Jump to content

Գենտամիցին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գենտամիցին
Քիմիական բանաձևC₂₁H₄₃N₅O₇
Մոլային զանգված7,9E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Դասակարգում
CAS համար1403-66-3
PubChem3467
EINECS համար215-765-8
SMILESCC(C1CCC(C(O1)OC2C(CC(C(C2O)OC3C(C(C(CO3)(C)O)NC)O)N)N)N)NC
ЕС215-765-8
ChEBI3348
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Գենտամիցին, վաճառքային անունը Գարամիցին, հակամանրէային դեղորայք, կիրառվում է որոշ բակտերիալ հիվանդությունների բուժման համար[2]։ Դրանք են՝ ոսկրի վարակները, էնդոկարդիտը, կոնքի բորբոքային հիվանդությունները, մենինգիտը, թոքաբորբը, միզային ուղիների վարակը և սեպսիսը[2]:Այն արդյունավետ չէ գոնորեայի կամ խլամիդիայի դեմ[2]։ Գենտամիցինը տրվում է ներերակային, միջմկանային կամ տեղային եղանակով[2]։ Տեղային դեղաձևերը կարող են կիրառվել այրվածքների կամ աչքի արտաքին վնասվածքների ժամանակ[3]։ Զարգացած երկրներում այն հաճախ տրվում է միայն երկու օր, քանի դեռ բակտերիալ կուլտուրայի պատասխանը չկա և յուրահատուկ մանրէն որոշված չէ[4]։ Դեղաչափը պետք է հսկվի արյան հետազոտությամբ[2]։

Գենտամիցինը կարող է առաջացնել ներքին ականջի և երիկամների վնասում[2]։ Ներքին ականջի ախտահարումը ներառում է հավասարակշռության հետ կապված խնդիրներ և լսողության կորուստ[2]։ Այս խնդիրները հնարավոր է անդարձելի լինեն[2]։ Հղիության ժամանակ կիրառելիս լինում է պտղի վնասում[2]։ Այնուամենայնիվ, այն անվտանգ է կերակրող մայրերի համար[5]։ Գենտամիցինը ամինոգլիկոզիդների խմբին է պատկանում[2]։ Խանգարում է մանրէի սպիտակուցի սինթեզը և ի վերջո բերում է մանրէի ոչնչացմանը[2]։

Գենտամիցինը հայտնաբերվել է 1962 թվականին և բժշկական կիրառման համար հաստատվել է 1964 թվականին[6]։ Այն ստացվել է Micromonospora purpurea բակտերիայից[2]։ Գենտամիցինը ներառված է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական դեղերի ցանկում[7]։ Առկա է նաև ջեներիկ տարբերակը[8]։ Զարգացող երկրներում դեղի 1մլ-ի արժեքը 2014 թվականին կազմել է 0,05-0,58 ԱՄՆ դոլլար[9]։

Բժշկական կիրառում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գենտամիցինը ունի ազդեցության լայն ոլորտ, հիմնականում գրամ բացասական մանրէներ՝ կապտաթարախային ցուպիկ, պրոտեուս, աղիքային ցուպիկ, Klebsiella pneumoniae, Enterobacter aerogenes, Serratia և գրամ դրական ստաֆիլակոկ[10]։ Այն կիրառվում է շնչառական, միզային համակարգերի, արյան, ոսկրերի և փափուկ հյուսվածքների վարակների ժամանակ[11]։

Բավարար ապացույցներ չկան Neisseria gonorrhea -ով հարուցված վարակի ժամանակ գենտամիցինի որպես առաջին գծի դեղորայք կիրառելու մասին[12]։ Գենտամիցինը չի կիրառվում Neisseria meningitidis կամ Legionella pneumophila բակտերիալ վարակների ժամանակ, քանի որ բարձր է որոշ գրամ բացասական մանրէների էնդոտոքսին լիպիդ A-ով հարուցված շոկի ռիսկը։ Այն օգտակար է նաև Yersinia pestis-ի և Francisella tularensis-ի դեմ՝ տուլարեմիա առաջացնող հարուցիչ, որը հանդիպում է որսորդների մոտ[13]։

Որոշ Enterobacteriaceae, Pseudomonas spp., Enterococcus spp., Staphylococcus aureus և այլ ստաֆիլոկոկեր ունեն գենտամիցինի նկատմամբ շատ տարբեր կայունության աստիճաններ[14]։

Կողմնակի ազդեցություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կողմնակի ազդեցություններից են՝ թույլ արտահայտված սրտխառնոցը, փսխումը և ավելի ծանր[10]՝

Նեֆրոտոքսիկությունը և օտօտոքսիկությունը դեղաչափ կախյալ են[10]։ Այս երկու բարդությունները կարող են ունենալ ուշացած դրսևորում, երբեմն առաջանում են բուժման կուրսը ավարտելուց հետո[10]։

Երկամների վնասում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երիկամների վնասումը առաջանում է ամինոգլիկոզիդներ և հատկապես գենտամիցին ստացող 10-25% հիվանդների մոտ[15]։ Շատ անգամ սուր նեֆրոտոքսիկությունը դարձելի է, բայց երբեմն կարող է լինել մահացու[10]։ Նեֆրոտոքսիկության ռիսկը կախված է դեղաչափից, հաճախականությունից, բուժման տևողությունից և որոշ դեղերի միաժամանակյա կիրառումից՝ ՈՍՀԴ, միզամուղներ, ցիսպլատին, ցիկլոսպորին, ցեֆալոսպորիններ, ամֆոտերիցին, յոդի պարունակող կոնտրաստ նյութեր և վանկոմիցին[15]։

Նեֆրոտոքսիկությունը բարձրացնող ռիսկի գործոններն են[15]՝

Երկամների վնասումը հսկվում է արյան մեջ կրեատինինի, էլեկտրոլիտների մակարդակով և միզաթթվի առկայությամբ, մեզի քանակով, մեզում սպիտակուցի առկայությամբ[15]։

Ներքին ականջ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամինոգլիկոզիդներ ստացողների մոտ 11%-ի մոտ առաջանում է ներքին ականջի վնասում[16]։ Հաճախ հանդիպող ախտանշաններից է տինիտը՝ ականջներում աղմուկի զգացում, լսողության կորուստը, գլխապտույտը և հավասարակշռության խանգարումը[17]։ Գենտամիցինի խրոնիկական կիրառումը կարող է վնասել ներքին ականջի մազմզուկավոր բջիջները, որը բերում է լսողության անդարձելի կորստի, իսկ վեստիբուլար ապարատի վնասումը կբերի հավասարակշռության խանգարման[17]։ Օտոտոքսիկության ռիսկի նվազեցման համար խորհուրդ է տրվում շատ ջուր խմել[10]։

Ներքին ականջի վնասում առաջացնող ռիսկի գործոններն են[10][11]՝

Ազդեցության մեխանիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գենտամիցինը համարվում է բակտերիասպան հակամանրէային դեղորայք, որը անդարձելիորեն կապվում է ռիբոսոմի 30S ենթամիավորին և խաթարում սպիտակուցի սինթեզը։ Ազդեցության առաջնային մեխանիզմը համարվում է փոխադրիչ և տեղեկատվական ՌՆԹ-ի փոխազդեցության խանգարումը[18]։ Երբ անհամապատասխան փոխադրիչ ՌՆԹ-ն միանում է տեղեկատվական ՌՆԹ-ի ամինոացիլ խմբի հետ, 1492 և 1493 ադենոզինները դուրս են մնում փոխազդեցությունից, որը համարվում է ազդանշան և ռիբոսոմը մերժում է ամինոացիլացված փոխադրիչ ՌՆԹ և էլոնգացիայի գործոն ջերմազգայուն համալիրը[19]։ Այնուամենայնիվ, երբ գենտամիցինը կապվում է 16S ռիբոսոմային ՌՆԹ-ի 44-րդ պարույրին, ադենոզինը մնում է իր ճիշտ դիրքում և ռիբոսոմը ճանաչում է փոխադրիչ ՌՆԹ-ին[20]։ Սա բերում է սխալ ամինոացիլ-փոխադրիչ ՌՆԹ-ի ընդունմանը և ռիբոսոմը սինթեզում է ամինաթթուների ոչ ճիշտ հաջորդականությամբ սպիտակուցներ[21]։ Ոչ ֆունկցիոնալ, սխալ տրանսլյացիայի ենթարկված սպիտակուցները ենթարկվում են միսֆոլդինգի, ագրեգացվում են և բակտերիան ոչնչանում է։ Երկրորդային ազդման մեխանիզմը կախված է գենտամիցինի բյուրեղային կառուցվածքի՝ 23S ռիբոսոմային ՌՆԹ-ի 69-րդ պարույրի երկրորդային հատվածի և 44-րդ պարույրի փոխզդեցությունից, ինչպես նաև ստոպ կոդոն պարունակող ամինաթթվային հաջորդականություններից։ Այս երկրորդային հատվածում գենտամիցինը խանգարում է ռիբոսոմի և դրա վերամշակող գործոնների փոխազդեցությունը, որը պատճառ է դառնում ռիբոսոմի երկու ենթամիավորների միացած մնալուն, նույնիսկ տրանսլյացիայից հետո։ Այս ամենի հետևանքով առաջանում են բազմաթիվ ինակտիվ ռիբոսոմներ, որոնք այլևս չեն կարող սինթեզել նոր սպիտակուցներ[22]։

Բաղադրիչներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գենտամիցինը պարունակում է բազմաթիվ բաղադրիչներ, որոնք ունեն հակամանրէային տարբեր ակտիվություն[23]։ Հիմնական բաղադրիչը գենտամիցին C համալիրն է ՝ գենտամիցին C1, գենտամիցին C1a և գենտամիցին C2 մասերից կազմված, կազմում է մոտ 80% և ունի ամենամեծ հակամանրէային ակտիվությունը։ Գենտամիցին A, B, X և մի քանի այլ գործոններ կազմում են մնացած 20%-ը և ունեն ավելի ցածր հակամանրէային ակտիվություն[24]։ Բերված տոկոսային հարաբերությունները կարող են տատանվել կախված արտադրող կազմակեպությունից։ Այս բազմազանության պատճառով դժվար է որոշել գենտամիցինի և՛ ֆարմակոկինետիկան, և՛ միկրոօրգանիզմի զգայունությունը[25]։

Հակացուցումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գենտամիցինը կամ այլ ամինոգլիկոզիդները չպետք է կիրառվեն, եթե հիվանդը դեղի ընդունումից հետո ունեցել է գերզգայունության, անաֆիլաքսիայի դեպքեր կամ այլ լուրջ տոքսիկ ռեակցիաներ[11]։

Հատուկ խմբեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղիություն և կերակրող մայրեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գենտամիցինը խորհուրդ չի տրվում հղիության ժամանակ մինչև օգուտը չգերազանցի ռիսկը։ Այն անցնում է ընկերքով և առկա են անդարձելի երկկողմանի բնածին խլության առաջացման դեպքեր։ Մայրերի միջմկանային ներարկումը առաջացնում է մկանային թուլություն նորածինների մոտ[11]։

Ստնտուների մոտ գենտամիցինի կիրառումը հաստատված չէ։ Գենտամիցինի որոշակի մակարդակ հայտնաբերվել է կրծքի կաթում[11]։

Ծերեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծերի մոտ ինչպես նախքան բուժումը, այնպես էլ բուժման ընթացքում պետք է ստուգել երիկամների ֆունկցիան։ Այս տարիքի մարդկանց մոտ գենտամիցինի մակարդակը արյան մեջ կարող է լինել բարձր երկար ժամանակ։ Այն պետք է կիրառել զգուշությամբ երիկամների, լսողական, հավասարակշռության և նյարդամկանային խնդիրներ ունեցողների մոտ[10]։

Երեխաներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գենտամիցինը նպատակահարմար չէ նշանակել երեխաներին, հատկապես նորածիններին։ Հետազոտությունները պարզել են, որ այս խմբի ներկայացուցիչները ունեն դեղի կիսադուրսբերման մեծ պարբերություն և արյան մեջ բարձր մակարդակ։ Բուժման ընթացքում պարբերաբար պետք է ստուգել երիկամների ֆունկցիան։ Գենտամիցինի ներարկումից հետո նկարագրվել են հիպոկալցեմիայի, հիպոկալեմիայի և մկանային թուլության դեպքեր[10]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գենտամիցին ներարկման համար

Գենտամիցինը ստացվել է Micromonospora purpurea ֆերմենտացիայի արդյունքում։ Այն հայտնաբերվել է 1963 թվականին Վեյնշտեյնի, Վագմանի և այլոց կողմից Ռիկո Վոյչեզի կողմից ստացված նյութի վրա աշխատելիս Նյու Ջերսիի Բլումֆիլդ քաղաքի Շերինգ կազմակերպությունում[26]։ Հետագայում այն պուրինացվեց և իր երեք բաղադրիչները հայտնաբերվեցին Կուպերի և այլոց կողմից նույն ընկերությունում։ Այն ի սկզբանե կիրառվել է այրվածքների ժամանակ, որպես տեղային դեղորայք Ատլանտայում և Սան Անտոնիոյում, իսկ ներերակային ընդունման տարբերակը ստեղծվել է 1971 թվականին։ Սեպսիսի ժամանակ բուժան հիմնաքարը մնում է գենտամիցինը։

Այն սինթեզվել է միջավայրում (հողում և ջրում) , բավականին տարածված Գրամ դրական Micromonospora-ից։ Գենտամիցինի և խմբի այլ ներկայացուցիչների՝ գենուսվերդամիցին, մուտամիցին, սիսոմիցին, նետիլմիցին և ռետիմիցին, կենսաբանական ծագումը ընդգծելու համար տրվել է յուրահատուկ վերջավորություն՝ ~micin, այլ ոչ ~mycin:

Հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գենտամիցինը կիրառվում է նաև մոլեկուլային կենսաբանության հետազոտություններում ստերիլ միջավայրի վարակումը կանխելու համար, որպես հակամանրէային պրեպարատ։ Այն պատկանում է ջերմակայուն հակամանրէային դեղերի խմբին, որը մնում է ակտիվ նույնիսկ ավտոկլավի մեջ, և այս հատկությունը իրեն դարձնում է բավականին օգտակար կենսաբանական աճի միջավայրերի համար։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 gentamicin
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 «Gentamicin sulfate». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  3. ↑ Bartlett, Jimmy (2013). Clinical Ocular Pharmacology (s ed.). Elsevier. էջ 214. ISBN 9781483193915. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  4. ↑ Moulds, Robert; Jeyasingham, Melanie (October 2010). «Gentamicin: a great way to start». Australian Prescriber (33): 134–135. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 13-ին.
  5. ↑ «Gentamicin use while breastfeeding». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  6. ↑ Fischer, Jnos; Ganellin, C. Robin (2006). Analogue-based Drug Discovery (անգլերեն). John Wiley & Sons. էջ 507. ISBN 9783527607495.
  7. ↑ «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. April 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  8. ↑ Burchum, Jacqueline (2014). Lehne's pharmacology for nursing care. Elsevier Health Sciences. էջ 1051. ISBN 9780323340267. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 11-ին.
  9. ↑ «Gentamicin sulfate». International Drug Price Indicator Guide. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 «Gentamicin» (PDF). Baxter Corporation. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 «Product Monograph» (PDF). Sandoz Canada Inc. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  12. ↑ Emma, Hathorn; Divya, Dhasmana; Lelia, Duley; Jonathan, DC Ross (2014). «The effectiveness of gentamicin in the treatment of Neisseria gonorrhoeae: a systematic review». Systematic Review. 3: 104. doi:10.1186/2046-4053-3-104. PMC 4188483. PMID 25239090.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  13. ↑ Goljan, Edward F. (2011). Rapid Review Pathology (3rd ed.). Philadelphia, Pennsylvania: Elsevier. էջ 241. ISBN 978-0-323-08438-3.
  14. ↑ «Gentamicin spectrum of bacterial susceptibility and Resistance» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 15-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Lopez-Novoa, Jose M; Quiros, Yaremi; Vicente, Laura; Morales, Ana I; Lopez-Hernandez, Francisco J (Jan 2011). «New insights into the mechanism of aminoglycoside nephrotoxicity: an integrative point of view». Kidney International. 79 (1): 33–45. doi:10.1038/ki.2010.337. PMID 20861826.
  16. ↑ East, J E; Foweraker, J E; Murgatroyd, F D (2005 թ․ մայիսի 1). «Gentamicin induced ototoxicity during treatment of enterococcal endocarditis: resolution with substitution by netilmicin». Heart. 91 (5): e32. doi:10.1136/hrt.2003.028308. ISSN 1355-6037. PMC 1768868. PMID 15831617.
  17. ↑ 17,0 17,1 Selimoglu, Erol (2007 թ․ հունվարի 1). «Aminoglycoside-induced ototoxicity». Current Pharmaceutical Design. 13 (1): 119–126. doi:10.2174/138161207779313731. ISSN 1873-4286. PMID 17266591.
  18. ↑ «DrugBank-Gentamicin». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  19. ↑ Dao, E. Han (08/23/2018). «Structure of the 30S ribosomal decoding complex at ambient temperature». RNA. 24 (24): 1667–1676. doi:10.1261/rna.067660.118. PMC 6239188. PMID 30139800. Վերցված է 02/08/2019-ին.
  20. ↑ Wilson, Daniel (12/16/2013). «Ribosome-targeting antibiotics and mechanisms of bacterial resistance». Nature Reviews Microbiology. 12 (1): 34–48. doi:10.1038/nrmicro3155. PMID 24336183. Վերցված է 02/08/2019-ին.
  21. ↑ Garrett, Roger; Douthwaite, Stephen; Liljas, Andres; Matheson, Alistair; Moore, Peter; Harry, Noller (2000). The Ribosome. ASM Press. էջեր 419–429. ISBN 978-1-55581-184-6.
  22. ↑ Borovinskaya, MA; Pai, RD; Zhang, W; Schuwirth, BS; Holton, JM; Hirokawa, G; Kaji, H; Cate, JH (07/29/2007). «Structural basis for aminoglycoside inhibition of bacterial ribosome recycling». Nature Structural Molecular Biology. 8 (8): 727–32. doi:10.1038/nsmb1271. PMID 17660832.
  23. ↑ Weinstein, Marvin J. (1967). «Biological Activity of the Antibiotic Components of the Gentamicin Complex». Journal of Bacteriology. 94.3: 789–790.
  24. ↑ Vydrin, A. F. (2003). «Component Composition of Gentamicin Sulfate Preparations». Pharmaceutical Chemistry Journal. 37 (8): 448–449. doi:10.1023/a:1027372416983.
  25. ↑ Isoherranen, Nina; Eran, Lavy (2000). «Pharmacokinetics of Gentamicin C1, C1a, and C2 in Beagles after a Single Intravenous Dose». Antimicrobial Agents and Chemotherapy. 44.6 (6): 1443–1447. doi:10.1128/aac.44.6.1443-1447.2000. PMC 89894. PMID 10817690.
  26. ↑ Weinstein, Marvin; Wagman (1963). «Gentamicin, A New Antimicrobial Complex from Micromonospora». J Med Chem. 6 (4): 463–464. doi:10.1021/jm00340a034.

Լրացուցիչ գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ի Ազգային կենսատեխնոլոգիաների տեղեկատվական կենտրոն՝ Medical Genetics Summaries - Gentamicin Therapy and MT-RNR1 Genotype

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գենտամիցին» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BNF: 12011315r · LCCN: sh85053943 · Microsoft: 2775832221
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գենտամիցին&oldid=9396294» էջից