Դոբրինյա Նիկիտիչ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դոբրինյա Նիկիտիչ
Տեսակդյուցազն
ԴիցաբանությունՍլավոնական դիցաբանություն
Սեռարական
ԱմուսինNastasya Mikulishna?
 Dobrynya Nikitich Վիքիպահեստում
Անդրեյ Ռյաբուշկին: «Դոբրինյա Նիկիտիչ»: 1895, «Ռուսական բիլինաների դյուցազունները» գրքի ծաղրանկար
Դոբրինյա Նիկիտիչի մենամարտը վիշապօձ Գորինիչի հետ՝ Վիկտոր Վասնեցովի կտավներից, «Դոբրինյա Նիկիտիչի պայքարը յոթգլխանի վիշապօձ Գորինիչի հետ», 1918 թվական:

Դոբրինյա Նիկիտիչ (ռուս.՝ Добрыня Никитич), Իլյա Մուրոմեցից հետո ռուսական ժողովրդական էպոսի երկրորդ դյուցազունը[1]։

Նա հաճախ հանդես է գալիս որպես Վլադիմիր իշխանին ծառայող դյուցազուն։ Կինը՝ Նաստասյան, Միկուլ Սելյանինովիչի դուստրն է։ Բիլինաները հաճախ են խոսում նրա երկար պալատական ծառայության մասին, որտեղ նա ցուցաբերում է իր բնության կողմից տրված բարյացակամությունը։ Իշխանը հաճախ նրան տալիս է հանձնարարականներ՝ հավաքել և տեղափոխել տուրքը, օգնել  իշխանուհի զարմուհուն և այլն. հաճախ և ինքը՝ Դոբրինյան ցանկանում էր կատարել հանձնարարականներ որից հրաժարվում էին այլ դյուցազուններ։ Դոբրինյան իշխանի և նրա ընտանիքի ամենամտերիմ դյուցազունն էր, որը կատարում էր նրանց անձնական հանձնարարականները և տարբերվում էր ոչ միայն քաջությամբ այլ նաև դիվանագիտական կարողություններով։

Երբեմն Դոբրինյային իշխան էին մեծարում[2], իսկ երբեմն էլ որպես Վլադիմիրի եղբորորդի[3]։ Դոբրինյա Նիկիտիչի պատմական նախատիպ համարում են Դոբրինյա Վոևոդային՝ իշխան Վլադիմիրի հորհեղբայրը և Վոևոդան, նրա մոր Մալուշայի եղբայրը։ Ըստ բիլինաների Դոբրինյա Նիկիտիչը Ռյազանի զորավար Նիկիտայի որդին է։ Դյուցազունը խելացի է, կրթված է[4] և տարբերվում է մի շարք շնորհներով՝ նա արագաշարժ է, լավ է նետ արձակում, լողում է, խաղում է զառ, երգում, նվագում է տավիղ։

Բիլինաների սյուժեներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սերգեյ Ազբելևի կողմից գրի առած 53 բիլինաների սյուժեներից 6-ի գլխավոր հերոսը Դոբրինյա Նիկիտիչն է (№ 14-19-ը ըստ Ազբելևի կազմած ուղեցույցի)[5]

14. Դոբրինյայի մենամարտը Իլյա Մուրոմեցի հետ։

15. Դոբրինյան և օձը (բազմաթիվ տարբերակներում Դոբրինյան ոչ միայն կռվում է օձի հետ այլ նաև գերությունից ազատում իշխան Վադիմիրի զարմուհուն՝ Զաբավա Պուտյատիչնային։

16. Դոբրինյան և Մարինկան[6][7][8]։

17. Դոբրինյան և Նաստասյան։

18. Դոբրինյան և Ալյոշան («Դոբրինյայի մեկնումը», «Դոբրինյան իր կնոջ հարսանիքին»)։

19. Դոբրինյան և Վասիլի Կազիմիրովիչը։

Ըստ որոշ սյուժեների առանձին տարբերակների թիվը, որը գրի է առնվել տարբեր բանահյուսների կողմից, հաշվարկվում է տասնյակներով (հատկապես հայտնի են № 15, 18, 19, 24): № 16 և 17 բիլինաների սյուժեները հայտնի են եզակի գրառումներում։

Դոբրինյա Նիկիտիչը բիլինաներում կարևոր դեր է խաղում Դունայ Իվանովիչի մասին բիլինայում (№  23 և 24 բիլինաները ըստ Ազբելևի կազմված ուղեցույցի)[9]։

23. Դունայ Իվանովիչի մենամարտը Դոբրինյա Նիկիտիչի հետ։

24. Դունայ Իվանովիչ՝ խնամախոս (Դունայը և Դոբրինյան հարսնացու են գտնում իշխան Վլադիմիրի համար)։

Բնավորություն և նախատիպ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպես կանոն, Դոբրինյայի կերպարը բիլինաներում ուրվագծված է վառ ու որոշակի։ Նա քաջությամբ ու հսկայական ֆիզիկական ուժով է օժտված, ընդ որում, տարբերվում է  բարյացակամությամբ՝ այսինքն քաղաքավարությամբ և ճկուն դիվանագիտությամբ։ Դոբրինյան խոսել է 12 լեզուներով, և իմացել է թռչնի խոսակցությունը[10]։

Սյուժեների նշված հետազոտությունները, որոնք կցված են Դոբրինյա Նիկիտիչին, թույլ են տալիս կատարել հետևյալ եզրակացությունները այս Դյուցազնի բիլինայի պատմության մասին։

Մինչթաթարական շրջանում գոյություն ունեին ավանդություններ ու երգեր, որոնցում զգալի դեր է խաղացել Վլադիմիր իշխանի բարեկամ և զորավար Դոբրինյան։ Առավել հին դրվագներ, որոնք բիլինաներում կցված են Դոբրինյա Նիկիտիչի անվան հետ դա նրա դերն է որպես վիշապամարտիկ և խնամի։ Երկու սյուժեներում, կարող են նշված լինել ինչ-ինչ պատմական արձագանքներ։

Առաջին սյուժեն որպես բիլինա մշակվել է, ըստ երևույթին, հյուսիսում, Նովգորոդի շրջանում, ինչի մասին վկայում է նովգորոդյան ավանդությունը վիշապի մասին[11]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Как по числу связанных с его именем былинных сюжетов, так и по числу записанных от разных сказителей вариантов, что может быть доказано обращением к указателю: Азбелев С. Н. Историзм былин и специфика фольклора. Л.: Наука, 1982. — С. 278—288.
  2. Песни, собранные П. В. Киреевским. Вып. 2: Добрыня Никитич, богатырь-боярин; богатырь Алеша Попович; Василий Казимирович, богатырь-дьяк. С. 11
  3. Песни, собранные П. В. Киреевским. Вып. 2. С. 19, 22, 45
  4. Песни, собранные П. В. Киреевским. Вып. 2. С. 49
  5. Азбелев С. Н. Историзм былин и специфика фольклора. Л.: Наука, 1982. — С. 285—287.
  6. Козловский С. В. Отражение древнерусской социальной практики в былине «о Добрыне и Маринке» // Вестник Удмуртского университета. 2016. Том 26. Вып. 4.
  7. Лестев А. В. Добрыня и Маринка. Выявление древнего мифа, лежащего в основе былины Արխիվացված 2017-08-09 Wayback Machine // Язык и текст langpsy.ru. 2014. №2.
  8. Жуйкова М. В. Зачем Маринка сожгла следы Добрыни? (заметки о происхождении любовной магии) // Антропологический форум. 2006 №4
  9. Азбелев С. Н. Историзм былин и специфика фольклора. Л.: Наука, 1982. — С. 288.
  10. Нефедов Г. Ф. Севернорусские говоры как материал для истории // Учёные записки Ленинградского ун-та. Серия филологич. наук. Вып. 2. № 33. Л., 1939. С. 258-259)
  11. См. Вс. Миллера, «Материалы для истории былинных сюжетов», X, «К былинам о Д.-змееборце», в «Этнографическом Обозрении», кн. XV, стр. 129—131.