Գիտական սարքաշինությունը Հայաստանում

Կիրառական բնույթի հետազոտություններ, գիտական սարքաշինություն. Այս բնագավառում առաջին նշանակալի ներդրումները կատարել են ԵՖԻ-ի աշխատակիցները, մեծ նվաճում էր կայծային խցիկի կատարելագործումը, որի ստեղծմանը մասնակցել են ԽՍՀՄ բազմաթիվ լաբորատորիաների աշխատակիցներ։ Համատեղ ջանքերով ստեղծվել են հետքային կայծային խցիկներ, որոնց համար մի խումբ ֆիզիկոսներ Արտեմ Ալիխանյանի և Թինաթին Ասաթիանիի հետ 1970 թվականին արժանացել են Լենինյան մրցանակի։

Արգելակման կոհերենտ ճառագայթմանը նվիրված տեսական աշխատանքներ

Արգելակման կոհերենտ ճառագայթմանը նվիրված տեսական աշխատանքները (Տեր-Միքայելյանի-Յուբերալի էֆեկտ) հիմք են ծառայել բևեռացման բարձր աստիճանով օժտված գամմա-քվանտների քվազիմեներանգ փնջի ստեղծման համար։ 1959 թվականին Գ. Ղարիբյանի և Կ. Բարսուկովի (Ղարիբյանից անկախ) տեսականորեն կանխատեսած ռենտգենյան անցումային ճառագայթումը հանգեցրել է լիցքավորված մասնիկների դետեկտորների ստեղծմանը։ Այդ դետեկտորների գաղափարն առաջինը առաջարկել են Արտեմ Ալիխանյանը, Կ. Իսպիրյանը, Ֆաբլուխ Հարությունյանը և Մ. Տեր-Միքայելյանը, իսկ դրանց ստեղծման գործում մեծ ավանդ են ունեցել Մարտիրոս (Գրիշա) Լորիկյանը և ուրիշներ։

Ռենտգենյան ինտերֆերոմետրեր

ԵՊՀ-ում ստեղծվել են ռենտգենյան ինտերֆերոմետրեր (Պետրոս Բեզիրգանյան, Ֆերդինանդ Էյրամջյան, 1970), նոր տիպի եռաբլոկ և քառաբլոկ ինտերֆերոմետրեր (Ֆ. Էյրամջյան, Պ. Բեզիրգանյան, Կ. Թրունի, Լաուրա Գասպարյան, 1973)։ Տեսականորեն մշակվել և փորձնականորեն իրականացվել են ռենտգենոօպտիկական ռեզոնատորներ, շրջանային մեներանգիչներ, ռեզոնատորային և ինտերֆերաչափական գիրոսկոպներ, բազմակի անդրադարձումներով ռենտգենյան սպեկտրաչափներ (Արման Ռոստոմյան, Պ. Բեզիրգանյան և ուրիշներ)։ Ստեղծվել է ռենտգենոդիֆրակտային տեղագրական պատկերների տեսանելիացման ռենտգենահեռուստատեսային համակարգ (Պ. Բեզիրգանյան, Կոլյա Ավետյան, Սերգեյ Շաբոյան), որի համար հեղինակները 1985 թվականին արժանացել են ՀԽՍՀ Պետական մրցանակի։

Հսկվող պարամետրերով համաձուլվածքների հաշվարկման մեթոդ

Վիկտոր Արամյանը մշակել է հսկվող պարամետրերով համաձուլվածքների հաշվարկման նոր մեթոդ, որի օգնությամբ սինթեզվել են հազվագյուտ հողերի մետաղների օքսիֆտորիդներ, մետաղասիլիկատներ և (GdLaY)(ZnCd) տիպի միացություններ, ուսումնասիրվել է դրանց մագնիսական ընկալունակությունը։ Ստացված եզակի փորձարարական և կիրառական հետազոտությունների արդյունքները կիրառվել են բարձրջերմաստիճանային գերհաղորդիչներում՝ գերհաղորդականության բնույթի բացահայտման նպատակով։ Առաջարկվել է հարթ կոճի նոր մեթոդ, որի օգնությամբ փորձնականորեն բացահայտվել է նորմալ-գերհաղորդիչ ֆազային անցման 3 կրիտիկական ջերմաստիճանների գոյությունը (Սամվել Գևորգյան և ուրիշներ)։ Այս մեթոդի հիման վրա մշակվել և կառուցվել են մի շարք նոր սարքեր (սեյսմոդետեկտոր, ձայնի նույնականացման, նոր դասի բժշկական սարքեր և այլն (Ս. Գևորգյան և ուրիշներ)։

ԵՊՀ օպտիկայի ամբիոնի ուսումնասիրությունները

ԽՍՀՄ,փոստային նամականիշ, ԵՊՀ 1997 թ․

ԵՊՀ օպտիկայի ամբիոնում օպտիկական մանրաթել պատրաստելու համար մշակվել է գերմաքուր գրադիենտային ապակի ստանալու եղանակ, ստեղծվել է ճնշման օպտիկական մանրաթելային տվիչ (հեղինակային իրավունքի վկայականներ՝ Յու. Չիլինգարյան և ուրիշներ)։ Օպտիկայի ամբիոնի գերարագ օպտիկայի լաբորատորիայում իրականացվել են արդիական հետազոտություններ լազերային գերկարճ իմպուլսների վերլուծության և սինթեզի մեթոդների մշակման ուղղությամբ ու ֆեմտովայրկյանային ժամանակային սանդղակում ազդակների գրանցման և կառավարման սարքերի ստեղծման հեռանկարով։ Այդ հետազոտությունների գլխավոր արդյունքն է գերարագ օպտիկական օսցիլոգրաֆը՝ ենթապետահերցանոց կոդավերծանիչների նախատիպի (լաբորատոր տարբերակ) մշակումը։ Բարձրտեխնոլոգիական այդ սարքի ստեղծումն ընձեռում է իմպուլսի ուղղակի չափման հնարավորություն ստանդարտ սպեկտրաչափական սարքերով ու մի քանի կարգով գերազանցում է ստանդարտ էլեկտրոնային անալոգների և streak-camera-ների արագագործությունը (Լևոն Մուրադյան և ուրիշներ)։

ԵՊՀ կիսահաղորդիչների ֆիզիկայի ամբիոնի և ՖՀԻ-ի ուսումնասիրությունները

Աշոտ Պետրոսյան

ԵՊՀ կիսահաղորդիչների ֆիզիկայի ամբիոնում Վ. Հարությունյանի ղեկավարությամբ հետազոտվել են կիսահաղորդիչ-գազ սահմանում ընթացող ֆիզիկական երևույթները, նանոչափային կիսահաղորդչային կառուցվածքների հիման վրա ստեղծվել են հրավտանգ գազերի և ծխի բարձր զգայունությամբ ու ընտրողականությամբ օժտված տվիչներ։ 1970-ական թվականներից ՖՀԻ-ում Աշոտ Պետրոսյանի ղեկավարությամբ մշակվել են մի քանի տասնյակ լազերային նոր բյուրեղներ՝ պրազեոդիմով, նեոդիմով, էրբիումով, իտերբիումով, հոլմիումով և տուլիումով լեգիբացված բարդ օքսիդներ, պերովսկիտներ, նռնաքարեր ու ֆտորիդներ՝ տեսանելի, մերձավոր և միջին ճառագայթման գեներացման համար։ 1994 թվականից նույն խումբը հետազոտություններ է ծավալել սցինտիլյացիոն բյուրեղների մշակման ուղղությամբ։

Էդվարդ Վարդանյանի և Էդվարդ Կոկանյանի ուսումնասիրությունները

Ուսումնասիրվել է լիթիումի նիոբատի հիմնական բաղադրիչներով բյուրեղների ստացման հնարավորությունը՝ հավելուկների ավելացումով, որոնք գործնականորեն չեն ներմուծվում բյուրեղի մեջ։ Կրկնակի լեգիրացման կամ գամմա-ճառագայթման արդյունքում ստացվել է հարուցված կլանում, որն ունի ճառագայթման ինտենսիվությունից կախված կլանման դադարեցման շեմային բնույթ (Էդվարդ Վարդանյան և ուրիշներ)։ Մշակվել են կալիում պարունակող համընկնելի բաղադրության հալույթներից տարրաչափական բաղադրության լիթիումի նիոբատի բյուրեղների, ինչպես նաև կրկնակի մոլիբդատ-վոլֆրամատների հիմքի վրա ցածրշեմային լազերային համակարգերի համար նոր նյութերի, նաև պարբերաբար բևեռացված դոմենային կառուցվածքով լիթիումի նիոբատի բյուրեղների ստացման նոր եղանակներ (Էդվարդ Կոկանյան և ուրիշներ)։

Էդվարդ Շառոյանի և Դավիթ Սարգսյանի ուսումնասիրությունները

Մշակվել է մետաղ-ֆտալոցիանինների՝ ալկալիական մետաղներով լեգիրացման պինդֆազային մեթոդ, որի հիման վրա ստացվել են սենյակայինից բարձր Կյուրիի ջերմաստիճանով մոլեկուլային ֆեռոմագնիսական միացություններ։ Մշակվել է օրգանական և մետաղ-օրգանական միացությունների պինդֆագային պիրոլիզի նոր մեթոդ, որը հնարավորություն է տալիս ստանալու մագնիսական մետաղ-ածխածնային նանոկոմպոզիտներ, նաև մագնիսական հատկություններով օժտված զուտ ածխածնային միկրո- և նոսֆերաներ (Էդվարդ Շառոյան և ուրիշներ)։ ՖՀԻ-ում ստեղծված եզակի գերնեղ (լույսի ալիքի երկարության կարգի) բջիջների (Դավիթ Սարգսյան) շնորհիվ մշակվել են օպտիկական մագնիսաչափների, լագերային հաճախության ատոմային գծերին ամրակապման, նաև ատոմային գոլորշու և մակերևույթի փոխազդեցության հետազոտման նոր եղանակներ։

Կիրառական բնույթի արդիական խնդիրների լուծման տեսական և փորձարարական հետազոտություններ

ՌՖԷԻ-ում մշակվել և պատրաստվել են մի քանի սերնդի դեցիմետրային, սանտիմետրային և միլիմետրային տիրույթների ջերմային ճառագայթման ընդունիչներ՝ ռադիոմետրեր, բևեռաչափներ, որոնք օժտված են բարձր զգայունությամբ և հուսալիությամբ։ Կատարվել են նաև պինդ մարմնի, պլազմայի և կիսահաղորդիչների ֆիզիկայի կիրառական բնույթի արդիական խնդիրների լուծման տեսական և փորձարարական հետազոտություններ։

Ձայնային ալիքների բնութագրիչների չափման և ձայնային հատկությունների ուսումնասիրությունները

ՖԿՊԻ-ում Ա. Մկրտչյանի ղեկավարությամբ ստեղծվել են մի շարք մեթոդներ՝ տարբեր միջավայրերում ենթաձայնի հաճախային տիրութում ձայնային ալիքների և դրանց արձագանքների բնութագրիչների չափման համար։ Այսպես՝ առաջին անգամ ստեղծվել է գերզգայուն գրանցիչ՝ երկրակեղևում տարածվող բնական և արհեստական գերթույլ ամպլիտուդով ենթահաճախային ձայնային տատանումները գրանցելու համար՝ զուգակցելով մյոս-բաուերյան ու պիեզո հիդրոֆոնները, վերջավոր ու տարածական որոշակի ծավալի ջրային ավազանները՝ որպես տեղեկատվական կուտակիչներ (ռեվեբրացիոն երևույթի շնորհիվ) և մեծ բարորակությամբ հիշողությամբ սարքեր։ Ստեղծվել է նոր մեթոդ՝ մետաղական բարակ շերտերում ՄՀg և ԳՀց հաճախականություններով ձայնային ալիքների բնութագրիչների չափման և ձայնային հատկությունների ուսումնասիրման համար։ Առաջարկվել է նոր մեթոդ՝ 1կհց - 10 Մհց հաճախային տիրույթում ձայնային ֆոնոն-ֆոնոն ցրման կտրվածքը չափելու համար։ Նախագծվել և ստեղծվել է մեներանգիչ, որի հիմքի վրա պատրաստվել են արագագործ, գերզգայուն դիֆրակտաչափ ու մոդուլյատորներ, կոլիմատորներ, անգստրեմի կարգի ալիքի երկարության էլեկտրամագնիսական ճառագայթների «օպտիկայի» բոլոր բազային տարրերը, հայելիներ, նեյտրոնային կուտակիչներ և այլն։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստան հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։