Դանիիլ Էլկոնին

Դանիիլ Էլկոնին ռուս.՝ Даниил Борисович Эльконин
Ծնվել է	փետրվարի 16, 1904(1904-02-16) Պոլտավայի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	հոկտեմբերի 4, 1984(1984-10-04) (80 տարեկան) Մոսկվա, ԽՍՀՄ
Գերեզման	Վոստրյակովոե գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և  Ռուսական կայսրություն
Մասնագիտություն	մանկավարժ և հոգեբան
Հաստատություն(ներ)	Psychological Institute of the Russian Academy of Education? և Մոսկվայի պետական համալսարան
Գործունեության ոլորտ	մանկավարժություն, հոգեբանություն, մանկան հոգեբանություն և Կրթական հոգեբանություն
Ալմա մատեր	Գերցենի անվան ռուսական պետական մանկավարժական համալսարան
Կոչում	ԽՍՀՄ մանկավարժական գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ
Գիտական աստիճան	հոգեբանական գիտությունների դոկտոր և Մանկավարժական գիտությունների թեկնածու
Տիրապետում է լեզուներին	ռուսերեն
Գիտական ղեկավար	Q4079112?
Եղել է գիտական ղեկավար	Katerina Polivanova?
Հայտնի աշակերտներ	Katerina Polivanova?
Պարգևներ	և

Դանիիլ Էլկոնին (փետրվարի 16, 1904(1904-02-16), Պոլտավայի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - հոկտեմբերի 4, 1984(1984-10-04), Մոսկվա, ԽՍՀՄ), խորհրդային հոգեբան, մանկական և մանկավարժական հոգեբանության բնօրինակ ուղղության հեղինակ, ԽՍՀՄ Մանկավարժական գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ (1968)։

Կենսագրություն

Դանիիլ Էլկոնինը ծնվել է 1904 թվականի փետրվարի 6֊ին Պոլտավա նահանգի Մալայա Պերեշչեպինա գյուղում։ Վիկտոր Էլկոնինի ավագ եղբայրն է (1910-1994)։

1914 թվականից սովորել է Պոլտավայի վարժարանում, սակայն ընտանիքի ծանր նյութական վիճակի պատճառով 1920 թվականին ստիպված է եղել կիսատ թողնել ուսումը։ Աշխատել է որպես ռազմաքաղաքական դասընթացների գործավար, մանկահասակ իրավախախտների գաղութի դաստիարակ։ 1924 թվականին Ուկրաինայի Ժողովրդական Կոմիսարիատի Նարկոմպրոսի գործուղմամբ ընդունվել է Լենինգրադի սոցիալական կրթության ինստիտուտի հոգեբանական և ռեֆլեքսոլոգիայի բաժին (հետագայում միացվել է Լենինգրադի Ալեքսանդր Գերցենի անվան մանկավարժական ինստիտուտին)։ 1927 թվականին ավարտել է ԼՊՄԻ մանկավարժական ֆակուլտետի մանկաբանության բաժինը։ Աշխատել է որպես «Հոկտեմբերյան երկաթուղու» երեխաների մասնագիտական դպրոցի մանկավարժ֊մանկաբան։ 1929 թվականից աշխատել է Լենինգրադի պետական մանկավարժական ինստիտուտում, որտեղ նրա աշխատանքի թեման (համագործակցելով Լև Վիգոտսկու հետ) մանկական խաղի հիմնախնդիրներն էին։ Դասավանդել է մանկաբանության ամբիոնում։ 1937 թվականից՝ մանկաբանական կառույցների լուծարումից հետո, Լենինգրադի դպրոցներից մեկում աշխատել է որպես տարրական դասարանների ուսուցիչ, դասավանդել է մանկավարժական ինստիտուտում, ծայրահեղ հյուսիսային ժողովուրդների համար կազմել է ռուսաց լեզվի դպրոցական դասագրքեր։ 1940 թվականին պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն՝ նվիրված դպրոցականների խոսքի զարգացմանը։

Պատերազմի ավարտից հետո (որը նա անցկացրել է ռազմաճակատում, պարգևատրվել է շքանշաններով և մեդալներով)։ Էլկոնինը չի զորացրվել, թեև շատ էր ցանկանում։ Նա մանկավարժական աշխատանքի է անցել Մոսկվայի Խորհրդային բանակի մարզային ռազմամանկավարժական ինստիտուտում, որտեղ ոչ միայն հոգեբանություն է դասավանդել, այլև մշակել է խորհրդային ռազմական հոգեբանության կուրսի կառուցման հիմնական սկզբունքները։ Սակայն 1949 թվականից ի վեր բռնաճնշումների ալիք է սկսվել կոսմոպոլիտիզմի դեմ պայքարի անվան տակ։

Այդ պայքարի շրջանակներում 1953 թվականի մարտի 5-ին նշանակվել է հանձնաժողովի նիստ՝ նվիրված «Փոխգնդապետ Էլկոնինի կողմից կոսմոպոլիտ բնույթի թույլ տված սխալների վերլուծությանը և քննարկմանը», սակայն այդ օրը Ստալինը մահացել է, իսկ նիստը՝ հետաձգվել, ապա չեղյալ համարվել։ Փոխգնդապետ Էլկոնինը հեռացվել է պահեստայինների շարք։

1953 թվականի սեպտեմբերին Դանիիլ Էլկոնինը դարձել է ՌԽՖՍՀ Գիտությունների ակադեմիայի հոգեբանության ինստիտուտի հաստիքային աշխատակից, որտեղ էլ աշխատել է մինչև կյանքի վերջը։ Ինստիտուտում նա ղեկավարել է մի քանի լաբորատորիա, 1962 թվականին պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն, իսկ 1968 թվականին ընտրվել է ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ։ Երկար տարիներ նա դասավանդել է Մոսկվայի պետական համալսարանի հոգեբանության ֆակուլտետում, որը կառուցվել է 1966 թվականին։

Դանիիլ Էլկոնինի որդին հոգեբան Բորիս Էլկոնինն է (ծնվել է 1950)։

Գիտական գործունեություն

1930 թվականին Միխայիլ Բասովի խմբագրությամբ Էլկոնինը գրել է «Ուսմունք պայմանական ռեֆլեքսների մասին» գրքույկը։ Այս աշխատանքում 26-ամյա Էլկոնինը ընթերցողին մանրամասն բացատրել է, թե ինչ է պայմանական ռեֆլեքսը, և ինչ կառուցվածք ունի նյարդային համակարգը։

Էլկոնինի աշխատանքները դարձել են գործունեության տեսության անկյունաքարերից մեկը։ Մանկական հոգեբանության վերաբերյալ իր ուսումնասիրությունները նա անցկացրել է Լև Վիգոտսկու աշակերտների՝ Ա. ն. Լեոնտևի, Ա. Ռ. Լուրիայի, Ա. Վ. Զապորոժեցի, Լ. ի. Բոժովիչի և Պ. Յ. Գալպերինի հետ։

Էլկոնինը հրատարակել է մի քանի մենագրություն և գիտական հոդվածներ, որոնք նվիրված են մանկության ուսումնասիրության տեսությանը և պատմությանը, դրա պարբերականացման և հոգեբանական խնդիրներին։

Հեղինակը զբաղվել է այնպիսի հարցերով, ինչպիսիք են տարբեր տարիքի երեխաների հոգեբանական զարգացումը։, խաղի հոգեբանությունը և դպրոցականների ուսումնական գործունեության առանձնահատկությունները։, ինչպես նաև երեխաների խոսքի զարգացման և ընթերցանության ուսուցման խնդիրները։

Նրա հիմնական ներդրումը խորհրդային և համաշխարհային մանկավարժության ուսուցման նոր համակարգի՝ «Զարգացնող ուսուցման տեսության» մշակումն ու ներդրումն էր։

Էլկոնինի հոդվածներից մի քանիսը նվիրված է Լև Վիգոտսկու հայացքների վերլուծությանը։ Նա իր աշխատանքներում հենվում էր մարդու պատմամշակութային զարգացման գաղափարի վրա, ուստի Էլկոնինի ութ տեսական աշխատանքներում մանրամասնորեն բացահայտվել է Լև Վիգոտսկու ընդհանուր դիրքորոշումը։

Այս դրույթը (այն մասին, որ մանկությունը զարգանում է և ունի կոնկրետ պատմական բնույթ) արտահայտվել Է նաև Պ. Բլոնսկու և Ա.Ն. Լեոնտևի կողմից։ Դա նշանակում է, որ պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում մանկությունը տարբեր օրինաչափություններ և բովանդակություն ունի։ Հետազոտողները եկել են այն եզրահանգման, որ գոյություն չունի միանման մանկություն և մանկություն չկա «ընդհանրապես»։ Դա է պատճառը, որ կարևոր է հասկանալ մանկության պատմական զարգացման տեսությունը՝ հիմնվելով հոգեբանության պատմության, ազգագրության, կրթության պատմության և այլնի վրա։

Էլկոնինը կարծում էր, որ երեխաների գործունեության բոլոր տեսակները հասարակական են իրենց բնույթով, բովանդակությամբ և ձևով, ուստի երեխան ծննդյան առաջին րոպեից և իր զարգացման առաջին քայլերից հասարակական էակ է։ Նրա համար անընդունելի էր «երեխա և հասարակություն» դրույթը, նա ճիշտ էր համարում «երեխան հասարակության մեջ» ձևակերպումը։ Բացի այդ, Էլկոնինը երեխային համարում էր ակտիվ սուբյեկտ մարդկային մշակույթի ձեռքբերումների վերափոխման և յուրացման մեջ, որոնք միշտ գործուն բնույթ են կրում։ Շնորհիվ փոխակերպման գործընթացների երեխան վերարտադրում և իր մեջ ստեղծում է մարդկային ունակություններ։

Այս հարցի վերաբերյալ Լեոնտևը և Էլկոնինը մի տեսակետ ունեին, ըստ որի՝ երեխան գործունեության փոխակերպման գործընթացում իրականացնում է այնպիսի գործնական կամ ճանաչողական գործունեություն, որը համարժեք է, բայց ոչ նույնական այն գործունեությանը, որն ամրագրված է նախորդ սերնդի մարդկային գործունեության մեջ։

Ուսումնասիրելով երեխայի ուսուցման և զարգացման հարաբերակցության խնդիրը՝ Էլկոնինը գրել է. «Ուսուցման և զարգացման միջև գտնվում է սուբյեկտի գործունեությունը և հենց երեխայի գործունեությունը»։ Այս խնդրի ուսումնասիրության էմպիրիկ մասում Էլկոնինը հենվում է Վիգոտսկու այն գաղափարի վրա, որ ուսուցումը նախորդում է զարգացմանը, իսկ «զարգացում ուսուցումից» դրույթը հանդիսանում է մանկավարժական գործունեության հիմնական փաստը։

Իր ողջ գիտական գործունեության ընթացքում Էլկոնինն ուսումնասիրել է երեխայի հոգեբանական զարգացման հարցերը։ Նա կարծում էր, որ երեխայի զարգացման իր ըմբռնումը թույլ կտա հաղթահարել մանկական հոգեբանության հարցի նատուրալիստական առաջադրումը, որը տևական ժամանակ իշխող էր այդ հարցում։

Դանիիլ Բորիսովիչը երեխայի զարգացման ուսումնասիրության ընթացքում ձևակերպել է հետևյալ սկզբունքները։.

• պայմաններ (զարգացման)՝ մարմնի աճն ու հասունացումը,
• աղբյուրներ՝ միջավայր, իդեալական ձևեր, այսինքն՝ ինչով պետք է ավարտվի զարգացումը,
• ձև՝ յուրացում,
• շարժիչ ուժեր՝ առարկայական և հասարակական կողմերի յուրացման հակասություն։

Էլկոնինի աշխատանքները նվիրված էին նաև խաղի հոգեբանությանը և խաղային գործունեության պարբերականացման խնդիրներին։ Իր աշխատանքներում նա նկարագրել է խաղի կառուցվածքը և առանձնացրել խաղային գործունեության հիմնական տարրերը։.

1. սյուժեն (ինչ խաղալ),
2. բովանդակություն (ինչպես խաղալ)
3. դեր,
4. երևակայական իրավիճակ,
5. կանոններ,
6. խաղային գործողություններ,
7. խաղային հարաբերություններ։

Մեծ նշանակություն է ունեցել Էլկոնինի մշակած պարբերականացումը, որում նա առանձնացրել է գործունեության երկու կողմերը՝ ճանաչողական և մոտիվացիոն։ Այս կողմերը գոյություն ունեն յուրաքանչյուր առաջատար գործունեության մեջ, սակայն զարգանում են անհավասար՝ յուրաքանչյուր տարիքային փուլում փոխարինվելով զարգացման տեմպով։

Հիմնական աշխատություններ

• «Учение об условных рефлексах». М., Л., 1930.
• «Букварь: Учебник русского языка для мансийской начальной школы». Л., 1938.
• «Устная и письменная речь школьников (ձեռագիր)», 1940 (հրատարակված՝ 1998).
• «Развитие конструктивной деятельности дошкольников (ձեռագիր)», 1946.
• «Психологические вопросы дошкольной игры // Вопросы психологии ребёнка дошкольного возраста»․ М., 1948.
• «Мышление младшего школьника // Очерки психологии детей». М., 1951.
• «Психологические вопросы огневой подготовки». М., 1951.
• «Психическое развитие ребёнка от рождения до поступления в школу // Психология». М., 1956.
• «Творческие ролевые игры детей дошкольного возраста». М., 1957.
• «Развитие речи в дошкольном возрасте». М., 1958.
• «Детская психология». М., 1960. - 384 с.
• «Вопросы психологии учебной деятельности младших школьников» / под ред. Д. Б. Эльконина, В. В. Давыдова. М., 1962.
• «Психология детей дошкольного возраста / под ред. А. В. Запорожца», Д. Б. Эльконина. М., 1964.
• «Психология личности и деятельности дошкольника» / под ред. А. В. Запорожца, Д. Б. Эльконина. М., 1965.
• «Возрастные особенности младших подростков» / под ред. Д. Б. Эльконина. М., 1967.
• «Психология обучения младшего школьника». М., 1974.
• «Как учить детей читать». М., 1976.
• Д.Б.Эльконин «Психология игры». — Педагогика, 1978. — 304 с. — 30 000 экз.
• «Развитие устной и письменной речи». М., Д.Б. Эльконин։ Интор, 1998. - 112 с. http://author-club.org/shop/products/27/

Հիշատակ

Էլկոնինյան ընթերցումը կոնֆերանս է, որը տեղի է ունենում երկու տարին մեկ անգամ Ռուսաստանի կրթության ակադեմիայի հոգեբանական ինստիտուտում։ Դանիիլ Էլկոնինի հիշատակին նվիրված ընթերցումներն առաջին անգամ անցկացվել են 1996 թվականին՝ Վ. Վ. Դավիդովի և Բ. Դ. Էլկոնինի նախաձեռնությամբ։

Մրցանակներ

Էլկոնինը պարգևատրվել է Հայրենական պատերազմի II աստիճանի շքանշաններով, «Կարմիր աստղ» շքանշանով, «Մարտական ծառայություն» և «Լենինգրադի պաշտպանության համար» մեդալներով։

Տես նաև

• Զարգացնող ուսուցման տեսություն
• Լև Վիգոտսկի
• Ալեքսեյ Լեոնտև

Արտաքին հղումներ

• ՄՊՀ հոգեբաններ. Դ. Բ. Էլկոնին
• Էլկոնինյան ընթերցումներ
• Անձնավորություններ. Դանիիլ Էլկոնին