Դմիտրի Բիստրոլյոտով
Դմիտրի Բիստրոլյոտով | |
---|---|
![]() | |
Ծնվել է | հունվարի 4, 1901 |
Ծննդավայր | Տավրիկյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն |
Մահացել է | մայիսի 3, 1975 (74 տարեկան) |
Մահվան վայր | Մոսկվա, ԽՍՀՄ |
Գերեզման | Խովանսկոե գերեզմանատուն |
Քաղաքացիություն | ![]() ![]() |
Կրթություն | Պրահայի Կարլի համալսարան |
Մասնագիտություն | հետախույզ, բժիշկ, իրավաբան, գրող և թարգմանիչ |
![]() |
Դմիտրի Բիստրոլյոտով (ռուս.՝ Дми́трий Алекса́ндрович Быстролётов, հունվարի 4, 1901, Տավրիկյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն - մայիսի 3, 1975, Մոսկվա, ԽՍՀՄ), խորհրդային անօրինական հետախույզ, թարգմանիչ, բժիշկ, գրող։ Բիստրոլյոտովի անօրինական գործունեությունը Արևմուտքում տևեց 12 տարի՝ 1924-1936 թվականներին, և նա, ըստ Ռուսաստանի արտաքին հետախուզության ծառայության, դարձավ ամենաարդյունավետ գործակալներից մեկը[1]։
Կյանք և գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դմիտրի Բիստրոլյոտովը ծնվել է 1901 թվականի հունվարի 3-ին Տավրիկիայի նահանգի Պերեկոպ շրջանի Գվարդեյսկոյե գյուղում։ Դմիտրի Ալեքսանդրովիչը, իր իսկ հավաստիացումներով, կոմս Ալեքսանդր Նիկոլաևիչ Տոլստոյի ապօրինի որդին է[2]։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ նրա հայրը Ռոման Ալեքսանդրովիչ Սկիրմունտն է (Բիստրոլյոտովը ծնվել է Ղրիմում՝ Սկիրմունտի եղբոր կալվածքում)։ Դմիտրի Ալեքսանդրովիչի մայրը Կլավդիա Դմիտրիևնա Բիստրոլյոտովան է[3]։ Դմիտրին միշտ կրել է մոր ազգանունը։ Բիստրոլյոտովի կենսագրության լայն տարածում գտած տարբերակը խիստ առասպելականացված է: Նրա կենսագրության փաստերի մի զգալի մասը չի համապատասխանում իրականությանը. դրանք կամ շինծու, կամ խեղաթյուրված տեղեկություններ են: Իվան Պրոսվետովի հեղինակած «Հավաքագրողը. լեգենդար անօրինական ներգաղթյալ Բիստրոլյոտովի իրական պատմությունը» գիրքը պարունակում է առաջին անգամ հրապարակված բազմաթիվ արխիվային փաստաթղթեր, որոնք չեն հաստատում կամ հերքում պատմության հաստատված տարբերակը[4]։
Հատկապես առասպելականացված էին տեղեկությունները նախքան խորհրդային հետախուզությունում աշխատանքի անցնելու շրջանի վերաբերյալ։ Մասնավորապես, նրա հայրը, ամենայն հավանականությամբ, եղել է Տոլստոյների մոսկովյան աղքատ ճյուղի հետնորդը, նա երբեք կոմսի կոչում չի ստացել, չի սովորել ծովային կադետական կորպուսում, չի մասնակցել դեսանտային գործողություններին, ի սկզբանե չի ընդունել հեղափոխությունը, և նույնիսկ Կոստանդնուպոլիս փախչելուց հետո շարունակել է ծառայել Սպիտակ նավատորմում, Պրահայում իրավագիտության ֆակուլտետում սովորելու տարիներին հետաքրքրվել է մարքսիզմով, ուսումը նա այդպես էլ չավարտեց: Բայց անօրինական հետախուզության ոլորտում Դմիտրի Բիստրոլյոտովի աշխատանքի արդյունավետությունն իսկապես բացառիկ էր[4]։
Ըստ կենսագրության տարածված տարբերակի, Բիստրոլյոտովի մասին տեղեկությունները հետևյալն են՝ 1904-1913 թվականներին նա իբր ապրել և մեծացել է Սանկտ Պետերբուրգում՝ Ելիզավետա Ռոբերտովնա դե Կորվալի ընտանիքում։ 1913-1917 թվականներին սովորել է միջնակարգ դասարաններում (Սևաստոպոլ)։ Դեռ վաղ պատանեկության տարիներին նա սկսեց հետաքրքրվել մարքսիզմով, որը մեծապես որոշեց նրա հետագա ճակատագիրը։ 1915-1917 թվականներին Դմիտրի Բիստրոլյոտովը սովորել է Սևաստոպոլի ռազմածովային կադետական կորպուսում։ Սեւծովյան նավատորմի երկրորդ նավատորմի կազմում մասնակցել է Թուրքիայի դեմ դեսանտային գործողություններին։ Դմիտրի Բիստրոլյոտովը պաշտոնապես լեգիտիմացվեց և կոմսի կոչում ստացավ 1917 թվականի նոյեմբերի 2-ին՝ Պետրոգրադում Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հինգ օր առաջ։ Այդ ժամանակ Դմիտրի Տոլստոյ-Բիստրոլյոտովն ապրում էր Կուբանի շրջանում՝ Անապա քաղաքում։ Կուբանի շրջանային ռադան չճանաչեց Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը, հաստատեց իր հավատարմությունը Անտանտին և աջակցեց Սպիտակ շարժմանը: 1918 թվականին ավագ դպրոցի աշակերտ Բիստրոլյոտովը նկարել է «Հարձակում Ռիզեի վրա» ջրաներկով կտավը՝ նվիրված Առաջին համաշխարհային պատերազմի հերոսական դրվագին։
1919 թվականին ավարտել է Անապա քաղաքի դասական գիմնազիայի ավարտական դասարանները և ծովային դպրոցի ավարտական դասարանները։ Շուտով նա որպես կամավոր նավաստի ընդունվել է Սպիտակ գվարդիաի նավատորմ, նավարկել «Ռիոն» և «Կոնստանտին» նավերով, վերջինիս վրա 1919 թվականին եղել Արևմտյան Թուրքիայում։ Արտասահմանում նա ծառայում էր տարբեր նավագնացային ընկերությունների նավերում։
1920 թվականի աշնանը նա խռովություն է կազմակերպել «Վեհափառ Սերգիուս» առագաստանավի վրա։ Կարմիր բանակի զորքերի կողմից Ղրիմը գրավելուց հետո նա երկկայմ առագաստանավը բերեց Եվպատորիա[7], որտեղ ծառայության անցավ տեղական Չեկայում (իրականում, առագաստանավը Ղրիմ էր գնացել Սպիտակ բանակի բեռներով և չէր հասցրել մինչև դրա տարհանումը։ Անձնակազմի մի քանի անդամներ մնացել են Եվպատորիայում, մնացածներին հաջողվել է փախչել նույն առագաստանավով։ Ապա Օդեսայից մեկնել է Բուլղարիա՝ երկու հետախույզներով։ Առագաստանավը մնացել է սառույցի մեջ և քիչ է մնացել խորտակվի։ Նավաստիներին և ուղեւորներին հաջողվել է փախչել։
1921 թվականին նա ապօրինի լքել է Ռուսաստանը (փախել է Կարմիր նավատորմից զորացրվելուց հետո, որտեղ ծառայել է մի քանի ամիս Չեկայից զորացրվելուց հետո) և կրկին հայտնվել Թուրքիայում։ 1922 թվականին գերազանցությամբ ավարտել է Կոստանդնուպոլսի եվրոպացի քրիստոնյաների քոլեջի ավարտական դասարանը (նույն 1921 թվականին հանձնել է գաղթականների գիմնազիայի ավարտական քննությունները)։ Մարտին ժամանել է Չեխոսլովակիա և ընդունվել Բրատիսլավայի Յան Ամոս Կոմենսկու անվան համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետ։ 1922 թվականի մայիսին տեղափոխվել է Չարլզի համալսարանի (Պրահա) իրավագիտության ֆակուլտետ։ Ապա քաղաքացիական պատերազմից հետո իր հայրենիքում տիրող իրավիճակը պարզաբանելու համար նա այցելեց ՌՍՖՍՀ՝ ներկայանալով որպես հայրենադարձ և որոշ ժամանակ ծառայելով Սևաստոպոլում՝ ականազերծողների ջոկատում[5]։

Հայտնի է, որ 1930 թվականին Բիստրոլյոտովին անօրինական աշխատանքի են ուղարկել Գերմանիա։ Այստեղ նա միացավ բրիտանական ԱԳՆ աշխատակից «Առնոյին» ուսումնասիրելու գործընթացին, ով մշակում էր ծածկագրերը։ Երեք տարվա աշխատանքի ընթացքում բրիտանացիներից ստացվել են գաղտնագրեր և ծածկագրեր, բրիտանական ԱԳՆ-ի գաղտնագրային հեռագրերի շաբաթական հավաքածուներ և այլ գաղտնի փաստաթղթեր։ Երիտասարդ հետախույզի այս աշխատանքը բարձր է գնահատվել ղեկավարության կողմից։ 1932 թվականի սեպտեմբերի 17-ի ՕԳՊՈՒ-ի հրամանով նրան շնորհվել է ռազմական զենք՝ «ՕԳՊԿ կոլեգիայի կողմից հակահեղափոխության դեմ անողոք պայքարի համար» մակագրությամբ[6]։ Բիստրոլետովի հանձնարարությունները ուղղակիորեն տրվել են անմիջականորեն ղեկավարների կողմից (ներառյալ Ա. Խ. Արտուզովի), որոնք գործում էին օրինական և անօրինական ռեզիդենտների միջոցով (Ն. Գ. Սամսոնով, Բ. Յա. Բազարով, Տ. Ս. Մալլի): ԽՍՀՄ ղեկավարությանը տրամադրեց դիվանագիտական ծածկագրեր և գաղտնագրեր Անգլիայի, Գերմանիայի[13], Ֆրանսիայի, Իտալիայի, Ֆինլանդիայի և Թուրքիայի համար։ Կազմակերպել է ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի գաղտնի տեղեկատվության ստացումը։ Նրան հասանելի էին Հիտլերի և Մուսոլինիի անձնական նամակագրությունները[7]: Նա ձեռք է բերել մի շարք նորագույն տեխնոլոգիաներ և սպառազինություն ԽՍՀՄ-ի համար։ 1935 թվականին ավարտել է Ցյուրիխի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետը (կեղծ անունով և կեղծ փաստաթղթերով), 1936 թվականին պաշտպանել է ատենախոսություն գինեկոլոգիայի վերաբերյալ (շնորհվել է բժշկագիտության դոկտորի աստիճան)։ Սովորել է Փարիզի և Բեռլինի գեղարվեստի ակադեմիաներում, իսկ 1937 թվականին ընդունվել է ԽՍՀՄ նկարիչների միություն[8]։
1936 թվականի վերջին նա վերադարձավ Մոսկվա, 1938 թվականի փետրվարին ՆԿՎԴ-ից տեղափոխվեց Համամիութենական Առևտրի պալատ՝ որպես թարգմանչական բյուրոյի ղեկավար։
Ձերբակալություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1938 թվականի սեպտեմբերի 17-ին ձերբակալվել է[9]։ 1939 թվականի մայիսի 8-ին ԽՍՀՄ Գերագույն դատարանի զինվորական կոլեգիան նրան դատապարտեց ՌՍՖՍՀ Քրեական օրենսգրքի 58-րդ հոդվածի 6-րդ, 7-րդ, 8-րդ մասերի համաձայն՝ քսան տարի ժամկետով ազատազրկման հարկադիր աշխատանքի ճամբարում՝ քաղաքական իրավունքներից զրկմամբ հինգ տարի ժամկետով և անձնական ունեցվածքի բռնագրավմամբ։
1939-1940 թվականներին բանտարկվել է Նորիլագում, 1940-1941 թվականներին՝ Մարիինսկում (Սիբլագ), մինչև 1947 թվականը՝ Սուսլովոյում (Սիբլագ)։
1948 թվականի հունվարին ԽՍՀՄ պետական անվտանգության նախարար Վ.Ս. Աբակումովի հրամանով բերվել է Մոսկվա։
Մինչեւ 1951 թվականը նա պատիժը կրել է Սուխանովսկայա խիստ ռեժիմի բանտի մեկուսարանում։ 1951 թվականին ուղարկվել է հատուկ ճամբարներ. մինչև 1952 թվականը եղել է Օզերլագում, այնուհետև՝ Կամիշլագում (Օմսկում նավթավերամշակման գործարանի կառուցում)։ 1954 թվականին, կաթվածից հետո, ազատ է արձակվել։
Ազատվելուց հետո
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1956 թվականին հանցագործության ապացույցների բացակայության պատճառով Բիստրոլյոտովը արդարացվել է։
1957 - 1975 թվականներին ապրել է Մոսկվայում՝ Լոմոնոսովսկու պրոսպեկտի 18 հասցեում[10]։ 22 օտար լեզուների իմացությամբ աշխատել է ԽՍՀՄ առողջապահության նախարարության բժշկական և բժշկատեխնիկական տեղեկատվության համամիութենական գիտահետազոտական ինստիտուտում որպես լեզվի խմբագիր[11], աշխատել է 17 գրքից բաղկացած «Անմահների տոնը» գրական աշխատության վրա, որ ավարտին է հասցվել հեղինակի մահից քիչ առաջ։
Մահացել է 1975 թվականի մայիսի 3-ին, թաղվել է Մոսկվայում՝ Խովանսկոե գերեզմանատանը[12]։
Ներկայում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Խորհրդային լեգենդար հետախույզ Դմիտրի Բիստրոլյոտովի օպերատիվ գործունեության մասին արխիվային նյութերը երբեք հանրությանը հայտնի չեն դառնա, քանի որ դրանք դեռևս պարունակում են առավելագույն գաղտնիության տվյալներ», այսպես է ասել 2011 թվականին Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին հետախուզության ծառայության լրատվական բյուրոյի ղեկավար Սերգեյ Իվանովը։ Նա նաև նշել է, որ «Անկասկած, Բիստրոլյոտովը երկրի հետախուզության աշխատակիցների փառահեղ գալակտիկայի ամենաակնառու կերպարն է։ Նա հետախուզության եկավ անցյալ դարի 1920-ականների սկզբին և մի քանի տարվա ընթացքում դարձավ ՕԳՊՈՒ-ի արտաքին բաժնի լավագույն աշխատակիցներից մեկը»[13]։ Ըստ Իվանովի՝ նրան հաջողվել է իմանալ Մեծ Բրիտանիայի արտաքին գործերի նախարարության գաղտնիքները, ստանալ Ավստրիայի, Գերմանիայի, Իտալիայի գաղտնի ծածկագրերն ու գաղտնագրերը, և օտարերկրյա պաշտոնյաների միջև նրա շփումների ամենաբարձր մակարդակը գերազանցել է բոլոր սահմանները, ուստի «Բիստրոլյոտովի գործունեության մասին բազմաթիվ արխիվային փաստաթղթեր դեռևս անգնահատելի են ներքին հետախուզության համար»:
Աշխատություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Д. Быстролётов, «История одного путешествия». Журнал «Азия и Африка сегодня», 1963 год.
- Д. Быстролётов, В. Журавлёв, «Человек в штатском», газета «Днепр вечерний», Днепропетровск, 1973 год.
- Д. Быстролётов, «Para bellum», журнал «Наш Современник», Москва, 1974 год.
- Д. Быстролётов, «В старой Африке», издательство «Советская Россия», Москва, 1976 год.
- Пир бессмертных. — Кн. 5 «Путешествие на край ночи». / Публ. Милашов С. С. — М., 1991. — (Б-ка журн. «Пограничник»; № 3 (154), 1991). — 96 с.
- Пир бессмертных. — Кн. 9 «Человечность». / Публ. Милашов С. С. — М., 1991. — (Б-ка журн. «Пограничник»; № 4 (155), 1991). — 96 с.
- Быстролётов Д.А. Пир бессмертных. — М.: Граница, 1993. — 368 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-86436-013-9
- Пир бессмертных. — в 3-х томах. — © С. С. Милашов. — М., 1993.
- Том 1: кн. 1—5 («Залог бессмертия», «Превращения», «Пучина», «Путешествие на край ночи»). — 588 с.
- Том 2: кн. 6—9 («Шёлковая нить», «Молодость в клетке», «Испытание одиночеством», «Записки из живого дома») — 678 с.
- Том 3: кн. 10—11 («Человечность», «Трудный путь в бессмертие») — 448 с.
- Пир бессмертных. // сборник «Путешествие на край ночи», © С. С. Милашов, 1996. — М.: Современник, 1996. — 590 с.
- Пир бессмертных. — в 7-х томах. — © С. С. Милашов. — М., издательство «Крафт+», 2012 год.
Հիշատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռուսաստանի թանգարաններում բացվել են Դ.Ա.Բիստրոլյոտովին նվիրված ցուցահանդեսներ.
- ԽՍՀՄ ԿԳԲ թանգարան «Չեկիստական դահլիճ», Մոսկվա
- Տեղագիտական թանգարան, Անապա
- Միջազգային հետախուզության թանգարան, Վաշինգտոն, ԱՄՆ
- Քաղաքական ոստիկանության պատմության թանգարան, Սանկտ Պետերբուրգ
- Սիմֆերոպոլում բացվել է խորհրդային հետախուզության աշխատակցի հուշարձանը[14]
- Փողոց և հրապարակ Սիմֆերոպոլում՝ Պետրովսկի բարձունքների միկրոշրջանում[15]
Կինոյում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Բիստրոլյոտովի կենսագրությունից որոշ փաստեր հիմք են հանդիսացել ռեժիսոր Վ. Ժուրավլյովի «Մարդը քաղաքացիական հագուստով» գեղարվեստական ֆիլմի համար, «Մոսֆիլմ», 1973: Ֆիլմում ռեկտորի դերը կատարել է ինքը՝ Բիստրոլյոտովը: Այս ֆիլմի տիտրերում Դ. Բիստրոլյոտովը նշված է որպես սցենարի հեղինակներից մեկը։
- «Հավաքագրողը» վավերագրական դրամա ժանրի ֆիլմ է «Մենամարտեր» շարքից, բաղկացած է երկու մասից, նկարահանվել է 2011 թվականին, ռեժիսորն է Վալերի Նիկոլաևը.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- |Антонов В. С. Житейская правда разведки. — М.: Вече, 2013.
- Антонов В. С. Начальники советской внешней разведки. — М.: Вече, 2015. — 347 с. — (Гриф секретности снят).; ISBN 978-5-4444-2745-3
- Бондаренко А. Ю. Разведка без вымыслов и выстрелов. — М.: Кучково поле, 2009. — 286 c. — (Тайны спецслужб).; ISBN 978-5-9950-0057-0
- Капитонов К. А. Египтолог из внешней разведки. — М.: ООО «Алгоритм-Книга», 2008.
- Млечин Л. М. История внешней разведки. Карьеры и судьбы. — М.: Центрполиграф, 2011. — 509 с. — ISBN 978-5-227-03099-3
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Григорьев Б. Н. Найти и завербовать. — М., 2003. — 383 с. — (Досье). — ISBN 978-5-94849-203-6
- Просветов И. «Вербовщик. Подлинная история легендарного нелегала Быстролетова». — М.: АСТ: Редакция Елены Шубиной, 2021. ISBN 978-5-17-136158-7.
- Эмиль Дрейцер Stalin’s Romeo Spy: The Remarkable Rise and Fall of the KGB’s Most Daring Operative, Northwestern University Press, 2010, стр 426, ISBN 978-0-8101-2664-0
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Под кодовым именем «Анита». Россия 1, 2019». Արխիվացված է օրիգինալից 2021-02-06-ին. Վերցված է 2019-08-14-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ Сын Толстого. Шпион любовник. Король разведки — Легенды Уголовного Розыска
- ↑ Ծնվել է 1866 թվականի հունվարի 12-ին Կուբանի շրջանում, Կուբանի կազակական զորքի քահանա Դմիտրի իՎանովիչ Բիստրոլյոտովի դուստրն է, ստացել է բժկական և հումանիտար կրթություն, աշխատել է ֆելդշեր և մանկավարժ
- ↑ 4,0 4,1 И.В.Просветов Вербовщик. Подлинная история легендарного нелегала Быстролетова. — М.: Редакция Елены Шубиной, 2021.
- ↑ Просветов И. В. Вербовщик. — М.: Редакция Елены Шубиной, 2021. — С. 64—71.
- ↑ Пир бессмертных, 1993, էջ 325
- ↑ Пир бессмертных, 1993, էջ 332
- ↑ Пир бессмертных, 1993, էջ 28
- ↑ Пир бессмертных, 1993, էջ 6
- ↑ Недошивин В. М. Литературная Москва. Домовая книга русской словесности, или 8000 адресов прозаиков, поэтов и критиков (XVIII—XXI вв.). Том II. — М.: АСТ, 2022. — С. 213. — ISBN 978-5-17-146451-6
- ↑ Пир бессмертных, 1993, էջ 255
- ↑ Быстролётов Дмитрий Александрович (1901—1975) Արխիվացված 2021-05-18 Wayback Machine. Могилы знаменитостей. http://www.m-necropol.ru Արխիվացված 2014-05-17 Wayback Machine.
- ↑ «СВР никогда не рассекретит архивы легендарного разведчика Быстролётова. Лента новостей «РИА Новости»». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-09-22-ին. Վերցված է 2011-10-26-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ Բիստրոլյոտովի հուշարձանը
- ↑ «Состоялась очередная сессия горсовета». Официальный сайт Симферопольского городского совета. 2022-05-26. Վերցված է 2022-05-26-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Владимир Абаринов Похождения и превращения Дмитрия Быстролётова./Совершенно секретно (газета). — № 8/255 от 08 2010
- Эмиль Дрейцер — Владимир Абаринов: Ещё раз о судьбе Дмитрия Быстролётова Արխիվացված 2012-11-07 Wayback Machine. — Радио «Свобода, 15 ноября 2011
- Быстролётов Дмитрий Александрович (1901—1975) разведчик, врач, юрист, переводчик на сайте sakharov-center.ru
- Дмитрий Быстролётов — разведчик в штатском
- Игорь Атаманенко (2021-10-28). «Западная музыка и восточная медицина» (ռուսերեն). Независимое военное обозрение. Վերցված է 2023-11-16-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|subtitle=
ignored (օգնություն) - Игорь Атаманенко (2021-02-04). «Красный граф из ГПУ» (ռուսերեն). Независимое военное обозрение. Վերցված է 2023-11-16-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|subtitle=
ignored (օգնություն)
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դմիտրի Բիստրոլյոտով» հոդվածին։ |
|