Գազայի պաշարում
| Մասն է | Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքներ  | |
|---|---|---|
| Վայր | Գազա | |
| Կոորդինատներ | 31°31′0″N 34°27′0″E | |
| Թվական | Հոկտեմբեր 332 BC | |
| Has contributing factor | Հրեաների պատմություն | |
Գազայի պաշարում (մ.թ.ա. 332 թվականի սեպտեմբեր-նոյեմբեր)՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացու ֆիլիստիմյան Գազա քաղաքի երկամսյա պաշարումը։
Տյուրոսը գրավելուց հետո մակեդոնացիների զորքը շարժվել է դեպի Եգիպտոս։ Նրանց ճանապարհին միակ քաղաքը, որը հրաժարվել է հնազանդվել նվաճողներին, եղել է Գազան։ Պաշարման ընթացքում քաղաքի պաշտպանները հետ են մղել մակեդոնացիների մի քանի գրոհ, որոնցից մեկի ժամանակ Ալեքսանդրը վիրավորվել է ուսից։ Այն բանից հետո, երբ Գազա են ժամանել պաշարողական մեքենաները, մակեդոնացիները կարողացան քանդել պատի մի մասը և գրավել քաղաքը։ Գազայի բնակիչները վաճառվել են ստրկության, իսկ զորահրամանատար Բատիսը մահապատժի է ենթարկվել առանձնահատուկ դաժանությամբ։
Նախապատմություն և աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]333 մ.թ.ա. նոյեմբերին Իսոսի ճակատամարտում Ալեքսանդր Մակեդոնացին ջախջախել է Պարսից թագավոր Դարեհ III-ի զորքը։ Դարեհը փախել է Պարսկական տերության խորքը, իսկ Ալեքսանդրը շարժվել է դեպի Փյունիկիա՝ իր թիկունքն ու Հունաստանը պարսկական նավատորմից ապահովելու համար։ Բոլոր քաղաքներից դիմադրություն է ցույց տվել միայն Տյուրոսը։ Ծանր յոթամսյա պաշարումից հետո՝ մ.թ.ա. 332 թվականի հունվար-հուլիս/օգոստոս ամիսներին, մակեդոնական զորքը շարունակել է իր ճանապարհը դեպի Եգիպտոս[1]։
Եգիպտոս ճանապարհին գտնվել է Գազա մեծ, հարուստ և լավ ամրացված առևտրային քաղաքը։ Այս բնակավայրը գտնվել է ծովից 20 ստադիոն (3-4 կմ) հեռավորության վրա, բարձր բլրի վրա, որի լանջերը պաշտպանում էին Գազան զառիթափ պարսպով և շրջապատված է եղել ամուր պատով[2][1]։
Մ.թ.ա. 332 թվականի սեպտեմբերին Ալեքսանդրի բանակը պաշարել է Գազան, քանի որ քաղաքի պարետ Բատիսը հրաժարվել է ենթարկվել մակեդոնացիներին։ Նախապես Բատիսը նաբաթեացիներից և, հնարավոր է, այլ սեմական ժողովուրդներից վարձկանների բանակ էր հավաքել, ինչպես նաև պարենի պաշարներ էր կուտակել՝ երկարատև պաշարմանը դիմակայելու համար։ Ժամանակակից պատմաբանները նշում են, որ նաբաթեացիները կախված էին Գազայից, քանի որ քաղաքի միջով էր անցնում դեպի Միջերկրական ծով տանող նրանց գլխավոր առևտրական ուղին, և նրանք կարող էին Բատիսին անհրաժեշտ օգնություն ցուցաբերել[3][4][5]։
Գազայի պաշարման մասին հիշատակումներ կան մի շարք հնագույն աղբյուրներում։ Սակայն դրա մանրամասն նկարագրությունը բերված է միայն երկու հնագույն պատմիչների՝ Արիանոսի և Քվինտուս Կուրտիուս Ռուփոսի մոտ։ Ռուֆուսը բացահայտորեն համակրում էր քաղաքի պաշտպաններին, որոնք հետ են մղել մակեդոնացիների մի քանի գրոհները, ընդգծում էր ինչպես քաղաքի պաշտպանների, այնպես էլ նրանց զորավար Բատիսի խիզախությունն ու արիությունը, ընդ որում պատմիչը դատապարտում էր Ալեքսանդր Մակեդոնացուն հաղթվածների նկատմամբ չափազանց դաժանության և «բարբարոսության» համար։ Արիանոսը, որը համակրել է Ալեքսանդրին, քաղաքի բնակիչների խիզախության նկարագրությամբ սահմանափակվել է միայն այն պնդմամբ, որ Գազայի պաշտպանները իրենց պաշտոնը լքել են միայն կյանքի հետ միասին[6]։
Պաշարման ընթացք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալեքսանդրը իր զորքը տեղակայել է Գազայի արևմտյան մասում, որտեղ պատը ամենաքիչ բարդն էր թվում գրոհելու համար։ Այնտեղ հրամայել է կառուցել հողե պաշտպանական շերտ և մոտեցնել պաշարողական մեքենաները։ Սակայն Գազայի պաշտպանները հարձակման ժամանակ կարողացան ոչ միայն հետ մղել մակեդոնացիներին, այլև ոչնչացնել պաշարողական մեքենաները։ Ինքը՝ Ալեքսանդրը, մարտնչել և վիրավորվել է ուսից։ Վերքը կյանքին վտանգ չէր սպառնում, բայց եղել է բավականին ցավոտ[7][3]։
Ըստ լեգենդներից մեկի, երբ Ալեքսանդրը զոհաբերություն էր անում, ինչ-որ գիշատիչ թռչուն նրա գլխին քար կամ հողի կտոր է գցել, որից հետո նստել է մոտակա, խեժով և ծծմբով պատված աշտարակի վրա, որին էլ կպել է։ Մակեդոնական բանակի մարգարե Արիստանդրը նշանը մեկնաբանել է որպես վկայություն այն բանի, որ մակեդոնացիները կգրավեն քաղաքը, բայց Ալեքսանդրը պետք է վախենա այսօրվանից։ Ըստ Արիանոսի, թագավորն անտեսել է Արիստանդրի խոսքերը և վիրավորվել Գազայի պաշտպանների հարձակման ժամանակ։ Քվինտ Կուրցիուս Ռուֆուսը գրել է, որ Ալեքսանդրը լսել է իր մարգարեին և նահանջի ազդանշան տվել, որին հաջորդել է հարձակումը և վիրավորումը[8][9][10]։
Շուտով Գազա ժամանեցին պաշարողական մեքենաներ, որոնց օգնությամբ գրավվեց Տյուրոսը։ Մակեդոնացիները նաև քաղաքի շուրջը պատնեշ կառուցեցին, որի բարձրությունը համադրելի էր քաղաքային պարիսպների հետ։ Ստորերկրյա անցումների հետևանքով մի քանի տեղերում հողի նստվածքներ և պատերի փլուզումներ առաջացան։ Այնուամենայնիվ, նույնիսկ նման պայմաններում առաջին երեք գրոհները անհաջող էին, և միայն չորրորդի ժամանակ մակեդոնացիները ներխուժեցին քաղաք։ Ըստ Արիանոսի, մակեդոնացիների միջև մրցակցություն սկսվեց այն հարցի շուրջ, թե նրանցից ով առաջինը կկարողանա բարձրանալ քաղաքի պարիսպը։ Այս մրցույթում հաղթել է հեթայր Նեոպտոլեմուսը, որին հետևեցին նաև այլ զորամասեր[11][12]։
Գազայի պաշտպանները, չնայած հետագա դիմադրության անհեռանկարությանը, շարունակում էին կռվել։ Վճռական գրոհի ժամանակ Ալեքսանդրը կրկին վիրավորվեց, այս անգամ՝ ոտքից[13][14][12]։ Բատիսը, Գազայի պաշտպանների հրամանատարը, վճռական գրոհի ժամանակ նույնպես վիրավորվել էր, սակայն չէր նահանջել, նույնիսկ երբ իր մարդիկ լքում էին նրան։ Գազայի պարետի գերեվարումից հետո նրան Լեոնատուսն ու Ֆիլոտասը տարել էին Ալեքսանդրի մոտ։ Թագավորը, որը ճանաչում էր հակառակորդի քաջությունը, նրան խոստացավ «բոլոր հնարավոր տանջանքները»։ Սակայն Բատիսը ոչինչ չպատասխանեց սպառնալիքներին և չցուցաբերեց վախ նվաճողի առջև։ Կուրցիուս Ռուֆուսի և Հեգեսիոսի վկայությամբ, դա Ալեքսանդրին ցասման բերեց։ Նա բացականչեց. «Տեսնում եք, թե ինչպես է նա համառորեն լռում։ Արդյոք նա ծնկի եկավ, արդյոք նա ողորմություն խնդրեց։ Բայց ես կստիպեմ նրան ընդհատել լռությունը, և եթե ոչ խոսքեր, ապա նրանից կստիպեմ արտասանել գոնե հառաչանքներ»։ Ալեքսանդրը հրամայեց կապել[15][16][17]։ Քանի որ «վայրենի» մահապատժի մեթոդը գրեթե նույն կերպ են նկարագրում երկու հեղինակները, ապա, հավանաբար, նրանք ունեցել են ընդհանուր սկզբնաղբյուր։ Ենթադրվում է, որ Բատիսի հատուկ մահապատժի մասին պատմությունը առաջին անգամ հայտնվել է Կլիտարքոսի մոտ, սակայն չի բացառվում, որ խոսքը ավելի ուշ շրջանի ավանդույթի մասին է։ Հնարավոր է, որ սպանության մեթոդի նկարագրությունը հորինվածք է, բայց Բատիսի դաժան մահապատժի փաստը կասկած չի հարուցում[18][5]։
Պաշարման արդյունք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գազայի պաշարումը, ըստ Դիոդորոս Սիկիլիացու, տևել է երկու ամիս[16]։ Նախորդ իրադարձությունները հաշվի առնելով՝ ժամանակակից պատմաբանները հիմնականում դրա ժամանակաշրջանը թվագրում են մ.թ.ա. 332 թվականի սեպտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներով[12]։
Քաղաքի պաշտպաններից զոհվեց տասը հազար մարդ, «բայց մակեդոնացիների համար էլ այս հաղթանակը անարյուն չէր»[19]։ Հին հեղինակները չեն նշում մակեդոնացիների կողմից պաշարման ժամանակ սպանվածների թիվը։ Գազան գրավելուց անմիջապես հետո Ալեքսանդրը ստիպված էր Ամինտային ուղարկել Մակեդոնիա՝ նոր զինվորներ հավաքելու հրամանով, քանի որ «նույնիսկ հաջողությունների դեպքում զինվորական ուժերը նվազում էին»[20]։ Ժամանակակից պատմաբանները նշում են, որ Տիրոսի և Գազայի գրավման «պաշարողական պատերազմից» հետո կորուստների լրացումը Ալեքսանդրի համար անհապաղ խնդիր դարձավ[21][22]։
Գազայում անմիջապես սպանվել են բոլոր զենք կրելու ընդունակ տղամարդիկ, իսկ կանայք և երեխաները վաճառվել են ստրկության[23]։ Քաղաքը չավերեցին, այլ մոտակա հողերից բնակիչներ բնակեցրին այնտեղ և վերածեցին ռազմական ամրոցի[22]։ Այդ ժամանակից ի վեր Գազան կորցրել է Արաբիայից եկող ապրանքների գլխավոր տարանցիկ կետի իր նշանակությունը[23]։ Ստրաբոնը, նկարագրվող իրադարձություններից մի քանի դար անց, գրել է. «Ժամանակին քաղաքը հայտնի էր, բայց Ալեքսանդրի կողմից ավերվելուց հետո լքվել է»[24][19]։
Ենթադրաբար, մակեդոնացիները Գազայում հսկայական հարստություններ են գրավել[19], հիմնականում բաղկացած արաբական համեմունքներից, քանի որ քաղաքը համապատասխան առևտրային ուղու գլխավոր տարանցիկ կետն էր[25]։ Պլուտարքոսը գրել է, որ քաղաքի անկումից հետո Ալեքսանդրը Մակեդոնիա է ուղարկել «շատ ավար» մորը, քրոջը, ընկերներին և նույնիսկ մանկության դաստիարակին[26]։ Պաշարումն ավարտվելուց հետո ճանապարհը դեպի Եգիպտոս բացվեց, և մակեդոնացիները յոթօրյա երթից հետո մտան Պելուզիում՝ Նեղոսի վրա գտնվող քաղաք[27][19]։
Հովսեփոս Փլավիոսը պնդում էր, որ Գազան գրավելուց հետո Ալեքսանդրը գնացել է Երուսաղեմ, որտեղ նրան դիմավորել է քահանայապետ Հադդույը։ Այս պատմությունը սկիզբ է առնում հրեական քրմական ավանդույթից և պարունակում է ֆանտաստիկ մանրամասներ։ Ալեքսանդրը շահագրգռված էր թիկունքում գտնվող նահանգների հանդարտեցմամբ։ Հնարավոր է, որ Ալեքսանդրը Գազայի պաշարման ժամանակ հանդիպել է Հուդայի քահանայապետի հետ և նրան խոստացել որոշակի հարկային արտոնություններ և հարգանք տեղական ավանդույթների նկատմամբ՝ մակեդոնացիների իշխանությունը ճանաչելու պայմանով[28]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 Шофман, 1976, էջ 83
- ↑ Арриан, 1962, II. 26. 1, էջ 102
- ↑ 3,0 3,1 Шофман, 1976, էջ 83—84
- ↑ Шифман, 1988, էջ 91
- ↑ 5,0 5,1 Heckel, 2021, 291. Batis, էջ 129
- ↑ Шофман, 1976, էջ 7
- ↑ Арриан, 1962, II. 26. 2—3; 27. 1—2, էջ 102—103
- ↑ Арриан, 1962, II. 26. 4 — 27. 1, էջ 102
- ↑ Квинт Курций Руф, 1993, IV. 6. 10—12, էջ 60
- ↑ Heckel, 2021, 185. Aristandros, էջ 89
- ↑ Арриан, 1962, II. 27. 3—6, էջ 103
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Шофман, 1976, էջ 84
- ↑ Квинт Курций Руф, 1993, IV. 6. 23—24, էջ 61
- ↑ Арриан, 1962, II. 27. 7, էջ 103
- ↑ Hegesias, 1846, FGrH 142 F5, էջեր 141—142
- ↑ 16,0 16,1 Диодор Сицилийский, 1993, XVII. 48. 7
- ↑ Квинт Курций Руф, 1993, IV. 6. 25—30, էջ 61
- ↑ Heckel, 2016, էջեր 53—54, 109
- ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Гафуров, Цибукидис, 1980, էջ 162
- ↑ Квинт Курций Руф, 1993, IV. 6. 30, էջ 61
- ↑ Heckel, 2016, էջ 190
- ↑ 22,0 22,1 Льюис, 2017, էջ 947
- ↑ 23,0 23,1 Шахермайр, 1997, էջ 201
- ↑ Страбон, 1994, XVI. II. 30; c. 759
- ↑ Дройзен, 2011, էջ 190
- ↑ Плутарх, 1994, Александр 25
- ↑ Шофман, 1976, էջ 85
- ↑ Шифман, 1988, էջ 91—92
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Арриан Поход Александра / перевод с древнегреческого М. Е. Сергеенко. Ответственный редактор Կաղապար:Д.и.н. О. О. Крюгер. — М.—Л.: Издательство Академии наук СССР, 1962.
- Диодор Сицилийский Историческая библиотека. Книга XVII // История Александра Македонского. С приложением сочинений Диодора, Юстина, Плутарха об Александре / Ответственный редактор А. А. Вигасин. Перевод М. Е. Сергеенко. — М.: Издательство МГУ, 1993. — 464 с. — ISBN 5-211-02061-8
- Hegesias Magnes // Arriani Anabasis et Indica. Scriptores rerum Alexandri Magni [Historiens d'Alexandre, éd. grecque et trad. latine par Jean-Frédéric Dübner et Karl Müller]. — P., 1846. — P. 138—144.
- Квинт Курций Руф История Александра Великого Македонского. С приложением сочинений Диодор Сицилийский, Юстина, Плутарха об Александре / Ответственный редактор Вигасин, Алексей Алексеевич. — М.: Издательство Московского университета, 1993. — 464 с. — ISBN 5-211-02061-8
- Плутарх Сравнительные жизнеописания в двух томах / Перевод С. П. Маркиша, обработка перевода для настоящего переиздания — С. С. Аверинцева, переработка комментария — М. Л. Гаспарова. — второе. — М.: Наука, 1994.
- Страбон География / Перевод, статья и комментарии Г. А. Стратановского под общей редакцией проф. С. Л. Утченко. — М.: Ладомир, 1994.
Հետազոտություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Гафуров Б. Г., Цибукидис Д. И. Александр Македонский и Восток. — М.: Наука, 1980.
- Дройзен И. Г. История эллинизма. История Александра Великого. — М.: Академический Проект, 2011. — 623 с. — (Технологии истории). — ISBN 978-5-8291-1304-9
- Кембриджская история древнего мира / под редакцией Д.-М. Льюиса, Дж. Бордмэна, С. Хорнблоуэра, М. Оствальда. Перевод, научное редактирование, примечания А. В. Зайкова. — М.: Ладомир, 2017. — Т. VI. Четвёртый век до нашей эры. Второй полутом. — 720 с. — ISBN 978-5-86218-542-3
- Шахермайр Ф. Александр Македонский. — Կաղապար:Ростов н/Д.: Феникс, 1997. — 576 с. — ISBN 5-85880-313-Х
- Шифман И. Ш. Александр Македонский / ответственный редактор Э. Д. Фролов. — Л.: Наука, 1988. — ISBN 5-02-027233-7
- Шофман А. С. Восточная политика Александра Македонского / Печатается по постановлению редакционно-издательского совета Казанского университета. Отв. редактор В. Д. Жигунин. — Каз.: Издательство Казанского университета, 1976.
- Heckel W.[en] Alexander’s Marshals. A study of the Makedonian aristocracy and the politics of military leadership. — 2nd. — London; New York: Routledge, 2016. — ISBN 978-1-138-93469-6
- Heckel W[en] Who's Who in the Age of Alexander and his Successors. From Chaironea to Ipsos (338—301 BC). — Barnsley: Greenhill Books, 2021. — 554 p. — ISBN 978-1-78438-648-1