Jump to content

Գրյունվալդի հուշարձան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գրյունվալդի հուշարձան
Քարտեզ
Քարտեզ
Տեսակքանդակ
Բարձրություն24 մետր
Երկիր Լեհաստան
ՔաղաքՅան Մատեյկոյի հրապարակ Կրակովում
ԲնակավայրԿրակով
 Grunwald Monument in Kraków Վիքիպահեստում

Գրյունվալդի հուշարձան (լեհPomnik Grunwaldzki), Լեհաստանի թագավոր Վլադիսլավ II Յագելոյի (1352–1434) ձիավոր արձանը, որ գտնվում է Կրակովի Հին քաղաքի Մատեյկոյի հրապարակում և կառուցվել է 1910 թվականին՝ ի նշանավորումն Գրյունվալդի ճակատամարտի 500-րդ տարեդարձի։

Արձանը պատկերում է Յագելոյին իր ձիու վրա, ճակատային մասում նրա զարմիկ՝ Լիտվայի մեծ դուքս Վիտաուտասն է: Յագելոյի երկու կողմերում զինվորները ձեռքերը բարձրացնում են՝ տոնելով հաղթանակը: Արձանի աստիճաններին ընկած է Տևտոնական ասպետների մեռած վարպետ Ուլրիխ ֆոն Յունգինգենը: Հուշարձան ավերել են 1939 թվականին նացիստական գերմանացիները։ Վերակառուցել են 1976 թվականին՝ Մարիան Կոնյեչնիի նախագծի համաձայն։

Հուշարձանը նախագծել են լեհ քանդակագործներ Անտոնի Վիվուլսկին և Ֆրանցիսեկ Բլեկը և ֆինանսավորել հայտնի դաշնակահար և Լեհաստանի ապագա վարչապետ Իգնասի Յան Պադերևսկին: Նա ցանկացել է նշել 1410 թվականի հուլիսի 15-ին Լեհաստանի Գրյունվալդի հաղթական ճակատամարտի 500-ամյակը, որը տեղի է ունեցել տետոնական ասպետների դեմ[1]։ Ճակատամարտը հսկայական նշանակություն ունի Լեհաստանի պատմության մեջ և համարվում է ազգի ամենամեծ ռազմական հաղթանակներից մեկը[2]:

Սկզբում հակասական կարծիքներ են եղել, թե որտեղ պետք է տեղադրվի հուշարձանը, և առաջարկվել էն տարբեր վայրեր, այդ թվում՝ Սուրբ Հոգու հրապարակը (լեհ.՝ Plac Św. Ducha), որն առաջարկել է Պադերևսկին, Սուրբ Բերնարդի եկեղեցու դիմացի հրապարակը և Մատեյկոյի հրապարակը: Ի վերջո, վերջին տարբերակ է ընտրվել մասամբ՝ շնորհիվ Կրակովի պաշտպանական պարիսպներին մոտիկության, որոնք իրենց տեսքի մեջ արտացոլում էին վաղ Յագելոնյան դարաշրջանը։ Հուշարձանի հիմնաքարը դրվել է 1910 թվականի ապրիլին։ Նախագիծն իրականացվել է գաղտնի՝ Լեհաստանի Ավստրիական բաժանման տարածքում, և նույնիսկ ինքը՝ Վիվուլսկին, չի իմացել նախագծի վերջնական նպատակը, երբ աշխատել է հուշարձանի մանրամասների վրա: Պատվանդանի կառուցման համար ձեռք բերված գրանիտը ստացվել է Շվեդիայի Վենևիկ քարհանքից, որը պատկանում էր Աբենվիլից ֆրանսիական «Լը Գրանիտ» ընկերությանը: Անտոնի Վիվուլսկին աշխատել է Յագելոյի արձանի վրա Փարիզում գտնվելու ընթացքում, սակայն նախագիծը ժամանակավորապես դադարեցվել է քանդակագործի հանկարծակի հիվանդության պատճառով։ Հուշարձանի վրա տեղադրված ֆիգուրները բրոնզից ձուլել է ֆրանսիական «Մալեսետ» ընկերությունը։ Այնուհետեւ քանդակները Ֆրանսիայից Շվեյցարիայի տարածքով գնացքով տեղափոխվել են Կրակով։ Ծրագրի ամբողջ արժեքը գնահատվում է 500,000 ավստրո-հունգարական կրոն[3][4]։

Հանդիսավոր բացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուշարձանի պաշտոնական և հանդիսավոր բացումը տեղի է ունեցել 1910 թվականի հուլիսի 15-ին։ Գրունվալդի հուշարձանի բացմանը ականատես են եղել 150,000 հանդիսականն և բազմաթիվ նշանավոր պաշտոնյաներ, այդ թվում՝ Գալիսիայի լանդմարշալ և փաստացի վարչապետ Ստանիսլավ Բադենին, Կրակովի քաղաքապետ Յուլիուշ Լեոն և հուշարձանի հովանավոր Իգնացի Յան Պադերևսկին[5]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ և հետպատերազմյան տարիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նացիստական գերմանացիները հուշարձանը պարբերաբար՝ 1939 թվականի նոյեմբերից մինչև 1940 թվականի ապրիլը ոչնչացրել են։ Հուշարձանի պատվանդանը դինամիտի միջոցով պայթեցրել են, իսկ բրոնզե արձանները թալանվել են և տեղափոխվել Գերմանիա։ 1945 թվականի հունվարի 28-ին որոշում է կայացվել վերակառուցել հուշարձանը։ Գրանիտե բլոկները, որոնք տեղափոխվել էին այլ վայրմ վերադարձվել էին հուշարձանի գտնվելու վայր: 1972 թվականին ստեղծվեց հատուկ կոմիտե (լեհ.՝ Komitet Odbudowy Pomnika Grunwaldzkiego), որի նպատակն էր վերակառուցել Գրյունվալդի հուշարձանը: Կրակովի պատմական թանգարանում պահվող հուշարձանի բնօրինակ մանրակերտի, ինչպես նաև նախապատերազմյան լուսանկարների հիման վրա նկարիչ Մարիան Կոնիչնին իրականացրել է հուշարձանի վերակառուցումը։ Գրանիտը ստացվել է Շկլարսկա Պորեբա շրջանից, իսկ պատկերները ձուլվել են բրոնզից Գլիվիցեում: 1976 թվականի հոկտեմբերի 16-ին Գրյունվալդի հուշարձանը պաշտոնապես վերաբացվել է[6]։ Հուշարձանի դիմաց տեղադրվել է Անհայտ զինվորի գերեզմանը, որի վրա պատկերված է Վիկտոր Զինի կողմից ստեղծված խորհրդանշական մարմարե հուշատախտակը[7][8][9]։

100-ամյակի տոնակատարություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010 թվականի սեպտեմբերի 10-ին Կրակովում տեղի է ունեցել հուշարձանի բացման հետ կապված իրադարձությունների, ինչպես նաև ճակատամարտի 600-ամյակի և հուշարձանի կառուցման 100-ամյակի տոնակատարությունների հանդիսավոր վերարտադրությունը։ 2016 թվականին Գրունվալդի հուշարձանը ենթարկվել է լայնածավալ վերանորոգման և մաքրման[10]։

Նկարագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուշարձանը 24 մետր բարձրություն ունի, վերևում տեղադրված է Վլադիսլավ Յագելո թագավորի ձիավոր արձանը: Թագավորը ձախ ձեռքում պահում է սանձը, իսկ աջում՝ սուրը։ Հուշարձանի ճակատային մասում տեղադրված են Գրունվալդի թրերի ռելիեֆներ և Լիտվայի մեծ դուքս Վիտաուտասի արձանը, որի ոտքերի տակ ընկած է Տևտոնական ասպետների մեծ վարպետ Ուլրիխ ֆոն Յունգինգենի կերպարը: Արևելյան կողմում պատկերված է լեհ ասպետը և նրա մանկլավիկը, որը հավաքում է լքված տևտոնական պաստառները: Արևմտյան կողմում պատկերված է լիտվացի մարտիկ, որը փող է փչում և առաջնորդում գերի ընկած տևտոնական ասպետին: Հյուսիսային կողմում պատկերված է մի գյուղացի, որը խորհրդանշական կերպով նետում է ստրկության կապանքները:

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. «Grunwald Monument». Վերցված է 2019-08-17-ին.
  2. «The Battle of Grunwald [Tannenberg]». artsandculture.google.com. Վերցված է 16 April 2023-ին.
  3. Marek Żukow-Karczewski, Dawne pomniki Krakowa. Pomnik Władysława Jagiełły (Grunwaldzki), "Echo Krakowa", 16 I 1991, nr 11 (13323).
  4. Marek Żukow-Karczewski, Krakowskich pomników dzieje niełatwe, "KRAKÓW", nr 4(32)/1991, p. 30-31.
  5. «Grunwald Monument». Վերցված է 2019-08-17-ին.
  6. «Pomnik Grunwaldzki w Krakowie». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-10-28-ին. Վերցված է 2019-08-17-ին.
  7. «Pomnik Grunwaldzki». Վերցված է 2019-08-17-ին.
  8. «The Grunwald Monument». Վերցված է 2019-08-17-ին.
  9. «Grunwald: A Monument to Hearten Spirits». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-08-11-ին. Վերցված է 2019-08-17-ին.
  10. «Pomnik Grunwaldzki w nowej odsłonie». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-10-13-ին. Վերցված է 2019-08-17-ին.