Դեբետ (գյուղ)

Դեբեդ
Գյուղ
	Դեբեդ
	Դեբետի համայնապատկեր
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Լոռու մարզ
Համայնք	Փամբակ համայնք[1]
Հիմնադրված է	1857 թ.
Այլ անվանումներ	Խաչիգյուղ,Ալերեքս,Դեբեդ
Տվյալ կարգավիճակում	1935 թվականից
Մակերես	10.33 կմ²
ԲԾՄ	980-1100 մ
Կլիմայի տեսակ	Մեղմ
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	▼821 մարդ (2011)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	դեբեդցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Փոստային ինդեքս	2031
Պաշտոնական կայք	debet.am (հայ.)
	Դեբետ (գյուղ) (Հայաստան)
	Դեբետ (գյուղ) (Լոռու մարզ)
	Դեբետ Վիքիպահեստում

Դեբեդ, գյուղ Հայաստանի Լոռու մարզի Փամբակ համայնքում^[1], հայ-վրացական շփման գծի անմիջապես հարևանությամբ։

Անուն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչ 1935 թվականը գյուղը կոչվում էր Խաչիգյուղ, երբեմն էլ`Ալերեքս։ Գյուղը Դեբեդ է վերանվանվել 1935 թվականին։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզկենտրոն Վանաձորից հեռու է մոտ 17 կմ հյուսիս-արևելք։ Գյուղը գտնվում է Փամբակ գետի աջ կողմում՝ ծովի մակերևույթից 1100 մ բարձրության վրա։

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեբեդ գյուղի տարածքը լեռնային է, մեղմ կլիմայով։ Ձմեռը տևում է 140-160 օր։ Տարեկան օդի միջին ջերմաստիճանը +8 °C է։ Ձմեռվա բացարձակ նվազագույն ջերմաստիճանը -28 °C է, իսկ ամառվա առավելագույնը՝ +35 °C։ Տարեկան տեղումները՝ միջին հաշվով 660 մմ է, ընդ որում վեգետացիոն շրջանում՝ 500 մմ։ Վեգետացիան տևում է ապրիլ-նոյեմբեր ամիսներին՝ 220 օր։ Հողատեսքերը դարչնագույն անտառային են, որակը՝ 46 բալ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեբեդը հիմնադրվել է 1857 թվականին Մարցում բնակվող ու այն ժամանակ այնտեղ բավական հայտնի Գևորգ Մահտեսու (Չոլախ) անմիջական մասնակցությամբ ու քաջալերմամբ։ Մահտեսին Մարցում ապրող մի շարք ընտանիքների համոզել է տեղափոխվել Ալերեքսի կոչվող գոմահանդ ու այնտեղ հիմնել գյուղ։ Դեբեդի խոսակցական լեզվում բազմաթիվ են արցախյան բարբառին պատկանող բառերը, ինչը վկայում է, որ Մարցից Ալերեքս տեղափոխված մի շարք ընտանիքների նախնիները այնտեղ են եկել Արցախից։

1858 թվականին Մարց գյուղից 17 ընտանիք տեղափոխվում է այստեղ, իսկ գյուղի բնակչության մի մասը՝ Արևմտյան Հայաստանից 1828-1831 թվականների գաղթականների ժառանգներն են։ Մյուս մասը Արցախից է գաղթել լեզգիական արշավանքներից հետո։

Պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղում կան 12-ից-13-րդ դարերի ինը խաչքար, երկու միջնադարյան գյուղատեղի, երեք խաչքար և մեկ եկեղեցի։ Գյուղում է գտնվում նաև 2-րդ աշխարհամարտի զոհերին նվիրված հուշարձան, կառուցված 1973 թվականին։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Հայաստանի Հանրապետության 2011 թվականի մարդահամարի արդյունքների՝ Դեբեդ գյուղի մշտական բնակչությունը կազմել է 821, առկա բնակչությունը՝ 769 մարդ^[3]։

Դեբեդի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում` ստորև.

Տարի	Բնակչություն
1873	307 մարդ	^[4]
1897	531 մարդ	^[4]
1926	1008 մարդ	^[4]
1939	1271 մարդ	^[4]
1959	1105 մարդ	^[4]
1970	1156 մարդ	^[4]
1979	920 մարդ	^[4]
1989	1190 մարդ	^[5]
2001	945 մարդ	^[4]
2011	821 մարդ	^[2]

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունն զբաղվում է անասնապահությամբ, պտղաբուծությամբ, թռչնաբուծությամբ, հացահատիկի և բանջարեղենի մշակությամբ։

Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղն ունի միջնակարգ դպրոց (2013 թվականի դրությամբ՝ այնտեղ սովորում է 160 աշակերտ), մշակույթի տուն, որտեղ տեղակայված է նաև գրադարանը։ Գրադարանը գործում է և ունի շուրջ 1500 անուն գիրք^[6]։

2018 թվականին մայիսին «Հայաստանի մանուկներ» հիմնադրամը գյուղում հիմնել է Հայաստանում առաջին «ՔՈԱՖ ՍՄԱՐԹ» կենտրոնը, որն այլընտրանքային կրթության հարթակ է^[7]։