Գրեգոր Մենդել

Գրեգոր Մենդել; Gregor Mendel
Ծնվել է	հուլիսի 20, 1822 կամ հուլիսի 22, 1822; Հինչիգե, Vražné, Նովի Յիչինի շրջան, Moravian-Silesian Region, Չեխիա
Մահացել է	հունվարի 6, 1884 (61 տարեկանում); Բռնո, Lands of the Bohemian Crown, Ավստրո-Հունգարիա; բնական մահով
Գերեզման	Կենտրոնական գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Ավստրո-Հունգարիա; Ավստրիական կայսրություն
Ազգություն	Չեխեր
Դավանանք	Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Մասնագիտություն	կենսաբան, գենետիկ, մեղվաբույծ, մաթեմատիկոս և բուսաբան
Հաստատություն(ներ)	St Thomas's Abbey, Brno
Գործունեության ոլորտ	գենետիկա
Պաշտոն(ներ)	աբբա
Ալմա մատեր	Պալացկու համալսարան և Վիեննայի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	գերմաներեն և անգլերեն
Պարգևներ	Ֆրանց Յոզեֆի շքանշան
Ամուսին(ներ)	չկա
Հեղինակի անվան հապավումը (բուսաբանություն)	Mendel
Կայք	mendelweb.org
	Gregor Mendel Վիքիպահեստում

Գրեգոր Յոհան Մենդել (գերմ.՝ Gregor Johann Mendel, հուլիսի 20, 1822^[9], Հենցենֆորդ, Ավստրո-Հունգարիա - հունվարի 6, 1884, Բռնո, Չեխիա), ավստրիացի բնագետ, ժառանգականության մասին գիտության հիմնադիրը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մենդելի կիսանդրին

Մենդել Գրեգորի Յոհանը ծնվել է հուլիսի 20, 1822 թ. հոգևորականի ընտանիքում, Հենցենֆորդ փոքրիկ գյուղական քաղաքում (Ավստրիական կայսրություն, ավելի ուշ Ավստրո-Հունգարիա այժմ Բռնո Չեխիա)։ Կնքվել^[10] է՝ հուլիսի 20։

1843 թ. ավարտել է Օլմյուցի համալսարանին կից փիլիսոփայության բաժինը և ձեռնադրվել Բրյուննի Ավգուստինյան վանքի վանական,
1868 թվականից՝ վանահայր։
1851–53 թթ. Վիեննայի համալսարանում, որպես ազատ ունկնդիր, ուսանել է ֆիզիկա, բուսաբանություն, հնէաբանություն և վերլուծական քիմիա։ Վանքի փոքրիկ հողակտորում Մենդելն զբաղվել է այգեգործությամբ. խաչասերել և պատվաստել է պտղատու ծառեր։
1856-1863 թթ. կատարել է ոլոռի 22 սորտերի խաչասերման փորձեր։

Ստացված հիբրիդների բոլոր տիպերի քանակական հաշվառման հիման վրա ձևակերպել է ժառանգական գործոնների անկախ տեղաբաշխման և զուգակցման օրինաչափությունները, որոնք ժառանգականության մասին ուսմունքի հիմքը դարձան և հետագայում կոչվեցին Մենդելի օրենքներ։ Մինչ Մենդելը գոյություն ուներ «միաձույլ» ժառանգականության տեսություն, ըստ որի՝ խաչասերվող օրգանիզմների հատկանիշները «միաձուլվում» են, և ընդունված էր, որ բնական ընտրությունն անկարող է պահպանել որևէ նոր, եզակի հատկանիշ, եթե նույնիսկ այն օգտակար է գոյության պայքարում։

Մենդելը կարողացավ հերքել այդ տեսությունը և բնական ընտրության դեմ եղած առարկությունները։ Սակայն Մենդելի հայտնագործությունները չհասկացվեցին ու չգնահատվեցին ժամանակակիցների կողմից. համընդհանուր ուշադրության արժանացան 1900 թ., երբ Խ. դե Ֆրիզը՝ Հոլանդիայում, Կ. Կորենսը՝ Գերմանիայում և Է.Զ. Չերմակը՝ Ավստրիայում, միմյանցից անկախ, սեփական փորձերի հիման վրա հաստատեցին Մենդելի հայտնաբերած օրինաչափությունները։ Եվ միայն 1930-ական թվականներին գենետիկան և մենդելիզմը ճանաչվեցին որպես ժամանակակից դարվինիզմի հիմքը։

դոմինանտ և ռեցեսիվ ֆենոտիպեր

Մենդելիզմը դարձավ միկրոօրգանիզմների, մշակաբույսերի և ընտանի կենդանիների ընտրասերման այժմյան եղանակների տեսական հիմքը։ 1965 թ. համաշխարհային գիտական հասարակայնությունը մեծ շուքով նշել է Մենդելի հայտնագործությունների 100-ամյակը։

Ուսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1843 թ. ավարտել է Օլմյուցի համալսարանին կից փիլիսոփայական բաժինը և ձեռնադրվել Բրյունի Ավգուստինյան վանքի վանական (1868 թվականից՝ վանահայր)։ 1851-1853 թթ. Վիեննայի համալսարանում, որպես ազատ ունկնդիր, ուսանել է ֆիզիկա, բուսաբանություն, հնէաբանություն և վերլուծական քիմիա։

Փորձեր և օրենքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1856-1863 թթ. կատարել է ոլոռի 22 սորտերի խաչասերման փորձեր։ Ստացված հիբրիդների քանակական հաշվառման հիման վրա ձևակերպել է ժառանգական գործոնների անկախ տեղաբաշխման և զուգակցման օրինաչափությունները, որոնք ժառանգականության մասին ուսմունքի հիմք հանդիսացան և հետագայում կոչվեցին Մենդելի օրենքներ։ Մենդելը զբաղվել է նաև մեղվաբուծությամբ, օդերևութաբանությամբ, այգեգործությամբ, կատարել սպիտակ և մոխրագույն մկների խաչասերման փորձեր։ Մենդելի հայտնագործությունները չհասկացվեցին և չգնահատվեցին ժամանակակիցների կողմից և համընդհանուր ուշադրության արժանացան միայն 1900 թ., երբ Ի․ դե Ֆրիզը (Հոլանդիայում), Կ․ Կորենսը (Գերմանիայում) և Է. Զ․ Չերմակը (Ավստրիայում), միմյանցից անկախ, սեփական փորձերի հիման վրա հաստատեցին Մենդելի հայտնաբերած օրինաչափությունները։ 1965 թվականին համաշխարհային գիտական հասարակայնությունը հանդիսավոր կերպով նշեց Մենդելի հայտնագործությունների հարյուրամյակը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Find A Grave — 1995. — ed. size: 165000000
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a>
↑ Կոնգրեսի գրադարան — 1800.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q131454"></a>
↑ ^3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 ^3,12 ^3,13 ^3,14 ^3,15 ^3,16 ^3,17 ^3,18 https://www.biography.com/people/gregor-mendel-39282
↑ data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>
↑ ^5,0 ^5,1 SNAC — 2010.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>
↑ German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118580698 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ ^7,0 ^7,1 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>
↑ Indiana Philosophy Ontology Project
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6023365"></a>
↑ 20 July is his birthday; often mentioned is 22 July, the date of his baptism. Biography of Mendel at the Mendel Museum
↑ Mendel: Man and Mind // Статья на сайте Музея Менделя. (անգլ.)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Володин Б. Г. Мендель (Vita aeterna). — М.: Молодая гвардия, 1968. — 256 с. — (Жизнь замечательных людей. Вып. 17 (458)). — 100 000 экз. — УДК 631
Punnett Reginald Crundall (1922)։ «Mendelism»։ London: Macmillan (1st Pub. 1905)
Taylor Monica (July–September 1922)։ «Abbot Mendel»։ Dublin Review (London: Burns, Oates and Washbourne)
Windle Bertram C. A. (1915)։ «A Century of Scientific Thought and Other Essays: Mendel and His Theory of Heredity»։ Burns & Oates

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q7094076_citetype_Q5535082_citetype_Q33270056"_data-entity-id="Q63056">Find_A_Grave<span_class="wef_low_priority_links">_—_1995._—_ed._size:_165000000</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 Find A Grave — 1995. — ed. size: 165000000
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q22806_citetype_Q11422631_citetype_Q856584_citetype_Q53251146"_data-entity-id="Q131454">Կոնգրեսի_գրադարան<span_class="wef_low_priority_links">_—_1800.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q131454"></a></div>-2] Կոնգրեսի գրադարան — 1800.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q131454"></a>

[[https://www.biography.com/people/gregor-mendel-39282_https://www.biography.com/people/gregor-mendel-39282]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-3] 3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 ^3,12 ^3,13 ^3,14 ^3,15 ^3,16 ^3,17 ^3,18 https://www.biography.com/people/gregor-mendel-39282

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q19938912">data.bnf.fr:_տվյալների_բաց_շտեմարան<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a></div>-4] ta.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q35127_citetype_Q36524_citetype_Q194166"_data-entity-id="Q29861311">SNAC<span_class="wef_low_priority_links">_—_2010.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a></div>-5] 5,0 ^5,1 SNAC — 2010.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q29861311"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q17152639_citetype_Q1172284_citetype_Q340169"_data-entity-id="Q36578"><i_class="wef_low_priority_links">[[:Գերմանիայի_ազգային_գրադարան|German_National_Library]],_[[:Բեռլինի_պետական_գրադարան|Berlin_State_Library]],_[[:en:Bavarian_State_Library|Bavarian_State_Library]]_et_al.</i>_[http://d-nb.info/gnd/118580698/_Record_#118580698]_//_Gemeinsame_Normdatei<span_class="wef_low_priority_links">_—_2012—2016.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a></div>-6] German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118580698 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q19938912">[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12298563v_data.bnf.fr]:_տվյալների_բաց_շտեմարան<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a></div>-7] 7,0 ^7,1 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q6423319"_data-entity-id="Q6023365">Indiana_Philosophy_Ontology_Project<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6023365"></a></div>-8] Indiana Philosophy Ontology Project
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6023365"></a>

[9] 20 July is his birthday; often mentioned is 22 July, the date of his baptism. Biography of Mendel at the Mendel Museum

[10] Mendel: Man and Mind // Статья на сайте Музея Менделя. (անգլ.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Գրեգոր Մենդել

Բովանդակություն

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փորձեր և օրենքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավարկման ցանկ

Անձնական գործիքներ

Անվանատարածքներ

Տարբերակներ

Դիտումները

Ավելին

Որոնել

Նավարկում

Մասնակցել

Գործիքներ

Տպել/արտահանել

Այլ նախագծերում

Այլ լեզուներով

Գրեգոր Մենդել Gregor Mendel

Ծնվել է	հուլիսի 20, 1822(1822-07-20)^[1]^[2] կամ հուլիսի 22, 1822(1822-07-22)^[3]^[4]^[5] Հինչիգե, Vražné, Նովի Յիչինի շրջան, Moravian-Silesian Region, Չեխիա^[3]
Մահացել է	հունվարի 6, 1884(1884-01-06)^[6]^[7]^[5]^[1]^[3]^[8] (61 տարեկանում) Բռնո, Lands of the Bohemian Crown, Ավստրո-Հունգարիա^[3] բնական մահով^[3]
Գերեզման	Կենտրոնական գերեզմանատուն^[3]
Քաղաքացիություն	Ավստրո-Հունգարիա^[3] Ավստրիական կայսրություն^[3]
Ազգություն	Չեխեր^[3]
Դավանանք	Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի^[3]
Մասնագիտություն	կենսաբան, գենետիկ, մեղվաբույծ, մաթեմատիկոս և բուսաբան
Հաստատություն(ներ)	St Thomas's Abbey, Brno^[3]
Գործունեության ոլորտ	գենետիկա^[3]
Պաշտոն(ներ)	աբբա^[3]
Ալմա մատեր	Պալացկու համալսարան^[3] և Վիեննայի համալսարան^[3]
Տիրապետում է լեզուներին	գերմաներեն^[7]^[3] և անգլերեն^[3]
Պարգևներ	Ֆրանց Յոզեֆի շքանշան^[3]
Ամուսին(ներ)	չկա^[3]
Հեղինակի անվան հապավումը (բուսաբանություն)	Mendel
Կայք	mendelweb.org
Gregor Mendel Վիքիպահեստում