Jump to content

Բոսնիացիների ցեղասպանություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ցեղասպանություն կատեգորիայի հոդվածներ
Ցեղասպանություն
Խնդիրներ
Բնիկ ժողովուրդների ցեղասպանություն
Ուշ օսմանյան ցեղասպանություններ
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ (1941–1945)
Սառը պատերազմ
Ցեղասպանություններ հետգաղութատիրական Աֆրիկայում
Էթնիկ-կրոնական ցեղասպանություններ ժամանակակից դարաշրջանում
Առնչվող թեմաներ
Կատեգորիա

Բոսնիացիների ցեղասպանություն, տեղի է ունեցել 1992-1995 թվականների Բոսնիական պատերազմի ժամանակ[1], իր մեջ ներառում է ինչպես Սրեբրենիցայի ջարդը, այնպես էլ մարդկության դեմ ուղղված ավելի լայն հանցագործությունները և էթնիկ զտումները, որոնք իրականացվել են Սերբական Հանրապետության բանակի կողմից վերահսկվող տարածքներում[2]։ 1995 թվականին Սրեբրենիցայում սպանվել են ավելի քան 8000 բոսնիացի (բոսնիացի մուսուլման) տարբեր տարիքի տղամարդիկ, ինչպես նաև տարհանվել են 25,000 հազարից մինչև 30,000 հազար բոսնիացի խաղաղ բնակիչներ, այս իրադարձությունները տեղի է ունեցել գեներալ Ռատկո Մլադիչի հրամանատարությամբ[3][4]։

Էթնիկ զտումները, որոնք տեղի են ունեցել Սերբական Հանրապետության զինված ուժերի կողմից վերահսկվող տարածքներում, ուղղված են եղել բոսնիացիների և բոսնիացի խորվաթների դեմ: Էթնիկ զտումների արշավը իր մեջ ներառել է ցեղասպանություն, ապօրինի բանտարկություն, ցեղասպանական բռնաբարություն[5][6], սեռական ոտնձգություն, խոշտանգում, կողոպուտ և մասնավոր և հանրային սեփականության ոչնչացում, հարձակումներ քաղաքական առաջնորդների, մտավորականների և մասնագետների վրա, քաղաքացիական անձանց անօրինական տեղահանում և տեղահանում, քաղաքացիական բնակչության անօրինական գնդակոծում, անշարժ և անձնական գույքի յուրացում և գողություն, տների և ձեռնարկությունների ոչնչացում և պաշտամունքի վայրերի ոչնչացում: Պարզվել է, որ արարքները բավարարել են ցեղասպանության «մեղավոր արարքների» պահանջները, և որ «որոշ ֆիզիկական հանցագործներ մտադրվել են ֆիզիկապես ոչնչացնել բոսնիացի մուսուլմաններին և խորվաթների պաշտպանված խմբերը»[7]։

1990-ականներին մի քանի իշխանությունները պնդել են, որ բոսնիական սերբերի բանակի կողմից իրականացված էթնիկ զտումները եղել է ցեղասպանություն[8] սա շարունակում է մնալ գիտնականների համընդհանուր ընդունված կարծիք, չնայած բոսնիացիների ցեղասպանության ժխտումը դեր գոյություն ունի[9]։ Ցեղասպանությանը վերաբերող պնդումներ են նաև՝ ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի բանաձևը և երեք դատավճիռ՝ ցեղասպանության համար գերմանական դատարաններում (հիմնված ցեղասպանության ավելի լայն մեկնաբանության վրա, քան միջազգային դատարանների կողմից օգտագործվածը)[8]։ 2005 թվականին Միացյալ Նահանգների Կոնգրեսը ընդունել է մի բանաձև, որով հայտարարել է, որ Սերբիայի ագրեսիայի և էթնիկ զտումների քաղաքականությունը համապատասխանում է ցեղասպանությունը սահմանող տերմիններին[10]։

Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալի կողմից Սրեբրենիցայի կոտորածը ճանաչվել է որպես ցեղասպանության ակտ, որը հաստատվել է ՄՔԴ-ի կողմից[8]։ 2016 թվականի մարտի 24-ին բոսնիացի սերբերի նախկին առաջնորդ և Սերբական Հանրապետության առաջին նախագահ Ռադովան Կարաջիչը մեղավոր է ճանաչվել Սրեբրենիցայում ցեղասպանության, ռազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ հանցագործությունների մեջ և դատապարտվել 40 տարվա ազատազրկման։ 2019 թվականին վերաքննիչ դատարանը նրա պատիժը հասցրել է ցմահ ազատազրկման[11]։ 2021 թվականի մայիսի 12-ին հայտարարվել է, որ Միացյալ Թագավորության իշխանությունների հետ պայմանավորվածության համաձայն՝ Կարաջիչը իր պատժի մնացած մասը կկրի Մեծ Բրիտանիայի բանտում[12]։

Միավորված ազգերի կազմակերպություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արտաքին տեսաֆայլեր
Առօրյա առարկաներ, ողբերգական պատմություններ Զիյա Գաֆիչ,TED Talks, 2014 թվականի մարտ, 4:32[13]

1992 թվականի դեկտեմբերի 18-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 47/121 բանաձևն իր նախաբանում էթնիկ զտումները համարել է ցեղասպանության ձև՝ նշելով[8][14]

Լրջորեն մտահոգված լինելով Բոսնիա և Հերցեգովինայի Հանրապետությունում իրավիճակի վատթարացմամբ՝ Սերբիայի և Չեռնոգորիայի զինված ուժերի ագրեսիվ գործողությունների ակտիվացման արդյունքում որոնք ուղղված են նոր տարածքների բռնի գրավմանը,որոնք բնութագրվում են մարդկային իրավունքների հստակ և համակարգված խախտումներով, անապահով քաղաքացիական անձանց զանգվածային տեղահանություններով, ինչպես նաև Սերբական և Մոնտենեգրոյի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներում գտնվող կոնցենտրացիոն ճամբարներով և կալանավայրերով, որոնք միտված են «էթնիկական մաքրացման» նողկալի քաղաքականությանը, որն առավել դաժան ցեղասպանության ձև է»:

2007 թվականի հուլիսի 12-ին Յորգիչն ընդդեմ Գերմանիայի գործի վերաբերյալ իր վճռում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը նշել է, որ[8]

Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալը իր վճիռներում՝ «Դատախազն ընդդեմ Կրտշիչի» և «Դատախազն ընդդեմ Կուպրեշկիչի» գործերով, բացահայտորեն համաձայն չի «ցեղասպանության» հասկացության լայն մեկնաբանության հետ, որը ընդունվել էր ՄԱԿ-ի Գլխավոր ժողովի և Գերմանիայի դատարանների կողմից։ Վկայակոչելով [չկա հանցանք, չկա պատիժ առանց օրենքի] սկզբունքը, ՄԹ-ն գտնում է, որ ցեղասպանությունը, ինչպես սահմանված է միջազգային հանրային իրավունքում, ներառում է միայն այն գործողությունները, որոնք ուղղված են պաշտպանվող խմբի ֆիզիկական կամ կենսաբանական ոչնչացմանը:

Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրեբրենիցայում ցեղասպանության փաստի հաստատում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սրեբրենիցայի ջարդերի զոհերի արտաշիրիմում։

2001 թվականին Նախկին Հարավսլավիայի համար միջազգային քրեական տրիբունալը (ICTY) վճռել է, որ 1995 թվականին Սրեբրենիցայի ջարդը եղել է ցեղասպանություն[15]։ Դատախազն ընդդեմ Կրստիչի միաձայն վճռով Հաագայում գտնվող նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալի (ICTY) վերաքննիչ պալատը վերահաստատել է, որ Սրեբրենիցայի ջարդը եղել է ցեղասպանություն[16], իսկ նախագահող դատավոր Թեոդոր Մերոնը հայտարարել է․

Ձգտելով ոչնչացնել բոսնիացի մուսուլմանների մի մասը՝ բոսնիացի սերբերի ուժերը կատարել են ցեղասպանություն։ Նրանք բնաջնջել են Սրեբրենիցայում բնակվող քառասուն հազար բոսնիացի մուսուլմաններին, մի խումբ, որն ընդհանուր առմամբ բոսնիացի մուսուլմանների խորհրդանիշն էր: Նրանք տարհանել են բոլոր արական սեռի մուսուլման բանտարկյալներին, զինվորականներին և քաղաքացիական անձանց, տարեցներին և երիտասարդներին, նրանց անձնական իրերն ու անձը հաստատող փաստաթղթերը և դիտավորյալ և մեթոդաբար սպանել նրանց[17]։

2006 թվականի սեպտեմբերին Բոսնիայի նախկին սերբ առաջնորդ Մոմչիլո Կրաժիշնիկը մեղավոր է ճանաչվել մարդկության դեմ հանցագործությունների բազմաթիվ դեպքերում, սակայն, չնայած այն բանին, որ Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալի դատավորները պարզել են, որ Բոսնիայում կատարված հանցագործությունները կազմում են ցեղասպանության հանցագործություն (actus reus), նրանք չեն հաստատել, որ մեղադրյալն ունեցել է ցեղասպանության մտադրություն կամ եղել է հանցավոր կազմակերպության մաս, որն ունեցել է այդպիսի մտադրություն (mens rea)[18]։

2007 թվականին դատարանը բավարար ապացույցներ չի գտել՝ ցեղասպանության մտադրության մասին պնդումները հաստատելու համար[19]։

Ցեղասպանության փաստի հայտնաբերումը Ժեպայում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տոլիմիրի գործով առաջին աստիճանի դատավճռում Միջազգային քրեական տրիբունալը եզրակացրել է, որ ցեղասպանություն է իրականացվել Ժեպա անկլավում, որը գտնվում է Սրեբրենիցայից դուրս[20]։ Այնուամենայնիվ, այդ դատավճիռը վերաքննիչ պալատը չեղարկել է[21]։

Միլոշևիչի դատավարությունը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2004 թվականի հունիսի 16-ին «Դատախազությունն ընդդեմ Սլոբոդան Միլոշևիչի» գործում՝ արդարացնող վճիռ ստանալու միջնորդության վերաբերյալ որոշման մեջ, Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալի դատական պալատը հրաժարվել է նախկին սերբ նախագահ Սլոբոդան Միլոշևիչին արդարացնել նույն հիմքերով և որոշել է.

246, Ելնելով այն եզրակացությունից, որը կարող է արվել այս ապացույցներից, դատական պալատը կարող է համոզված լինել, որ, ողջամիտ կասկածից դուրս, գոյություն է ունեցել համատեղ հանցավոր համայնք, որի կազմում ընդգրկված են եղել բոսնիացի սերբերի ղեկավարության անդամներ, որի նպատակն ու մտադրությունը եղել է բոսնիացի-մահմեդական բնակչության մի մասի ոչնչացումը, և որ ցեղասպանությունը իրականում կատարվել է Բրչկոյում, Պրիդորում, Սանսկի Մոստում, Սրեբրենիցայում, Բիելինում, Կլյուչում և Բոսանսկի Նովիում: Բոսնիացի սերբերի ղեկավարության [ցեղասպանություն իրականացնելու մտադրության] մասին կարելի է եզրակացնել բոլոր ապացույցների հիման վրա, ներառյալ 238-245 կետերում շարադրված ապացույցները: Հարձակումների մասշտաբներն ու բնույթը, դրանց ինտենսիվությունը, յոթ մունիցիպալիտետներում սպանված մուսուլմաններիի զգալի թիվը, մուսուլմաններին կալանքի տակ պահելը, նրանց նկատմամբ վատ վերաբերմունքը կալանավայրերում և այլ վայրերում, ինչպես նաև մահմեդականների ՝ որպես խմբի գոյատևման համար էական նշանակություն ունեցող անձանց վրա հարձակումները ցեղասպանության մասին վկայող գործոններ են:[22]։

2007 թվականի փետրվարի 26-ին, սակայն, Բոսնիայի ցեղասպանության գործով ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարանը պարզել է, որ չկա որևէ ապացույց, որը կապում է Միլոշևիչի իշխանության ներքո գտնվող Սերբիան Բոսնիայի պատերազմում բոսնիացի սերբերի կողմից իրականացված ցեղասպանության հետ: Այնուամենայնիվ, դատարանը գտավ, որ Միլոշևիչը և մյուսները Սերբիայում բավարար գործողություններ չեն արել Սրեբրենիցայում ցեղասպանության ակտերը կանխելու համար[23]։

2017 թվականի նոյեմբերի 22-ին Հաագայի միջազգային դատարանը գեներալ Ռատկո Մլադիչին մեղավոր է ճանաչել ցեղասպանության մեկ, մարդկության դեմ հանցագործության հինգ և պատերազմի օրենքների կամ սովորույթների խախտման չորս կետերով։ Անմեղ է ճանաչվել ցեղասպանության մեկ կետով և դատապարտվել ցմահ ազատազրկման[24]։

Սերբիայի ներգրավվածությունը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոսնիա և Հերցեգովինա ընդդեմ Սերբիայի և Չեռնոգորիայի գործով Արդարադատության միջազգային դատարանը եզրակացրել է, որ Սերբիան պատասխանատու չէ Սրեբրենիցայի իրադարձությունների համար, թեև այն հայտարարել է, որ Սերբիան թերացել է ջարդը կանխելու իր պարտականությունների մեջ[25]։

2013 թվականի փետրվարի 28-ին Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալի Վերաքննիչ դատարանը չեղյալ է հայտարարել Հարավսլավիայի ազգային բանակի շտաբի պետ Մոմչիլո Պերիշիչի մեղադրական դատավճիռը Բոսնիա և Հերցեգովինայում և Խորվաթիայում կատարված հանցագործությունների համար և որոշել է անհապաղ ազատ արձակել Պերիշիչին[26]։ Նրա արդարացումը նշանակում է, որ մինչ օրս Սերբիայի և Չեռնոգորիայի (Հարավսլավիա) ոչ մի պաշտոնյա կամ բանակի սպա, ինչպես նաև Հարավսլավիայի ժողովրդական բանակի կամ Սերբիայի և Չեռնոգորիայի զինված ուժերի գերագույն հրամանատարության ոչ մի անդամ երբևէ չեն դատապարտվելՆախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալ կողմից՝ Բոսնիայում կատարված ռազմական հանցագործությունների համար[27]։

2013 թվականի մայիսի 30-ին քաղաքային իշխանությունները արդարացրել և կարգադրել են անհապաղ ազատ արձակել Յովիցա Ստանիշիչին և Ֆրանկո Սիմատովիչին՝ Սլոբոդան Միլոշևիչի երկու ամենամոտ օգնականներին։ Ստանիշիչը եղել է Սերբիայի պետական անվտանգության ծառայության պետը, իսկ Սիմատովիչը ղեկավարել է պետական անվտանգության ծառայության հատուկ գործողությունների ստորաբաժանումը[28]։

Միացյալ Նահանգների Ներկայացուցիչների պալատի և Սենատի բանաձևեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրեբրենիցայի կոտորածի 10-րդ տարելիցից մեկ ամիս առաջ Միացյալ Նահանգների Կոնգրեսի երկու պալատներն էլ նման ձևակերպումներով բանաձևեր են ընդունել, որոնք պնդել են, որ 1992-1995 թվականներին Բոսնիա և Հերցեգովինայում Սերբական ուժերի կողմից իրականացվող ագրեսիայի և էթնիկ զտումների քաղաքականությունը, ներառյալ Սրեբրենիցայի կոտորածը, եղել է ցեղասպանություն:

2005 թվականի հունիսի 27-ին, 109-րդ Կոնգրեսի ժամանակ, Միացյալ Նահանգների Ներկայացուցիչների պալատը ընդունել է Սրեբրենիցայի ցեղասպանության 10-րդ տարելիցը ոգեկոչող բանաձև (Կոնգրեսական Քրիստոֆեր Սմիթի և 39 համահեղինակների կողմից հովանավորվող 199 բանաձև)[29]։ Փոփոխված բանաձևն ընդունվել է ձայների ճնշող մեծամասնությամբ՝ 370՝ այո, 1՝ ոչ և 62՝ բացասական ձայների հարաբերակցությամբ[30]։ Այս բանաձևը երկկուսակցական միջոցառում է, որն ընդունվել է ի հիշատակ 1995-2005 թվականների հուլիսի 11-ի՝ Սրեբրենիցայի կոտորածի տասներորդ տարելիցի[31]։ Սենատի տարբերակը պատրաստվել է սենատոր Գորդոն Սմիթի կողմից 8 համահեղինակների մասնակցությամբ և հաստատվել Է Սենատում 2005 թվականի հունիսի 22-ին՝ առանց փոփոխությունների և միաձայն համաձայնությամբ[32]։ Բանաձևերի ամփոփագրերը նույնական են, բացառությամբ բանաձևն ընդունող պալատի անվան, և առաջին կետում «մահապատժի ենթարկված» բառը փոխարինված է «սպանված» բառով՝

Արտահայտում է [Ներկայացուցիչների պալատի]/[Սենատի] կարծիքն այն մասին, որ:
(1) պետք է հիշել և հարգել 1995 թվականի հուլիսին Բոսնիա և Հերցեգովինայի Սրեբրենիցայում մահապատժի ենթարկված հազարավոր անմեղ մարդկանց, ինչպես նաև բոլոր այն անձանց հիշատակը, ովքեր 1992-1995 թվականներին Բոսնիա և Հերցեգովինայում հակամարտության և ցեղասպանության զոհ են դարձել
(2) ագրեսիայի և էթնիկ զտումների Սերբական քաղաքականությունը համապատասխանում է Ցեղասպանությունը որոշող հասկացություններին
(3) պետք է հիշել և հարգել օտարերկրյա քաղաքացիներին, ներառյալ ԱՄՆ քաղաքացիներին, ովքեր վտանգել են իրենց կյանքը Բոսնիա և Հերցեգովինայում և որոշ դեպքերում մահացել են
(4) Միավորված ազգերի կազմակերպությունը (ՄԱԿ) և նրա անդամ պետությունները պետք է ճանաչեն իրենց պատասխանատվության բաժինը Սրեբրենիցայում զանգվածային կոտորած և ցեղասպանություն թույլ տալու համար և ձգտեն, որ դա չկրկնվի ապագա ճգնաժամերում
(5) ԱՄՆ-ի ազգային շահերից ելնելով պատասխանատու անձանց պատասխանատվության ենթարկել իրենց գործողությունների համար
(6) այն անձինք, որոնց մեղադրանք է առաջադրվել նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալի կողմից, պետք է ձերբակալվեն և հանձնվեն Հաագա՝ առանց հետագա ձգձգումների, և երկրները պետք է կատարեն իրենց պարտավորությունները
(7) Միացյալ Նահանգները պետք է աջակցի Բոսնիա և Հերցեգովինայի անկախությանը և տարածքային ամբողջականությանը, ինչպես նաև խաղաղությանն ու կայունությանը Հարավարևելյան Եվրոպայում:
- CRS Summary.[33][34]

Արդարադատության միջազգային դատարան (ԱՄԴ)․ Բոսնիա և Հերցեգովինան ընդդեմ Սերբիայի և Չեռնոգորիայի

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարանում տեղի է ունեցել Բոսնիա և Հերցեգովինայի հայցն ընդդեմ Սերբիայի և Չեռնոգորիայի, որը ներկայացվել է 1993 թվականին ցեղասպանության մեղադրանքով: 2007 թվականի փետրվարի 26-ին Բոսնիայի ցեղասպանության գործով Միջազգային դատարանը համաձայնեց քաղաքի դատարանի ավելի վաղ կայացրած այն եզրակացության հետ, որ Սրեբրենիցայի զանգվածային կոտորածը ցեղասպանություն էր[35]։

Արդարադատության միջազգային դատարանի նախագահ Ռոզալին Հիգինսը նշել է, որ կան բազմաթիվ ապացույցներ, որ Բոսնիա և Հերցեգովինայում կատարվել են մարդկության դեմ հանցագործություններ և պատերազմական հանցագործություններ, ինչպիսիք են զանգվածային սպանությունները, քաղաքների պաշարումը, զանգվածային բռնաբարությունները, խոշտանգումները, ճամբարներ և կալանավայրեր արտաքսումը, սակայն Արդարադատության միջազգային դատարանը նրանց նկատմամբ իրավասություն չունի, քանի որ գործը վերաբերում է «բացառապես ցեղասպանությանը սահմանափակ իրավական իմաստով, այլ ոչ թե ավելի լայն իմաստով, որը երբեմն տրվում է»[35][36][37][38]։

ԱՄԴ վճռի քննադատություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դատարանի այն եզրակացությունը, որ Սերբիան անմիջականորեն մասնակցություն չի ունեցել Սրեբրենիցայի ցեղասպանությանը, խիստ քննադատության է ենթարկվել: Երուսաղեմի Հրեական համալսարանի Գերշ Լաուտերպախտի անվան միջազգային հանրային իրավունքի պրոֆեսոր Յուվալ Շանին[39] դիտարկվող երեք հարցերի վերաբերյալ դատարանի եզրահանգումները բնութագրել է որպես հակասական:

Նախ, ինչ վերաբերում է որոշման իրավասության մասին, դատարանը կտրուկ քննադատության է արժանացել՝ «վերջնական վճիռ» (res judicata) հասկացողությունն անհիմն կերպով չափազանց ընդլայնելու համար՝ այն կիրառելով նույն գործի նախորդ փուլերում իրավասության վերաբերյալ կայացված որոշումների նկատմամբ, նախորդ փուլերում կայացված իրավական եզրակացությունների վրա չափազանց մեծ հիմնվելու համար՝ առանց դրանք լուրջ վերանայելու; և վերանայման իր լիազորությունները նեղ մեկնաբանելու համար: Իրոք, դատավորների կոլեգիայի 15 դատավորներից յոթը տարբեր աստիճանի անհանգստություն են արտահայտել այս կոնկրետ արդյունքի նկատմամբ:

Երկրորդ, Ինչ վերաբերում է ցեղասպանության իրականացման վերաբերյալ փաստական եզրակացություններին, ապա որոշ հեղինակներ քննադատել են դատարանին Բոսնիայում տեղի ունեցած իրադարձությունների "մեծ պատկերը" դիտելուց հրաժարվելու համար, մի պատկեր, որը, ըստ երեւույթին, ենթադրում է, որ բոսնիացի սերբերի կողմից կատարված տարբեր դաժան հանցագործությունները նույն "գլխավոր հանցագործության"մաս են կազմում:- էթնիկապես միատարր Սերբական պետության ստեղծման ծրագիր: Մյուսները կասկածի տակ են դրել դատարանի պատրաստակամությունը՝ վկայակոչելու Ցեղասպանության անհատական մեղադրական դատավճիռների բացակայությունը (բացառությամբ Սրեբրենիցայում զանգվածային սպանությունների հետ կապված դեպքերի) ՝ պատշաճ կերպով հաշվի չառնելով քրեական պատասխանատվության և պետության պատասխանատվության ստանդարտների միջև եղած տարբերությունը և առանց գիտակցելու մեղմացված մեղադրանքների ապացույցների սահմանափակ ուժը ՝ միջնորդության գործարքի արդյունքում:

Երրորդ, Ինչ վերաբերում Է Սերբիայի պատասխանատվության հարցին, ապա դատարանի կողմից իրականացված յուրացման չափանիշների իրավական վերլուծությունը, Սերբիան ցեղասպանության մասնակից ճանաչելու չկամությունը և հատուցման մասին որոշում կայացնելուց ձեռնպահ մնալու որոշումը քննադատության ենթարկվեցին որպես չափազանց պահպանողական: Միևնույն ժամանակ, դատարանի կողմից Ցեղասպանության մասին կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի ընդարձակ մեկնաբանությունը, որպես բոլոր պետությունների վրա պոտենցիալ պարտականություն պարտադրող՝ կանխելու ցեղասպանությունը, նույնիսկ եթե դա տեղի է ունենում իրենց տարածքից դուրս, նշանավորվեց իր զարմանալի համարձակությամբ: Այնուամենայնիվ, որոշ հեղինակներ քննադատում են դատարանին այն բանի համար, որ չի պարզաբանել, թե արդյոք 1-ին հոդվածը կարող է անկախ հիմք ապահովել ցեղասպանության մեջ մեղավոր անհատների նկատմամբ համընդհանուր իրավասության իրականացման համար: Այսպիսով, կարելի է պնդել, որ դատարանը լայն մեկնաբանություն է տվել ցեղասպանությունը կանխելու պարտականության վերաբերյալ՝ միաժամանակ նեղ մեկնաբանելով մեղավորներին պատժելու պարտականությունը:

Նախկին Հարավսլավիայի համար Միջազգային քրեական տրիբունալի առաջին նախագահ Անտոնիո Կասեզեն քննադատել է Արդարադատության միջազգային դատարանի վճիռը այն հիմքով, որ «Միջազգային դատարանը ապացույցների անիրատեսական բարձր չափանիշ է սահմանել Սերբիան ցեղասպանությանը մեղսակից գտնելու համար»: Նա հավելել է.

Արդարադատության միջազգային դատարանը, որը զբաղվում է պետությունների միջև վեճերի քննությամբ, հանդիպել է Բոսնիայի այն հայտարարությանը, որ Սերբիան պատասխանատու է Սրեբրենիցայի կոտորածի համար։ Չնայած դատարանը վճռել է, որ ցեղասպանություն է տեղի ունեցել, այն վճռել է, որ Սերբիան պատասխանատվություն չի կրում միջազգային իրավունքով:

Դատարանի կարծիքով՝ այս ցեղասպանության համար մեղավոր Բոսնիայի սերբ գեներալները՝ Մլադիչներն ու Կրստիչները, չեն գործել որպես Սերբիայի գործակալներ, և չեն ստացել կոնկրետ հրահանգներ Բելգրադից... Ինչո՞ւ բավարար չէր ապացուցել, որ Բոսնիայի սերբ ռազմական ղեկավարությունը ֆինանսավորվել և վարձատրվել է Սերբիայի կողմից և սերտ կապված է եղել Սերբիայի քաղաքական և ռազմական ղեկավարության հետ: Ավելի կարևոր է, որ Միջազգային դատարանի այն որոշումը, ըստ որի Սերբիան պատասխանատվություն է կրում ցեղասպանությունը կանխելու համար, որին ինքը չի մասնակցել, քիչ տրամաբանական է թվում: Դատարանի կարծիքով՝ Սերբիան տեղյակ է եղել ցեղասպանության գործողությունների շատ բարձր ռիսկի մասին և ոչինչ չի արել: Սակայն Սերբիան մեղադրելի չէ, ինչպես պնդել է Դատարանը, քանի որ «չի ապացուցվել», որ Սրեբրենիցայում ցեղասպանության գործողություններ կատարելու մտադրությունը «բերել է Բելգրադի ուշադրությանը»:

Այս հայտարարությունը լավագույն դեպքում տարակուսելի է։ Զանգվածային սպանությունը մանրակրկիտ նախապատրաստվել է և տեղի է ունեցել վեց օրվա ընթացքում (հուլիսի 13-ից 19-ը): Հավանական է, որ Սերբիայի իշխանությունները մնացել են ստվերում, մինչ տեղի էր ունենում սպանություն, որը հաղորդվում էր ամբողջ աշխարհի մամուլում:[40]

Արդարադատության միջազգային դատարանի փոխնախագահ դատավոր Ալ-Հասաունան քննադատել է այդ որոշումը՝ որպես Սրեբրենիցայի ցեղասպանության համար Սերբիայի ուղղակի պատասխանատվության ապացույց:

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանական Դյուսելդորֆի բարձրագույն շրջանային դատարանը 1997 թվականի սեպտեմբերին ցեղասպանության համար կայացրել է դատավճիռ բոսնիացի սերբ Նիկոլա Յորգիչի նկատմամբ, որը եղել է Դոբոյ շրջանում տեղակայված կիսառազմական խմբի ղեկավարը։ Դատապարտվել է չորս ժամկետով ցմահ ազատազրկման՝ Սրեբրենիցայից բացի, Բոսնիա և Հերցեգովինայի այլ շրջաններում տեղի ունեցած ցեղասպանական գործողություններին մասնակցելու համար[41]։

2007 թվականի հուլիսի 12-ին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (ՄԻԵԴ) Յորգիչն ընդդեմ Գերմանիայի գործով (թիվ 74613/01) վերանայել է Յորգիչի վերաբերյալ գերմանական դատարանի որոշումները: Մերժելով Յորգիչի բողոքարկումը՝ ՄԻԵԴ-ը հաստատել է, որ գերմանական դատարանի որոշումը համապատասխանում է ցեղասպանության մասին կոնվենցիայի մեկնաբանությանը, որը կարելի էր կանխատեսել Յորգիչի կողմից 1992 թվականին կատարված հանցագործության պահին: ՄԻԵԴ-ը, սակայն, ընդգծել է, որ գերմանական դատարանի որոշումը, որը հիմնված է Գերմանիայի ներքին օրենսդրության վրա, ցեղասպանության հանցագործության ավելի լայն մեկնաբանություն է տվել, քան այն, որն այդ ժամանակվանից Մերժվել է միջազգային դատարանների կողմից[42]։ Գերմանական արդարադատության կողմից հաստատված ավելի լայն սահմանման համաձայն, Յորգիչի կողմից իրականացված էթնիկ զտումները ցեղասպանություն էր, քանի որ նպատակ է ունեցել ոչնչացնել խումբը որպես սոցիալական միավոր, և չնայած գիտնականների մեծամասնությունը գտնում էր, որ գերմանական ցեղասպանության օրենքը պետք է մեկնաբանի ցեղասպանությունը որպես պաշտպանված խմբի ֆիզիկա-կենսաբանական ոչնչացում, «զգալի թվով գիտնականներ այն կարծիքին էին, որ խմբի ոչնչացման հասկացությունը, որպես այդպիսին, իր բառացիորեն իմաստը, ավելի լայն էր, քան ֆիզիկա-կենսաբանական ոչնչացումը»[43][44]։

Կովաչի նահատակների հիշատակի գերեզմանատուն՝ ի հիշատակ պատերազմի զոհերի ։

Եվրախորհրդարան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2009 թվականի հունվարի 15-ին Եվրոպական խորհրդարանը բանաձև է ընդունել, որով կոչ է անում Եվրոպական միության գործադիր մարմիններին հուլիսի 11-ը նշել որպես հիշատակի և սգո օր՝ կապված 1995 թվականի Սրեբրենիցայի ցեղասպանության հետ, որը միանշանակ ճանաչվել է որպես այդպիսին՝ վկայակոչելով միջազգային դատարանի որոշումը: Բանաձևը նաև կատարել է մի քանի բացահայտումներ, ներառյալ զոհերի թիվը, «ավելի քան 8000 մահմեդական տղամարդիկ և տղաներ» մահապատժի են ենթարկվել, և «գրեթե 25,000 կանայք, երեխաներ և տարեցներ բռնի տեղահանվել են ՝ այս իրադարձությունը դարձնելով ամենամեծ պատերազմական հանցագործությունը, որը կատարվել է Եվրոպայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից ի վեր»[45]։ Բանաձևն ընդունվել է ձայների ճնշող մեծամասնությամբ՝ 556 կողմ, 9 դեմ ձայներով:

Բոսնիայի պատերազմի ժամանակ ցեղասպանության համար քրեական պատասխանատվության ենթարկված անձինք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ահա Պլանե գյուղը, նախկինում թուրքական է եղել։ Այժմ մենք կգնանք դեպի այն կողմ: Գիտեք,կարող եք ազատ նկարել, թող մեր սերբերը տեսնեն, թե ինչ ենք արել իրենց հետ...[46]։
- Ռատկո Մլադիչ, 1994 թվականի օգոստոսի 15

Մոտ 30 մարդ մեղադրվել է 1990-ականների սկզբին Բոսնիայում ցեղասպանությանը մասնակցելու կամ ցեղասպանությանը մեղսակցության համար: Մինչ օրս, մի քանի միջնորդական գործարքներից և որոշ դատավճիռներից հետո, որոնք հաջողությամբ վիճարկվել են վերաքննիչ դատարանում, երկու տղամարդ՝ Վուջադին Պոպովիչը և Լյուբիշա Բեարան, մեղավոր են ճանաչվել ցեղասպանության համար, իսկ ևս երկուսը` Ռադիսլավ Կրստիչը և Դրագո Նիկոլիչը, մեղավոր են ճանաչվել օգնելու և Սրեբրենիցայի ջարդերին իրենց մասնակցության համար[47][48]։

Գերմանական դատարանները Բոսնիայում ցեղասպանություններին մասնակցելու համար մեղավոր են ճանաչել անձի, որոնցից մեկը՝ Նիկոլա Յորգիչը, պարտվել է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում իր դատվածության դեմ բողոքարկումը։

2008 թվականի հուլիսի 29-ին Բոսնիա և Հերցեգովինայի նահանգային դատարանը Միլենկո Տրիֆունովիչին, Բրանո Ջինիչին, Ալեքսանդր Ռադովանովիչին, Միլոշ Ստուպարին, Բրանիսլավ Մեդանին և Պետար Միտրովիչին մեղավոր է ճանաչել Սրեբրենիցայի ջարդերի մեջ իրենց մասնակցության համար[49][50]։ Հոկտեմբեր 2009 Պետական Դատարանը Բոսնիա և Հերցեգովինան Բոսնիայի սերբերի անվտանգության ուժերի նախկին անդամ Միլորադ Տրբիչին մեղավոր է ճանաչել ցեղասպանության մեջ՝ Սրեբրենիցայի ջարդերին ցեղասպանությանը մասնակցելու համար[51]։

Սերբիայի և Հարավսլավիայի նախկին նախագահ Սլոբոդան Միլոշևիչը եղել է ամենաբարձրաստիճան քաղաքական գործիչն, որը կանգնել է դատարանի առջև: Նրան մեղադրանք է առաջադրվել ցեղասպանություն իրականացնելու մեջ՝ միայնակ կամ համատեղ հանցավոր ձեռնարկության այլ անուններով անդամների հետ: Մեղադրական եզրակացությունը նրան մեղադրում է Բոսնիայի և Հերցեգովինայի տարածքներում, ներառյալ բոսնիացի մուսուլմանական ազգային, էթնիկ, ռասայական կամ կրոնական խմբերի, որպես այդպիսին, ամբողջությամբ կամ մասնակի ոչնչացումը պլանավորելու, նախապատրաստելու և իրականացնելու մեջ[52]։ Մահացել է իր դատավարության ժամանակ՝ 2006 թվականի մարտի 11-ին։

Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալը հրաման է արձակել Ռադովան Կարաջիչին և Ռատկո Մլադիչին ձերբակալելու մի շարք մեղադրանքներով, այդ թվում՝ ցեղասպանության: Կարաջիչը ձերբակալվել է Բելգրադում 2008 թվականի հուլիսի 21-ին և ինը օր անց՝ հուլիսի 30-ին, տեղափոխվել է Հաագա[53]։ Ռատկո Մլադիչը ձերբակալվել է Սերբիայում 2011 թվականի մայիսի 26-ին[54]։

2016 թվականի մարտի 24-ին Կարաջիչը դատապարտվել է 40 տարվա ազատազրկման[55]։ 2017 թվականի նոյեմբերի 22-ին Մլադիչը դատապարտվել է ցմահ ազատազրկման[56][57]։ Երկուսն էլ դատապարտվել են ռազմական հանցագործությունների, մարդկության դեմ հանցագործությունների և ցեղասպանության համար։ Ե՛վ Կարաջիչը, և՛ Մլադիչը բողոքարկել են իրենց դատավճիռները։ 2019 թվականին վերաքննիչ դատավորները բարձրացրել են Կարաջիչի պատիժը ցմահ ազատազրկման։ Մլադիչի բողոքարկման վճիռը սպասվում էր 2021 թվականի հունիսին[58] սակայն այն մերժվել է, երբ Մլադիչի դատավճիռը հաստատել է ՄԱԿ-ի դատավորների կոլեգիան չորս կողմ ձայնով[59]։

Մահացածների թիվ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սրեբրենիցայի ցեղասպանության հուշահամալիր Պոտոչարիում։

Եթե կիրառվի ցեղասպանության նեղ սահմանումը, ինչպես դա արվում է միջազգային դատարանների կողմից, ապա Սրեբրենիցայի կոտորածի ժամանակ սպանվել են 8000 բոսնիացի մուսուլման տղամարդ, իսկ բնակչության մնացած մասը (25000 -ից 30000 բոսնիացի կանայք, երեխաներ և տարեցներ) ստիպված են եղել լքել տարածքը։ Եթե օգտագործվում է ավելի լայն սահմանում, ապա թիվը շատ ավելի մեծ է։ Ըստ Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալի ժողովրդագրական տվյալների, գնահատվում է, որ զոհված քաղաքացիական անձանց 69,8%-ը կամ 25,609-ը եղել են բոսնիացիներ (42,501 զոհված զինվորական), իսկ բոսնիացի սերբերը քաղաքացիական կորուստներ են ունեցել 7,480 մարդու չափով (15,299 զոհված զինվորական), բոսնիացի խորվաթները քաղաքացիական կորուստներ են ունեցել 1,675 մարդու չափով (7,183 զոհված զինվորական), ինչը ընդհանուր առմամբ կազմել է 104,732 մարդ (8,5%)[60]։

2013 թվականի հունվարին Սարաևոյում տեղակայված հետազոտությունների և փաստաթղթերի կենտրոնը հրապարակել է Բոսնիա և Հերցեգովինայի պատերազմի զոհերի «ամենաընդգրկուն» ուսումնասիրության վերջնական արդյունքները, «Բոսնիացի մահացածների գիրք-տվյալների բազա», որը պարունակում է առնվազ" 97,207 հազար անուն, ովքեր մահացել և զոհվել են պատերազմի ժամանակ: Քաղաքի ժողովրդագրական բաժնի ղեկավար Եվա Տաբոն այն անվանել է «Բոսնիական պատերազմի զոհերի մասին գոյություն ունեցող ամենամեծ տվյալների բազան»[61][62]։ Ավելի քան 240000 տվյալներ են հավաքվել, մշակվել, ստուգվել, համեմատվել և գնահատվել փորձագետների միջազգային խմբի կողմից՝ զոհերի անունները աղյուսակավորելու համար: Համաձայն Հետազոտությունների և փաստաթղթերի կենտրոն, պատերազմում զոհված խաղաղ բնակիչների 82%-ը կամ 33,071-ը եղել են բոսնիացիներ, նվազագույնը 97,207 զոհ՝ զինվորական և քաղաքացիական, ներգրավված բոլոր կողմերի համար՝ բոսնիացիներ (66,2%), սերբեր (25,4%) և խորվաթներ (7,8%), ինչպես նաև այլոց (0,5%)[63][64][65]։

Բացի նրանցից, ովքեր հայտնի են որպես բացահայտ սպանվածներ, մոտ 10500[66][67] մարդ դեռևս անհայտ կորած է համարվում Բոսնիայի պատերազմի պատճառով, նրանց մեծ մասը բոսնիացիներ են։

2008 թվականի սեպտեմբերի 23-ին ՄԱԿ-ին ուղղված հայտարարության մեջ դոկտոր Հարիս Սիլայջիչը, որպես ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 63-րդ նստաշրջանում Բոսնիա և Հերցեգովինայի պատվիրակության ղեկավար, ասել է, որ «ըստ ԿԽՄԿ տվյալների՝ սպանվել է 200,000 մարդ, nրանցից 12,000-ը երեխաներ, մինչև 50000 կանայք բռնաբարության են ենթարկվել, իսկ 2,2 միլիոն մարդ ստիպված են եղել լքել իրենց տները: Սա իսկական ցեղասպանություն և սոցիոիդ է»[68]: Այնուամենայնիվ, նման գնահատականները քննադատվել են որպես խիստ անճշտություններ, և վերլուծաբաններ, ինչպիսին Ջորջ Քեննին է, մեղադրել են Բոսնիայի կառավարությանն ու միջազգային հանրությանը սենսացիոնիզմի և մուսուլմանների համար միջազգային աջակցություն գրավելու համար մահացածների թիվը միտումնավոր ուռճացնելու մեջ[69]։

Բոսնիա և Հերցեգովինայի Հանրապետության և Խորվաթիայի Հանրապետության տարածքները, որոնք վերահսկվում են սերբական ուժերի կողմից 1992-1995 թվականներին: Ռազմական հանցագործությունների տրիբունալը Միլոշևիչին և Սերբ մյուս առաջնորդներին մեղադրել է «մեծ Սերբիա ստեղծելու փորձի մեջ, Սերբական պետություն, որն ընդգրկում է Խորվաթիայի և Բոսնիայի սերբերով բնակեցված տարածքները, և ձեռք է բերվել նեսերբներին բռնի կերպով հեռացնելով հսկայական աշխարհագրական տարածքներից՝ հանցագործություններ կատարելու միջոցով»:[70]։

Հակասություն և ժխտում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեև միջազգային կարծիքի մեծամասնությունը ընդունում է միջազգային դատարանների եզրակացությունները, այնուամենայնիվ, որոշակի տարաձայնություններ կան ցեղասպանության ծավալների և Սերբիայի մասնակցության վերաբերյալ:

Բոսնիական մահմեդական համայնքը պնդում է, որ Սրեբրենիցայի ջարդը Սերբիայի կողմից իրականացված ավելի լայն ցեղասպանությունից ընդամենը մեկ դեպք է[71]:

Արդարադատության միջազգային դատարանը շեղվել է Դուշկո Տադիչի գործով Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալի վերաքննիչ պալատի փաստացի և իրավական եզրակացություններից: 1999 թվականի հուլիսին կայացված վճռում Վերաքննիչ պալատը գտել է, որ Հանրապետության բանակը գտնվում է Բելգրադի և Հարավսլավիայի բանակի «ընդհանուր վերահսկողության տակ», ինչը նշանակում է, որ նրանք ֆինանսավորել, սարքավորել և աջակցել են ռազմական գործողությունների համակարգմանը և պլանավորմանը։ Եթե Արդարադատության միջազգային դատարանն ընդուներ Տրիբունալի այս եզրակացությունը, Սերբիան մեղավոր կճանաչվեր Սրեբրենիցայի ցեղասպանությանը մեղսակցության մեջ: Փոխարենը եզրակացրել է, որ Վերաքննիչ պալատը Տադիչի գործով «փորձել է ոչ թե որոշել պետական, այլ անհատական քրեական պատասխանատվությունը»:

Ժխտում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մի քանի բեղմնավոր գրողներ և ակադեմիկոսներ, ներառյալ Նոամ Չոմսկին[72][73] և Էդվարդ Ս. Հերմանը, պնդում են, որ Սրեբրենիցայի ջարդը ցեղասպանություն չէ։ Նման փաստաբանները հաճախ նշում են, որ կանայք և երեխաները հիմնականում խնայվել են, և որ թիրախ են դարձել միայն զինվորական տարիքի տղամարդիկ[74][75]։ Այս տեսակետը չի հաստատվում ՄՔԴ-ի և ՆՀՀՄ-ի եզրակացություններով[76]․

Սրեբրենիցայի ցեղասպանության ժխտումը Սերբիայում տարբեր ձևեր ունի: Ժխտողականությունն ամենաուժեղն է քաղաքական դիսկուրսում, լրատվամիջոցներում, օրենքի ոլորտում և կրթական համակարգում։[77]

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ John Richard Thackrah (2008).
  2. ↑ A Witness to Genocide: The 1993 Pulitzer Prize-Winning Dispatches on the "Ethnic Cleansing" of Bosnia, Roy Gutman
  3. ↑ ICTY; "Address by ICTY President Theodor Meron, at Potocari Memorial Cemetery" The Hague, 23 June 2004 ICTY.org Արխիվացված 6 Փետրվար 2022 Wayback Machine
  4. ↑ ICTY; "Krstic judgement" UNHCR.org Արխիվացված 18 Հոկտեմբեր 2012 Wayback Machine
  5. ↑ Fairbanks, Bailey (2019 թ․ հունվարի 11). «Rape as an Act of Genocide: Definitions and Prosecutions as Established in Bosnia and Rwanda». Historical Perspectives: Santa Clara University Undergraduate Journal of History, Series II. 23 (1).
  6. ↑ Syed, Anya (2023 թ․ հունվարի 1). «Prosecuting Rape as Genocide: An Analysis of the Legal Framework and Challenges in International Law». CMC Senior Theses.
  7. ↑ ICTY; "Karadzic indictment. Paragraph 19" ICTY.org Արխիվացված 16 Հունվար 2022 Wayback Machine
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 ECHR 12 July 2007
  9. ↑ Karcic, Hiket (2020 թ․ հունիսի 30). «How Denial of Bosnian War Crimes Entered the Mainstream». Balkan Insight. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 21-ին.
  10. ↑ A resolution expressing the sense of the Senate regarding the massacre at Srebrenica in July 1995 Արխիվացված 21 Ապրիլ 2017 Wayback Machine, 109th Congress (2005–2006), [S.RES.134].
  11. ↑ Simons, Marlise (2019 թ․ մարտի 20). «Radovan Karadzic Sentenced to Life for Bosnian War Crimes». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 26-ին.
  12. ↑ «Radovan Karadžić to serve rest of sentence in British prison». The Guardian. Reuters. 2021 թ․ մայիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 20-ին.
  13. ↑ «Everyday objects, tragic histories». TED Talks. 2014 թ․ մարտ. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 27-ին., Ziyah Gafić, 4:32
  14. ↑ 18 December 1992.
  15. ↑ The International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia found in Prosecutor v. Radislav Krstic – Trial Chamber I – Judgment – IT-98-33 (2001) ICTY8 (2 August 2001) Արխիվացված 25 Մայիս 2012 archive.today that genocide had been committed.
  16. ↑ «ICTY "Prosecutor v. Krstic"» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ մարտի 26-ին.
  17. ↑ ICTY; "Address by ICTY President Theodor Meron, at Potocari Memorial Cemetery" The Hague, 23 June 2004։ UN.org Արխիվացված 3 Ապրիլ 2009 Wayback Machine
  18. ↑ Staff. Momcilo Krajisnik convicted of crimes against humanity, acquitted of genocide and complicity in genocide, A press release by the ICTY in The Hague, 27 September 2006 JP/MOW/1115e Արխիվացված 29 Դեկտեմբեր 2008 Wayback Machine
  19. ↑ «International Court of Justice». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 20-ին.
  20. ↑ Irwin, Rachel.
  21. ↑ «Appeals Chamber upholds Tolimir's convictions for genocide and unanimously upholds life sentence | International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia». www.icty.org. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 26-ին.
  22. ↑ «Decision on Motion to Enter Judgment of Acquittal» (PDF). United Nations, International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia. 2004 թ․ հունիսի 16. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  23. ↑ Paul Mitchell (2007 թ․ մարտի 16). «The significance of the World Court ruling on genocide in Bosnia». World Socialist Web. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 9-ին.
  24. ↑ Schultz, Teri (2017 թ․ նոյեմբերի 22). «'Butcher of Bosnia' Ratko Mladic Guilty of Genocide, Crimes Against Humanity». NPR.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
  25. ↑ «Court clears Serbia of genocide». BBC News. 2007 թ․ փետրվարի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  26. ↑ «The ICTY Judgement in the Prosecutor vs. Momcilo Perisic case» (PDF). ICTY. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 28-ին.
  27. ↑ Hoare, Dr. Marko Attila (2013 թ․ մարտի 5). «Why was Momcilo Perisic acquitted ?». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 13-ին.
  28. ↑ Simons, Marlise (2013 թ․ մայիսի 30). «UN Court Acquits 2 Serbs of War Crimes». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 15-ին.
  29. ↑ «Expressing the sense of the House of Representatives regarding the massacre at Srebrenica in July 1995». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունվարի 31-ին.
  30. ↑ Washington Post.
  31. ↑ Markup Committee on International Relations House of Representatives (pdf) Արխիվացված 31 Հունվար 2008 Wayback Machine, 109th Congress, H. Res. 199 and H.R. 2601, 26 May 2005, Serial No. 109–87. p. 13
  32. ↑ Smith, Gordon (2005 թ․ հունիսի 22). «S.Res.134 - A resolution expressing the sense of the Senate regarding the massacre at Srebrenica in July 1995». Congress.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 20-ին.
  33. ↑ Christopher Smith H.Res. 199 Արխիվացված 31 Հունվար 2008 Wayback Machine, Expressing the Sense of the House of Representatives Regarding the Massacre at Srebrenica in July 1995. Retrieved 31 January 2008
  34. ↑ «CRS Summary: A resolution expressing the sense of the Senate regarding the massacre at Srebrenica in July 1995». 2005 թ․ հունիսի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 20-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 Max, Arthur (2007 թ․ փետրվարի 26). «Court: Serbia Failed to Prevent Genocide». San Francisco Chronicle. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 13-ին.
  36. ↑ «Sense Tribunal: Serbia found guilty of failure to prevent and punish genocide». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 30-ին.
  37. ↑ ICJ: Bosnian Genocide Case: Summary of the Judgment of 26 February 2007 [1] Արխիվացված 5 Հունիս 2011 Wayback Machine
  38. ↑ ICJ press release 2007/8 Արխիվացված 13 Փետրվար 2010 Wayback Machine 26 February 2007
  39. ↑ Shany, Yuval (Spring 2008). «Bosnia, Serbia and the politics of international adjudication» (PDF). Justice. International Association of Jewish Lawyers and Jurists (45): 21–26. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 13-ին.
  40. ↑ Cassese, Antonio (2007 թ․ փետրվարի 27). «A judicial massacre». The Guardian. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  41. ↑ Federal High Court of Germany: Translation of Press Release into English Nr. 39 on 30 April 1999: Federal High Court makes basic ruling on genocide Արխիվացված 3 Մարտ 2021 Wayback Machine, Prevent Genocide International Արխիվացված 15 Դեկտեմբեր 2007 Wayback Machine
  42. ↑ ECHR 12 July 2007, էջ 4, 26-27
  43. ↑ ECHR 12 July 2007, էջ 4, 9, 13, 26-29
  44. ↑ See also "'Ethnic Cleansing' and Genocidal Intent: A Failure of Judicial Interpretation?", Genocide Studies and Prevention 5, 1 (April 2010), Douglas Singleterry
  45. ↑ European Parliament resolution of 15 January 2009 on Srebrenica, P6_TA(2009)0028 Արխիվացված 18 Հոկտեմբեր 2012 Wayback Machine European Parliament – 15 January 2009.
  46. ↑ Mladić Trial Chamber Judgement 2017, էջ. 2266
  47. ↑ «War crimes case widens 'genocide'». BBC. 2004 թ․ ապրիլի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 28-ին.
  48. ↑ «Life for Bosnian Serbs over genocide at Srebrenica». BBC. 2010 թ․ հունիսի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 30-ին.
  49. ↑ Aida Cerkez-Robinson (2008 թ․ հուլիսի 30). «7 Bosnian Serbs guilty of genocide in Srebrenica». USA Today. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 17-ին.
  50. ↑ «Bosnian Serbs jailed for genocide». BBC. 2008 թ․ հուլիսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 12-ին.
  51. ↑ «Bosnian Serb jailed for genocide». BBC. 2009 թ․ հոկտեմբերի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 21-ին.
  52. ↑ Case No. IT-02-54-T: The Prosecutor of the Tribunal against Slobodan Milosevic, amended indictment Արխիվացված 8 Մարտ 2022 Wayback Machine, ICTY, 22 November 2002
  53. ↑ Staff.
  54. ↑ Ratko Mladic arrested: Bosnia war crimes suspect held Արխիվացված 20 Փետրվար 2020 Wayback Machine, BBC, 26 May 2011
  55. ↑ «Radovan Karadzic sentenced to 40-year imprisonment for Srebrenica genocide, war crimes». The Hindu. 2016 թ․ մարտի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  56. ↑ «UN hails conviction of Mladic, the 'epitome of evil,' a momentous victory for justice». UN News Centre. 2017 թ․ նոյեմբերի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
  57. ↑ Owen Bowcott, Julian Borger (2017 թ․ նոյեմբերի 22). «Ratko Mladić convicted of war crimes and genocide at UN tribunal». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
  58. ↑ «'Butcher of Bosnia' Mladic's appeal verdict set for June». France 24. 2021 թ․ ապրիլի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 20-ին.
  59. ↑ «Bosnian Serb commander Ratko Mladic loses genocide appeal». AP News. 2021 թ․ հունիսի 8. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  60. ↑ «THE 1992–95 WAR IN BOSNIA AND HERZEGOVINA: CENSUS-BASED MULTIPLE SYSTEM ESTIMATION OF CASUALTIES' UNDERCOUNT» (PDF). ICTY. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 27-ին.
  61. ↑ «Bosnia war dead figure announced». BBC News. 2007 թ․ հունիսի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 21-ին.
  62. ↑ Research and Documentation Center: Rezultati istraživanja "Ljudski gubici '91–'95" Արխիվացված 3 Դեկտեմբեր 2010 Wayback Machine
  63. ↑ Research and Documentation Center: Rezultati istraživanja "Ljudski gubici '91–'95" Արխիվացված 3 Դեկտեմբեր 2010 Wayback Machine
  64. ↑ Lara J. Nettelfield (2010). Courting Democracy in Bosnia and Herzegovina. Cambridge University Press. ISBN 9780521763806. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 22-ին.
  65. ↑ «After years of toil, book names Bosnian war dead». Reuters. 2013 թ․ փետրվարի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 30-ին.
  66. ↑ «Balkans: Thousands still missing two decades after conflicts». Amnesty International. 2012 թ․ օգոստոսի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 17-ին.
  67. ↑ ICRC Annual Report 2010 Արխիվացված 15 Մայիս 2012 Wayback Machine, icrc.org; accessed 25 May 2015, p. 345
  68. ↑ Statement by Dr. Haris Silajdžić, Chairman of the Presidency Bosnia and Herzegovina, Head of the Delegation of Bosnia and Herzegovina at the 63rd Session of the General Assembly on the occasion of the General Debate Արխիվացված 19 Նոյեմբեր 2021 Wayback Machine, Summary Արխիվացված 4 Սեպտեմբեր 2016 Wayback Machine, 23 September 2008.
  69. ↑ George Kenney (1995 թ․ ապրիլի 23). «The Bosnian calculation». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  70. ↑ Decision of the ICTY Appeals Chamber; 18 April 2002; Reasons for the Decision on Prosecution Interlocutory Appeal from Refusal to Order Joinder; Paragraph 8
  71. ↑ van den Biesen.
  72. ↑ «Chomsky's Genocidal Denial». Congress of Bosniaks of North America (ամերիկյան անգլերեն). 2009 թ․ օգոստոսի 28. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 12-ին.
  73. ↑ «It's Time the Left Apologised for Its Denial of the Srebrenica Massacre». HuffPost UK (անգլերեն). 2012 թ․ մայիսի 18. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 12-ին.
  74. ↑ Herman, Edward S. (2007 թ․ հուլիսի 7). «The Politics of the Srebrenica Massacre». zmag.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 1-ին.
  75. ↑ «The real story behind Srebrenica». 2005 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  76. ↑ ICTY, Prosecutor vs Krstic, Trial Chamber Judgement, Case No. IT-98-33-T, paras 43–46.
  77. ↑ Denial of genocide – on the possibility of normalising relations in the region Արխիվացված 3 Մարտ 2016 Wayback Machine by Sonja Biserko (the Helsinki Committee for Human Rights in Serbia) and Edina Becirevic (faculty of criminology and security studies of the University of Sarajevo).

Այլ աղբյուրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Max Bergholz. Violence as a Generative Force: Identity, Nationalism, and Memory in a Balkan Community. Ithaca, Cornell University Press, 2016. 978-1-5017-0492-5.
  • Genocide in Bosnia-Herzegovina: Hearing before the Commission on Security and Cooperation in Europe,United States, 1995.9780160474446.
  • Paul R. Bartrop, Bosnian Genocide: The Essential Reference Guide,Greenwood Press, 2016. 9781440838682.
  • Walasek Helen, Bosnia and the destruction of cultural heritage, Routledge, 2015. 1409437043.
  • Donia Robert. J, Radovan Karadžić: Architect of the Bosnian Genocide, Cambridge University Press, 2014, 1107073359.
  • Roy Gutman, A witness to genocide, Prentice Hall & IBD, 1993, 0-02-546750-6.
  • Cigar, Norman, Genocide in Bosnia: The Policy of "Ethnic Cleansing", 1995, Texas A & M University Press, 1995.0890966389.
  • Allen, Beverly, Rape Warfare: The Hidden Genocide in Bosnia-Herzegovina and Croatia. Minneapolis: University of Minnesota Press,1996. 0816628181.
  • Ching Jackie, Genocide and the Bosnian War, Rosen Publishing Group, 2008. 9781404218260.
  • Edina Bećirević, Genocide on the Drina River, New Haven and London: Yale University Press, 2014, 978-0-300-19258-2.
  • Michael Anthony Sells, The Bridge Betrayed: Religion and Genocide in Bosnia, Berkeley: University of California Press, 1998, 978-0520206908.
  • Attila Hoare Marko, Bosnia and Herzegovina: Genocide, Justice and Denial, Center for Advances Studies, 2015, 978-9958022128.*
  • Thomas Cushman and Stjepan Mestrovic, This Time We Knew: Western Responses to Genocide in Bosnia, New York University Press, 1996, 978-0814715352.
  • «Prosecutor v. Ratko Mladić» (PDF). International Criminal tribunal for the Former Yugoslavia. 2017 թ․ նոյեմբերի 22.
  • «Case of Jorgic v. Germany (Judgement)». hudoc.echr.coe.int. European Court of Human Rights. 2007 թ․ հուլիսի 12.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ed Vulliamy, The War Is Dead, Long Live the War: Bosnia: The Reckoning, Bodley Head (London, 19 April 2012) 978-1-84792-194-9. Focuses on the camps.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիիքպահեստ
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բոսնիացիների ցեղասպանություն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բոսնիացիների_ցեղասպանություն&oldid=10381913» էջից