Գուլի ստավկիրկա
| Գուլի ստավկիրկա նորվ.՝ Gol stavkirke | |
|---|---|
 | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | հիմնակմախքային եկեղեցի և մշակութային ժառանգության օբյեկտ |
| Երկիր |  Նորվեգիա |
| Տեղագրություն | Նորվեգիայի ժողովրդական թանգարան, Օսլո (նախկինում ՝ Գուլ, Բուսկերուդ կոմսություն) |
| Թեմ | Diocese of Oslo? |
| Հոգևոր կարգավիճակ | չգործող |
| Ներկա վիճակ | Պահպանվում է պետության կողմից |
| Մասն է | Նորվեգիայի մշակույթի պատմության թանգարան |
| Ժառանգության կարգավիճակ | Նորվեգիայի պատմական ժառանգության վայր |
| Ճարտարապետական նկարագրություն | |
| Ճարտարապետական տիպ | Ստավկիրկա |
| Կառուցման սկիզբ | 1157 |
| Կառուցման ավարտ | 1216 |
| Հիմնադրված | 12-րդ դար |
| Առաջին հիշատակում | 1309 |
| Շինանյութ | Փայտ |
 | |
 | |
Գուլի ստավկիրկա (նորվ.՝ Gol stavkirke), 14 կայմից կազմված 13-րդ դարի հիմնակմախքային եկեղեցի, Նորվեգիայի պահպանված 28 եկեղեցիներից մեկը։ Կառուցվել է Բուսկերուդ կոմսության Գուլ կոմունայի համանուն գյուղում, սակայն 1885 թվականին տեղափոխվել է Օսլո։ Ներկայումս Գուլի ստավկիրկան հանդիսանում է Նորվեգիայի ժողովրդական թանգարանի ամենահայտնի ցուցանմուշներից, որը տեսնելու համար Օսլոյի Բյուգդոյ թերակղզի են այցելում հազարավոր զբոսաշրջիկներ։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գուլի ստավկիրկան սկզբնական շրջանում կոչվել է Գարքյար եկեղեցի նորվ.՝ Garðar kirkja և տեղակայված է եղել Գուլի ներկայիս եկեղեցուց 500 մ հարավ-արևմուտք։ Փայտի ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ եկեղեցին կառուցվել է 1212 թվականին՝ չնայած առկա են ավելի հին մասեր, որոնք թվագրվում է 1157 թվականով։ Եկեղեցու կառուցվածքի բազմաթիվ տարրեր նման են Հեգեի ստավկիրկայում առկա մասերին։ Հնարավոր է, որ երկուսն էլ պատրաստվել են նույն վարպետի կողմից։ Եկեղեցու մասին առաջին հիշատակությունը թվագրվում է 1309 թվականով[1]։ Ենթադրվում է, որ ստավկիրկան պահպանել է իր նախնական տեքսը մինչև 1600-ական թվականներին։ Մինչ այդ թվականը կառույցը ունեցել է նաև նավում առանձնացված դաս։ 1694 թվականին եկեղեցին ենթարկվում է վերակառուցման, մասնավորապես, ավելացվում են պատուհաններ։ Մոտավորապես 1730-ական թվականներին նավի հյուսիսային կողմում կառուցվել է սրահ, որից հետո ամբողջովին ձևափոխվել է դասը։ Դասի քանդումից հետո շինարարական նյութերը օգտագործվել են նոր եկեղեցու շինարարության ժամանակ, ինչը էականորեն հեշտացրել են հետագայում իրականացված վերակառուցումը։ 1802—1803 թվականներին եկեղեցին ընդարձակվել է. նավի շուրջ գտնվող դահլիճը քանդվել է, իսկ արևմտյան մուտքը ամբողջովին վերակառուցվել։
Տեղափոխում և վերակառուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1870-ական թվականների վերջերին Գուլ կոմունայի իշխանությունները որոշում են նոր եկեղեցի կառուցել։ Այն ժամանակների չգրված կանոններով հին եկեղեցին պետք է քանդվեր՝ իր տեղը զիջելու համար նորին, որը կառուցվեց 1882 թվականին։ Նորվեգիայի մշակութային ժառանգության պահպանման միությունը փորձեց կեղեցին պահպանել նույն տեղում, որտեղ կառուցվել է։ Չհաջողվեց տեղական իշխանություններից ստանալ նման համաձայնություն՝ 200 նորվեգական կրոնով գնում է եկեղեցին պայմանով, որ այն պետք է կտեղափոխվի նոր եկեղեցու կառուցումից հետո։ Սկզբնական շրջանում հուշարձանների պահպանության միությունը չէր կողմնորոշվում, թե որտեղ կարող է տեղափոխել հուշարձանը։ Երբ 1881 թվականին թագավորական պատմական հավաքածուի մի մասը տեղավորվեց Բյուգդոյ թերակղզում, նրանց մոտ միտք առաջացավ, որ լավագույն տարբերակը այնտեղ տեղափոխելն է։ Միությունը դիմեց թագավորին ներկայացնելով, որ իրենք կարողացել են հավաքել ընդամենը 387 նորվեգական կրոն, իսկ տեղափոխման ամբողջական ծախսը կազմում է 6500 նորվեգական կրոն։ Թագավորը եկեղեցու տեղափոխման ամբողջ ծախսը իր վրա վերցրեց և այդպիսով հուշարձանի սեփականության իրավունքը անցավ նրան։
1884 թվականի մարտին եկեղեցին արդեն առանձին մասերի էր բաժանվել և պատրաստ էր տեղափոխման։ 1885 թվականին Վլադիմիր Հանսենի նախագծով կրկին վերակառուցվեց։ Նրա առջև խնդիր էր դրվել եկեղեցին վերականգնել հնարավորինս իր նախնական տեսքով։ Այդ նպատակով Հանսենը սկսեց ուսումնասիրել Բորգունդեի ստավկիրկան, որի տեսքը հետագայում նաև հիմք է հանդիսացել այլ եկեղեցիների կառուցման համար։ Բորգունդեի եկեղեցու վրայի վիշապների նման Հանսենը պատրաստեց նաև Գուլի եկեղեցում։ Այսպիսով եկեղեցու ժամանակակից կառուցվածքում առկա են 12-13-րդ դարերից մնացած տարրեր։
Նախքան Հանսենի վերակառուցումը եկեղեցու տեսքի մասին կարելի է պատկերացում կազմել Յոհան Նիկոլայ Պրամի նկարից, որը ստեղծվել է 1846 թվականին։
Ճարտարապետական նկարագիրը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եկեղեցին կառուցվել է սոճու փայտից հատուկ հին տեխնոլոգիաներով, ինչը հնարավորություն է տվել կոնստրուկցիայի բազմաթիվ դետալների լավ պահպանվել մինչև մեր օրերը։ Եկեղեցին դասվում է հիմնակմախքային եկեղեցիների շարքին։
Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եկեղեցին ունի վեց հարկ, որոնցից յուրաքանչյուրը, տեղակայված լինելով մյուսի վրա, որքան բարձրանում է, այնքան չափերով փոքր է դառնում։
Կրկնօրինակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Epcot» զբոսայգու ստավկիրկա (1988)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1982 թվականին в составе ԱՄՆ Օռլանդո քաղաքի Disney World-ի կազմում ստեղծվեց համաշխարհային մշակույթին նվիրված «Epcot» զբոսայգի։ 1988 թվականին «Աշխարհի ցուցափեղկ» հարթակում բացվեց նորվեգական տաղավար, որտեղ Նորվեգիայից դուրս առաջին անգամ ներկայացվեց Գուլի ստավկիրկայի կրկնօրինակը։ Այստեղ ներկայացված ստավկիրկան միայն արտաքինից է հիշեցնում Գուլի եկեղեցին, իսկ ներսում տեղակայված է նորվեգական մշակույթի թանգարանը, որը մեծ ազդեցություն է թողել «Սառցե սիրտը» մուլտֆիլմի հեղինակների վրա։
Գուլեի ստավկիրկա (1994)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գուլ կոմունայի բնակիչները իրենց ափսոսանքը հայտնեցին Գուլի 13-րդ դարի ստավկիրկայի կորստի առթիվ՝ որպես զբոսաշրջային տեսարժան վայր և կարևոր տնտեսական գործոն։ Այդ իսկ պատճառով 1994 թվականին որոշվեց հին եկեղեցու տեղում վերսեղծել հին եկեղեցին։ Այն ներկայումս գտնվում է «Middelalderparken» բացօթյա թանգարանում միջնադարյան եկեղեցիների այլ կրկնօրինակների կողքին։ 1994 թվականին դեռևս ամբողջությամբ չկառուցված եկեղեցին հրդեհելու փորձ է կատարվել։ Նույն թվականին այն օծվել է արքայադուստր Ռանգհիլդայի ներկայությամբ։ Նոր եկեղեցու ներքին տեսքը տարբերվում է Օսլոյում գտնվող հին եկեղեցու տեսքից։ Բնակիչների պահանջով նոր եկեղեցում բացակայում է 17-րդ դարի արձանագրությունների կրկնօրինակը։
Սկանդինավյան մշակութային ժառանգության այգու ստավկիրկա (2001)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1988 թվականին ԱՄՆ-ի Մայնոտ բնակավայրում բացվեց սկանդինավյան մշակույթին նվիրված զբոսայգի, որտեղ ներկայացվեցին սկանդինավյան 5 երկրների ձեռքբերումները։ Նորվեգական այլ տեսարժան վայրերից բացի զբոսայգում ներկայացվեց նաև Գուլի ստավկիրկայի կրկնօրինակը, որի վերջնական շինարարությունը ավարտվեց 2001 թվականին։ Նորակառույց եկեղեցու ներսը տարբերվում է օրիգինալից։ Եկեղեցու շինարարության համար նախատեսված դետալների մի մասը պատրաստվել են ԱՄՆ-ում, իսկ մյուս մասը՝ Նորվեգիայում[2]։
Ստավյորդի ստավկիրկա (2006)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2005 թվականին 73-ամյա ատաղձագործ Մագնուսը որոշում է իր այգում կառուցել Գուլի եկեղեցու կրկնօրինակը։ Շինարարության ընթացքում օգտագործվել է 1500 մ սոճու փայտից տախտակ։ Տանիքը պատրաստելու համար օգտագործվել է 4200 հատ կղմինդր։ 10 մ բարձրություն ունեցող եկեղեցու շինարարությունը վերջնականապես ավարտվեց 2006 թվականին[3][4]։
Գուլի 13-րդ դարի ստավկիրկայի լուսանկարներ (Օսլո)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Yasuo Sakuma, Ola Storsletten Die Stabkirchen Norwegens. Meisterwerke nordischer Baukunst. — Augsburg, 1997. — С. 78-83. — ISBN 3-86047-239-9(նորվ.)
- ↑ «Gol Stave Church Museum, The Scandinavian Heritage Association, Minot North Dakota USA»։ www.scandinavianheritage.org։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-11-19-ին։ Վերցված է 2015-12-23(անգլ.)
- ↑ «73-åring bygger egen stavkirke»։ www.ta.no։ Վերցված է 2015-12-23(նորվ.)
- ↑ «Bygger stavkirke i hagen»։ Aftenbladet։ Վերցված է 2015-12-23(նորվ.)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գուլի ստավկիրկայի մասին տեղեկատվություն Stavkirke.org կայքում:(նորվ.)
- Նորվեգիայի մշակույթի նախարարության կայք. Գուլի եկեղեցի:(նորվ.)
- Գուլի եկեղեցու լուսանկարներ: Archived 2006-05-29 at the Wayback Machine.(նորվ.)
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Christie, Sigrid and Håkon (1981) Gol kirke, i Norges kirker – Buskerud.(նորվ.)
- Bugge Gunnar, Mezzanotte Bernardino (1994) Stavkirker.(նորվ.)
- Tschudi-Madsen, Stephan (1993) På nordmanns vis : Norsk folkemuseum gjennom 100 år.(նորվ.)