Jump to content

Գերհարդ Էրթլ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գերհարդ Էրթլ
գերմ.՝ Gerhard Ertl
Դիմանկար
Ծնվել էհոկտեմբերի 10, 1936(1936-10-10)[1][2][3] (88 տարեկան)
ԾննդավայրՇտուտգարտ, Նացիստական Գերմանիա[4][5][6]
Քաղաքացիություն Գերմանիա
Կրոնքրիստոնեություն
ԿրթությունՇտուտգարտի համալսարան (1957), Փարիզի համալսարան (1958), Լյուդվիգ Մաքսիմիլիանի Մյունխենի համալսարան (1959), Շտուտգարտի համալսարան (1961), Մյունխենի տեխնիկական համալսարան (1965), Max Planck Institute for Intelligent Systems?, Johannes-Kepler-Gymnasium? և Հանովերի համալսարան
Ազդվել էHeinz Gerischer?
Մասնագիտությունֆիզիկոս, քիմիկոս և համալսարանի դասախոս
ԱշխատավայրԼյուդվիգ Մաքսիմիլիանի Մյունխենի համալսարան, Հանովերի համալսարան, HU Berlin և Բեռլինի ազատ համալսարան
Պարգևներ և
մրցանակներ
«Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար» շքանշանի սպայական մեծ խաչ Գիտության և արվեստի Բաբարիական Մաքսիմիլիանի շքանշան «Բադեն-Վյուրթեմբերգ երկրամասին մատուցած ծառայությունների համար» շքանշան

Ֆարադեյի դասախոսության նրցանակ

Ռուդոլֆ Դիզելի մեդալ

 Քիմիայի Նոբելյան մրցանակ[7][8]

Otto Hahn Prize?

Alwin Mittasch Prize?

Քիմիայի Վոլֆ մրցանակ

[9]

Լայբնիցի մրցանակ

Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

[10]

Ռոբերտ Վիլհելմ Բունզենի մեդալ

Carl-Engler-Medal?

Carl Friedrich Gauss Medal?

Լիբիխի մեդալ

[11]

Գերմանական հետազոտությունների փառքի սրահ

Karl Ziegler Prize?

Ճապոնիայի մրցանակ

Հարյուրամյակի մրցանակ

honorary doctor of the Maria Curie-Skłodowska University?

honorary doctor of the Ruhr University Bochum?

Մյունստերի համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Լյովենի կաթոլիկ համալսարանի պատվավոր դոկտոր

Բուրկ մրցանակ

[12]

Medard W. Welch Award?

[13] և

Եվրոֆիզիկա մրցանակ

[14]
ԱնդամությունԼեոպոլդինա, Ավստրիայի գիտությունների ակադեմիա, Պապական գիտությունների ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա, Վեստֆալիայի գիտությունների ակադեմիա, BBAW?, Եվրոպական ակադեմիա[15], Լեհական գիտությունների ակադեմիա[16], Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա և Էդինբուրգի թագավորական ընկերություն
 Gerhard Ertl Վիքիպահեստում

Գերհարդ Էրթլ (գերմ.՝ |ˈɡeːɐ̯haʁt ˈʔɛʁtl̩|-|De-Gerhard Ertl.ogg}}; հոկտեմբերի 10, 1936(1936-10-10)[1][2][3], Շտուտգարտ, Նացիստական Գերմանիա[4][5][6]) գերմանացի ֆիզիկոս և Ֆիզիկական քիմիայի ամբիոնի պատվավոր պրոֆեսոր, Բեռլինի Fritz-Haber-Inck ինստիտուտում։ Էրթլի հետազոտությունը դրեց ժամանակակից մակերեսային քիմիայի հիմքը, որն օգնեց բացատրել, թե ինչպես են վառելիքի բջիջները էներգիա արտադրում առանց աղտոտման, ինչպես են կատալիտիկ փոխարկիչները մաքրում մեքենաների արտանետումները և նույնիսկ ինչու է երկաթը ժանգոտում, հայտարարել է Շվեդիայի Գիտությունների թագավորական ակադեմիան։

Նրա աշխատանքը ճանապարհ է հարթել էներգիայի ավելի մաքուր աղբյուրների զարգացման համար և ուղղորդելու է վառելիքի էլեմենտների զարգացումը, ասել է Քիմիայի Նոբելյան կոմիտեի քարտուղար Աստրիդ Գրասլունդը։

2007 թվականին նա արժանացել է քիմիայի Նոբելյան մրցանակի՝ պինդ մակերևույթների վրա քիմիական պրոցեսների ուսումնասիրության համար։ Նոբելյան ակադեմիան ասել է, որ Էրթլը մանրամասն նկարագրել է, թե ինչպես են քիմիական ռեակցիաները տեղի ունենում մակերեսների վրա: Նրա բացահայտումները կիրառվել են ինչպես ակադեմիական ուսումնասիրությունների, այնպես էլ արդյունաբերական զարգացման մեջ, հայտարարել է ակադեմիան: «Մակերևութային քիմիան կարող է նույնիսկ բացատրել օզոնային շերտի ոչնչացումը, քանի որ ռեակցիայի կենսական քայլերն իրականում տեղի են ունենում ստրատոսֆերայի սառույցի փոքր բյուրեղների մակերեսների վրա», - նշվում է մրցանակում։

2015 թվականին Էրթլը ստորագրեց Մայնաուի 2015 թվականի հռչակագիրը Կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ Լինդաուի Նոբելյան մրցանակակիրների 65-րդ հանդիպման վերջին օրը։ Հռչակագիրը ստորագրվել է ընդհանուր առմամբ 76 Նոբելյան դափնեկիրների կողմից և հանձնվել Ֆրանսիայի Հանրապետության այն ժամանակվա նախագահ Ֆրանսուա Օլանդին Փարիզում COP21 կլիմայական գագաթնաժողովի շրջանակներում։[17]

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էրտլը ծնվել է Գերմանիայի Շտուտգարտ քաղաքում, որտեղ 1955-1957 թվականներին ֆիզիկա է սովորել Շտուտգարտի համալսարանում, այնուհետև Փարիզի համալսարանում (1957–1958) և Մյունխենի Լյուդվիգ Մաքսիմիլիան համալսարանում (1958–1959): 1961 թվականին նա ավարտել է Շտուտգարտի համալսարանը ֆիզիկոսի մասնագիտությամբ, այնուհետ հետևել է թեզի խորհրդատու Հայնց Գերիշերին Շտուտգարտում, Մաքս Պլանկի Մետաղների հետազոտությունների ինստիտուտից մինչև Մյունխեն և պաշտպանել PhD աստիճանը 1965 թվականին։

Ակադեմիական կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

PhD պաշտպանելուց հետո նա դարձավ Մյունխենի տեխնիկական համալսարանի ասիստենտ և դասախոս (1965–1968):[18] 1968-1973 թվականներին եղել է Հանովերի տեխնիկական համալսարանի պրոֆեսոր և տնօրեն։ Այնուհետ նա դարձավ Մյունխենի Լյուդվիգ Մաքսիմիլիան համալսարանի Ֆիզիկական քիմիայի ինստիտուտի պրոֆեսոր (1973–1986):[18] 1970-ականների և 80-ականների ընթացքում նա նաև հրավիրյալ պրոֆեսոր էր Կալիֆորնիայի տեխնոլոգիական ինստիտուտում (1976–1977), Վիսկոնսին–Միլուոքիի համալսարանում (1979) և Կալիֆորնիայի համալսարանում, Բերքլիում (1981–82):[18]

1986 թվականից մինչև 2004 թվականին իր թոշակի անցնելը Նա եղել է MPG-ի Ֆրից Հաբեր ինստիտուտի տնօրեն։[19] 1986 թվականին, որպես պատվավոր, նա կոչվել է «Պատվավոր պրոֆեսոր» Բեռլինի Ազատ համալսարանում և Բեռլինի Տեխնիկական համալսարանում, իսկ 1996 թվականին՝ Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարանում։[18]

2008-ից 2016 թվականներին Էրթլը ծառայել է որպես Technische Universität Darmstadt համալսարանի խորհրդի անդամ։[20][21]

Հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերհարդ Էրտլը հայտնի է երկաթի վրա ամոնիակի կատալիտիկ սինթեզի մանրամասն մոլեկուլային մեխանիզմների հայտնաբերմամբ (Հաբերի պրոցես) և ածխածնի մոնօքսիդի կատալիտիկ օքսիդացման պլատինի վրա (կատալիտիկ փոխարկիչ): Իր հետազոտության ընթացքում նա հայտնաբերեց պլատինե մակերեսների վրա տատանողական ռեակցիաների կարևոր ֆենոմենը և, օգտագործելով ֆոտոէլեկտրոնային մանրադիտակ, առաջին անգամ կարողացավ պատկերել մակերևույթի կառուցվածքի և ծածկույթի տատանողական փոփոխությունները, որոնք տեղի են ունենում ռեակցիայի ընթացքում։

Նա միշտ օգտագործում էր հետազոտման նոր մեթոդներ, ինչպիսիք են ցածր էներգիայի էլեկտրոնների դիֆրակցիան (LEED)՝ կարիերայի սկզբում, ավելի ուշ՝ ուլտրամանուշակագույն ֆոտոէլեկտրոնային սպեկտրոսկոպիան (UPS) և սկանավորող թունելային մանրադիտակը (STM), ինչը տվեց նորարական արդյունքներ: 1998 թվականին Կալիֆորնիայի Բերկլիի համալսարանի Գաբոր Ա. Սոմորջայի հետ «մակերևութային գիտության բնագավառում ընդհանուր ներդրման և մեկ բյուրեղներում տարասեռ կատալիտիկ ռեակցիաների հիմնարար մեխանիզմների պարզաբանման համար» նա արժանացել է Վոլֆի մրցանակի քիմիայի բնագավառում։ [22]

Գերհարդ Էրտլը 2007 թվականին արժանացել է քիմիայի Նոբելյան մրցանակի՝ պինդ մակերեսների վրա քիմիական գործընթացների ուսումնասիրության համար։ 10 միլիոն SEK (1,7 միլիոն ԱՄՆ դոլար, 1,15 միլիոն ֆունտ) արժողությամբ մրցանակը հայտարարվել է Էրթլի 71-ամյակի օրը։[23][24] «Ես կորցրեցի խոսելու ունակությունը», - ասել է Էրթլը Associated Press-ին Բեռլինում իր գրասենյակից: «Ես սա չէի պատկերացնում»։ [25]

Անձնական կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էրթլը և նրա կինը՝ Բարբարան, ունեն երկու երեխա և մի քանի թոռ։ Նրա հոբբիներից են դաշնամուր նվագելը և նաև կատուների հետ խաղալը, երբ նա փորձարկումներ չի անում: Նա իրեն համարում է քրիստոնյա։[26]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Munzinger Personen (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.reuters.com/article/scienceNews/idUSGOR03851720071010
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 http://ieeexplore.ieee.org/xpls/abs_all.jsp?arnumber=6758829
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 http://ieeexplore.ieee.org/xpls/abs_all.jsp?arnumber=6758786
  7. ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2007/
  8. ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  9. ↑ https://wolffund.org.il/gerhard-ertl/
  10. ↑ https://www.hu-berlin.de/de/ueberblick/menschen/ehrungen/ehrendoktor
  11. ↑ https://en.gdch.de/gdch/prizes-and-awards/gdch-awards/liebig-commemorative-medal.html
  12. ↑ https://www.rsc.org/prizes-funding/prizes/archives/bourke-award/
  13. ↑ https://avs.org/awards/professional-awards/medard-w-welch-award/
  14. ↑ https://www.eps.org/members/group_content_view.asp?group=85187&id=554142
  15. ↑ www.ae-info.org
  16. ↑ http://czlonkowie.pan.pl/czlonkowie/sites/WynikiWyszukiwania.html?s=ERTL,%20Gerhard
  17. ↑ «Mainau Declaration». www.mainaudeclaration.org. Վերցված է 11 January 2018-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 «Prof. Dr. Gerhard Ertl». Max Planck Society. Վերցված է 21 October 2020-ին.
  19. ↑ Freund, H.-J.; Knözinger, H. (2004). «Foreword for the Gerhard Ertl Festschrift». J. Phys. Chem. B. 108 (38): 14183–14186. doi:10.1021/jp049239i. Վերցված է 5 June 2008-ին.
  20. ↑ «Chemie-Nobelpreisträger Ertl und Uni-Rektor Winckler neu im Hochschulrat der TU Darmstadt». idw (գերմաներեն). Վերցված է 15 October 2021-ին.
  21. ↑ «TU Darmstadt magazine, hoch3 2016, p. 17» (PDF). Վերցված է 15 October 2021-ին.
  22. ↑ «The 2008 Wolf Foundation Prize in Chemistry». Wolf Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 17 May 2007-ին. Վերցված է 5 June 2008-ին.
  23. ↑ «The Nobel Prize in Chemistry 2007» (Press release). Royal Swedish Academy of Sciences. 10 October 2007.
  24. ↑ «Nobel for ozone layer scientist». CNN. Associated Press. 11 October 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 9 March 2008-ին. Վերցված է 5 June 2008-ին.
  25. ↑ Karl Ritter (11 October 2007). «German receives chemistry Nobel». Worcester Telegram. Վերցված է 5 June 2008-ին.
  26. ↑ Till Weishaupt (December 2007). «Glauben Sie an Gott?». Cicero. Վերցված է 3 September 2014-ին. «Translated from German: Oh, yes, I believe in God. (...) I am a Christian and I try to live as a Christian (...) I read the Bible very often and I try to understand it.»
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գերհարդ_Էրթլ&oldid=10145598» էջից