Գրեգոր Մենդել

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Jump to navigation Jump to search
Գրեգոր Մենդել
Gregor Mendel
Gregor Mendel.png
Ծնվել էհուլիսի 20, 1822(1822-07-20)[1]
Հինչիգե, Vražné, Նովի Յիչինի շրջան[2]
Մահացել էհունվարի 6, 1884(1884-01-06)[3][4][5][6][2][7][8][9] (61 տարեկանում)
Բռնո, Lands of the Bohemian Crown, Ավստրո-Հունգարիա[2][9]
բնական մահով[2]
ԳերեզմանQ86575968?[10]
ՔաղաքացիությունԱվստրո-Հունգարիա[2]
Flag of the Habsburg Monarchy.svg Ավստրիական կայսրություն[2]
ԱզգությունՄորավներ[2]
ԴավանանքՀռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի[2]
Մասնագիտությունկենսաբան, գենետիկ, մեղվաբույծ, մաթեմատիկոս և բուսաբան
Հաստատություն(ներ)St Thomas's Abbey?[2]
Գործունեության ոլորտգենետիկա[2]
Պաշտոն(ներ)աբբա[2]
Ալմա մատերՊալացկու համալսարան[2] և Վիեննայի համալսարան[2]
Տիրապետում է լեզուներինգերմաներեն[4][2], լատիներեն և չեխերեն
ՊարգևներՖրանց Յոզեֆի շքանշան[2]
Ամուսին(ներ)չկա[2]
Հեղինակի անվան հապավումը (բուսաբանություն)Mendel
Կայքmendelweb.org
Gregor Mendel Վիքիպահեստում

Գրեգոր Յոհան Մենդել (գերմ.՝ Gregor Johann Mendel, հուլիսի 20, 1822[11], Հենցենֆորդ, Ավստրո-Հունգարիա - հունվարի 6, 1884, Բռնո, Չեխիա), ավստրիացի բնագետ, ժառանգականության մասին գիտության հիմնադիրը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մենդել Գրեգորի Յոհանը ծնվել է հուլիսի 20, 1822 թ. հոգևորականի ընտանիքում, Հենցենֆորդ փոքրիկ գյուղական քաղաքում (Ավստրիական կայսրություն, ավելի ուշ Ավստրո-Հունգարիա այժմ Բռնո Չեխիա)։ Կնքվել[12] է՝ հուլիսի 20։

Ստացված հիբրիդների բոլոր տիպերի քանակական հաշվառման հիման վրա ձևակերպել է ժառանգական գործոնների անկախ տեղաբաշխման և զուգակցման օրինաչափությունները, որոնք ժառանգականության մասին ուսմունքի հիմքը դարձան և հետագայում կոչվեցին Մենդելի օրենքներ։ Մինչ Մենդելը գոյություն ուներ «միաձույլ» ժառանգականության տեսություն, ըստ որի՝ խաչասերվող օրգանիզմների հատկանիշները «միաձուլվում» են, և ընդունված էր, որ բնական ընտրությունն անկարող է պահպանել որևէ նոր, եզակի հատկանիշ, եթե նույնիսկ այն օգտակար է գոյության պայքարում։

Մենդելը կարողացավ հերքել այդ տեսությունը և բնական ընտրության դեմ եղած առարկությունները։ Սակայն Մենդելի հայտնագործությունները չհասկացվեցին ու չգնահատվեցին ժամանակակիցների կողմից. համընդհանուր ուշադրության արժանացան 1900 թ., երբ Խ. դե Ֆրիզը՝ Հոլանդիայում, Կ. Կորենսը՝ Գերմանիայում և Է.Զ. Չերմակը՝ Ավստրիայում, միմյանցից անկախ, սեփական փորձերի հիման վրա հաստատեցին Մենդելի հայտնաբերած օրինաչափությունները։ Եվ միայն 1930-ական թվականներին գենետիկան և մենդելիզմը ճանաչվեցին որպես ժամանակակից դարվինիզմի հիմքը։

դոմինանտ և ռեցեսիվ ֆենոտիպեր

Մենդելիզմը դարձավ միկրոօրգանիզմների, մշակաբույսերի և ընտանի կենդանիների ընտրասերման այժմյան եղանակների տեսական հիմքը։ 1965 թ. համաշխարհային գիտական հասարակայնությունը մեծ շուքով նշել է Մենդելի հայտնագործությունների 100-ամյակը։

Ուսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1843 թ. ավարտել է Օլմյուցի համալսարանին կից փիլիսոփայական բաժինը և ձեռնադրվել Բրյունի Ավգուստինյան վանքի վանական (1868 թվականից՝ վանահայր)։ 1851-1853 թթ. Վիեննայի համալսարանում, որպես ազատ ունկնդիր, ուսանել է ֆիզիկա, բուսաբանություն, հնէաբանություն և վերլուծական քիմիա։

Փորձեր և օրենքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1856-1863 թթ. կատարել է ոլոռի 22 սորտերի խաչասերման փորձեր։ Ստացված հիբրիդների քանակական հաշվառման հիման վրա ձևակերպել է ժառանգական գործոնների անկախ տեղաբաշխման և զուգակցման օրինաչափությունները, որոնք ժառանգականության մասին ուսմունքի հիմք հանդիսացան և հետագայում կոչվեցին Մենդելի օրենքներ։ Մենդելը զբաղվել է նաև մեղվաբուծությամբ, օդերևութաբանությամբ, այգեգործությամբ, կատարել սպիտակ և մոխրագույն մկների խաչասերման փորձեր։ Մենդելի հայտնագործությունները չհասկացվեցին և չգնահատվեցին ժամանակակիցների կողմից և համընդհանուր ուշադրության արժանացան միայն 1900 թ., երբ Ի․ դե Ֆրիզը (Հոլանդիայում), Կ․ Կորենսը (Գերմանիայում) և Է. Զ․ Չերմակը (Ավստրիայում), միմյանցից անկախ, սեփական փորձերի հիման վրա հաստատեցին Մենդելի հայտնաբերած օրինաչափությունները։ 1965 թվականին համաշխարհային գիտական հասարակայնությունը հանդիսավոր կերպով նշեց Մենդելի հայտնագործությունների հարյուրամյակը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ https://mendelmuseum.muni.cz/en/g-j-mendel/zivotopis
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 https://www.biography.com/people/gregor-mendel-39282
  3. ↑ German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118580698 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  4. ↑ 4,0 4,1 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  5. ↑ SNAC — 2010.
  6. ↑ Find A Grave — 1995. — ed. size: 165000000
  7. ↑ Indiana Philosophy Ontology Project
  8. ↑ Բրոքհաուզի հանրագիտարան
  9. ↑ 9,0 9,1 Czech National Authority Database
  10. ↑ Památkový katalog
  11. ↑ 20 July is his birthday; often mentioned is 22 July, the date of his baptism. Biography of Mendel at the Mendel Museum
  12. ↑ Mendel: Man and Mind // Статья на сайте Музея Менделя. (անգլ.)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գրեգոր_Մենդել&oldid=6693745» էջից