Գորշ նյութ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գորշ նյութ
Spinal nerve.svg
Ողնուղեղային նյարդի կազմավորում վենտրալ և դորզալ ուղիներից։ Գորշ նյութը պատկերված է ողնուղեղի կենտրոնում։
Grey matter and white matter - very high mag.jpg
Տեսակclass of anatomical entity?
Ենթադասcell part cluster of neuraxis?[1] և particular anatomical entity?
Մասն էկենտրոնական նյարդային համակարգ և գլխուղեղ
MeSHA08.186.211.168 և A08.186.854.348
Foundational Model of Anatomy67242
Terminologia Anatomica 98A14.1.00.002, A14.1.02.020, A14.1.04.201, A14.1.05.201, A14.1.05.401 և A14.1.06.301
Նկարագրված էՀայկական սովետական հանրագիտարան
Commons-logo.svg Gray matter Վիքիպահեստում

Գորշ նյութ կենտրոնական նյարդային համակարգի հիմնական բաղկացուցիչներից է։ Իր մեջ պարունակում է նեյրոնների մարմիններ, դենդրիտներ, գլիալ բջիջներ (աստրոցիտ, օլիգոդենդրոցիտ), մազանոթներ, ինչպես նաև աքսոնների սկզբնամասերը։ Սպիտակ նյութը իր մեջ պարունակում է հիմնականում աքսոններ, իսկ գորշ նյութը հիմնականում կազմված է նեյրոններից[2]։ Գույների տարբերությունը կապված է միելինի պարունակության հետ։ Գորշ նյութը բաց մոխրագույն է, վարդագույն կամ դեղին երանգավորմամբ։ Այդ երանգները հաղորդում են մազանոթները և նեյրոնների մարմինները[2]։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կազմված է նեյրոններից և կենտրոնական նյարդային համակարգի այլ բջիջներից։ Այն առկա է գլխուղեղում, ուղեղի ցողունում, ուղեղիկում և ողնուղեղում։

Գորշ նյութը պատում է ուղեղի կիսագնդերի և ուղեղիկի մակերեսը, առաջացնելով կեղևը։ Գորշ նյութը առկա է նաև սպիտակ նյութի խորքում առանձին կուտակումների (կորիզների) տեսքով։ Այդ կուտակումներից են՝ տեսաթումբը, ենթատեսաթումբը, հիմնային կորիզները, ուղեղիկի կորիզները, սև նյութը, կարմիր կորիզը, օլիվան, գանգուղեղային նյարդերի կորիզները։

Գորշ նյութը ողնուղեղի կտրվածքի վրա ունի թիթեռի տեսք։ Այն կազմված է առաջային, հետին և կողմնային եղջյուրներից, իսկ նրանց կուտակումները ողնուղեղի ամբողջ երկարությամբ առաջացնում են առաջային, հետին և կողմնային պարանիկներ։ Աջ և ձախ կեսի գորշ նյութերի իրար հետ կապվում են գորշ կպուկի միջոցով։

  • Ողի սխեմա։ Գորշ նյութը ողնուղեղի կենտրոնում է։

    Ողի սխեմա։ Գորշ նյութը ողնուղեղի կենտրոնում է։

  • Ողնուղեղի սխեմատիկ պատկեր։

    Ողնուղեղի սխեմատիկ պատկեր։

Ֆունկցիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գորշ նյութը պարունակում է ուղեղի նեյրոնների մեծ մասը։ Գորշ նյութով են կազմավորված ուղեղի տարբեր հատվածներ, որոնք պատասխանատու են շարժական և զգայական ֆունկցիաների համար[3]։

Ողնուղեղի գորշ նյութը բաժանվում է երեք եղջյուրների։

  • Առաջային եղջյուրները պարունակում են շարժական նեյրոններ։ Նրանք կազմում են սինապս բրգաձև ուղիների հետ, որոնք գալիս են ուղեղի կեղևի բրգաձև նեյրոններից և պատասխանատու են մկանների շարժման համար։
  • Հետին եղջյուրը պարունակում է զգայական նեյրոնների սինապսները։ Նրանք ընկալում են մարմնի զգայական ազդակները, որոնցից են՝ ցավը, հպումը, վիբրացիան, պրոպրիոցեպցիան։ Ազդակը հետագայում գնում է ողնուղեղ-տեսաթմբային ուղով դեպի կեղև։
  • Կողմնային եղջյուրները պատասխանատու են վեգետատիվ նյարդային համակարգի աշխատանքի համար։
  • Ներդիր նեյրոններ ողնուղեղի գորշ նյութում։

    Ներդիր նեյրոններ ողնուղեղի գորշ նյութում։

  • Գորշ նյութի առանձին կուտակումներ, որոնք պատասխանատու են տարբեր ֆունկցիաների համար։

    Գորշ նյութի առանձին կուտակումներ, որոնք պատասխանատու են տարբեր ֆունկցիաների համար։

Կլինիկական նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալկոհոլի մեծ քանակների օգտագործումը իջեցնում է գորշ նյությի քանակը[4][5]։ Մարիխուանայի կարճ ժամանակով (30 օր) օգտագործումը կապված չէ սպիտակ կամ գորշ նյութում կատարվող փոփոխությունների հետ[6]։ Այնուամենայնիվ հետազոտություննեը ցույց են տվել, որ մարիխուանայի երկարատև օգտագործումը կապ ունի հիպոկամպում, նշահամալիրում, քունքային բլթի կեղևում գորշ նյութի ցածր քանակների հետ և գորշ նյութի բարձր քանակի հետ ուղեղիկում[7][8][9]։ Մարիխուանայի երկարատև օգտագործումը կարող է նաև վնասել սպիտակ նյութը տարիքային փոփոխությունների տիպով[10]։ Մեդիտացիան փոփոխում է գորշ նյութի կառուցվածքը[11][12][13][14][15]։ Համակարգչային խաղերով երկարատև խաղալը կարող է իջեցնել գոր՛ նյութի քանակը հիպոկամպում[16][17][18][19]։

Նմանատիպ ինտելեկտի գործակից ունեցող կանայք և տղամարդիկ ունեն գորշ և սպիտակ նյութերի տարբեր հարաբերակցություն[20]։

Հղիության ժամանակ կատարվում են որոշակի փոփոխություններ ուղեղի կառուցվածքում։ Սոցիալական ճանաչաղության համար պատասխանատու գոտիների գորշ նյութի քանակը պակասում է[21]։

Հավելյալ նկարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Մարդու ուղեղի կողմնային պատկեր

    Մարդու ուղեղի կողմնային պատկեր

  • Գորշ նյութի կուտակումների սխեմատիկ պատկեր

    Գորշ նյութի կուտակումների սխեմատիկ պատկեր

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ անատոմիայի հիմնարար մոդել
  2. ↑ 2,0 2,1 Purves D, Augustine GJ, Fitzpatrick D, Hall WC, LaMantia AS, McNamara JO, White LE (2008)։ Neuroscience (4th ed.)։ Sinauer Associates։ էջեր 15–16։ ISBN 978-0-87893-697-7 
  3. ↑ «Variation with age in the volumes of grey and white matter in the cerebral hemispheres of man: measurements with an image analyser»։ Neuropathology and Applied Neurobiology 6 (2): 119–32։ 1980։ PMID 7374914։ doi:10.1111/j.1365-2990.1980.tb00283.x 
  4. ↑ «Cortical and subcortical gray matter shrinkage in alcohol-use disorders: a voxel-based meta-analysis»։ Neuroscience and Biobehavioral Reviews 66: 92–103։ July 2016։ PMID 27108216։ doi:10.1016/j.neubiorev.2016.03.034 
  5. ↑ «Regional gray matter deficits in alcohol dependence: A meta-analysis of voxel-based morphometry studies»։ Drug and Alcohol Dependence 153: 22–8։ August 2015։ PMID 26072220։ doi:10.1016/j.drugalcdep.2015.05.030 
  6. ↑ «Structural neuroimaging correlates of alcohol and cannabis use in adolescents and adults»։ Addiction 112 (12): 2144–2154։ December 2017։ PMC 5673530 ։ PMID 28646566։ doi:10.1111/add.13923 
  7. ↑ «Structural MRI findings in long-term cannabis users: what do we know?»։ Substance Use & Misuse 45 (11): 1787–808։ September 2010։ PMID 20590400։ doi:10.3109/10826084.2010.482443 
  8. ↑ «Altered brain tissue composition in heavy marijuana users»։ Drug and Alcohol Dependence 77 (1): 23–30։ January 2005։ PMID 15607838։ doi:10.1016/j.drugalcdep.2004.06.011 
  9. ↑ «Regional brain abnormalities associated with long-term heavy cannabis use»։ Archives of General Psychiatry 65 (6): 694–701։ June 2008։ PMID 18519827։ doi:10.1001/archpsyc.65.6.694 
  10. ↑ «An MRI study of white matter tract integrity in regular cannabis users: effects of cannabis use and age»։ Psychopharmacology 233 (19–20): 3627–37։ October 2016։ PMID 27503373։ doi:10.1007/s00213-016-4398-3 
  11. ↑ «Brain Gray Matter Changes Associated with Mindfulness Meditation in Older Adults: An Exploratory Pilot Study using Voxel-based Morphometry»։ Neuro 1 (1): 23–26։ 2014։ PMC 4306280։ PMID 25632405։ doi:10.17140/NOJ-1-106 
  12. ↑ «Mindfulness practice leads to increases in regional brain gray matter density»։ Psychiatry Research 191 (1): 36–43։ January 2011։ PMC 3004979։ PMID 21071182։ doi:10.1016/j.pscychresns.2010.08.006 
  13. ↑ «Shifting brain asymmetry: the link between meditation and structural lateralization»։ Social Cognitive and Affective Neuroscience 10 (1): 55–61։ January 2015։ PMC 4994843։ PMID 24643652։ doi:10.1093/scan/nsu029 
  14. ↑ «Is meditation associated with altered brain structure? A systematic review and meta-analysis of morphometric neuroimaging in meditation practitioners»։ Neuroscience and Biobehavioral Reviews 43: 48–73։ June 2014։ PMID 24705269։ doi:10.1016/j.neubiorev.2014.03.016 
  15. ↑ «Stress reduction correlates with structural changes in the amygdala»։ Social Cognitive and Affective Neuroscience 5 (1): 11–7։ March 2010։ PMC 2840837։ PMID 19776221։ doi:10.1093/scan/nsp034 
  16. ↑ «Habitual players of action video games have less grey matter in their brain, study reveals»։ news-medical.net։ օգոստոսի 8, 2017։ Արխիվացված օրիգինալից օգոստոսի 23, 2017-ին։ Վերցված է մայիսի 5, 2018 
  17. ↑ «Playing action video games can actually harm your brain»։ umontreal.ca։ մայիսի 1, 2018։ Արխիվացված օրիգինալից հոկտեմբերի 23, 2017-ին։ Վերցված է մայիսի 5, 2018 
  18. ↑ Collins K։ «Video games can either grow or shrink part of your brain, depending on how you play»։ qz.com։ Արխիվացված օրիգինալից ապրիլի 14, 2018-ին։ Վերցված է մայիսի 5, 2018 
  19. ↑ «Playing Super Mario 64 increases hippocampal grey matter in older adults»։ PLOS One 12 (12): e0187779։ մայիսի 5, 2018։ PMC 5718432 ։ PMID 29211727։ doi:10.1371/journal.pone.0187779։ Արխիվացված օրիգինալից մայիսի 5, 2018-ին 
  20. ↑ «The neuroanatomy of general intelligence: sex matters.»։ NeuroImage 25 (1): 320–7։ March 2005։ PMID 15734366։ doi:10.1016/j.neuroimage.2004.11.019 
  21. ↑ «Pregnancy leads to long-lasting changes in human brain structure»։ Nature Neuroscience 20 (2): 287–296։ February 2017։ PMID 27991897։ doi:10.1038/nn.4458։ Արխիվացված օրիգինալից 2017-12-03-ին 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գորշ_նյութ&oldid=7763668» էջից