակտիկան ունի 54° թեքություն դեպի Երկիր, ինչը թույլ է տալիս ուսումնասիրել դրա կառուցվածքը՝ առանց գազի և փոշու էական խոչընդոտների[43][44]: Եռանկյունու գալակտիկայի սկավառակը թեքված շառավղով է՝ մոտ 8 կիլոպարսեկ: Այն մեկուսացված գալակտիկա է, և այլ գալակտիկաների հետ փոխազդեցությունների նշույլներ չկան[44], ինչպես նաև բացակայում են Ծիր Կաթինին բնորոշ գաճաճ սֆերոիդները և մակընթացային գեսերը[45]:

Եռանկյունու գալակտիկան դասակարգվում է որպես չբացահայտված գալակտիկա, բայց գալակտիկայի ձևի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ գալակտիկայի միջուկի շուրջ կարող է լինել թույլ ձողաձև կառուցվածք: Այս կառուցվածքի ճառագայթային երկարությունը կազմում է մոտ 0,8 կիլոպարսեկ[46]:

Եռանկյունու գալակտիկայի միջուկը ներկայացնում է H II գոտին և պարունակում է գերպայծառ ռենտգենյան աղբյուր՝ 1.2 × 1039 erg s−1 ճառագայթմամբ, որը գալակտիկաների Տեղական խմբում ռենտգենյան ճառագայթման ամենավառ աղբյուրն է: Ըստ երևույթին, միջուկում չկա գերհզոր սև խոռոչ, և որպես զրոյական զանգվածի և 1,500 M☉- ի վերին սահմանի ամենահարմար միավոր, օգտագործվում է կենտրոնական սև խոռոչի զանգվածը, որը հիմնված է Հաբլ տիեզերական աստղադիտակի մոդելների և տվյալների վրա[47]: Զանգվածը սպասվածից ավելի ցածր է, որը հիմնված է միջուկի արագության շեղման վրա և շատ ավելի ցածր է, քան սկավառակի կինեմատիկայի հիման վրա հիման վրա հաշվարկված զանգվածը[47]: Սրանից կարելի է հետևություն անել, որ գերհզոր սև խոռոչները կապված են միայն գալակտիկաների ուռուցիկությունների, այլ ոչ թե դրանց սկավառակների հետ[47]: Կարելի է ենթադրել, որ այն միջին զանգվածի սև խոռոչ է:

Գալակտիկայի ներքին մասն ունի երկու լուսավոր պարուրաձև ճյուղ, ինչպես նաև բազմաթիվ այլ ճյուղեր, որոնք կապում են ներքին պարուրաձև տարրերը արտաքինի հետ[43][44]: Հիմնական ճյուղերը նշված են հետևյալ կերպ՝ IN (հյուսիս) և IS (հարավ)[48]:

Աստղի ձևավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
NGC 604, Աստղաստեղծ հատված՝ Եռանկյունու գալակտիկայում, որը ստացվել է Հաբլ տիեզերական աստղադիտակի կողմից

Եռանկյունու գալակտիկայի կենտրոնական 4' գոտում ատոմային գազը արդյունավետորեն վերածվում է մոլեկուլային գազի, ինչը հանգեցնում է ածխածնի մոնոքսիդի (Co) ուժեղ սպեկտրալ ճառագայթման: Սա տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ հսկա մոլեկուլային ամպերը խտանում են շրջակա միջաստղային միջավայրից: Նմանատիպ գործընթաց տեղի է ունենում նաև կենտրոնական 4' գոտուց դուրս, բայց ավելի քիչ արդյունավետ տեմպերով: Այս գալակտիկայի գազի մոտ 10% -ը մոլեկուլային է[43][44]:

Աստղերի ձևավորումը տեղի է ունենում այնպիսի արագությամբ, որը խիստ փոխկապակցված է Տեղական գազի (Ծիր Կաթինում առկա գազեր) խտության հետ, և մեկ միավոր տարածքի արագությունն ավելի մեծ է, քան հարևան Անդրոմեդայի գալակտիկայում: Եռանկյունու գալակտիկայում աստղերի առաջացման արագությունը տարեկան կազմում է մոտ 3,4 Արեգակի զանգված[49]: Եռանկյունու գալակտիկայում աստղերի ձևավորման ընդհանուր ինտեգրալ արագությունը տարեկան կազմում է մոտ 0,45 ± 0,1 Արեգակնային զանգված: Պարզ չէ՝ այս ընդհանուր արագությունը ներկայումս նվազում է, թե մնում է հաստատուն[43][44]:

Եռանկյունու գալակտիկայի քիմիական կազմի վերլուծության հիման վրա կարելի է ենթադրել, որ այն բաժանված է երկու առանձին բաղադրիչների: 30×103 լուսային տարի շառավղով (9 կիլոպարսեկ) ներքին սկավառակն ունի բնորոշ կազմի աստիճանականություն (գրադիենտ): Այս շառավղից այն կողմ, մինչև մոտ 82×103 լուսային տարի (25 կիլոպարսեկ) աստիճանականությունը շատ ավելի մեղմ է: Սա հուշում է ներքին սկավառակի և արտաքին սկավառակի և հալոյի միջև աստղերի ձևավորման տարբեր պատմութունների մասին[50]: Սա տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ գազը կուտակվում է գալակտիկայի կենսատարածքում՝ ավելի մեծ ճառագայթների վրա, մինչդեռ միջուկի գազը սպառվում է: Արդյունքը աստղերի միջին տարիքի նվազումն է շառավղի աճով[51]:

Անդրոմեդայի գալակտիկայի հետ կապ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եռանկյունու գալակտիկան՝ Ծիր Կաթին և Անդրոմեդայի գալակտիկաների բախման հետագծերում

M33-ը կապված է M31-ի հետ չեզոք ջրածնի մի քանի հոսքերով[52] և աստղերով[52], ինչը ենթադրում է, որ նախկինում այս երկու գալակտիկաների միջև փոխազդեցությունը տեղի է ունեցել 2-ից 8 միլիարդ տարի առաջ[53][54], և ավելի ուժեղ բախում տեղի կունենա 2,5 միլիարդ տարի անց[52]:

2009 թվականին M33-ի ճակատագիրն անհայտ էր: Հայտնի էր միայն, որ այն, ըստ երևույթին, կապ ունի նրա ավելի մեծ հարևանի՝ M31-ի հետ:

Առաջադրված վարկածների համաձայն՝ սկզբում տեղի կունենա փոքր գալակտիկայի մասնատում, ապա մեծ գալակտիկայի կողմից դրա կլանում, որը կհանգեցնի ջրածնի ավելացման, որն էլ իր հերթին՝ նոր աստղերի ձևավորման[55]: Մասնակցելով Ծիր Կաթին և Անդրոմեդայի գալակտիկաների բախմանը՝ հավանական է, որ այն կհայտնվի նոր ձևավորված օբյեկտի ուղեծրում և շատ ավելի ուշ կմիաձուլվի դրան: Կա ևս 2 վարկած՝ բախում Ծիր Կաթինի հետ, մինչ Անդրոմեդայի գալակտիկայի հետ բախումը կամ դուրս մղում Տեղական խմբից[56]: 2019 թվականի Գեյայի աստղաչափական տվյալների համաձայն բացառվել է, որ M33-ը և M31-ը կարող են գտնվել նույն ուղեծրում: Եթե սա ճիշտ է, ապա M33-ը իր առաջին ներհոսքն է կատարում դեպի Անդրոմեդայի գալակտիկայի(M31)[57]:

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 McConnachie A. W. The observed properties of dwarf galaxies in and around the Local Group // Astron. J. / J. G. III, E. Vishniac — NYC: IOP Publishing, AAS, University of Chicago Press, AIP, 2012. — Vol. 144, Iss. 1. — P. 4. — ISSN 0004-6256; 1538-3881 — doi:10.1088/0004-6256/144/1/4 — arXiv:1204.1562
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 SIMBAD Astronomical Database
  3. ↑ Masters K. L. Groups of Galaxies in the Two Micron All Sky Redshift Survey // The astrophysical journal. Letters — United Kingdom: IOP Publishing, 2007. — Vol. 655, Iss. 2. — P. 790–813. — ISSN 2041-8205; 2041-8213 — doi:10.1086/510201 — arXiv:astro-ph/0610732
  4. ↑ Tully R. B. Our Peculiar Motion Away from the Local Void // The astrophysical journal. Letters — United Kingdom: IOP Publishing, 2008. — Vol. 676, Iss. 1. — P. 184–205. — ISSN 2041-8205; 2041-8213 — doi:10.1086/527428 — arXiv:0705.4139
  5. ↑ Tully R. B., Makarov D., Wu P. Cosmicflows-2: the data // Astron. J. / J. G. III, E. Vishniac — NYC: IOP Publishing, AAS, University of Chicago Press, AIP, 2013. — Vol. 146, Iss. 4. — P. 86. — ISSN 0004-6256; 1538-3881 — doi:10.1088/0004-6256/146/4/86 — arXiv:1307.7213
  6. ↑ Vaucouleurs G. d. Third Reference Catalogue of Bright Galaxies, Version 9 — NYC: Springer Science+Business Media, 1991.
  7. ↑ Haynes M. P., Giovanelli R., Adams E. A. K., Balonek T. J., Finn R., Leisman L., Koopmann R. A., Moorman C., Papastergis E., Jones M. G. et al. The Arecibo Legacy Fast ALFA Survey: The ALFALFA Extragalactic H i Source Catalog // Astrophys. J. / E. Vishniac — IOP Publishing, 2018. — Vol. 861, Iss. 1. — P. 49. — ISSN 0004-637X; 1538-4357 — doi:10.3847/1538-4357/AAC956 — arXiv:1805.11499
  8. ↑ Batcheldor D., Valluri M. An STIS atlas of Ca II triplet absorption line kinematics in galactic nuclei // Astron. J. / J. G. III, E. Vishniac — NYC: IOP Publishing, AAS, University of Chicago Press, AIP, 2013. — Vol. 146, Iss. 3. — P. 67. — ISSN 0004-6256; 1538-3881 — doi:10.1088/0004-6256/146/3/67 — arXiv:1308.1983
  9. ↑ Paz A. G., Boissier S., Madore B. F., Seibert M., Boselli A., Thilker D., Bianchi L., Soo‐Chang Rey, Rich R. M., Conrow T. et al. The GALEX Ultraviolet Atlas of Nearby Galaxies // The Astrophysical Journal: Supplement Series — AAS, 2007. — Vol. 173, Iss. 2. — P. 185–255. — ISSN 0067-0049; 1538-4365 — doi:10.1086/516636 — arXiv:astro-ph/0606440
  10. ↑ Ryden, Barbara; Peterson, Bradley M. (2010). Foundations of astrophysics. San Francisco: Addison-Wesley. ISBN 978-0-321-59558-4.
  11. ↑ 11,0 11,1 Brunthaler, Andreas; Reid, Mark J.; Falcke, Heino; Greenhill, Lincoln J.; և այլք: (2005). «The Geometric Distance and Proper Motion of the Triangulum Galaxy (M33)». Science. 307 (5714): 1440–1443. arXiv:astro-ph/0503058. Bibcode:2005Sci...307.1440B. doi:10.1126/science.1108342. PMID 15746420. S2CID 28172780.
  12. ↑ Ho, Luis C.; Filippenko, Alexei V.; Sargent, Wallace L. W. (October 1997). «A Search for Dwarf Seyfert Nuclei. III. Spectroscopic Parameters and Properties of the Host Galaxies». The Astrophysical Journal Supplement Series (անգլերեն). 112 (2): 315–390. arXiv:astro-ph/9704107. Bibcode:1997ApJS..112..315H. doi:10.1086/313041. ISSN 0067-0049. S2CID 17086638.
  13. ↑ O'Meara, S. J. (1998). The Messier Objects. Cambridge: Cambridge University. ISBN 978-0-521-55332-2.
  14. ↑ «NASA Spitzer Telescope Reveals Pinwheel Galaxy's Hidden Wonders». 2 June 2004. Արխիվացված է օրիգինալից September 12, 2012-ին. Վերցված է 2007-04-07-ին.
  15. ↑ «SIMBAD Astronomical Database». Results for Messier 101. Վերցված է 2007-04-07-ին.
  16. ↑ «Best of AOP: M101: Pinwheel Galaxy». Վերցված է 2007-04-07-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 Bortle, John E. (February 2001). «The Bortle Dark-Sky Scale». Վերցված է 2010-01-07-ին.
  18. ↑ The following source lists it as the most distant object:
    Naeye, Robert (March 21, 2008). «A Stellar Explosion You Could See on Earth!». NASA's Goddard Space Flight Center. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-03-03-ին. Վերցված է 2010-04-13-ին.
    However, the more distant galaxy Messier 81 has also been sighted with the naked eye:
    Christensen, Lars Lindberg; Zezas, Andreas; Noll, Keith; Villard, Ray (May 28, 2007). «Hubble photographs grand spiral galaxy Messier 81». ESA. Վերցված է 2010-06-15-ին.
  19. ↑ Skiff, Brian (January 10, 1997). «Messier 81 naked-eye». sci.astro.amateur. Արխիվացված է օրիգինալից 2021-03-01-ին. Վերցված է 2010-02-11-ին.
  20. ↑ Crumey, Andrew (11 August 2014). «Human contrast threshold and astronomical visibility». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 442 (3): 2600–2619. arXiv:1405.4209. Bibcode:2014MNRAS.442.2600C. doi:10.1093/mnras/stu992. ISSN 1365-2966.
  21. ↑ Weaver, Harold F. (October 1947). «The Visibility of Stars Without Optical Aid». Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 59 (350): 232. Bibcode:1947PASP...59..232W. doi:10.1086/125956. ISSN 0004-6280. S2CID 51963530.
  22. ↑ Fodera-Serio, G.; Indorato, L.; Nastasi, P. (February 1985). «Hodierna's Observations of Nebulae and his Cosmology». Journal for the History of Astronomy. 16 (1): 1–36. Bibcode:1985JHA....16....1F. doi:10.1177/002182868501600101. S2CID 118328541.
  23. ↑ «Triangulum Galaxy Snapped by VST». www.eso.org (անգլերեն). Վերցված է 2021-05-16-ին.
  24. ↑ Jones, Kenneth Glyn (1991). Messier's nebulae and star clusters. The Practical astronomy handbook series (2nd ed.). Cambridge University Press. էջ 366. ISBN 978-0-521-37079-0.
  25. ↑ Mullaney, James (2007). The Herschel objects and how to observe them. Astronomers' Observing Guides. Springer. էջեր 16–17. Bibcode:2007hoho.book.....M. ISBN 978-0-387-68124-5.
  26. ↑ Van den Bergh, Sidney (2000). The galaxies of the Local Group. Cambridge astrophysics series. Vol. 35. Cambridge University Press. էջ 72. ISBN 978-0-521-65181-3.
  27. ↑ «Hubble takes gigantic image of the Triangulum Galaxy» (անգլերեն). www.spacetelescope.org. Վերցված է 8 January 2019-ին.
  28. ↑ Michon, Gerard P. «Sizing up the Universe - Stars, Sand and Nucleons». Վերցված է 2010-01-07-ին.
  29. ↑ Corbelli, Edvige (June 2003). «Dark matter and visible baryons in M33». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 342 (1): 199–207. arXiv:astro-ph/0302318. Bibcode:2003MNRAS.342..199C. doi:10.1046/j.1365-8711.2003.06531.x. S2CID 119383732.
  30. ↑ 30,0 30,1 Bonanos, A. Z.; Stanek, K. Z.; Kudritzki; Macri; և այլք: (2006). «The First DIRECT Distance to a Detached Eclipsing Binary in M33». Astrophysics and Space Science. 304 (1–4): 207–209. Bibcode:2006Ap&SS.304..207B. doi:10.1007/s10509-006-9112-1. S2CID 123563673.
  31. ↑ Magrini, Laura; Stanghellini, Letizia; Villaver, Eva (May 2009). «The Planetary Nebula Population of M33 and its Metallicity Gradient: A Look Into the Galaxy's Distant Past». The Astrophysical Journal. 696 (1): 729–740. arXiv:0901.2273. Bibcode:2009ApJ...696..729M. doi:10.1088/0004-637X/696/1/729. S2CID 5502295.
  32. ↑ Karachentsev, I. D.; Karachentseva, V. E.; Hutchmeier, W. K.; Makarov, D. I. (2004). «A Catalog of Neighboring Galaxies». Astronomical Journal. 127 (4): 2031–2068. Bibcode:2004AJ....127.2031K. doi:10.1086/382905.
  33. ↑ Karachentsev, I. D.; Kashibadze, O. G. (2006). «Masses of the local group and of the M81 group estimated from distortions in the local velocity field». Astrophysics. 49 (1): 3–18. Bibcode:2006Ap.....49....3K. doi:10.1007/s10511-006-0002-6. S2CID 120973010.
  34. ↑ McConnachie, A. W.; Irwin, M. J.; Ferguson, A. M. N.; Ibata, R. A.; և այլք: (May 2004). «Determining the location of the tip of the red giant branch in old stellar populations: M33, Andromeda I and II». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 350 (1): 250. arXiv:astro-ph/0401453. Bibcode:2004MNRAS.350..243M. doi:10.1111/j.1365-2966.2004.07637.x. S2CID 18742035.
  35. ↑ «Messier 33». SEDS Messier Catalog. Վերցված է 22 July 2024-ին.
  36. ↑ «Your NED Search Results».
  37. ↑ Zhang, J. S.; Henkel, C.; Guo, Q.; Wang, H. G.; և այլք: (2010). «On the Nuclear Obscuration of H2O Maser Galaxy». Astrophysical Journal. 708 (2): 1528–1536. arXiv:0912.2159. Bibcode:2010ApJ...708.1528Z. doi:10.1088/0004-637X/708/2/1528. S2CID 118467266.
  38. ↑ Finley, Dave (June 11, 2012). «Neighbor galaxies may have brushed closely, astronomers find». National Radio Astronomy Observatory. Վերցված է 2012-06-13-ին.
  39. ↑ Pawlowski, Marcel S.; Kroupa, Pavel; Jerjen, Helmut (November 2013). «Dwarf galaxy planes: the discovery of symmetric structures in the Local Group». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 435 (3): 1928–1957. arXiv:1307.6210. Bibcode:2013MNRAS.435.1928P. doi:10.1093/mnras/stt1384. ISSN 1365-2966. S2CID 53991672.
  40. ↑ Miller, Bryan W.; Dolphin, Andrew E.; Lee, Myung Gyoon; Kim, Sang Chul; և այլք: (December 2001). «The Star Formation History of LGS 3». The Astrophysical Journal. 562 (2): 713–726. arXiv:astro-ph/0108408. Bibcode:2001ApJ...562..713M. doi:10.1086/323853. S2CID 119089499.
  41. ↑ Lazaro, Enrico de (18 November 2021). «Amateur Astronomer Discovers New Dwarf Galaxy». Sci.News (ամերիկյան անգլերեն).
  42. ↑ Buta, Ronald James; Corwin, Harold G.; Odewahn, Stephen C. (2007). The de Vaucouleurs atlas of galaxies. Cambridge University Press. էջեր 1–16, 88. ISBN 978-0-521-82048-6.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 Heyer, Mark H.; Corbelli, Edvige; Schneider, Stephen E.; Young, Judith S. (February 2004). «The Molecular Gas Distribution and Schmidt Law in M33». The Astrophysical Journal. 602 (2): 723–729. arXiv:astro-ph/0311226. Bibcode:2004ApJ...602..723H. doi:10.1086/381196. S2CID 119431862.
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 44,4 Verley, S.; Corbelli, E.; Giovanardi, C.; Hunt, L. K. (January 2009). «Star formation in M 33: multiwavelength signatures across the disk». Astronomy and Astrophysics. 493 (2): 453–466. arXiv:0810.0473. Bibcode:2009A&A...493..453V. doi:10.1051/0004-6361:200810566. S2CID 14166884.
  45. ↑ Zloczewski, K.; Kaluzny, J.; Hartman, J. (March 2008). «Photometric Survey for Stellar Clusters in the Outer Part of M33». Acta Astronomica. 58: 23–39. arXiv:0805.4230. Bibcode:2008AcA....58...23Z.
  46. ↑ Hernández-López, I.; Athanassoula, E.; Mújica, R.; Bosma, A. (November 2009). «M33: The existence of a bar». A Long Walk Through Astronomy: A Celebration of Luis Carrasco's 60th Birthday, Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica, Serie de Conferencias. Vol. 37. էջեր 160–162. Bibcode:2009RMxAC..37..160H.
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 Gebhardt, Karl; Lauer, Tod R.; Krmendy, John; Pinkney, Jason; Bower, Gary A.; Green, Richard; Gull, Theodore; Hutchings, J.B.; Kaiser, M.E.; Nelson, Charles H. (November 2001). «M33: A Galaxy with No Supermassive Black Hole». Astronomical Journal. 122 (5): 2469–2476. arXiv:astro-ph/0107135. Bibcode:2001AJ....122.2469G. doi:10.1086/323481. S2CID 118864132.
  48. ↑ Buczilowski, U. R. (October 1988). «A multifrequency radio continuum survey of M33. II – Thermal and non-thermal emission». Astronomy and Astrophysics. 205 (1–2): 29–40. Bibcode:1988A&A...205...29B.
  49. ↑ Corbelli, E.; Verley, S.; Elmegreen, B. G.; Giovanardi, C. (February 2009). «The cluster birthline in M 33». Astronomy and Astrophysics. 495 (2): 479–490. arXiv:0901.1530. Bibcode:2009A&A...495..479C. doi:10.1051/0004-6361:200811086. S2CID 16880013.
  50. ↑ Cioni, Maria-Rosa L. (November 2009). «The metallicity gradient as a tracer of history and structure: the Magellanic Clouds and M33 galaxies». Astronomy and Astrophysics. 506 (3): 1137–1146. arXiv:0904.3136. Bibcode:2009A&A...506.1137C. doi:10.1051/0004-6361/200912138. S2CID 15459246.
  51. ↑ Williams, Benjamin F.; Dalcanton, Julianne J.; Dolphin, Andrew E.; Holtzman, Jon; և այլք: (April 2009). «The Detection of Inside-Out Disk Growth in M33». The Astrophysical Journal Letters. 695 (1): L15–L19. arXiv:0902.3460. Bibcode:2009ApJ...695L..15W. doi:10.1088/0004-637X/695/1/L15. S2CID 18357615.
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 «Milky Way's twin caught dismembering neighbour». New Scientist. Վերցված է 2012-07-31-ին.
  53. ↑ Davidge, T. J.; McConnachie, A. W.; Fardal, M. A.; Fliri, J.; և այլք: (2012). «The Recent Stellar Archeology of M31 – The Nearest Red Disk Galaxy». The Astrophysical Journal. 751 (1): 74. arXiv:1203.6081. Bibcode:2012ApJ...751...74D. doi:10.1088/0004-637X/751/1/74. S2CID 59933737.
  54. ↑ Bekki K. (October 2008). «Formation of a giant HI bridge between M31 and M33 from their tidal interaction». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society Letters. 390 (1): L24–L28. arXiv:0807.1161. Bibcode:2008MNRAS.390L..24B. doi:10.1111/j.1745-3933.2008.00528.x. S2CID 119090934.
  55. ↑ Putman, M. E.; և այլք: (October 2009). «The Disruption and Fueling of M33». The Astrophysical Journal. 703 (2): 1486–1501. arXiv:0812.3093. Bibcode:2009ApJ...703.1486P. doi:10.1088/0004-637X/703/2/1486. S2CID 119310259.
  56. ↑ van der Marel, Roeland P.; և այլք: (July 2012). «The M31 Velocity Vector. III. Future Milky Way-M31-M33 Orbital Evolution, Merging, and Fate of the Sun». The Astrophysical Journal. 753 (1): 9. arXiv:1205.6865. Bibcode:2012ApJ...753....9V. doi:10.1088/0004-637X/753/1/9. S2CID 53071454.
  57. ↑ van der Marel, Roeland P.; և այլք: (7 February 2019). «First Gaia Dynamics of the Andromeda System: DR2 Proper Motions, Orbits, and Rotation of M31 and M33». The Astrophysical Journal. 872 (1): 24. arXiv:1805.04079. Bibcode:2019ApJ...872...24V. doi:10.3847/1538-4357/ab001b. S2CID 119011033.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Եռանկյունու գալակտիկա» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4241985-2 · LCCN: sh2001005850 · VIAF: 243527874 · WorldCat VIAF: 243527874
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Եռանկյունու_գալակտիկա&oldid=10254693» էջից