Jump to content

Գրիմուար

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գրիմուար
Տեսակգրական ժանր
Ժանրդասագիրք
Թեմամոգություն և Օկուլտականություն
 Grimoires Վիքիպահեստում

Գրիմուար (ֆր.՝ grimoire, ֆր.՝ grammaire, /ɡrɪmˈwɑːr/, քերականություն բառից), նաև հայտնի է որպես ոգեկանչության գիրք, մոգության գիրք կամ կախարդանքի գիրք:

Գրիմուարը մոգության դասագիրք է, որը սովորաբար ներառում է հրահանգներ այն մասին, թե ինչպես ստեղծել մոգական առարկաներ, ինչպիսիք են թալիսմաններն ու հմայագրերը, ինչպես կատարել մոգական աղոթքներ, հմայքներ և գուշակություններ, և ինչպես կանչել կամ կոչել գերբնական էակներ, ինչպիսիք են հրեշտակները, հոգիները, աստվածությունները և դևերը[1]: Շատ դեպքերում ենթադրվում է, որ գրքերն ինքնին ներծծված են մոգական ուժերով:

Գրիմուարի միակ բովանդակությունը կարող է լինել տեղեկատվությունը կախարդանքների, ծեսերի, մոգության գործիքների պատրաստման և բաղկացուցիչ մասերի և նրանց կախարդական համապատասխանությունների մասին[2][3]: Այսպիսով, չնայած մոգության մասին գրքերը կարելի է համարել գրիմուարներ, բայց ամեն մոգության գիրք չպետք է համարել գրիմուար[4]:

Թեև գրիմուար տերմինն ի սկզբանե եվրոպական ծագում ունի, և պատմության ընթացքում շատ եվրոպացիներ, հատկապես ծիսական խարդախներ ու խորամանկ մարդիկ են օգտագործել գրիմուարները, պատմաբան Օուեն Դեյվիսը նշել է, որ նմանատիպ գրքեր կարելի է գտնել ամբողջ աշխարհում՝ Ջամայկայից մինչև Սումատրա[5]: Նա նաև նշել է, որ այս առումով աշխարհի առաջին գրիմուարները ստեղծվել են Եվրոպայում և հին Մերձավոր Արևելքում[6]:

Ստուգաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրիմուարի ստուգաբանությունը հստակ չէ։ Ամենատարածված կարծիքն այն է, որ grimoire տերմինը առաջացել է հին ֆրանսերեն` grammaire, «քերականություն» բառից, որն ի սկզբանե օգտագործվել է լատիներեն գրված բոլոր գրքերի համար: 18-րդ դարում տերմինը ստացել է իր այժմ տարածված օգտագործումը Ֆրանսիայում և սկսել է օգտագործվել զուտ մոգության գրքերին վերաբերելու համար։ Ըստ Օուեն Դեյվիսի` դա պայմանավորված է նրանով, որ «նրանցից շատերը շարունակում էին շրջանառվել լատիներեն ձեռագրերում»[7]։

Այնուամենայնիվ, գրիմուար տերմինը հետագայում վերածվեց ֆրանսիացիների պատկերավոր խոսք, որը ցույց էր տալիս մի բան, որը դժվար էր հասկանալ: 19-րդ դարում, երբ բրիտանացիների շրջանում աճել է օկուլտիզմի նկատմամբ հետաքրքրությունը օկուլտիստս Ֆրենսիս Բարեթի «Մագը» (The Magus, 1801) գրքի հրապարակումից հետո, տերմինը մտել է անգլերեն՝ հղում կատարելով մոգության գրքերին[1]:

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անտիկ ժամանակաշրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հունական պապիրուս, Մոգության ուշ անտիկ շրջանի գրիմուար

Հայտնի ամենավաղ հայտնաբերված գրավոր մոգության վկայությունները գալիս են հին Միջագետքից (ժամանակակից Իրաք), որտեղ դրանք գրված են եղել սեպագիր կավե սալիկների վրա, որոնք հնագետները պեղել են Ուրուկ քաղաքից և թվագրվել են մ.թ.ա. 5-րդ և 4-րդ դարերի միջև[8]: Հին եգիպտացիները նաև օգտագործել են մոգության հմայումներ, որոնք հայտնաբերվել են թալիսմանների և այլ իրերի վրա գրված։ Եգիպտական դիցաբանության մեջ մոգության աստվածը, որը հայտնի է որպես հեքա (եգիպ.՝ Ḥk3 - «մոգություն»), մեծապես փոխվել է և ընդլայնվել այն բանից հետո, երբ մակեդոնացիները Ալեքսանդր Մակեդոնացու գլխավորությամբ ներխուժել են Եգիպտոս մ.թ.ա. 332 թվականին[9]:

Հելլենիստական Եգիպտոսի հաջորդ երեք դարերի ընթացքում ղպտի գրչության համակարգն է զարգացել, և բացվել է Ալեքսանդրիայի գրադարանը: Սա, ամենայն հավանականությամբ, ազդել է մոգության գրքերի ստեղծման վրա, երբ հայտնի հմայքը սկսել է անցում կատարել պարզ առողջական խնդիրների և պաշտպանիչ հմայքներից ավելի կոնկրետ բաների, ինչպիսիք են ֆինանսական հաջողությունը և սեռական բավարարվածությունը[9]: Մոտավորապես այս ժամանակաշրջանում Հերմես Եռամեծի լեգենդար կերպարը զարգացել է որպես եգիպտական Թոթ աստծո և հունական Հերմեսի միաձուլում. այս կերպարը ասոցացվել է գրելու և մոգության հետ, հետևաբար՝ մոգության մասին գրքերի հետ[10]:

Հին հույները և հռոմեացիները կարծել են, որ մոգության մասին գրքերը հորինել են պարսիկները: 1-ին դարի գրող Պլինիոս Ավագը նշել է, որ մոգությունն առաջին անգամ հայտնաբերել է հին փիլիսոփա Զրադաշտը մոտ մ.թ.ա. 647 թվականին, սակայն այն գրել է մոգ Օսթանեսը, միայն մ.թ.ա. 5-րդ դարում: Նրա պնդումները, սակայն, չեն հաստատվել ժամանակակից պատմաբանների կողմից[11]։

Հին եբրայեցի ժողովուրդը հաճախ համարվել է մոգության գիտակ, ինչը, ըստ լեգենդի, նրանք սովորել էին Մովսեսից, որն էլ սովորել էր Եգիպտոսում: Շատ անտիկ գրողներ Մովսեսին համարել են եգիպտացի և ոչ թե եբրայեցի։ Երկու ձեռագրեր (հավանաբար, 4-րդ դարից), որոնք երկուսն էլ հավակնում են Մովսեսի լեգենդար ութերորդ Գիրքը լինել (առաջին հինգը Աստվածաշնչի Հին Կտակարանի սկզբնական գրքերն են), Մովսես մարգարեին ներկայացնում են որպես պոլիթեիստ, ով բացատրել է, թե ինչպես կարելի է աստվածներ կանչել և հպատակեցնել դևերին[10]:

Միևնույն ժամանակ, կան հստակ ապացույցներ, որ գրիմուարները օգտագործել են վաղ քրիստոնեության որոշ, հատկապես գնոստիկական աղանդները:Օրինակ, Ենոքի գրքում, որը գտնվել է Մեռյալ ծովի ձեռագրերում, տեղեկություններ կան աստղագիտության և հուդայական հրեշտակների մասին: Ենոքի գրքի հետ կապված հնարավոր է, որ Ենոքը (Նոյին նախորդած նահապետը) և նրա ծոռ Նոյը որոշ առնչություն են ունեցել մոգության գրքերի հետ, որոնք նրանց տվել են հրեշտակները: Այս ենթադրությունը շարունակվել է մինչև միջնադարյան շրջանը[11]:

Սողոմոն թագավոր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իսրայելի Սողոմոն թագավորը աստվածաշնչյան կերպար է, որի անունն անտիկ աշխարհում կապվել է մոգության և կախարդության հետ։ 1-ին դարի հռոմեա-հրեա պատմաբան Հովսեփոսը հիշատակել է Սողոմոնի անունով շրջանառվող մի գիրք, որը պարունակում էր դևեր կանչելու հմայքներ, և նկարագրում էր, թե ինչպես է Եղիազար անունով եբրայեցին այն օգտագործում դիվահարության դեպքերը բուժելու համար[Ն 1]։

Գրքում նկարագրված է, թե Սողոմոնն ինչու է գրել այն: Այնտեղ պատմվում է Տաճարի կառուցման մասին և, որ շինարարությունը խոչընդոտվում էր դևերի պատճառով այնքան, մինչև Միքայել հրեշտակապետը թագավորին ռալիս է մոգական մատանի։ Այդ մատանին, որի վրա փորագրված էր Սողոմոնի կնիքը, օժտված էր դևերին սանձելու ուժով: Սողոմոնն այն օգտագործում է սափորների մեջ 72 դևերին կողպելու համար և ուրիշներին հրամայում է կատարել իր պահանջները, չնայած, ի վերջո, ըստ Կտակարանի, նա գայթակղվում է «կեղծ աստվածներով» և երկրպագում նրանց, ինչպիսիք են Մոլոքը, Բահաղը և Ռաֆան: Այդուհետև, Աստծո բարեհաճությունը կորցնելուց հետո, Սողոմոն թագավորը գրում է աշխատությունը որպես նախազգուշացում և ուղեցույց ընթերցողին[14]։

Գրքերի այրում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Եփեսոսում գտնվողներից շատերը, ովքեր հավատում էին [քրիստոնեությանը], այժմ եկան և բացահայտ խոստովանեցին իրենց չար գործերը: Մի քանիսը, ովքեր հմայությամբ էին զբաղվել, հավաքեցին իրենց մագաղաթները և հրապարակայնորեն այրեցին: Երբ նրանք հաշվարկեցին մատյանների արժեքը, ընդհանուր թիվը հասավ հիսուն հազար դրախմայի։ Այս կերպ Տիրոջ խոսքը լայնորեն տարածվեց և զորացավ»։

Գործք 19, մոտ 1-ին դար

Երբ քրիստոնեությունը դարձել է Հռոմեական կայսրության գերիշխող հավատքը, եկեղեցին հավանություն չի տվել մոգության մասին գրքերի տարածվածությանը՝ կապելով այն հեթանոսության հետ և այրել է մոգության գրքերը: Նոր Կտակարանը (Գործք 19) նշում է, որ այն բանից հետո, երբ հայտնի դարձավ, որ Սկևասի (Σκευᾶς) յոթ որդիները չկարողացան դևերին հանել, Եփեսոս քաղաքի շատ նոր դավանափոխներ որոշեցին այրել իրենց մոգության և հեթանոսության գրքերը. քրիստոնյաների իշխանության գալուց հետո այս պահանջն ավելի է ընդունվել[15]:

Միջնադարյան ժամանակաշրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջնադարում գրիմուարների արտադրությունը շարունակվել է ինչպես քրիստոնեական աշխարհում, այնպես էլ հրեաների և նորաստեղծ իսլամական հավատքի հետևորդների շրջանում: Ինչպես նշել է պատմաբան Օուեն Դեյվիսը, «թեև [քրիստոնեական] եկեղեցին, ի վերջո, հաջողել էր հաղթահարել հեթանոսական պաշտամունքը, այնուամենայնիվ երբեք չկարողացավ հստակ սահման գծել կրոնական նվիրվածության և մոգության միջև և պահպանել դրանց կիրառության սահմանը»[16]:

Մոգության մասին գրիմուար գրքերի օգտագործումը շարունակվել է։ Քրիստոնեացված Եվրոպայում եկեղեցին մոգության գրքերը բաժանել է երկու տեսակի՝ նրանք, որոնք վերաբերում էին «բնական մոգությանը» (բնության ուժերի հետ կապված) և նրանք, որոնք վերաբերում էին «դիվային մոգությանը» (ոգիների հետ կապված)[17]:

Առաջինն ընդունելի էր, քանի որ այն դիտվում էր որպես զուտ բնության մեջ Աստծո կողմից ստեղծված ուժերը հաշվի առնել: Օրինակ՝ թույլատրելի էր տզրուկների մասին անգլո-սաքսոնական գրքերը, որոնք բժշկական նպատակներով պարզ խոսքեր էին պարունակում։ Սատանայական մոգությունն ընդունելի չէր, քանի որ համարվում էր, որ նման կախարդանքն Աստծուց չէր, այլ Սատանայից և նրա դևերից: Այս գրիմուարները վերաբերում էին այնպիսի թեմաների, ինչպիսիք են նեկրոմանությունը, գուշակությունը և դիվաբանությունը[17]: Չնայած դրան` «կան բազմաթիվ ապացույցներ, որ միջնադարյան հոգևորականները եղել են մոգության հիմնական կիրառողները, հետևաբար՝ գրիմուարների սեփականատերերը, արտագրողները և շրջանառողները»[18], իսկ մի քանի գրիմուարներ վերագրվել են Հռոմի պապերին[19]:

Սեֆեր Ռազիել ՀաՄալախ (հին եբրայերեն՝ ספר רזיאל המלאך‎, «Ռազիել հրեշտակապետի գիրքը») կաբալական գրիմուարից հատված, որը պարունակում է մոգության սիգիլներ (կամ եբրայերեն סגולות, սեգուլոթ, լատ.` կնիք)

Աստրալ մոգությանը նվիրված արաբական գրիմուարներից մեկը՝ 10-րդ դարի Ղայաթ ալ-Հաքիմը, հետագայում թարգմանվել է լատիներեն և 13-րդ դարում տարածվել Եվրոպայում՝ Պիկատրիքս անունով[20]: Այնուամենայնիվ, այս դարաշրջանի ոչ բոլոր նման գրիմուարներն են հիմնված արաբական աղբյուրների վրա: Օրինակ, 13-րդ դարի Հոնորիուսի երդվյալ գիրքը[21] (ինչպես նախկինում Սողոմոնի Կտակարանը), հիմնականում հիմնված էր Աստվածաշնչյան Սողոմոն թագավորի ենթադրյալ ուսմունքների վրա և ներառում է այնպիսի գաղափարներ, ինչպիսիք են աղոթքները և ծիսական շրջանը` նպատակ ունենալով Աստծո, դժոխքի, քավարանի առեղծվածային տեսիլք ունենալ և ստանալ շատ գիտելիքներ և իմաստնանալ: Մյուսը եբրայերեն Սեֆեր Ռազիել ՀաՄալախ (հին եբրայերեն՝ ספר רזיאל המלאך‎, «Ռազիել հրեշտակապետի գիրքը») գիրքն է, որը Եվրոպայում թարգմանվել է որպես Liber Razielis Archangeli[22]:

Ավելի ուշ մի գիրք, որը նույնպես պնդվել է, որ գրել է Սողոմոնը, սկզբնապես գրվել է հունարենով 15-րդ դարում, որտեղ այն հայտնի էր որպես Սողոմոնի մոգության տրակտատ (կամ Հիգրոմանտիայի ամբողջ արվեստի փոքրիկ բանալին, որը գտել են մի քանի արհեստավորներ և Սուրբ Սողոմոն մարգարեն): 16-րդ դարում այս ստեղծագործությունը թարգմանվել է լատիներեն և իտալերեն՝ վերանվանվելով Clavicula Salomonis կամ Սողոմոնի բանալի[23]:

Քրիստոնեական աշխարհի միջնադարյան դարաշրջանում գրվել են ձեռագիր գրիմուարներ, որոնք ներկայացվել են որպես այլ` հնագույն գործիչների գրածներ, դրանով իսկ ենթադրաբար ձգտելով դրանց նկատմամբ վստահություն ներշնչել` հնությամբ պայմանավորված։ Գերմանացի վանահայր և օկուլտիստ Յոհան Տրիթեմիուսը (1462-1516), ենթադրաբար, ունեցել է Սիմոն Մոգի գիրքը, որը շեշտադրում է Նոր Կտակարանի Սիմոն Մագուսի կերպարը[24]:

Ինչպես նաև, միջնադարյան մարդիկ հիմնականում հավատացել են, որ այլ հնագույն գործիչներ, ինչպիսիք են բանաստեղծ Վերգիլիոսը, աստղագետ Պտղոմեոսը և փիլիսոփա Արիստոտելը, ներգրավված են եղել մոգության մեջ, և շրջանառվել են գրիմուարներ, որոնք իբրև գրել են նրանք[25]: Սակայն ոչ բոլոն են հավատացել դրան. օրինակ՝ Ֆրանցիսկյան վանական Ռոջեր Բեկոնը (մոտ 1214-1294) հայտարարել է, որ գրքերը, որոնք կեղծ կերպով պնդվում են, որ հնագույն հեղինակներն են հեղինակել, «պետք է արգելվեն օրենքով»[26]:

Վաղ ժամանակակից ժամանակաշրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբ 15-րդ դարի վերջում սկսվել է վաղ ժամանակակից ժամանակաշրջանը, տեղի են ունեցել շատ փոփոխություններ, որոնք սկսել են ցնցել Եվրոպան, և որոնք կարող էին ազդեցություն ունենալ գրիմուարների արտադրության վերսկսման վրա:

Պատմաբան Օուեն Դեյվիսը ամենակարևոր իրադարձություններից է համարել բողոքական ռեֆորմացիան և դրան հաջորդած կաթոլիկ հակառեֆորմացիան, վհուկների որսը և տպագրության գյուտը: Վերածննդի դարաշրջանում Եվրոպայում շարունակվել է հետաքրքրությունը միջնադարյան ժամանակաշրջանի մոգության նկատմամբ, և օկուլտիստների և ծիսական մոգությամբ զբաղվողների շրջանում աճել է հետաքրքրությունը հերմետիզմի նկատմամբ, ինչին մեծապես նպաստել է հնագույն «Կորպուս Հերմետիկում» (լատին․՝ Corpus Hermeticum) տրակտատի Մարսիլիո Ֆիչինոյի (1433-1499) լատիներեն թարգմանությունը 1471 թվականին:

Դրա հետ մեկտեղ, աճել է հրեական միստիցիզմի նկատմամբ հետաքրքրությունը, որը հայտնի է որպես Կաբբալա, և որի տարածումն ամբողջ մայրցամաքում տեղի է ունեցել Պիկո դելլա Միրանդոլայի և Յոհաննես Ռոյչլինի (1455-1522) միջոցով[27]:

Վերածննդի շրջանում ամենակարևոր մոգը Հենրիխ Կոռնելիուս Ագրիպպան էր (1486-1535), ով լայնորեն ուսումնասիրելով օկուլտական թեմաները և ավելի վաղ գրված գրիմուարները` ի վերջո հրատարակել է իր եռահատոր «Օկուլտական փիլիսոփայություն» (De Occulta Philosophia libri III) աշխատությունը, 1533 թվականին[28]: Նմանատիպ կերպար է եղել նաև շվեյցարացի կախարդը, որը հայտնի էր որպես Պարացելս (1493–1541): Նա հրատարակել է «Բնության գերագույն խորհուրդները» գիրքը, որտեղ ընդգծել է լավ և վատ մոգության տարբերությունները[29]: Երրորդ նման անհատը գրբաց Յոհան Ֆաուստն (1480 կամ 1466-1541) էր, որի մասին հետագայում գրվել են մի քանի ստեղծագործություններ, օրինակ՝ Քրիստոֆեր Մառլոյի (1564-1593) 1592 թվականին գրած «Բժիշկ Ֆուստ» ողբերգությունը, որտեղ նա խորհրդակցում է դևերի հետ[30]:

Դիվաբանության գաղափարը շարունակել է ամրապնդվել Վերածննդի դարաշրջանում, և հրատարակվել են մի քանի դիվաբանական գրիմուարներ, այդ թվում՝ Օկուլտական փիլիսոփայության չորրորդ գիրքը, որը կեղծ պնդվում է, որ հեղինակել է Կոռնելիոս Ագրիպպան[31] և «Դևերի հիերարխիա» (լատ.` Pseudomonarchia Daemonum) աշխատությունը, որտեղ թվարկված էին 69 դևեր։ Դրան հակազդելու համար Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցին թույլատրել էր ստեղծել էկզորցիզմի բազմաթիվ գործեր, որոնց ծեսերը հաճախ շատ նման էին դիվային հմայքի ծեսերին[32]: Այս դիվաբանական գործերի կողքին շարունակվել են ստեղծվել բնական մոգության մասին գրիմուարներ, ներառյալ գիտությունը հանարամատչելի մատուցելով ստեղծված «Բնական մոգություն» (Magia Naturalis) աշխատությունը, որը գրել է Ջամբատիստա դելլա Պորտան (1535-1615)[33]:

Իսլանդիան նույնպես մոգության ավանդույթներ է ունեցել, հատկապես «Գալդրաբոկ» (իսլ.՝ galdrabók, «Մոգության գիրք», 1600 թվական) կախարդության գիրքը, որտեղ միստիկ ծագման բազմաթիվ խորհրդանիշներ ուղղված են պրակտիկայով զբաղվողին: Այս աշխատությունները ներկայացնում են գերմանական հեթանոսական և քրիստոնեական ազդեցության կատարյալ միաձուլում՝ օգտվել սկանդինավյան աստվածներից հղում անելով դևերի տիտղոսներին[34]: Այն փոքր ձեռագիր է, որը պարունակում է 47 հմայական աղոթքներ և սիգիլների հավաքածու: Որոշ կախարդանքներ պաշտպանիչ են և նախատեսված են այնպիսի խնդիրների դեմ, ինչպիսիք են հղիությունը, գլխացավը, անքնությունը, նախկին հմայությունները, ժանտախտը, տառապանքը և ծովի հիվանդությունը: Մյուսները նախատեսված են վախ առաջացնելու, կենդանիներին սպանելու, գողեր գտնելու, ինչ-որ մեկին քնեցնելու, փքվածություն առաջացնելու կամ կանանց դյութելու համար[35]:

Գրատպության գյուտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարդը ներկառուցված պենտագրամի մեջ. Հենրիխ Կոռնելիուս Ագրիպայի Օկուլտական փիլիսոփայություն (1533) աշխատությունից[Ն 2]

Եվրոպայում տպագրության գյուտը գրքերը զանգվածաբար հրապարակելու լայն հնարավորություններ է ստեղծել, և գրմուարները հասանելի են դարձել ավելի ու ավելի աճող գրագետ լսարանին: Առաջին տպագրվող գրքերի թվում էին կախարդական տեքստերը: Օրինակ` Նոմինաները, որը բաղկացած էր սրբերին ուղղված աղոթքներից, որոնք օգտագործվում էին որպես թալիսմաններ[36]: Նման գրիմուարները տպագրվում էին հատկապես բողոքական երկրներում, ինչպիսիք են Շվեյցարիան և գերմանական նահանգները, որոնք Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու տիրապետության տակ չէին։

Տպագիր գրքերին զուգահեռ, այնուամենայնիվ, ձեռագիր գրիմուարները շարունակել են լինել բարձր գնահատված, քանի որ կարծիք կար, որ դրանք պարունակում էին բնածին մոգության ուժեր, և դրանք շարունակվել են ձեռագիր գրվել[37]: Մատչելիության աճի հետ մեկտեղ գրքերը հասանելի են դարձել սոցիալապես ցածր խավի մարդկանց, այդ թվում նաև կանանց, որոնք սկսել են օգտվել կախարդության միջոցներից: Հաճախ այն կիրառվել է հասարակ մարդկանց ժողովրդական մոգության մեջ և, մասնավորապես, խորամանկ ու նենգ մարդկանց, ովքեր սկսել են մասնագիտորեն զբաղվել ժողովրդական մոգությամբ[38]:

Այս աշխատանքները Եվրոպայից ներմուծվել են Լատինական Ամերիկայի մասեր, որոնք վերահսկվում էին իսպանական և պորտուգալական կայսրությունների կողմից և Հյուսիսային Ամերիկայի մասեր, որոնք վերահսկվում էին Բրիտանական և Ֆրանսիական կայսրությունների կողմից[39]:

Գրիմուարների դեմ պայքար. վհուկների որս

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս ամբողջ ժամանակահատվածում ինկվիզիցիան` հռոմեական կաթոլիկ կազմակերպությունը, սկսել է ժողովուրդների և հավատալիքների զանգվածային ճնշումներ իրականացնել` դրանք համարելով հերետիկոսություն: Շատ դեպքերում հերետիկոսների ունեցվածքում գրիմուարներ են հայտնաբերվել և ոչնչացվել[40]: 1599 թվականին եկեղեցին հրատարակել է «Արգելված գրքերի ցուցիչները», որտեղ շատ գրիմուարներ են թվարկված որպես արգելված, ներառյալ մի քանի միջնադարյան, օրինակ՝ Սողոմոնի բանալին[41]:

Քրիստոնեական աշխարհում նույնպես տարածվել է կախարդության հանդեպ վախը, որը համարվում էր թեիստական սատանիզմ: Հետագա հիստերիան, որը հայտնի է որպես Եվրոպայում «Վհուկների որս», մոտ 40000 մարդու մահվան պատճառ է դարձել, որոնց մեծ մասը կանայք էին[42]: Երբեմն մեղադրվողները, ում մոտ հայտաբերել են գրիմուարներ, հատկապես՝ դիվաբանական, ենթարկվել են քրեական հետապնդման և հայտարարվել են որպես վհուկներ, սակայն, շատ դեպքերում, մեղադրյալներին հասանելի էլ չեն եղել այդպիսի գրքերը: Իսլանդիան, որտեղ գրագիտության մակարդակը համեմատաբար բարձր էր, բացառություն է եղել, քանի որ 134 վհուկների դատավարությունների մեկ երրորդը գրիմուարներ ունեցող մարդիկ են եղել[43]:

Վաղ ժամանակակից շրջանի վերջում և Լուսավորության դարաշրջանի սկզբում շատ եվրոպական կառավարություններ ընդունել են օրենքներ, որոնք արգելում էին բազմաթիվ սնահավատ հավատալիքները՝ փորձելով վերջ դնել Վհուկների որսին. դա իր ազդեցությունն է ունեցել գրիմուարների թողարկման վրա:

Միևնույն ժամանակ, հերմետիզմը և կաբալան ազդել են միստիկական փիլիսոփայության ստեղծման վրա, որը հայտնի է որպես Ռոզենկրոյցիզմ (Rosicrucianism), որն առաջին անգամ հայտնվել է 17-րդ դարի սկզբին, երբ Գերմանիայում հրապարակվել են խորհրդավոր Rosicrucian խմբի գոյության մասին երկու բրոշյուրներ: Սրանք պնդում էին, որ վարդապետությունը ծագել է միջնադարյան մի գործչից, որը հայտնի է որպես Քրիստիան Ռոզենկրոյց, որը հիմնել է Վարդագույն Խաչի եղբայրությունը: այնուամենայնիվ, Ռոզենկրոյցի կամ Եղբայրության գոյության մասին որևէ ապացույց չի գտնվել[44]:

18-րդ և 19-րդ դարեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Հռոմի պապ Հոնորիուսի գրիմուար»[45][Ն 3]. ֆրանսերեն թարգմանության կազմ և տիտղոսաթերթ (Հռոմ, 1760)
«Մեծ Ալբերտ» տիտղոսաթերթ (1755)

18-րդ դարում Լուսավորության դարաշրջանում վերելք է ապրել գիտությունը և ռացիոնալիզմը, հիմնականում իշխող դասակարգերի շրջանում: Այնուամենայնիվ, Եվրոպայի մեծ մասում մոգության և կախարդության հանդեպ հավատը պահպանվել է[46], ինչպես նաև որոշ վհուկների դեմ դատական գործերը: Իշխանությունները փորձեր են արել ճնշել մոգերին և բախտագուշակներին, հատկապես Ֆրանսիայում, որտեղ ոստիկանությունը նրանց վերաբերվում էր որպես սոցիալական վնասարարների, որոնք փող էին կորզում դյուրահավատներից, մասնավորապես, գանձ որոնողներից: Ընդ որում, նրանցից առգրավվել են բազմաթիվ գրիմուարներ[47]:

17-րդ դարից սկսած Ֆրանսիայում ձևավորվել էր տպագիր գրականության նոր, անցողիկ ձև` «Կապույտ գրադարան» (ֆր.` Bibliothèque bleue): Այդ միջոցով հրապարակված շատ գրիմուարներ ավելի ու ավելի են շրջանառվել բնակչության շրջանում (մասնավորապես, «Մեծ Ալբերտ», «Փոքր Ալբերտ» (1782), «Հռոմի պապ Հոնորիուսի գրիմուար»[45] և «Հռոմի պապ Լեոյի ձեռնարկ»): «Փոքր Ալբերտ» գրիմուարը մոգության լայն սպեկտր է ընդգրկել. Օրինակ՝ հիվանդությունների համար պարզ հմայքով զբաղվելուց մինչև նաև ավելի բարդ բաներ, ինչպես օրինակ՝ «Փառքի ձեռք» կամ «Չարաբաստիկ ձեռք» (ֆր.` main de gloire)[48] պատրաստելու հրահանգները[49]:

Մեծ Գրիմուար

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

18-րդ դարի վերջին և 19-րդ դարի սկզբին, 1789 թվականի Ֆրանսիական հեղափոխությունից հետո, հրատարակվել է չար կախարդության (գոեթիկ) «Մեծ Գրիմուար» (Grand Grimoire) վերնագրով գրիմուարը, որը համարվել է հատկապես հզոր, քանի որ նրանում նկարգրված է սատանայի գլխավոր նախարար Լյուցիֆերին կամ Լյուֆյուժե Ռոֆոկալին կանչելու հրահանգներ և հարստություն ձեռք բերելու համար Սատանայի հետ պայմանագիր կնքելը: «Ներածական գլուխում» հավաստիացվում է, որ տեղեկությունները Սողոմոն թագավորի բնօրինակ գրություններից են[50][51]: Ավելի ուշ, «Մեծ Գրիմուարի» նոր տարբերակը լույս է տեսել «Կարմիր Վիշապ» (Dragon Rouge) վերնագրով և վաճառվել է փարիզյան շատ գրախանութներում[52]:

Ամուլետի այս դիզայնը «Սև վառեկ» (Black Pullet) գրիմուարից է[Ն 4]

Այս ժամանակաշրջանում Ֆրանսիայում հրատարակվել են «Սև վառեկ» (Black Pullet) և «Իսկական գրիմուար» (Grimoirium Verum) նմանատիպ գրքերը: «Սև վառեկ»-ը, որը հավանաբար հեղինակվել է 18-րդ դարի վերջին Հռոմում կամ Ֆրանսիայում, տարբերվում է տիպիկ գրիմուարներից նրանով, որ այն չի հավակնում լինել հնագույն ձեռագիր, այլ մի մարդու պատմածն է, ով Եգիպտոսում Նապոլեոնի զորախմբի անդամ է եղել[53]:

Տարածումը Եվրոպայում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանսիայում տպագիր գրիմուարների լայն տարածումը՝ չնայած ռացիոնալիստների և եկեղեցու հակառակությանը, շուտով  անցել է հարևան երկրներ, ինչպիսիք են Իսպանիան և Գերմանիան։ Շվեյցարիայում Ժնևն այն ժամանակ սովորաբար կապված էր օկուլտիզմի հետ, հատկապես կաթոլիկների կողմից, քանի որ այն բողոքականության հենակետն էր: Էզոթերիզմով հետաքրքրվողներից շատերը հռոմեական կաթոլիկ երկրներից անցել են Շվեյցարիա՝ գրիմուարներ գնելու կամ օկուլտիստներից սովորելու[54]:

Դրանից հետո հայտնված որոշ գրիմուարներ մատնանշել են կաթոլիկ սրբերին: Օրինակներից մեկը, որը հայտնվել է 19-րդ դարում և համեմատաբար հայտնի եղել, հատկապես Իսպանիայում, Libro de San Cipriano-ն էր կամ Սուրբ Կիպրիանոսի գիրքը, որը կեղծ պնդվել է, որ թվագրվում է մ.թ.ա. 1000 թվականը: Ինչպես այս ժամանակաշրջանի գրիմուարների մեծ մասում, այն վերաբերվում էր (ի թիվս այլ բաների) գանձ գտնելու միջոցներին (ենթարկելով Ազազելի պահանջներին)[55]:

Մովսեսի վեցերորդ և յոթերորդ գրքերի 1880 թվականի Նյու Յորքի հրատարակության տիտղոսաթերթ

19-րդ դարում Գերմանիայում` ֆոլկլորի նկատմամբ հետաքրքրության աճին զուգընթաց, շատ պատմաբաններ հետաքրքրվել են մոգությամբ և գրիմուարներով։ Նրանցից ոմանք նման գրիմուարներից հատվածներ են հրապարակել մոգության պատմության վերաբերյալ իրենց սեփական գրքերում` դրանով իսկ նպաստելով դրանց հետագա տարածմանը: Թերևս ամենաուշագրավը բողոքական պաստոր Գեորգ Կոնրադ Հորստն (1767-1832)[56] է, ով 1821-1826 թվականներին հրատարակել է մոգության տեքստերի վեց հատորանոց ժողովածու, որտեղ նա ուսումնասիրել է գրիմուարները՝ որպես միջնադարյան մտածողության առանձնահատկություն[57]:

Գրիմուարներով հետաքրքրված ժամանակի մեկ այլ գիտնական՝ հնաոճ գրավաճառ Յոհան Շեյբլը առաջին անգամ հրատարակել է Մովսեսի վեցերորդ և յոթերորդ գրքերը. կախարդության երկու ազդեցիկ տեքստեր, որոնք պնդվել է, որ գրել է հին հրեա գործիչ Մովսեսը[58]: Այս գրքերն այն ստեղծագործություններից են, որոնք հետագայում տարածվել են Սկանդինավիայի երկրներում, որտեղ դանիերեն և շվեդերեն գրիմուարները հայտնի էին որպես «սև գրքեր» (Կիպրիանոս) և առավելապես տարածված են եղել զինվորականների շրջանում[59]:

Բրիտանիայում 18-րդ դարի ընթացքում շարունակվել են արտադրվել նոր գրիմուարներ, ինչպիսին է Էբենեզեր Սիբլիի «Սստղագուշակության երկնային գիտության նոր և ամբողջական նկարազարդում» գիրքը: Այդ դարի վերջին տասնամյակներում Լոնդոնը օկուլտիզմի նկատմամբ հետաքրքրության վերածնունդ է ապրել, որը հետագայում տարածել է Ֆրենսիս Բարեթը 1801 թվականին «Մագը» (The Magus) գրքի հրապարակմամբ: The Magus-ը պարունակում էր շատ բաներ, որոնք վերցվել են ավելի հին գրիմուարներից, հատկապես Կոռնելիոս Ագրիպպայի գրիմուարներից, և, չնայած թողարկվելուց հետո չի ունեցել սկզբնական ժողովրդականությունը, այն աստիճանաբար դարձել է ազդեցիկ տեքստ[60]:

Բարեթի աշակերտներից մեկը՝ Ջոն Պարկինը, ստեղծել է իր ձեռագիր գրիմուարը` «Դրախտի մեծ օրակուլը» կամ «Աստվածային մոգության արվեստը», թեև այն երբեք չի հրատարակվել, հիմնականում այն պատճառով, որ Բրիտանիան պատերազմի մեջ էր Ֆրանսիայի հետ, իսկ գրիմուարները սովորաբար ասոցացվել են ֆրանսիացիների հետ: Միակ գրողը, որը լայնորեն հրատարակել է բրիտանական գրիմուարները 19-րդ դարի սկզբին, Ռոբերտ Կրոս Սմիթն էր, ով թողարկել է «Փիլիսոփայական Մերլինը» (1822) և «Տասնիններորդ դարի աստղագուշակը» (1825), բայց ոչ մեկը լավ չի վաճառվել[61]:

19-րդ դարի վերջում այս տեքստերից մի քանիսը (ներառյալ Աբրամելինի գիրքը և Սողոմոնի բանալին) վերադարձվել են պարամասոնական կախարդական կազմակերպություններին, ինչպիսիք են Ոսկե արշալույսի հերմետիկ օրդենը և Արևելյան տամպլիերների օրդենը:

20-րդ և 21-րդ դարեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թյուրիելի գաղտնի գրիմուարում պնդվում է, որ գրվել է 16-րդ դարում, սակայն 1927 թվականից ավելի հին օրինակ չի արտադրվել[62]:

Ժամանակակից գրիմուարը՝ «Սիմոնի Նեկրոնոմիկոն» կամ «Սիմոնիկոն» (Simon Necronomicon), իր անունը ստացել է Հ. Ֆ. Լավքրաֆտի «Նեկրոնոմիկոն» (կամ «Մեռյալների օրենսգիրք», կամ «Ալ Ազիֆ») պատմվածքների գեղարվեստական կախարդական գրքից, որը ոգեշնչված է բաբելոնյան դիցաբանությունից և «Արս Գոեթիա»` «Սողոմոնի փոքր բանալին» հինգ գրքերից մեկից, որը վերաբերում է դևերի կանչմանը: Գևին Սեմփլը Էնդրյու Դ. Չամբլիի Azoëtia գիրքը[63] նկարագրել է որպես ժամանակակից գրիմուար[64]:

Վիկկայի նեոպագական կրոնը հրապարակավ հայտնվել է 1940-ականներին, և Ջերալդ Գարդները ներկայացրել է «Ստվերների գիրքը» որպես վիկկա գրիմուար[65]:

Գրիմուար տերմինը սովորաբար ծառայում է որպես ոգեկոչությունների գրքի կամ կախարդական գիտելիքների գրքի այլընտրանքային անվանում ֆանտաստիկ գեղարվեստական և իմպրովիզացիոն կերպարային խաղերում: Ամենահայտնի հորինված գրիմուարը Հ. Ֆ. Լավքրաֆտի Նեկրոնոմիկոնն է[65]:

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Գիրքը կարող էր լինել Սողոմոնի Կտակարանը[12], բայց ավելի հավանական է, որ այլ աշխատանք է[13]: Սողոմոնի կեղծ վիմագրական Կտակարանը հնագույն կախարդական տեքստերից է: Այն հունարեն ձեռագիր է, որը վերագրվում է Սողոմոնին և հավանաբար գրվել է Բաբելոնում կամ Եգիպտոսում մեր թվարկության առաջին հինգ դարերում, Սողոմոնի մահից ավելի քան 1000 տարի անց։
  2. ↑ Պարագծի վրա գտնվող նշանները աստղագիտական են. Արեգակի և Լուսնի խորհրդանիշները գտնվում են կենտրոնում, իսկ մյուս հինգ դասական «մոլորակները» գտնվում են եզրերին:
  3. ↑ «Հռոմի պապ Հոնորիուսի գրիմուարը» վերագրվում է Հռոմի պապ Հոնորիուս III-ին (1150-1227): Գրիմուարների մեջ այն եզակի է նրանով, որ հատուկ նախագծված է քահանայի համար, և պատարագ մատուցելու որոշ հրահանգներ է ներառում: Թեև դրա անունը կարող է ծագել 13-րդ դարի «Հոնորիուսի երդումների գիրք» գրիմուարից, դրա բովանդակությունn ավելի մոտ է ավելի ուշ գրիմուրներին, ինչպիսիք են «Սողոմոնի բանալին» և «Իսկական Գրիմուար» (Grimorium Verum):
  4. ↑ Սև վառեկ (ֆր.` La poule noire) գրիմուարից վերցրած այս ամուլետը ասեղնագործիր սև սատինի վրա և ասա «Նադես, Սուրադիս, Մանիներ», և պետք է, որ ջին հայտնվի, ասա ջինին «Սադեր, Պրոստաս, Սոլաստեր», և ջինը կտա քեզ քո իսկական սերը: Ասա «Մամմես, Լահեր», երբ հոգնես այդ սիրուց:

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Davies, 2009, էջ 1
  2. ↑ «Grimoire vs Book of Shadows».
  3. ↑ Drury, Nevill (2009). «The Modern Magical Revival». In Lewis, James R.; Pizza, Murphy (eds.). Handbook of Contemporary Paganism. Leiden: Brill. էջեր 13–80. doi:10.1163/ej.9789004163737.i-650.7. ISBN 978-90-04-16373-7.
  4. ↑ Davies, 2009, էջեր 2-3
  5. ↑ Davies (2009:2–5)
  6. ↑ Davies (2009:6–7)
  7. ↑ Davies, 2009
  8. ↑ Davies (2009:8)
  9. ↑ 9,0 9,1 Davies (2009:8–9)
  10. ↑ 10,0 10,1 Davies (2009:10)
  11. ↑ 11,0 11,1 Davies (2009:7)
  12. ↑ «The Testament of Solomon». www.esotericarchives.com. Վերցված է 2025-03-05-ին.
  13. ↑ Butler, E. M. (1979). «The Solomonic Cycle». Ritual Magic (Reprint ed.). CUP Archive. ISBN 0-521-29553-X.
  14. ↑ Davies (2009:12–13)
  15. ↑ Davies (2009:18–20)
  16. ↑ Davies (2009:21–22)
  17. ↑ 17,0 17,1 Davies (2009:22)
  18. ↑ Davies (2009:36)
  19. ↑ Davies (2009:34–35)
  20. ↑ Davies (2009:25–26)
  21. ↑ «Liber Juratus Honorii, or the Sworn Book of Honorius». www.esotericarchives.com. Վերցված է 2025-03-05-ին.
  22. ↑ Davies (2009:34)
  23. ↑ Davies (2009:15)
  24. ↑ Davies (2009:16–17)
  25. ↑ Davies (2009:24)
  26. ↑ Davies (2009:37)
  27. ↑ Davies (2009:46)
  28. ↑ Davies (2009:47–48)
  29. ↑ Davies (2009:48)
  30. ↑ Davies (2009:49–50)
  31. ↑ Davies (2009:51–52)
  32. ↑ Davies (2009:59–60)
  33. ↑ Davies (2009:57)
  34. ↑ Stephen Flowers (1995). The Galdrabók: An Icelandic Grimoire. Rûna-Raven Press.
  35. ↑ «"The Galdrabók: Forbidden Icelandic Folk Magic" by Kári Pálsson». H Y L D Y R (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025-03-06-ին.
  36. ↑ Davies (2009:45)
  37. ↑ Davies (2009:53–54)
  38. ↑ Davies (2009:66–67)
  39. ↑ Davies (2009:84–90)
  40. ↑ Davies (2009:54–55)
  41. ↑ Davies (2009:74)
  42. ↑ Patrick, J. (2007). Renaissance and Reformation. Marshall Cavendish. էջ 802. ISBN 978-0-7614-7650-4. Վերցված է 7 May 2017-ին.
  43. ↑ Davies (2009:70–73)
  44. ↑ Davies (2009:47)
  45. ↑ 45,0 45,1 «Book of Ceremonial Magic: Chapter IV: The Rituals Of Black Magic: Section 4: The Grimoire of Honorius». www.sacred-texts.com. Վերցված է 2025-03-07-ին.
  46. ↑ Hsia, R. Po-chia (15 April 2008). A Companion to the Reformation World (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4051-7865-5.
  47. ↑ Davies (2007:95–96)
  48. ↑ «Hand of Glory Legends». sites.pitt.edu. Վերցված է 2025-03-06-ին.
  49. ↑ Davies (2007:98–101)
  50. ↑ Venitiana, Antonio (1845). Le grand Grimoire; ou l'art de commander les esprits célestes, aériens, terrestres, infernaux; avec le vrai secret de faire parler les morts, de gagner toutes les fois qu'on met aux loteries, etc (ֆրանսերեն). Վերցված է 8 March 2019-ին.
  51. ↑ «LE GRAND GRIMOIRE». www.esotericarchives.com. Վերցված է 2025-03-07-ին.
  52. ↑ Davies (2007:101–104)
  53. ↑ «grimoire». The Encyclopedia of Magic and Alchemy. Infobase Publishing. 2006. ISBN 1-4381-3000-7.
  54. ↑ Davies (2007:109–110)
  55. ↑ Davies (2007:114–115)
  56. ↑ «Horst, Georg Conrad from the McClintock and Strong Biblical Cyclopedia». McClintock and Strong Biblical Cyclopedia Online (անգլերեն). Վերցված է 2025-03-07-ին.
  57. ↑ Davies (2007:121–122)
  58. ↑ Davies (2007:123)
  59. ↑ Davies (2007:134–136)
  60. ↑ Davies (2007:123–124)
  61. ↑ Davies (2007:135–137)
  62. ↑ Malchus, Marius (2011). The Secret Grimoire of Turiel. Theophania Publishing. ISBN 978-1-926842-80-6.
  63. ↑ Andrew D. Chumbley. «Azoëtia» (PDF). Sethos Edition.
  64. ↑ Semple, Gavin (1994) 'The Azoëtia – reviewed by Gavin Semple', Starfire Vol. I, No. 2, 1994, p. 194.
  65. ↑ 65,0 65,1 Davies, Owen (4 April 2008). «Owen Davies's top 10 grimoires». The Guardian. Վերցված է 8 April 2009-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրիմուար» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գրիմուար&oldid=10255851» էջից