Jump to content

Դոլորես Իբարուրի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դոլորես Իբարուրի
իսպ.՝ Dolores Ibárruri Gómez
Դիմանկար
Ծնվել էդեկտեմբերի 9, 1895(1895-12-09)[1][2][3][…]
ԾննդավայրGallarta, Abanto y Ciérvana-Abanto Zierbena[4]
Մահացել էնոյեմբերի 12, 1989(1989-11-12)[1][5][2][…] (93 տարեկան)
Մահվան վայրՄադրիդ, Իսպանիա[6]
ԳերեզմանCivil Cemetery, Madrid և Civil Cemetery, Madrid
Քաղաքացիություն Իսպանիա և  ԽՍՀՄ
Կրթությունnormal school?
Գիտական աստիճանգիտությունների դոկտոր
Մասնագիտությունքաղաքական գործիչ, լրագրող և ակտիվիստ
ԱմուսինJulián Ruiz Gabiña?
Զբաղեցրած պաշտոններԻսպանիայի կոմունիստական կուսակցության գլխավոր քարտուղար, Իսպանիայի խորհրդարանի պատգամավոր և Հանրապետական Կորտեսի դեպուտատ
ԿուսակցությունԻսպանիայի կոմունիստական կուսակցություն
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԵրեխաներRubén Ruiz Ibárruri?[7]
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Dolores Ibárruri Վիքիպահեստում

Դոլորես Իբարուրի[8] Գոմես (իսպ.՝ Dolores Ibárruri Gómez, դեկտեմբերի 9, 1895(1895-12-09)[1][2][3][…], Gallarta, Abanto y Ciérvana-Abanto Zierbena[4] - նոյեմբերի 12, 1989(1989-11-12)[1][5][2][…], Մադրիդ, Իսպանիա[6]), նաև հայտնի է որպես Պասիոնարիա (իսպ.՝ Pasionaria, «կրքոտ» կամ « կրքի ծաղիկ», բասկ.՝ Dolores Ibarruri, «Pasionaria»), իսպանական և միջազգային կոմունիստական շարժման ակտիվիստ, 1936-1939 թվականների իսպանական քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ հանրապետական շարժման ակտիվ մասնակից և Կանանց միջազգային դեմոկրատական ֆեդերացիայի հիմնադիրներից մեկը[9], այնուհետև ակտիվիստ է ֆրանսիական էմիգրացիոն ընդդիմությանը։

Երկար ժամանակ ապրել է ԽՍՀՄ-ում, իսկ որդին՝ Ռուբենը, եղել է Կարմիր բանակի սպա և մահացել 1942 թվականին Ստալինգրադի ճակատամարտում։ Դոլորեսը 1942-1960 թվականներին եղել է գլխավոր քարտուղարը, իսկ 1960 թվականից մինչև կյանքի վերջ՝ Իսպանիայի Կոմունիստական կուսակցության նախագահը։ Ֆրանկոյի մահից և Խուան Կառլոս I-ի օրոք կուսակցությունների օրինականացումից հետո վերադաձել է Իսպանիա և 1977 թվականին, ավելի քան 40 տարվա ընդմիջումից հետո, կրկին ընտրվել է Կորտեսի պատգամավոր։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դոլորես Իբարուրին ծնվել է բասկական ծագումով հանքափորների ընտանիքում՝ բանվորական Գալարտա գյուղում։ Նրա հայրը՝ Անտոնիոն, եղել է բանվոր: Աշխատանքի ժամանակ ստացած որովայնի մեծ վիրահատությունից հետո նրան արգելել են ալկոհոլ օգտագործել և ծխել, ինչի արդյունքում ընտանիքը զգալի գումար է խնայել։ Աղջիկը իր վաղ տարիներն անցկացրել է ավանդական կաթոլիկ պահպանողական ընտանիքում՝ հանքարդյունաբերական Բիսկայա նահանգում: Միջնակարգ կրթություն է ստացել և մտադիր է եղել ընդունվել ուսուցիչների վերապատրաստման քոլեջ, սակայն նրա մայրը՝ Ջուլիանա Գոմես Պարդոն, մերժել է այդ մտադրությունը՝ համարելով, որ ավելի լավ է Դոլորեսը ամուսնանա և օժիտով ապահովվի[9][10]։

16 տարեկանում Դոլորեսը ընդունվել է կարի դասերի, իսկ հետո աշխատանքի է անցել որպես մատուցողուհի սրճարանում, որտեղ հանդիպել է իր ապագա ամուսնուն՝ սոցիալիստ հանքագործ Ջուլիան Ռուիս Գաբինային[11]։ 1916 թվականի փետրվարի 16-ին նրանք ամուսնացան[10][12]։

1917 թվականին Դոլորեսը միացել է Սոցիալիստական կուսակցության տեղական կազմակերպությանը Բիլբաո քաղաքի մոտ գտնվող Սոմորոստրո գյուղում։ Սկսել է մարքսիստական գրականություն ուսումնասիրել տեղի գրադարանում[10]:

1917 թվականին Դոլորեսը տպավորված է եղել Ռուսաստանում բոլշևիկյան հեղափոխության հաղթանակով։

1918 թվականին, 22 տարեկան հասակում, հրատարակել է իր առաջին հոդվածը el Minero Vizcaíno թերթում։

Իբարուրի Ռուիսի զույգի առաջնեկը՝ դուստրը՝ Էսթերը (1916-1919 թվականներ), մահացել է վաղ մանկության տարիներին։ Հետագայում մահացել են նաև Դոլորեսի հինգ դուստրերից չորսը[13]:

Կոմունիստական կուսակցության հիմնադիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1922 թվականին Դոլորեսը և Ջուլիանը դարձել են Իսպանիայի միասնական կոմունիստական կուսակցության հիմնադիրները։ Նրանք մարքսիզմը հասկանում էին որպես բանվոր դասակարգի ազատագրման գործիք։ Իբարուրիի ընտանեկան տունը երբեմն ոստիկանությունը կամ ժանդարմերիան խուզարկում էին զենք կամ քարոզչական նյութեր փնտրելու համար:

1923 թվականին Իբարուրի Ռուիսի ընտանիքում եռյակ են ծնվել՝ Ամագոյան, Ազուցենան և Ամայան (Ամագոյան մահացել է ծնվելուց անմիջապես հետո, իսկ Ազուցենան՝ երկու տարեկանում)։ Դոլորեսը գիշերը աշխատել է կարի մեքենայով՝ կատարելով կանացի զգեստների պատվերներ նորաձևության խանութներից[12]։

1928 թվականին ծնվել է Դոլորեսի և Ջուլիանի վերջին դուստրը՝ Եվան, որը երեք ամիս անց մահացավ։ Դոլորեսը է 1929 թվականից եղել է Իսպանիայի Կոմունիստական կուսակցության Բիսկայա մարզային կոմիտեի անդամ, Իսպանիայի Կոմկուսի երրորդ համագումարում, ընտրվել է Կենտկոմի անդամ[14]։

1930 թվականին Դոլորեսն առաջին անգամ առաջադրվել է որպես Կորտեսի թեկնածու, սակայն չընտրվեց որպես պատգամավոր[12]։

Իսպանիայի երկրորդ հանրապետություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1931 թվականին հռչակվել է Երկրորդ Հանրապետությունը, և Դոլորեսը և իր երեխաները (Ռուբեն և Ամայա) տեղափոխվել են Մադրիդ, որտեղ ղեկավարել է «Mundo obrero» («Աշխատավորների աշխարհ») թերթը, իսկ Ռուբենն ու Ամայան օգնել են դրա տարածմանը Մադրիդում[15]։ Շարունակել է իր ապրուստը վաստակել կարի միջոցով։ Այս տարիների ընթացքում Դոլորեսը մի քանի անգամ բանտարկվել է իր քննադատական ելույթների և ակտիվ քաղաքական գործունեության պատճառով։ Ընդհանուր առմամբ, նա վեց անգամ ձերբակալվել և բանտարկվել է։

1933 թվականին դարձել է Իսպանիայում ստեղծված Հակաֆաշիստ կանանց միության նախագահ։

1933 թվականին կրկին առաջադրվել է պատգամավորի թեկնածու և կրկին չի ընտրվել։

1933 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբերին Դոլորեսը այցելել է Խորհրդային Միություն՝ մասնակցելու Կոմինտերնի գործադիր կոմիտեի VIII ժողովին[16]։

1934 թվականի դաժանորեն ճնշված կառավարության գործադուլի ժամանակ Դոլորեսին կրկին բանտարկում են իր լրագրողական աշխատանքի համար քարոզչության մեղադրանքով, Կոմինտերնը կազմակերպեց Իբարուրի երեխաների տարհանումը Խորհրդային Միություն: Կեղծ անունով նրանք գնացքով անցել են Բեռլինը և Նացիստական Գերմանիան և հասել Մոսկվա[17]։

1935 թվականին Կոմինտերնի 7-րդ համագումարում (1935 թվական) ընտրվել է Կոմինտերնի գործկոմի թեկնածու անդամ[14]։

1936 թվականին Իբարուրին ընտրվել է Կորտեսի Աստուրիայի պատգամավոր[14]՝ դառնալով խորհրդարանի 16 կոմունիստ պատգամավորներից մեկը[18]։ Ձախ կուսակցությունները միավորվել են մի դաշինքի մեջ, որը կոչվել է Ժողովրդական ճակատ[18]։

1937 թվականին ընտրվել է Կորտեսի փոխնախագահ։ Ավստրիացի սոցիոլոգ Ֆրանց Բորկերնաուն Դոլորեսի մասին գրել է. «Նրա մեջ հուզիչն այն է, որ նա հեռու է քաղաքական ինտրիգներից, պարզ հավատք, որը նրան տանում է դեպի զոհաբերություն և որը բխում է նրա յուրաքանչյուր խոսքից: Նրա մեջ ավելի հուզիչ է ունայնության և նույնիսկ համեստության բացակայությունը»[13]:

Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպես Իսպանիայի կոմունիստական կուսակցության առաջնորդ՝ Իբարուրին առանձնահատուկ դեր է խաղացել Քաղաքացիական պատերազմի և 1936-1939 թվականների իտալա-գերմանական միջամտության ժամանակ։

1936 թվականի հուլիսի 18-ի «ֆաշիստական» ապստամբության հաջորդ գիշերը ելույթ է ունեցել ռադիոյով, երբ արտասանել է այժմ հայտնի «¡No pasarán» արտահայտությունը[13][19]։

Վերադառնալով Իսպանիա՝ Դոլորեսը գլխավորել է Ֆրանկոյի դեմ դիմադրությունը և Մադրիդի պաշտպանությունը՝ դառնալով նրա խորհրդանիշը[12]։

1938 թվականին Դոլորեսի երեխաները՝ Ռուբենն ու Ամայան, Խորհրդային Միությունից մեկնել են Իսպանիա։ Ռուբենը 18 տարեկանում հոր՝ Ջուլիանի հետ մասնակցել է Էբրո գետի ճակատամարտին և արիության համար ստացել սերժանտի կոչում[15]։ 15-ամյա Ամայան Բարսելոնայում որպես բուժքույր է աշխատել տարհանված երեխաների մանկատանը։

ՍՍՀՄ-ում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1939 թվականից Դոլորեսը գտնվել է ԽՍՀՄ -ում։

Ռուբենին և Ջուլիանին հաջողվել է փախչել ճամբարից և հասնել Փարիզի խորհրդային դեսպանատուն, որտեղից Ռուբենը կարողացավ նավով վերադառնալ Խորհրդային Միություն՝ վերամիավորվելով մոր և քրոջ՝ Ամայայի հետ մերձմոսկովյան Պուշկինոյում[20]։ 1939 թվականի աշնանը Ռուբենը միացել է Կարմիր բանակին և ընդունվել Մոսկվայի ՌԽՖՍՀ ռազմական վարժարանի Գերագույն խորհուրդ, որտեղ ստացել է լեյտենանտի կոչում[21]։

ԽՍՀՄ-ի վրա Գերմանիայի հարձակումից հետո, նացիստական քարոզչությանը հակազդելու նպատակով, հուլիսի 15-ին Մոսկվայում սկսել է գործել «Ռադիոկոմինտերը»՝ իտալացի կոմունիստ Պալմիրո Տոլյատիի գլխավորությամբ։ Հեռարձակումները կատարվել են օտարերկրյա երկրներում գործող գաղտնի ապօրինի ռադիոկայանների անունից՝ ելնելով ԽՍՀՄ շահերից։ Իսպանական խմբագրությունը՝ Radio España Independiente Estación Pirenaica (Անկախ ռադիո Իսպանիա. Իբերիական ռադիոկայան), ղեկավարում է Դոլորես Իբարուրին։ Սկզբում խմբագրությունը գտնվել է Մոսկվայում՝ Բուլվարային օղակի հին առանձնատներից մեկի նկուղում[22]։ 1941 թվականի հոկտեմբերի 16-ին հրաման է եղել տարհանել մայրաքաղաքը, և Radio Pirenaica-ն (կարճ անվանումը ռադիոյին տվել է ինքը՝ Իբարուրին), աշխատակիցների թիմի և Եվրոպայի ամենահզոր հաղորդիչի՝ RV-1-ի հետ միասին գնացքով գնաց ԽՍՀՄ տարածքի խորքերը՝ Ուֆա[22]։

Ռադիոհաղորդումները լուսաբանել են աշխատողների, երիտասարդության խնդիրներն ու կանանց վիճակը։ Իսպանացի կոմունիստները ձգտել են համոզել իրենց ունկնդիրներին, որ իսպանացի ժողովուրդը, որպես ամբողջություն, պետք է բոլոր հնարավոր միջոցներով օգնություն ցույց տա խորհրդային ժողովրդի Հայրենական պատերազմին, որը «իսպանացի ժողովրդի պայքարի շարունակությունն էր իր ազատության և անկախության համար»։

Իբարուրին վարել է «Կաղ դև» և «Պատուհանից պատուհան» ռադիոհաղորդումները։ Վերջինս ձևավորվել է որպես երկու մադրիդցիների՝ Խուանայի և Մանուելայի միջև երկխոսություն, որոնք քննարկել են գների աճը, էլեկտրաէներգիայի անջատումները, ածխի պակասը և Իսպանիան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մեջ մտնելու հնարավորությունը: Ռադիոն ուղղված է եղել նաև իսպանացիներին, որոնք կռվելեն Հիտլերի կողմից Կապույտ դիվիզիոնում: Որպես այս ստորաբաժանման մարտիկ Հայնց Կրաշուցկին հիշում է, որ «այս կնոջ ձայնը, ով մեզ հետ Սուրբ Ծննդյան մասին խոսեց մեր լեզվով, մեր հայրենիքի լեզվով, միակ երջանիկ պահն էր իմ Ռուսաստանում գտնվելու ընթացքում»[22]:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի (1939-1945 թվականներ) ընթացքում Իբարուրին ակտիվորեն պայքարել է իսպանացիներին միավորելու մեկ ազգային ճակատում, որպեսզի կանխի իսպանացի բռնապետ Ֆրանկոյին իսպանացի ժողովրդին պատերազմի մեջ ներքաշել նացիստական Գերմանիայի կողմից: Մասնակցել է միջազգային հակաֆաշիստական շարժմանը[22]։

Իբարուրիի որդին՝ Ռուբեն Ռուիզ Իբարուրին (1920-1942 թվականներ), եղել է Խորհրդային Միության հերոս և մահացել Ստալինգրադում։ Նրա աճյունը վերաթաղվել է 1948 թվականին Ստալինգրադի կենտրոնում գտնվող Հերոսների ծառուղում, Հավերժ փառքի կրակի և Փառքի հուշարձանի մոտ[23]։

1945 թվականին 37 երկրների հակաֆաշիստ կանայք հավաքվել են Փարիզում՝ ստեղծելու Կանանց միջազգային դեմոկրատական ֆեդերացիա, որի նպատակը ֆաշիզմի լիակատար պարտությունն էր։ Այս ֆեդերացիայի փոխնախագահը դարձել է Դոլորես Իբարուրին։

1955 թվականին Radio Pirénaica-ն տեղափոխվել է Բուխարեստ, որտեղ այն գործել է մինչև դրա փակումը 1977 թվականի հուլիսի 14-ին, երբ կայանի տնօրեն Ռամոն Մենդեզոնան հայտարարել է, որ Իսպանիայում ժողովրդավարությունը հաղթանակել է, և Դոլորես Իբարուրին վերընտրվել է որպես Աստուրիա նահանգի պատգամավոր[22]։

1968 թվականին Իբարուրին դեմ է արտահայտվել Չեխոսլովակիայի իրադարձություններին խորհրդային միջամտությանը[13]:

Վերադառնալով հայրենիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանկոյի մահից և երկրում ժողովրդավարացման սկզբից հետո Դոլորես Իբարուրին վերադարձել է հայրենիք 1975 թվականին: 1977 թվականին Ֆրանկոյի բռնապետության անկումից հետո առաջին դեմոկրատական ընտրություններում ընտրվել է Կորտեսի անդամ, որտեղ ներկայացրել է առաջին եվրոկոմունիստական կուսակցություններից մեկը: 1977 թվականի հուլիսի 13-ին դարձել է Երկրորդ Հանրապետության 473 պատգամավորներից միակը, որը քաղաքացիական պատերազմից և բռնապետությունից հետո վերադարձավ Իսպանիայի խորհրդարա[13]։

Դոլորես Իբարուրին մահացել է թոքաբորբից 94 տարեկանում։

Աջակցություն կանանց միջազգային և հակաֆաշիստական շարժմանը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպես Կանանց միջազգային դեմոկրատական ֆեդերացիայի (1945) հիմնադիրներից մեկը՝ Իբարուրին ակտիվ գործունեություն է ծավալել կանանց միջազգային ժողովրդավարական շարժման մեջ։ «Ժողովուրդների միջև խաղաղության ամրապնդման համար» միջազգային լենինյան մրցանակի դափնեկիր է (1964 թվական)։ Մոսկվայի պետական համալսարանի պատվավոր դոկտոր (1961 թվական):

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Diccionario biográfico español (իսպ.) — Real Academia de la Historia, 2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 https://www.bizkaiatalent.eus/pais-vasco-te-espera/algunos-vascos-a-traves-de-la-historia/dolores-ibarruri/
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 https://www.elmundo.es/loc/famosos/2019/11/11/5dc56821fdddff34b88b45e6.html
  7. ↑ https://alchetron.com/Rub%C3%A9n-Ruiz-Ib%C3%A1rruri
  8. ↑ В русском языке традиционно произносится с ударением на третий слог — Доло́рес Ибарру́ри
  9. ↑ 9,0 9,1 {{{վերնագիր}}}.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Sorel, Andrés Dolores Ibárruri, «Pasionaria». Memoria humana. — Мадрид: Exadra de Ediciones, 1989. — С. 25, 172. — 178 с. — ISBN 978-8487070082
  11. ↑ Cruz, Juan (1977-08-04). «Ha fallecido en Baracaldo Julián Ruiz, marido de "Pasionaria"». El País. Madrid. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-11-02-ին. Վերցված է 2022-11-02-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Cruz, Rafael Pasionaria: Dolores Ibárruri, historia y símbolo. — Editorial Biblioteca Nueva, 1999. — С. 243. — 294 с. — ISBN 978-8470307416
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 «Entrevista al historiador Mario Amorós, autor de ¡No pasarán! Biografía de Dolores Ibárruri, Pasionaria | Madrid Sindical No pasarán. Dolores Ibárruri, Pasionaria, biografía Mario Amorós» (իսպաներեն). 2021-11-12. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-10-17-ին. Վերցված է 2022-10-17-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 «Ибаррури Долорес». Политический словарь (ռուսերեն). Госполитздат. 1940. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-11-02-ին. Վերցված է 2022-11-02-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 Родимцев, Александр Ильич Под небом Испании. — Москва: Вече, 2016. — С. 274—292. — 320 с. — ISBN 978-5-4444-5392-6
  16. ↑ Проект тезисов XIII пленума Исполкома Коминтерна "Фашизм, опасность войны и задачи коммунистических партий", принятый за основу Президиумом ИККИ. — Москва, 1933.
  17. ↑ Bonet, Pilar (2018-12-04). «Muere Amaya Ruiz Ibárruri, hija de Pasionaria». El País. Madrid. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-12-17-ին. Վերցված է 2022-11-02-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 Томас Хью (2019-08-04). «Гражданская война в Испании. 1931 — 1939 гг. — Рабочая демократия». Рабочая демократия (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019-11-20-ին. Վերցված է 2022-10-17-ին.
  19. ↑ Томас Хью (2019-08-04). «Гражданская война в Испании. 1931 — 1939 гг. — Рабочая демократия». Рабочая демократия (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019-11-20-ին. Վերցված է 2022-10-17-ին.
  20. ↑ Ibárruri, Dolores Memorias De Pasionaria, 1939-1977: Me Faltaba España. — Barcelona, 1984. — С. 14, 50. — ISBN 978-84-320-5830-1
  21. ↑ Alted, Alicia La voz de los vencidos: El exilio republicano de 1939. — Aguilar, 2005. — С. 158. — ISBN 978-8403096165
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 Ольга Дьяченко. «Испанский голос Коминтерна: Долорес Ибаррури». radio_mohovaya9.tilda.ws. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-11-02-ին. Վերցված է 2022-11-02-ին.
  23. ↑ «Ибаррури Рубен». warheroes.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-11-02-ին. Վերցված է 2022-11-02-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դոլորես Իբարուրի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դոլորես_Իբարուրի&oldid=10255853» էջից