Գմբեթավոր քաղաք
Գմբեթավոր քաղաք (անգլ.՝ Domed city), քաղաքային խոշոր գոտին մեկ տանիքի տակ ընդգրկող հիպոթետիկ կառույց։ Նկարագրությունների մեծամասնությունը գմբեթը ներկայացնում են հերմետիկ, որոնց մեջ ստեղծվում է բնակեցման հարմար միջավայր, որտեղ վերահսկվում է օդի ջերմաստիճանը, բաղադրությունը և որակը, քանի արտաքին մթնոլորտը (կամ դրա բացակայությունը) սովորաբար անբարենպաստ է բնակեցման համար մեկ կամ ավելին պատճառներով։ Գմբեթավոր քաղաքները 20-րդ դարի սկզբից հանդիսանում են գիտական ֆանտաստիկայի և ապագայաբանության հիմնական բաղադրիչներից մեկը, և կարող են տեղակայվել ինչպես Երկիր մոլորակի, այդպես էլ Լուսնի կամ այլ մոլորակների վրա։
Ծագումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հստակ հայտնի չէ, թե երբ առաջացել գմբեթավոր քաղաքի գաղափարը։ Գմբեթավոր քաղաք (domed city) արտահայտությունը առաջին անգամ կիրառվել է 19-րդ դարում, սակայն այլ իմաստով՝ գմբեթավոր շենքերով հորիզոնի գիծ en: Վաղ գիտական ֆանտաստիկայի կատալոգի մեջ հիշատակվում է բրիտանացի հեղինակ Ուիլյամ Դելայլ Հայի Three Hundred Years Hence անվանմամբ 1881 թվականի սոցիալիստական և սպիտակ սուպրեմատիստական ֆանտաստիկ վեպը։ Գրքում նկարագրված է ապագայի քաղաքակրթություն, որտեղ մարդկության մեծամասնությունը ապրում է ծովի հատակին՝ ապակիապատ գմբեթների տակ գտնվող քաղաքներում, օգտագործելով մոլորակի ցամաքային մասը հիմնականում գյուղատնտեսության համար։ Հայտնի են նաև 20-րդ դարասկզբի գմբեթավոր քաղաքների նման հիշատակումների մի քանի այլ օրինակներ[1]։
Ինժեներական առաջարկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1960-1970-ականների ընթացքում գմբեթավոր քաղաքի գաղափարը լայնորեն քննարկվել է գիտական ֆանտաստիկայից դուրս։ 1960 թվականին ինժեներ Բաքմինսթեր Ֆուլերը նկարագրել է Նյու Յորքի Միդթաուն Մանհեթեն թաղամասը շրջապատող 3 կիլոմետրանոց գեոդեզիական գմբեթ, որը կարող է կարգավորել եղանակը և նվազեցնել օդի աղտոտվածությունը[2]։ 1979 թվականին գմբեթավոր քաղաքի մոդել է առաջարկվել նաև Վերմոնտ նահանգի Վինոնոսկի քաղաքի համար[3], իսկ 2010 թվականին՝ Հյուսթոնի[4]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Bleiler, Everett F. (1990). Science Fiction: The Early Years.
- ↑ Weird Science Արխիվացված 2011-07-23 Wayback Machine The New Yorker on Fuller dome over Manhattan
- ↑ «Environment: A Dome for Winooski?». TIME.com. 1979 թ․ դեկտեմբերի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
- ↑ Discovery Channel: A Dome over Houston Արխիվացված Հուլիս 22, 2010 Wayback Machine
