Jump to content

Գլյուկոնեոգենեզ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գլյուկոնեոգենեզ
Տեսակֆիզիոլոգիական գործընթաց
Ենթադասglucose metabolic process?[1] և hexose biosynthetic process?[1]
Կազմված էԳլյուկոզ[2]
MeSHG02.111.158.500 և G03.191.500
 Gluconeogenesis Վիքիպահեստում

Գլյուկոնեոգենեզ, նյութափոխանակային ուղի, որի արդյունքում որոշ ոչ ածխաջրատային ածխածին պարունակող ելանյութերից սինթեզվում է գլյուկոզ։ Այն ունիվերսալ գործընթաց է, առկա բույսերում, կենդանիներում, սնկերում, բակտերիաներում և այլ միկրօրգանիզմներում[3]։ Ողնաշարավոր կենդանիների մոտ գլյուկոնեոգենեզը հիմնականում տեղի է ունենում լյարդում և որոշ չափով նաև երիկամների կեղևային շերտում։ Այն արյան մեջ գլյուկոզի կայուն մակարդակը պահպանելու համար մարդկանց և շատ այլ կենդանիների կողմից օգտագործվող երկու հիմնական մեխանիզմներից մեկն է (մյուսը գլիկոգենի քայքայումն է՝ գլիկոգենոլիզը)՝ կանխելու ցածր մակարդակները (հիպոգլիկեմիա)[4]։ Որոճող կենդանիների մոտ, քանի որ սննդային ածխաջրերը հակված են մարսվել խմորող միկրոօրգանիզմների կողմից, գլյուկոնեոգենեզը տեղի է ունենում անկախ սովից, ցածր ածխաջրատային դիետաներից, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածությունից և այլն[5]։ Շատ այլ կենդանիների մոտ այս գործընթացը ընթանում է պահքի, սովամահության, ցածր ածխաջրատային դիետաների կամ ինտենսիվ ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ։

Մարդկանց մոտ գլյուկոնեոգենեզի համար անհրաժեշտ ելանյութերը կարող են առաջանալ ցանկացած ոչ ածխաջրածնային միացությունից, որը կարող է վերածվել պիրոխաղողաթթվի կամ գլիկոլիզի միջանկյալ միացությունների։ Սպիտակուցների քայքայման դեպքում այս ելանյութերը ներառում են գլիկոգեն ամինաթթուները (բայց ոչ կետոգեն ամինաթթուները)։ Լիպիդների քայքայման (օրինակ՝ տրիգլիցերիդների) դեպքում՝ դրանք ներառում են գլիցերինը, կենսաքիմիական առումով կենտ թվով ածխածնի ատոմներով ճարպաթթուները (բայց ոչ զույգ ածխածնի ատոմներով ճարպաթթուները)։ Այլ նյութափոխանակային ուղիներից այս գործընթացին կարող է մասնակցել նաև կաթնաթթուն՝ Կորիի ցիկլից։ Երկարատև քաղցի պայմաններում, կետոնային մարմիններից առաջացած ացետոնը նույնպես կարող է ծառայել որպես ելանյութ՝ ապահովելով ճարպաթթուներից գլյուկոզ ստանալու ուղի[6]։ Թեև գլյուկոնեոգենեզի մեծ մասը տեղի է ունենում լյարդում, երիկամների ներդրումը այս գործընթացում մեծանում է շաքարային դիաբետի և երկարատև սովի դեպքում[7]։

Գլյուկոնեոգենեզի ուղին չափազանց էնդերգոնիկ է, մինչև այն զուգորդվում է ադենոզինեռֆոսֆատի կամ գուանոզինեռֆոսֆատի հիդրոլիզի հետ, ինչը գործընթացը դարձնում է էկզերգոնիկ։ Օրինակ՝ պիրոխաղողաթթվից մինչև գլյուկոզ-6-ֆոսֆատ անցնելու ուղին պահանջում է 4 մոլեկուլ ԱԵՖ և 2 մոլեկուլ ԳԵՖ, որպեսզի այն ինքնաբուխ առաջանա։ ԱԵՖ-ի մոլեկուլները ապահովվում են ճարպաթթուների կատաբոլիզմից՝ բետա-օքսիդացման միջոցով[8]։

Ելանյութեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պրոտեինոգեն ամինաթթուների կատաբոլիզմը․ ամինաթթուները դասակարգվում են ըստ դրանց քայքայման արգասիքների և գլյուկոնեոգենեզի մեջ ներգրավվելու կարողության[9] * Գլիկոգեն ամինաթթուները կարող են օգտագործվել որպես գլյուկոնեոգենեզի սուբստրատ * Կետոգեն ամինաթթուները չեն կարող․ դրանց քայքայման արգասիքները կարող են օգտագործվել կետոգենեզի կամ լիպիդների սինթեզի համար * Որոշ ամինաթթուներ գլիկոկետոգենային են

Մարդկանց մոտ գլյուկոնեոգենեզի հիմնական ելանյութերն են կաթնաթթուն, գլիցերինը (կազմում է ճարպի մոլեկուլի մի մասը), ալանինը և գլուտամինը։ Միասին դրանք կազմում են ընդհանուր գլյուկոնեոգենեզի ավելի քան 90 տոկոսը[10]։ Այլ գլիկոգեն ամինաթթուները, ինչպես նաև Կրեբսի ցիկլի բոլոր միջանկյալ միացությունները (օքսալոացետատի վերածվելու միջոցով) նույնպես կարող են ծառայել որպես գլյուկոնեոգենեզի ելանյութեր[11]։ Ընդհանուր առմամբ, մարդու կողմից սննդի միջոցով գլյուկոնեոգենեզի ելանյութերի ընդունումը սովորաբար չի հանգեցնում գլյուկոնեոգենեզի արագության մեծացման[12]։

Որոճող կենդանիների մոտ գլյուկոնեոգենեզի հիմնական ելանյութը պրոպիոնաթթուն է[5][13]։ Մնացած կենդանիների, այդ թվում մարդկանց մոտ, պրոպիոնաթթուն առաջանում է կենտ թվով ածխածնի ատոմներով և ճյուղավորված շղթայով ճարպաթթուների β-օքսիդացման արդյունքում և հանդիսանում է համեմատաբար ոչ մեծ դեր ունեցող ելանյութ գլյուկոնեոգենեզի համար[14][15]։

Կաթնաթթուն տեղափոխվում է լյարդ, որտեղ Կորիի ցիկլի միջոցով լակտատ դեհիդրոգենազ ֆերմենտի օգնությամբ փոխակերպվում է պիրուվատի։ Պիրուվատը, որը համարվում է գլյուկոնեոգենեզի ուղու առաջին պրոդուկտը, այնուհետև կարող է օգտագործվել գլյուկոզի սինթեզում[11]։ Ամինաթթուների տրանսամինացումը կամ դեզամինացումը թույլ է տալիս դրանց ածխածնային կմախքը ներգրավել ցիկլում՝ ուղղակիորեն (որպես պիրուվատ կամ օքսալոացետատ) կամ անուղղակիորեն՝ Կրեբսի ցիկլի միջոցով։ Կորիի ցիկլից ստացված կաթնաթթվի ներդրումը գլյուկոզի ընդհանուր սինթեզի մեջ մեծանում է սովի տևողության հետ զուգահեռ[16]։ Մասնավորապես՝ մարդկանց մոտ 12, 20 և 40 ժամ սովից հետո Կորիի ցիկլի կաթնաթթվի ներդրումը գլյուկոնեոգենեզում կազմում է համապատասխանաբար 41%, 71% և 92%[16]։

Կենսաքիմիայի մեջ երկար ժամանակ քննարկվող հարց էր, թե արդյոք կենդանիների մոտ զույգ շղթայով ճարպաթթուները կարող են փոխարկվել գլյուկոզայի[17]։ Կենտ թվով ածխածնի ատոմներ ունեցող ճարպաթթուները կարող են օքսիդանալ՝ առաջացնելով ացետիլ-CoA և պրոպիոնիլ-CoA, որոնցից վերջինը ծառայում է որպես ելանյութ սուկցինիլ-CoA-ի սինթեզի համար, որը իր հերթին կարող է վերածվել օքսալոացետատի և մտնել գլյուկոնեոգենեզ։ Դրան հակառակ՝ զույգ շղթայով ճարպաթթուների օքսիդացման արդյունքում առաջանում է միայն ացետիլ-CoA, որը կարող է մտնել գլյուկոնեոգենեզ միայն այն դեպքում, եթե անցնի գլիկօքսիլատային ցիկլ (հայտնի նաև որպես գլիկօքսիլատային շունտ)՝ ապահովելու համար չորս ածխածնով դիկարբոնաթթվային ելանյութերի առաջացումը[11]։ Գլիկօքսիլատային շունտը ներառում է երկու ֆերմենտ՝ մալատ սինթազ և իզոցիտրատ լիազ, և հանդիպում է սնկերում, բույսերում և բակտերիաներում։ Չնայած կան որոշ զեկույցներ, որ կենդանական հյուսվածքներում հայտնաբերված է գլիկօքսիլատային շունտի ֆերմենտների ակտիվությունը, սակայն երկու ֆերմենտային ֆունկցիաներն էլ կոդավորող գեները հայտնաբերվել են միայն կլոր որդերի մոտ, որոնց մոտ դրսևորվում են որպես եզակի երկֆունկցիոնալ ֆերմենտ[18][19]։ Միայն մալատ սինթազ կոդավորող (բայց ոչ իզոցիտրատ լիազ) գեներ հայտնաբերվել են նաև այլ կենդանիների մոտ, այդ թվում՝ հոդվածոտանիների, փշամորթների և նույնիսկ որոշ ողնաշարավորների։ Կաթնասուններից մալատ սինթազ գենը հայտնաբերվել է միանցքանիների (օրինակ՝ բադակտուց) և պարկավորների (օրինակ՝ պարկամուկ) մոտ, սակայն ոչ ընկերքավոր կաթնասունների մոտ[19]։ Մարդկանց մոտ գլիկօքսիլատային ցիկլի առկայությունը ապացուցված չէ, և լայնորեն ընդունված է, որ ճարպաթթուները ուղղակիորեն չեն կարող փոխարկվել գլյուկոզի։ Ցույց է տրվել, որ ածխածին-14 իզոտոպը հայտնվում է գլյուկոզի մեջ[20], երբ այն մատակարարվում է ճարպաթթուների տեսքով, սակայն սա բացատրվում է այն փաստով, որ նշագրված ացետիլ-CoA-ից ստացված ատոմները կարող են միանալ Կրեբսի ցիկլի միջանկյալ միացություններին, այնուհետև փոխարինվել այլ ֆիզիոլոգիական աղբյուրներից ստացված միացությունների հետ, օրինակ՝ գլիկոգենային ամինաթթուներից[17]։ Եթե այլ աղբյուրներ չկան, ապա ճարպաթթուների օքսիդացումից ստացված երկու ածխածնով ացետիլ-CoA-ն չի կարող ապահովել գլյուկոզի սինթեզը ԿԵՑ-ի միջոցով, քանի որ ցիկլի ընթացքում նույն քանակությամբ երկու ածխածնի ատոմ դուրս է գալիս որպես ածխաթթու գազ։ Սակայն կետոզի պայմաններում ճարպաթթուներից ստացված ացետիլ-CoA-ն վերածվում է կետոնային մարմինների, այդ թվում՝ ացետոնի, և ացետոնի մինչև մոտ 60 տոկոսը կարող է լյարդում օքսիդանալ՝ վերածվելով պիրոխաղողաթթվի ելանյութերի՝ ացետոլի և մեթիլգլիօքսալի[6][21]։ Այսպիսով, ճարպաթթուներից առաջացած կետոնային մարմինները կարող են սովի ժամանակ կազմել մինչև մոտ 11 տոկոս գլյուկոնեոգենեզի ընդհանուր ծավալից։ Բացի այդ, ճարպաթթուների կատաբոլիզմը ապահովում է էներգիա ԱԵՖ-ի տեսքով, որը անհրաժեշտ է գլյուկոնեոգենեզի ուղու համար։

Տեղակայում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաթնասունների մոտ երկար ժամանակ համարվում էր, որ գլյուկոնեոգենեզը սահմանափակվում է լյարդում[22], երիկամներում[22], աղիներում[23] և մկաններում[24], սակայն վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել, որ գլյուկոնեոգենեզ տեղի է ունենում նաև գլխուղեղի աստրոցիտներում[25]։ Այս օրգանները որոշ չափով տարբեր գլյուկոնեոգենեզի ելանյութեր են օգտագործում։ Լյարդը հիմնականում օգտագործում է կաթնաթթու, գլիցերինը և գլիկոգենային ամինաթթուներ (հատկապես ալանին), մինչդեռ երիկամը նախընտրում է կաթնաթթու, գլուտամին և գլիցերին[10][26]։ Կորիի ցիկլից ստացվող լակտատը քանակականորեն գլյուկոնեոգենեզի ամենախոշոր աղբյուրն է, հատկապես երիկամի համար[10]։ Լյարդը գլյուկոզ սինթեզելու համար օգտագործում է և՛ գլիկոգենոլիզը, և՛ գլյուկոնեոգենեզը, մինչդեռ երիկամը օգտվում է միայն գլյուկոնեոգենեզից[10]։ Սնվելուց հետո լյարդը անցնում է գլիկոգենի սինթեզի, իսկ երիկամում մեծանում է գլյուկոնեոգենեզի ակտիվությունը[12]։ Աղիները հիմնականում օգտագործում են գլուտամին և գլիցերին[23]։

Որոճող կենդանիների լյարդում գլյուկոնեոգենեզի հիմնական ելանյութը պրոպիոնաթթուն է, և նրանց լյարդը կարող է ավելի շատ օգտագործել գլիկոգենային ամինաթթուներ (օրինակ՝ ալանին), երբ գլյուկոզի պահանջարկը մեծանում է[27]։ Հորթերի և գառների մոտ կաթնաթթվից գլյուկոնեոգենեզ իրականացնելու լյարդային բջիջների կարողությունը նվազում է նախաորոճող փուլից որոճող փուլ անցնելու ընթացքում[28]։ Գառների երիկամային հյուսվածքներում նկատվում է պրոպիոնատից գլյուկոնեոգենեզի շատ բարձր ակտիվություն[28]։

Բոլոր կենդանատեսակների մոտ պիրուվատից օքսալոացետատի առաջացումը տեղի է ունենում միայն միտոքոնդրիումներում, իսկ ֆոսֆոէնոլպիրուվատից մինչև գլյուկոզ-6-ֆոսֆատ փոխարկումը կատարվող ֆերմենտները գտնվում են ցիտոզոլում[29]։ Այն ֆերմենտի տեղակայումը, որը կապում է գլյուկոնեոգենեզի այս երկու փուլերը՝ օքսալոացետատը ֆոսֆոէնոլպիրուվատի փոխարկելով (ֆոսֆոէնոլպիրուվատ կարբօքսիքինազ), տարբերվում է տեսակների միջև․ այն կարող է գտնվել ամբողջությամբ միտոքոնդրիումներում, ամբողջությամբ ցիտոզոլում կամ հավասարաչափ բաշխված երկուսի միջև, ինչպես մարդկանց մոտ[29]։ Ֆոսֆոէնոլպիրուվատի տեղափոխությունը միտոքոնդրիալ թաղանթով իրականացվում է հատուկ տրանսպորտային սպիտակուցների միջոցով, սակայն օքսալոացետատի համար նման սպիտակուցներ չկան[29]։ Հետևաբար, այն տեսակների մոտ, որոնց մոտ ֆոսֆոէնոլպիրուվատ կարբօքսիքինազ ֆերմենտը չկա միտոքոնդրիումներում, օքսալոացետատը նախ պետք է փոխարկվի խնձորաթթվի կամ ասպարագինաթթվի, դուրս գա միտոքոնդրիումից, ապա նորից վերածվի օքսալոացետատի, որպեսզի գլյուկոնեոգենեզը շարունակվի[29]։

Ուղի

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գլյուկոնեոգենեզի ուղին, առանցքային մոլեկուլները և ֆերմենտները․ շատ փուլեր հանդիսանում են գլիկոլիզի հակադարձ ռեակցիաները։

Գլյուկոնեոգենեզը ուղի է, որը բաղկացած է տասնմեկ ֆերմենտային ռեակցիաներից։ Ուղին սկսվում է կամ լյարդում, կամ երիկամներում՝ կախված օգտագործվող ելանյութերից, և տեղի է ունենում այդ բջիջների միտոքոնդրիումներում կամ ցիտոզոլում։ Շատ ռեակցիաներ գլյուկոնեոգենեզում հակադարձ են գլիկոլիզի փուլերին[30]։

  • Գլյուկոնեոգենեզը սկսվում է միտոքոնդրիումներում երբ պիրուվատը փոխարկվում է օքսալոացետատի՝ կարբոքսիլացման միջոցով։ Այս ռեակցիան պահանջում է ԱԵՖ-ի մեկ մոլեկուլ և կատալիզվում է պիրուվատ կարբոքսիլազ ֆերմենտով։ Ֆերմենտը ակտիվանում է ացետիլ-CoA-ի բարձր մակարդակների (լյարդում բետա-օքսիդացման ժամանակ) դեպքում և արգելակվում բարձր ԱԿՖ-ի և գլյուկոզի մակարդակների առկայությամբ։
  • Օքսալոացետատը վերածվում է մալատի՝ օգտագործելով որպես կոֆերմենտ NADH, որը անհրաժեշտ է օքսալոացետատի միտոքոնդրիումից դուրսբերման համար։
  • Մալատը հետագայում օքսիդանում է օքսալոացետատի՝ օգտագործելով NAD+․ այս ռեակցիան տեղի է ունենում արդեն ցիտոզոլում, որտեղ կատարվում են գլյուկոնեոգենեզի մնացած փուլերը։
  • Օքսալոացետատը դեկարբոքսիլանում և ֆոսֆորիլացվում է՝ առաջանում է ֆոսֆոէնոլպիրուվատ։ Ռեակցիան կատարվում է ֆոսֆոէնոլպիրուվատ կարբօքսիքինազ ֆերմենտի միջոցով։ Այս պրոցեսի ժամանակ ԳԵՖ-ի մոլեկուլը հիդրոլիզվում է ԳԿՖ-ի։.
  • Հաջորդ քայլերը համընկնում են գլիկոլիզի հակառակ ընթացքին։ Սակայն, ֆրուկտոզ-1,6-բիսֆոսֆատազ ֆերմենտը վերածում է ֆրուկտոզ-1,6-բիսֆոսֆատը ֆրուկտոզ-6-ֆոսֆատի՝ օգտագործելով մեկ ջրի մոլեկուլ և ազատելով մեկ ֆոսֆատ։ Գլիկոլիզի մեջ ֆոսֆոֆրուկտոկինազ 1 ֆերմենտը կատարում է հակառակը՝ ֆրուկտոզ-6-ֆոսֆատն ու ԱԵՖ-ը վերածելով ֆրուկտոզ-1,6-բիսֆոսֆատի ու ԱԿՖ-ի։ Սա հանդիսանում է գլյուկոնեոգենեզի արագությունը լիմիտավորող կարևոր փուլը։
  • Ֆրուկտոզ-6-ֆոսֆատը հետագայում վերածվում է գլյուկոզ-6-ֆոսֆատի ֆոսֆոգլուկոիզոմերազ ֆերմենտի միջոցով, որը գլիկոլիզի 2-րդ փուլի հակառակ ռեակցիան է։ Գլյուկոզ-6-ֆոսֆատը կարող է ներգրավվել այլ մետաբոլիկ ուղիներում կամ դեֆոսֆորիլացվել՝ ազատ գլյուկոզի առաջացմամբ։ Ազատ գլյուկոզը հեշտությամբ կարող է անցնել բջիջների միջով, իսկ ֆոսֆորիլացված ձևը՝ գլյուկոզ-6-ֆոսֆատը, արգելափակված է բջջի ներսում՝ այս կերպ կարգավորելով բջջի ներքին գլյուկոզի մակարդակը։
  • Գլյուկոնեոգենեզի վերջին քայլը՝ գլյուկոզի առաջացումը, տեղի է ունենում էնդոպլազմատիկ ցանցում, որտեղ գլյուկոզ-6-ֆոսֆատը հիդրոլիզվում է գլյուկոզ-6-ֆոսֆատազ ֆերմենտի միջոցով՝ առաջացնելով գլյուկոզ և անջատելով անօրգանական ֆոսֆատ։ Այս քայլը նույնպես գլիկոլիզի ուղղակի հակադարձումը չէ, երբ հեքսոկինազը կատալիզացնում է գլյուկոզի և ԱԵՖ-ի վերափոխումը գլյուկոզ-6-ֆոսֆատ և ԱԿՖ։ Ազատ գլյուկոզաը տեղափոխվում է ցիտոզոլ՝ էնդոպլազմատիկ ցանցի մեմբրանի վրա տեղակայված տեղափոխիչների միջոցով։

Կարգավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլյուկոնեոգենեզի մեծ մասը բաղկացած է ռեակցիաներից, որոնք ուղղակիորեն հակառակ են գլիկոլիզի ռեակցիաներին, սակայն երեք կարգավորվող և ուժեղ էնդերգոնիկ ռեակցիաներ փոխարինված են ավելի կինետիկորեն նպաստավոր ռեակցիաներով։ Գլիկոլիզի հեքսոկինազ/գլյուկոկինազ, ֆոսֆոֆրուկտոկինազ և պիրուվատկինազ ֆերմենտները փոխարինված են համապատասխանաբար գլյուկոզ-6-ֆոսֆատազով, ֆրուկտոզ-1,6-բիսֆոսֆատազով և ֆոսֆոէնոլպիրուվատ կարբօքսիքինազ/պիրուվատ կարբօքսիլազով։ Այս ֆերմենտները սովորաբար կարգավորվում են նման մոլեկուլներով, բայց հակառակ ազդեցություններով։ Օրինակ՝ ացետիլ-CoA-ն և ցիտրատը ակտիվացնում են գլյուկոնեոգենեզի ֆերմենտները (համապատասխանաբար՝ պիրուվատ կարբօքսիլազը և ֆրուկտոզ-1,6-բիսֆոսֆատազը), միևնույն ժամանակ արգելակելով գլիկոլիզի պիրուվատկինազ ֆերմենտը։ Այս փոխադարձ վերահսկման համակարգը թույլ է տալիս գլիկոլիզին և գլյուկոնեոգենեզին արգելակել միմյանց և կանխել անիմաստ ցիկլը։ Պիրուվատկինազը կարող է շրջանցվել նաև գլյուկոնեոգենեզի հետ կապ չունեցող մոտ 86 ուղիներով, որոնք նպաստում են պիրուվատի և հետագայում կաթնաթթվի առաջացմանը․ դրանցից մի քանիսում ածխածնի ատոմների դոնորը հենց գլյուկոզն է[31]։

Գլյուկոնեոգենեզի համար պատասխանատու ֆերմենտների մեծ մասը գտնվում է ցիտոզոլում։ Բացառություն են կազմում միտոքոնդրիալ պիրուվատ կարբօքսիլազը և կենդանիների մոտ՝ ֆոսֆոենոլպիրուվատ կարբօքսիկինազը, որը գտնվում է ցիտոզոլում և միտոքոնդրիումներում իզոֆերմենտների ձևով[32]։ Գլյուկոնեոգենեզի արագությունը վերջնականապես վերահսկվում է հիմնական ֆերմենտով՝ ֆրուկտոզ-1,6-բիսֆոսֆատազով, որը կարգավորվում է նաև ցԱՄՖ-ի և դրա ֆոսֆորիլացման միջոցով փոխանցվող ազդանշաններով։

Գլյուկոնեոգենեզի գլոբալ կարգավորումն իրականանում է գլյուկագոնի միջոցով (արտազատվում է, երբ արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակը ցածր է)․ այն ակտիվացնում է ֆերմենտների և կարգավորիչ սպիտակուցների ֆոսֆորիլացումը պրոտեին կինազ A-ի միջոցով (ցԱՄՖ-ով կարգավորվող կինազ), ինչի հետևանքով արգելակվում է գլիկոլիզը և խթանվում է գլյուկոնեոգենեզը։ Ինսուլինը հակազդում է գլյուկագոնին՝ արգելակելով գլյուկոնեոգենեզը։ 2-րդ տիպի դիաբետի ժամանակ նկատվում է գլյուկագոնի ավելցուկ և ինսուլինի հանդեպ հյուսվածքների ռեզիստենտություն[33]։

Ինսուլինառեզիստենտականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լյարդում FOX սպիտակուցը՝ FOXO6-ը, սովորաբար խթանում է գլյուկոնեոգենեզը սովի պայմաններում, սակայն սնվելուց հետո ինսուլինը արգելակում է FOXO6-ի ակտիվությունը[34]։ Ինսուլինառեզիստենտականության դեպքում ինսուլինը չի կարող արգելակել FOXO6-ը, ինչի հետևանքով գլյուկոնեոգենեզը շարունակվում է նույնիսկ սնվելուց հետո՝ առաջացնելով մեջ հիպերգլիկեմիա[34]։

Ինսուլինառեզիստենտականությունը մետաբոլիկ համախտանիշի և 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի ընդհանուր հատկանիշ է։ Այդ պատճառով գլյուկոնեոգենեզը համարվում է 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի թերապիայի թիրախ, օրինակ՝ հակաշաքարային դեղամիջոց մետֆորմինը արգելակում է գլյուկոնեոգենեզի միջոցով գլյուկոզի առաջացումը և խթանում գլյուկոզի յուրացումը բջիջների կողմից[35]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Gene Ontology release 2019-10-07 — 2019-10-07 — 2019.
  2. ↑ Gene Ontology release 2019-11-16 — 2019.
  3. ↑ Nelson DL, Cox MM (2000). Lehninger Principles of Biochemistry. USA: Worth Publishers. էջ 724. ISBN 978-1-57259-153-0.
  4. ↑ Silva P. «The Chemical Logic Behind Gluconeogenesis». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.Կաղապար:Self-published inline
  5. ↑ 5,0 5,1 Beitz DC (2004). «Carbohydrate metabolism.». In Reese WO (ed.). Dukes' Physiology of Domestic Animals (12th ed.). Cornell Univ. Press. էջեր 501–15. ISBN 978-0801442384.
  6. ↑ 6,0 6,1 Kaleta C, de Figueiredo LF, Werner S, Guthke R, Ristow M, Schuster S (2011 թ․ հուլիս). «In silico evidence for gluconeogenesis from fatty acids in humans». PLOS Computational Biology. 7 (7): e1002116. Bibcode:2011PLSCB...7E2116K. doi:10.1371/journal.pcbi.1002116. PMC 3140964. PMID 21814506.
  7. ↑ Swe MT, Pongchaidecha A, Chatsudthipong V, Chattipakorn N, Lungkaphin A (2019 թ․ հունիս). «Molecular signaling mechanisms of renal gluconeogenesis in nondiabetic and diabetic conditions». Journal of Cellular Physiology. 234 (6): 8134–8151. doi:10.1002/jcp.27598. PMID 30370538.
  8. ↑ Rodwell V (2015). Harper's illustrated Biochemistry, 30th edition. USA: McGraw Hill. էջ 193. ISBN 978-0-07-182537-5.
  9. ↑ Ferrier DR, Champe PC, Harvey RA (2004 թ․ օգոստոսի 1). «20. Amino Acid Degradation and Synthesis». Biochemistry. Lippincott's Illustrated Reviews. Hagerstwon, MD: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-2265-0.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Gerich JE, Meyer C, Woerle HJ, Stumvoll M (2001 թ․ փետրվար). «Renal gluconeogenesis: its importance in human glucose homeostasis». Diabetes Care. 24 (2): 382–91. doi:10.2337/diacare.24.2.382. PMID 11213896.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Garrett RH, Grisham CM (2002). Principles of Biochemistry with a Human Focus. USA: Brooks/Cole, Thomson Learning. էջեր 578, 585. ISBN 978-0-03-097369-7.
  12. ↑ 12,0 12,1 Nuttall FQ, Ngo A, Gannon MC (2008 թ․ սեպտեմբեր). «Regulation of hepatic glucose production and the role of gluconeogenesis in humans: is the rate of gluconeogenesis constant?». Diabetes/Metabolism Research and Reviews. 24 (6): 438–458. doi:10.1002/dmrr.863. PMID 18561209.
  13. ↑ Van Soest PJ (1994). Nutritional Ecology of the Ruminant (2nd ed.). Cornell Univ. Press. ISBN 978-1501732355.
  14. ↑ Rodwell VW, Bender DA, Botham KM, Kennelly PJ, Weil PA (2018). Harper's Illustrated Biochemistry (31st ed.). McGraw-Hill Publishing Company.
  15. ↑ Baynes J, Dominiczak M (2014). Medical Biochemistry (4th ed.). Elsevier.
  16. ↑ 16,0 16,1 Katz J, Tayek JA (1998 թ․ սեպտեմբեր). «Gluconeogenesis and the Cori cycle in 12-, 20-, and 40-h-fasted humans». The American Journal of Physiology. 275 (3): E537–42. doi:10.1152/ajpendo.1998.275.3.E537. PMID 9725823.
  17. ↑ 17,0 17,1 de Figueiredo LF, Schuster S, Kaleta C, Fell DA (2009 թ․ հունվար). «Can sugars be produced from fatty acids? A test case for pathway analysis tools». Bioinformatics. 25 (1): 152–8. doi:10.1093/bioinformatics/btn621. PMID 19117076.
  18. ↑ Liu F, Thatcher JD, Barral JM, Epstein HF (1995 թ․ հունիս). «Bifunctional glyoxylate cycle protein of Caenorhabditis elegans: a developmentally regulated protein of intestine and muscle». Developmental Biology. 169 (2): 399–414. doi:10.1006/dbio.1995.1156. PMID 7781887.
  19. ↑ 19,0 19,1 Kondrashov FA, Koonin EV, Morgunov IG, Finogenova TV, Kondrashova MN (2006 թ․ հոկտեմբեր). «Evolution of glyoxylate cycle enzymes in Metazoa: evidence of multiple horizontal transfer events and pseudogene formation». Biology Direct. 1: 31. doi:10.1186/1745-6150-1-31. PMC 1630690. PMID 17059607.
  20. ↑ Weinman EO, Strisower EH, Chaikoff IL (1957 թ․ ապրիլ). «Conversion of fatty acids to carbohydrate; application of isotopes to this problem and role of the Krebs cycle as a synthetic pathway». Physiological Reviews. 37 (2): 252–72. doi:10.1152/physrev.1957.37.2.252. PMID 13441426.
  21. ↑ Reichard GA, Haff AC, Skutches CL, Paul P, Holroyde CP, Owen OE (1979 թ․ ապրիլ). «Plasma acetone metabolism in the fasting human». The Journal of Clinical Investigation. 63 (4): 619–26. doi:10.1172/JCI109344. PMC 371996. PMID 438326.
  22. ↑ 22,0 22,1 Widmaier E (2006). Vander's Human Physiology. McGraw Hill. էջ 96. ISBN 978-0-07-282741-5.
  23. ↑ 23,0 23,1 Mithieux G, Rajas F, Gautier-Stein A (2004 թ․ հոկտեմբեր). «A novel role for glucose 6-phosphatase in the small intestine in the control of glucose homeostasis». The Journal of Biological Chemistry. 279 (43): 44231–44234. doi:10.1074/jbc.R400011200. PMID 15302872.
  24. ↑ Chen J, Lee HJ, Wu X, Huo L, Kim SJ, Xu L, և այլք: (2015 թ․ փետրվար). «Gain of glucose-independent growth upon metastasis of breast cancer cells to the brain». Cancer Research. 75 (3): 554–565. doi:10.1158/0008-5472.CAN-14-2268. PMC 4315743. PMID 25511375.
  25. ↑ Yip J, Geng X, Shen J, Ding Y (2017). «Cerebral Gluconeogenesis and Diseases». Frontiers in Pharmacology. 7: 521. doi:10.3389/fphar.2016.00521. PMC 5209353. PMID 28101056.
  26. ↑ Gerich JE (2010 թ․ փետրվար). «Role of the kidney in normal glucose homeostasis and in the hyperglycaemia of diabetes mellitus: therapeutic implications». Diabetic Medicine. 27 (2): 136–142. doi:10.1111/j.1464-5491.2009.02894.x. PMC 4232006. PMID 20546255.
  27. ↑ Overton TR, Drackley JK, Ottemann-Abbamonte CJ, Beaulieu AD, Emmert LS, Clark JH (1999 թ․ հուլիս). «Substrate utilization for hepatic gluconeogenesis is altered by increased glucose demand in ruminants». Journal of Animal Science. 77 (7): 1940–51. doi:10.2527/1999.7771940x. PMID 10438042.
  28. ↑ 28,0 28,1 Donkin SS, Armentano LE (1995 թ․ փետրվար). «Insulin and glucagon regulation of gluconeogenesis in preruminating and ruminating bovine». Journal of Animal Science. 73 (2): 546–51. doi:10.2527/1995.732546x. PMID 7601789.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 Voet D, Voet J, Pratt C (2008). Fundamentals of Biochemistry. John Wiley & Sons Inc. էջ 556. ISBN 978-0-470-12930-2.
  30. ↑ Melkonian, Erica A.; Asuka, Edinen; Schury, Mark P. (2025), «Physiology, Gluconeogenesis», StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 31082163, Վերցված է 2025 թ․ հունիսի 22-ին
  31. ↑ Chinopoulos, Christos (2020 թ․ դեկտեմբեր). «From Glucose to Lactate and Transiting Intermediates Through Mitochondria, Bypassing Pyruvate Kinase: Considerations for Cells Exhibiting Dimeric PKM2 or Otherwise Inhibited Kinase Activity». Frontiers in Physiology. 11. doi:10.3389/fphys.2020.543564. PMC 7736077. PMID 33335484.
  32. ↑ Chakravarty K, Cassuto H, Reshef L, Hanson RW (2005). «Factors that control the tissue-specific transcription of the gene for phosphoenolpyruvate carboxykinase-C». Critical Reviews in Biochemistry and Molecular Biology. 40 (3): 129–54. doi:10.1080/10409230590935479. PMID 15917397.
  33. ↑ He L, Sabet A, Djedjos S, Miller R, Sun X, Hussain MA, և այլք: (2009 թ․ մայիս). «Metformin and insulin suppress hepatic gluconeogenesis through phosphorylation of CREB binding protein». Cell. 137 (4): 635–46. doi:10.1016/j.cell.2009.03.016. PMC 2775562. PMID 19450513.
  34. ↑ 34,0 34,1 Lee S, Dong HH (2017 թ․ մայիս). «FoxO integration of insulin signaling with glucose and lipid metabolism». The Journal of Endocrinology. 233 (2): R67–R79. doi:10.1530/JOE-17-0002. PMC 5480241. PMID 28213398.
  35. ↑ Hundal RS, Krssak M, Dufour S, Laurent D, Lebon V, Chandramouli V, և այլք: (2000 թ․ դեկտեմբեր). «Mechanism by which metformin reduces glucose production in type 2 diabetes». Diabetes. 49 (12): 2063–2069. doi:10.2337/diabetes.49.12.2063. PMC 2995498. PMID 11118008. Hundal RS, Krssak M, Dufour S, Laurent D, Lebon V, Chandramouli V, և այլք: (2000 թ․ դեկտեմբեր). «Mechanism by which metformin reduces glucose production in type 2 diabetes». Diabetes. 49 (12): 2063–2069. doi:10.2337/diabetes.49.12.2063. PMC 2995498. PMID 11118008. (82 KiB)

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գլյուկոնեոգենեզ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Microsoft: 20904676
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գլյուկոնեոգենեզ&oldid=10456545» էջից