Դասական դիցաբանություն
Դասական դիցաբանություն՝ նաև հայտնի է որպես հունահռոմեական դիցաբանություն։ Հին հույների և հին հռոմեացիների առասպելների ամբողջությունն է և դրա հետ կապված ուսումնասիրությունները: Առասպելաբանությունը, փիլիսոփայության և քաղաքական մտածողության հետ մեկտեղ, անտիկ շրջանից պահպանցած ամենամեծ արժեքն երից մեկն է, որի ազդեցությունը պահպանվում է միչև մեր օրեր և ներառված է ժամանակակից արևմտյան մշակույթում[1]: Հունարեն «mythos» բառը վերաբերում է խոսակցական խոսքին կամ ելույթին, բայց այն նշանակում է նաև հեքիաթ կամ պատմություն[2]:
Մեր թվարկությունից առաջ վերջին երկու դարերի ընթացքում Հունաստանի հռոմեական նվաճման ժամանակ և դրանից հետո, դարեր շարունակ, հռոմեացիները, ովքեր արդեն ունեին իրենց սեփական աստվածներին, «որդեգրեցին» բազմաթիվ առասպելական պատմություններ անմիջապես հույներից՝ աստվածների համար պահպանելով իրենց հռոմեական (լատիներեն) անունները: Արդյունքում շատ հռոմեական և հունական աստվածությունների գործողություններ համարժեք դարձան ժամանակակից արևմտյան մշակույթում պատմվածքի և գրականության մեջ: Օրինակ՝ հռոմեական երկնքի աստված Յուպիտերը կամ Հովեն նույնացվել են հունական Զևսի հետ, հռոմեական պտղաբերության աստվածուհի Վեներան հունական աստվածուհի Աֆրոդիտեի հետ; և հռոմեական ծովերի աստված Նեպտունը հունական աստված Պոսեյդոնի հետ:
Լատիներենը մնաց գերիշխող լեզուն Եվրոպայում միջնադարում և վերածննդի ժամանակ, հիմնականում Հռոմեական կայսրության լայնածավալ ազդեցության շնորհիվ: Այս շրջանում դիցաբանական անունները գրեթե միշտ հայտնվում էին իրենց լատինական տեսքով։ Այնուամենայնիվ, 19-րդ դարում տեղի ունեցավ տեղաշարժ դեպի հունական կամ հռոմեական անունների օգտագործումը։ [3] Օրինակ, «Զևսը» և «Յուպիտերը»՝ երկուսն էլ այդ ժամանակներում լայնորեն օգտագործվում էին որպես դասական պանթեոնի գերագույն աստծո անուն:
Դասական առասպել
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հունահռոմեական դիցաբանության մեջ հայտնաբերված պատմություններն ու կերպարները իրական չեն համարվում այնպես, ինչպես իրական են պատմական կամ գիտական փաստերը: Դրանք տեղի ունեցած իրադարձությունների փաստացի պատմություններ չեն: Փոխարենը, հունա-հռոմեական դիցաբանությունը հնագույն պատմությունների, լեգենդների և հավատալիքների հավաքածու է, որոնք ստեղծվել են Հին Հունաստանի և Հռոմի մարդկանց կողմից, որպիսի բացատրեն իրենց շրջապատող աշխարհի ասպեկտները, արտահայտելու մշակութային արժեքները և ստեղծելու շրջանակ՝ հասկանալու նրանց գոյությունը: Այս առասպելները հաճախ ներառում են աստվածներ և աստվածուհիներ, հերոսներ, հետպատերազմյան երևույթներ և գերբնական էակներ, որոնք ժամանակի կրոնական և մշակութային սովորույթների անբաժանելի մասն էին: Թեև այս առասպելները պատմականորեն ճշգրիտ չեն համարվում, դրանք մշակութային և գրական նշանակություն ունեն[4]:
Հունական առասպելները պատմվածքներ էին, որոնք առնչվում էին հին հունական կրոնին, որոնք հաճախ վերաբերում էին աստվածների և այլ գերբնական էակների և մարդկայինի սահմանները գերազանցող հերոսների գործողություններին: Հունական առասպելների հիմնական աղբյուրներն են Հոմերոսյան էպոսները, այսինքն՝ Իլիականը և Ոդիսականը, և Էսքիլեսի, Սոֆոկլեսի և Եվրիպիդեսի ողբերգությունները։ Հայտնի տարբերակները հիմնականում պահպանվել են բարդ գրական ստեղծագործություններում, որոնք ձևավորվել են անհատների հիշատակումներով, կամ սափորանկարչության և տեսողական արվեստի այլ ձևերում: Այս ձևերով առասպելական պատմվածքները հաճախ ծառայում են ոչ կրոնական նպատակների, ինչպիսիք են զվարճանքը կամ սոցիալական խնդիրների ուսումնասիրությունը:
Հռոմեական առասպելները ավանդական պատմություններ են, որոնք վերաբերում են Հին Հռոմի առասպելական ծագմանը, կրոնական հաստատուններին և բարոյական մոդելներին՝ կենտրոնանալով մարդկային դերակատարների վրա և աստվածների միայն երբեմն միջամտությամբ, բայց աստվածային կարգադրված ճակատագրի համատարած զգացումով: Հռոմեական առասպելները դինամիկ կապ ունեն հռոմեական պատմագրության հետ, ինչպես Լիվիոսի «Ab urbe condita»-ի վաղ գրքերում[5]։ Ամենահայտնի հռոմեական առասպելը կարող է լինել Ռոմուլոսի և Ռեմուսի ծնունդը և քաղաքի հիմնադրումը, որտեղ եղբայրասպանությունը կարելի է ընդունել որպես Հռոմեական Հանրապետության քաղաքական բաժանման երկար պատմություն արտահայտում[6]:
Դեռևս հունական ազդեցության ակտիվ ընթացքում՝ հելլենիստական ժամանակաշրջանում և հիմնականում Հունաստանի հռոմեական նվաճման ընտացքում[7] հռոմեացիները նույնացնում էին իրենց աստվածներին հույների աստվածների հետ՝ պահպանելով հռոմեական անունները, բայց ընդունելով նրանց մասին պատմված հունական պատմությունները և ներմուծելով այլ առասպելներ, որոնց համար նախատիպեր չեն ունեցել։ Օրինակ, մինչ հունական Արես աստվածը և իտալական Մարս աստվածները երկուսն էլ պատերազմի աստվածներ են, սակայն նրանց դերն իրենց հասարակության և նրա կրոնական սովորույթներում հաճախ ապշեցուցիչ կերպով տարբերվում էր։ Գրականության և հռոմեական արվեստում հռոմեացիները Արեսի մասին պատմությունները վերաիմաստավորել են Մարսի անվան տակ։ Հունահռոմեական առասպելների գրական ժողովածուն, որն ամենամեծ ազդեցությունն է ունեցել հետագա արևմտյան մշակույթի վրա, «օգոստոսյան բանաստեղծ» Օվիդիսի կերպարանափոխություններն էին:
Առասպելագրության դասական ավանդույթի սինկրետացված տարբերակները և Վերածննդի դարաշրջանի ազդեցիկ դիցաբան Նատալիս Քոմեսի ժամանակ (16-րդ դար) հունական և հռոմեական առասպելների միջև տարբերություն գրեթե չկար: Առասպելների ժամանակակից վերաիմաստավորումները 20-րդ և 21-րդ դարերի ժողովրդական մշակույթում, հաճախ միայն մոտավոր կապ ունեն հին հունական և լատինական գրականության մեջ պատմված պատմությունների հետ:
Պրոֆեսոր Ջոն Թ. Հոնտին հայտարարել է, որ «հունահռոմեական անտիկ ժամանակների շատ առասպելներ» ցույց են տալիս «միջուկ», որը հայտնվում է «որոշ ավելի ուշ տարածված եվրոպական ժողովրդական հեքիաթասացությունում»[8]։
Առասպելաբանությունը միակ փոխառությունը չէր, որ հռոմեացիներն արել էին հունական մշակույթից։ Հռոմը վերցրել և ադապտացրել է հունական մշակույթի բազմաթիվ կատեգորիաներ՝ փիլիսոփայություն, հռետորություն, պատմություն, էպոս, ողբերգություն և դրանց արտահայտումները արվեստում: Հռոմը փոխառել և զարգացրել է հունական բնագրերը, ադապտացնելով դրանք հասարակության զարգացման մակարդակին: Որոշ գիտնականներ պնդում են, որ այս «փոխառության» պատճառը հիմնականում, ի թիվս շատ այլ բաների, երկու մշակույթների ժամանակագրությունն է։ Պրոֆեսոր Էլիզաբեթ Վանդիվերն ասում է, որ Հունաստանն առաջին մշակույթն էր Միջերկրական ծովում, իսկ Հռոմը՝ երկրորդ[9]:
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Entry on "mythology" in The Classical Tradition, edited by Anthony Grafton, Glenn W. Most, and Salvatore Settis (Harvard University Press, 2010), p. 614 et passim.
- ↑ «Basic Aspects of the Greek Myths - Greek Mythology Link». www.maicar.com. Վերցված է 2016-12-07-ին.
- ↑ Francis Haskell and Nicholas Penny, Taste and the Antique: The Lure of Classical Sculpture 1500-1900 (Yale University Press, 1981, 1998), p. xv.
- ↑ Hezser, Catherine (1 Jan 2013). Ancient "Science Fiction": Journeys into Space and Visions of the World in Jewish, Christian, and Greco-Roman Literature of Antiquity. Brill. էջեր 343–348. ISBN 9789004236394.
- ↑ Alexandre Grandazzi, The Foundation of Rome: Myth and History (Cornell University Press, 1997), pp. 45–46.
- ↑ T.P. Wiseman, Remus: A Roman Myth (Cambridge University Press, 1995) passim.
- ↑ Rengel, Marian; Daly, Kathleen N. (2009). Greek and Roman Mythology, A to Z. United States: Facts On Պատկեր, Incorporated. p. 66.
- ↑ Honti, John Th. "Celtic Studies and European Folk-Tale Research". In: Béaloideas 6, no. 1 (1936): 36. Accessed March 16, 2021. doi:10.2307/20521905.
- ↑ «The Great Courses – Classical Mythology Lecture 22». www.thegreatcourses.com. Վերցված է 2023-01-28-ին.