Բուզուկի (երաժշտական գործիք)
| Բուզուկի | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | երաժշտական գործիքի տեսակ |
| Որակավորում | necked bowl lutes? |
| Հորնբոսթել-Զաքսի հանմակարգ | 321.321 |
Բուզուկի (հուն․՝ το μπουζούκι, անգլ․՝ bouzoúki), լարային կսմիթահար երաժշտական գործիք, լյուտնյայի տեսակ։ Ըստ մի վարկածի, այն գալիս է հին հունական քնարից, մյուսի համաձայն` քրդական սազից (բոզուկ-սազ)։ Նման է թուրքական բագլամի գործիքին։ Այն տարածված է Հունաստանում, Կիպրոսում, Իսրայելում, Իռլանդիայում («զուկ») և Թուրքիայում (թուրքական բուզուկի) փոքր-ինչ փոփոխված ձևով։ Դասական բուզուկին ունի 4 կրկնակի մետաղական լար (հին, «բագլամա»՝ 3 կրկնակի)։ Բուզուկիի ընտանիքում կարելի է դասել նաև բագլամադակին՝ փոքրիկ բուզուկի՝ 3 կրկնակի լարով։ Նրա բարձր, մեղմ ձայնը[1] դասական հունական նվագախմբի կազմում կամ մենահամերգով ուղեկցում է սիրտակիի և խասապիկոյի պարերը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հունաստանում երկար ժամանակ գործիքն ու նրա ոճով կատարված երգերը համարվում էին անօրինական։ Բուզուկիի երաժշտությունն արգելված էր և նվագում էին միայն պանդոկներում, որտեղ սովորաբար հավաքվում էին հանցավորները։ Այս գործիքի վերածնունդը սկսվել է 1960-ական թվականներին՝ շնորհիվ հույն հռչակավոր կոմպոզիտոր Միկիս Թեոդորակիսի, որը ստեղծել է Էնթոնի Քուինի մասնակցությամբ աշխարհահռչակ «Հույն Զոռբա» ֆիլմի երաժշտությունը։ Թեոդորակիսի «Սիրտակի» թիմը դարձել է Հունաստանի այցեքարտը։ 40-ականների վերջին և 20-րդ դարի 50-ական թվականների սկզբին բուզուկին հունական պաշտոնական մշակույթի մեջ ներմուծել է Վասիլիս Ցիցանիսը։ Միկիս Թեոդորակիսը Ցիցանիսին անվանել է իր ուսուցիչ։ Ցիցանիսի և բուզուկիի երաժշտության հանրահռչակումը ակտիվորեն նպաստել է հույն մեծագույն կոմպոզիտորներից երկուսին` Մանոս Խաձիդակիսին և Միկիս Թեոդորակիսին, այդպիսով ձևավորելով ժամանակակից հունական երաժշտության ստեղծողների եռյակը։ Գործիքը համաշխարհային հռչակ է ձեռք բերել «Հույն Զորբա» ֆիլմի երաժշտության շնորհիվ։
Իռլանդիայում բուզուկիի պատմությունը սկսվել է 1960-ական թվականներից։ Ջոն Մոյնիհանն ու Էնդի Իրվինն ազգային իռլանդական երաժշտություն կատարելու համար այս գործիքի (ավելի ճիշտ՝ դրա դասական տարբերակի) օգտագործման ռահվիրաներն էին։ Հունական տարբերակը (3 երգչախումբ), չնայած այն բնորոշ չի դարձել իռլանդացի կատարողներին, մշակվել է Ալեք Ֆինիի շնորհիվ։ Բուզուկին ի սկզբանե օգտագործվել է որպես ֆլեյտայի կամ ջութակի նվագակցող գործիք։ Դասական կառուցվածքի փոփոխությունը, որը հանգեցնում էր ձայնի «արևելյան» բնույթի խեղդմանը, գործիքին բերել է իռլանդական նվագախմբի մենակատարի համբավը։
Իռլանդիայում է սկսվել մեծ աշխատանք բուզուկիի արդիականացման ուղղությամբ։ Առաջին նշանակալից փոփոխությունը տափակ մեջքն էր՝ փոխարինելով հույներից ժառանգած կլորացված հավաքումներին։ Դա հնարավորություն է տվել ձայնն ավելի չոր և պարզ դարձնել, շեշտել ինտոնացիայի հարվածները կնկնտոցով նվագելիս, ինչը համապատասխանում էր իռլանդական երաժշտության բնույթին։ Իռլանդական բուզուկին, ի տարբերություն հունական տարբերակի, հաճախ զուրկ է դեկորատիվ տարրերից, վերևը հարթ է, ունի մեկ կլոր, կիթառի նման, ռեզոնատորի անցք։ Կան գործիքներ՝ ձվաձև փոսով և (կամ) ծաղկային նմուշներով զարդարված պատյանով։
1960-ական թվականների ընթացքում առաջին հաջող փորձերը կատարվել են էլեկտրոնիկայի օգտագործման միջոցով բուզուկիի ձայնը ուժեղացնելու համար, որի արդյունքում առաջացել է այսպես կոչված՝ «էլեկտրաբուզուկի»։ Բուզուկիի էլեկտրական ուժեղացման ռահվիրաներն էին հույն երաժիշտներ Մանոլիս Խյոտիսը և Յորղոս Զամբետասը, որոնք մշակել և հաջողությամբ կիրառել են հատուկ նվագարկիչներ։ Բուզուկիի վրա տեղադրված են ինչպես ակտիվ, այնպես էլ պասիվ սարքեր։ Այսօր բուզուկիի համար ձայնահանիչներն արտադրում են EMG-ը, Lace Actodyne-ը և Seymour Duncan-ը։
Մինչ օրս շարունակվում են բուզուկի-արկտոպի ստեղծման փորձերը՝ ընդօրինակելով ամերիկյան կիթառներին (Օրինակ՝ Gibson Les Paul)։ Այսօր բուզուկին բավականին տարածված գործիք է էթնիկական և բարոկկո երաժշտություն կատարելու համար։
Վերին մասը պատրաստվում է սիտկինսկյան եղևնուց, վիրջինյան գիհից կամ կոայից։ Կճեպի և հետևի (իռլանդական տարբերակի համար) կամ ներդիրավոր ռեզոնատորի կողերի համար (հունական տարբերակի համար) օգտագործվում են մախագոնի, կարմրափայտ ծառ, թխկի, կոա կամ ընկույզ։
Ռումինական HORA ընկերության պատրաստած իռլանդական բուզուկին լայն տարածում ունի Ռուսաստանում։
Գործիքի կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բուզուկին ունի 2 տարբեր լարային կազմաձևեր.
- 2 լարերի 3 խումբ (3 երգչախումբ), որոնք համարվում են ամենահինը,
- 2 լարերի 4 խումբ (4 երգչախումբ) կամ դասական։
Ժամանակակից գործիքներում օգտագործվում են մետաղական լարեր։ Հաճախ երրորդ և չորրորդ երգչախմբերը պարունակում են մեկ լար։
Գործիքների կարգավորում 3 երգչախմբով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամենատարածված կարգավորումը DAD-ն է[2]։
| D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G | G# | A |
| D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D |
Որոշ դեպքերում այսպես կոչված «Սև համակարգ»՝ EAE։
| E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D | D# | E |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G | G# | A |
| E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D | D# | E |
Գործիքների կարգավորում 4 երգչախմբով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չորս երգչախմբով գործիքի համար գոյություն ունեն մի շարք տարբերակներ․
- Ամենաօգտակարը CFAD-ն է համարվում որպես պատմական գրականության մեջ առավել հաճախ հանդիպող։
| D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G | G# | A |
| F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F |
| C | C# | D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C |
- Շատ սկսնակ կատարողներ օգտագործում են DGBE (կիթառի կարգավորում 1-ից 4-րդ լարեր)։
| E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D | D# | E |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B |
| G | G# | A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G |
| D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D |
- Օգտագործվում է GDAE-ի կառուցվածքը (մոնդոլինի կառուցվածքի պատճենումը), սակայն նման կարգի դեպքում բուզուկիի պարանոցի երկարությունը դժվարացնում է նվագելը։
| E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D | D# | E |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G | G# | A |
| D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D |
| G | G# | A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G |
- Իռլանդական ավանդույթի ամուր արմատավորված տարբերակներ GDAD-ը և ADAD-ը առավել հարմար է խաղալ G և D բանալիներին համապատասխան։
| D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G | G# | A |
| D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D |
| G | G# | A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G |
| D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G | G# | A |
| D | D# | E | F | F# | G | G# | A | A# | B | C | C# | D |
| A | A# | B | C | C# | D | D# | E | F | F# | G | G# | A |
Խաղի տեխնիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանուր տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բուզուկիով երաժշտություն կատարելիս առավել հաճախ օգտագործվում է կնտնտոց կամ մեդիատոր։ Առավել հարմար հաստությունը ճկույթից (0,46 մմ) մինչև միջնամատն է (0,96 մմ)։
Նվագելուց առաջ անհրաժեշտ է ամեն անգամ հարմարացնել գործիքը։
Մատների տկնում և դրվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երբ նվագում են նստած՝ գործիքը պետք է դնել ազդրին, բայց այն շատ ամուր չսեղմել, դա կխեղդի ձայնը և կխստացնի աջ ձեռքի շարժումը։
Կանգնած խաղալիս պետք է օգտագործել դասական կիթառի ժապավեն։ Պետք է կարգավորել այնպես, որ աջ ձեռքը աշխատանքային դիրքում թեքվի գրեթե ճիշտ անկյան տակ։ Պետք է տեղադրել գործիքը այնպես, որ ռեզոնատորը գոտկատեղի մակարդակում լինի, իսկ գլխամասը՝ կրծքավանդակի մակարդակում, կամ մի փոքր ավելի բարձր լինի։
Դեպքերի ճնշող մեծամասնությունում պետք է նվագել փոփոխական ինսուլտով։ Նվագելու այս ոճը տեղին է ինչպես նվագակցության, այնպես էլ մենակատարի համար։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
Բուզուկի նվագող Աթենքում, 2018 թվական, հուլիս -
-
-
Հունական տրիխորդո բուզուկի -
«Տրիխորդո» բուզուկիի գլխամասը, որի ութ լարողներից երկուսը լարային չեն
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Энциклопедия музыкальных инструментов — БАГЛАМАЗАКИ
- ↑ Таблица показывает расположение нот на грифе инструмента. В таблице отражена только самая нижняя октава каждой струны. Нота, звучащая на открытой струне, выделена жирным шрифтом. Верхнюю строку таблицы здесь и далее следует понимать как первую струну.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Bouzoukiman.com Արխիվացված 2022-07-06 Wayback Machine(անգլ.), ավստրալիական կայք, ձոնական բուզուկի, կարող եք գնել գործիքի նվագարկման ձեռնարկներ և ձայնագրություններ
- Irish Bouzouki Instrument and Music Guide(անգլ.), իռլանդական բուզուկի կայք
- Playbouzouki.com(անգլ.), մեկ այլ կայք` նվիրված բուզուկի նվագելուն
- Bouzouki Portal by OUSAK(անգլ.), հունական անգլալեզու պորտալ՝ բուզուկի նվագելու, ինչպես նաև այս գործիքը և նրանց նոր ալբոմներն օգտագործող երաժիշտների մասին
- Բուզուկիի ծագումը, հոդված բուզուկիի մասին, դրա ստեղծման և զարգացման պատմության մինչ օրս
- Բուզուկի (բագլամա, թուրքերեն բուզուկի, իռլանդական բուզուկի), կարճ ուրվագիծ բուզուկիի պատմության մասին
- Բուզուկի Սիրտակիի համար, պատմություն էթիկական երաժշտության, ներառյալ բուզուկի կատարող Ալեքսանդր Լուչկովի հետ հանդիպման մասին
- Բուզոկի, գործիքի ծագման, պատմության և հարակից երաժշտական գործիքների վերաբերյալ թեմատիկ պատկերազարդ հոդված՝ սազե, բագլամ, մանդոլին, մանդալա, պորտուգալական կիթառ