Գազանների տիրուհին
Գազանների տիրուհին (հին հունարեն՝ Ἡ Πότνια Θηρῶν[1], «Կենդանիների թագուհի») կամ կենդանիների տիրուհին, հին ժամանակներում տարածված մոտիվ էր։ Միջերկրական աշխարհի և հին Մերձավոր Արևելքի արվեստը, որը ցույց է տալիս մարդու նման իգական կերպար, որը յուրաքանչյուր կողմում պահում է երկու կենդանի։ Թեև տարբեր հնագույն մշակույթներում պատկերների և հասկացությունների միջև կապը մնում է շատ անհասկանալի, նման պատկերներն անկախ ծագման մշակույթից հաճախ հիշատակվում են հունական «Պոտնիա Թերոն» տերմինով։
Տերմինն առաջին անգամ Արտեմիսին նկարագրելիս օգտագործել է Հոմերոսը և հաճախ օգտագործվում է կենդանիների հետ կապված կանացի աստվածությունները նկարագրելու համար։ Պոտնիա բառը, որը նշանակում է տիրուհի կամ տիկին, միկենական հունարեն բառ էր, որը «ժառանգել» է դասական հունարենը[2]։
Նմանատիպ ամենահին պատկերը՝ Չաթալ Հույուքում՝ ժամանակակից Թուրքիայի տարածքում Չաթալ Հոյուքի «նստած կինը» կավե քանդակն է, որը պատրաստված է մ.թ.ա. 6000 թվականին։ Այս մոտիվն ավելի ուշ տարածվել էր Մերձավոր Արևելքի և Միջագետքի արվեստում՝ արական կերպարով, որը կոչվում է Կենդանիների վարպետ։ Հոմերոսի կողմից գազանների տիրուհու հիշատակումը վերաբերում է Արտեմիսին. Վալտեր Բուրկերտը նկարագրում է այս հիշատակումը որպես «լավ հաստատված բանաձև»։ Արտեմիսի աստվածությունը՝ «Կենդանիների տիրուհին», հաճախ ենթադրվում է, որ գոյություն է ունեցել նախապատմական կրոնում՝ հաճախ կոչվելով Պոտնիա Թերոն, որոշ գիտնականներ պնդում են Արտեմիսի և մինոյան արվեստում պատկերված աստվածուհիների փոխհարաբերությունները[3][3][4]։
Իտալական Գազանների տիրուհու վաղ օրինակը գտնվում է Իտալիայում գտնվող Museo civico archeologico di Monte Rinaldo-ում. ափսեն պատկերում է մի աստվածուհու, որը հագել է երկար զգեստ և բռնում է երկու առյուծների ձեռքերը[5]։
Էնեականում Վերգիլիոսը նշում է, որ Կրետեում գտնվող Դիկտեյական քարանձավում ապրում էր Կիբելա աստվածուհին, որի կառքը քաշում էին երկու առյուծներ[6][7][8]։
-
Արտեմիս Օրթիա, Գազանների տիրուհու սովորական դիրքով հնացած փղոսկրը (Աթենքի ազգային հնագիտական թանգարան) -
Ռելիեֆը պիտոսի վրա, մ․թ․ ա․ 625-600, Աթենքի ազգային հնագիտական թանգարան -
Արտեմիս, Պարիական խեցեղենի ափսե, մ.թ.ա. 675-600 -
Մինոական աստվածուհի՝ երկու առյուծների կողքին
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «πότνια - Ancient Greek (LSJ)». lsj.gr.
- ↑ «Homer, Iliad, Book 21, line 468». Perseus Digital Library. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 13-ին. «Tὸν δὲ κασιγνήτη μάλα νείκεσε πότνια θηρῶν Ἄρτεμις ἀγροτέρη, καὶ ὀνείδειον φάτο μῦθον...»
- ↑ 3,0 3,1 Fischer-Hansen, Tobias; Birte Poulsen (2009). From Artemis to Diana: the goddess of man and beast. Museum Tusculanum Press. էջ 23. ISBN 978-8763507882.
- ↑ Roller, Lynn E. (1999). In search of god the mother: the cult of Anatolian Cybele. University of California Press. էջ 139. ISBN 978-0-520-21024-0. «indefinite figures such as the Potnia Theron»
- ↑ «Virgil, Aeneid Book 3, lines 110-113». Perseus Digital Library.
- ↑ Chadwick, John (1976). The Mycenaean world. Cambridge University Press. էջ 92. ISBN 978-0-521-29037-1.
- ↑ Burkert, Walter (1987). Greek Religion. Harvard University Press. էջ 149. ISBN 978-0-674-36281-9.
- ↑ «Monte Rinaldo - Rete Museale dei Sibillini». Retemusealedeisibillini.it. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 11-ին.