Բոլիվիայի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բոլիվիայի տնտեսություն
Արժույթբոլիվիանո
Վիճակագրություն
ՀՆԱ$33,21 մլրդ[1]
ՀՆԱ-ի աճ 4,8 % (2015)[1]
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով$6500[1]
Գնաճ (ՍԳԻ)4 տոկոս[2]
Աշխատուժ4,96 մլն (2015)[1]
Արտաքին
Համախառն արտաքին պարտք$8,228 մլրդ (դեկտեմբերի 31, 2014)[1]
Պետական ֆինանսներ
Պետական պարտք37,5 % ВВП (2015)[1]
Եկամուտ$16,28 մլրդ (2015)[1]
Ծախսեր$18,04 մլրդ (2015)[1]

Բոլիվիա, թերզարգացած գյուղատնտեսական պետություն[3]։ Հարավային Ամերիկայի ամենաաղքատ երկրներից մեկն է (միայն Գայանան է նրանից ավելի աղքատ)։ Բոլիվիայի տնտեսությունը խառն է։ Ավանդաբար, դրանում էական դեր է խաղում պետությունը, որը դեռևս վերահսկում է հանքարդյունաբերական ձեռնարկությունների զգալի մասնաբաժինը։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժողովրդական տնտեսության հիմնական ճյուղերը (2015)։

  • արդյունաբերություն (38․3 %)
  • ծառայություններ (48․5 %)
  • գյուղատնտեսություն (13․2 %)

Հանքարդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլիվիան աշխարհում առաջատար դիրք է զբաղեցնում անագի, ցինկի, արծաթի, վոլֆրամի, կապարի, անտիմոնիտի և ոսկու պաշարներով։ Երկիրն ունի նաև նավթի, գազի և երկաթի հանքաքարի զգալի պաշարներ[4]։

Հանքարդյունաբերությունը վաղուց կարևոր տեղ է գրավել երկրի տնտեսության մեջ, սակայն նրա ազդեցությունը տարիների ընթացքում սկսել է նվազել, ուստի 1974 թվականին հանքարդյունաբերության տեսակարար կշիռը երկրի ՀՆԱ-ում կազմել է 21%, 1994 թվականին՝ 6%, 2005 թվականին՝ 4,4%: 1994-ին մետաղական հանքաքարերը կազմում էին արտահանման գրեթե 40%-ը, իսկ 2003-ին այդ ցուցանիշը իջավ մինչև 20%[4]։

Բոլիվիայում արդյունահանվող հանքաքարի հումքի հիմնական տեսակը անագն է։ Այս ռեսուրսի արդյունահանումը ազդել է երկրի տնտեսության զարգացման վրա 20-րդ դարի սկզբից մինչև 1980-ականների կեսերը։ Անագի արդյունահանումը վերահսկվում էր մասնավոր ընկերությունների կողմից մինչև 1952 թվականը, երբ պետականացվեցին խոշորագույն հանքարդյունաբերական ընկերությունները և ստեղծվեց Corporación Minera de Bolivia (COMIBOL) պետական հանքարդյունաբերական ընկերությունը։ 1980-ականներին երկրում նկատվում էր անագի արտադրության կտրուկ անկում՝ կապված համաշխարհային շուկաներում հանքաքարի գների նվազման հետ։ 21-րդ դարի սկզբին երկրում անագի կեսից ավելին արդյունահանվում է միջին չափի մասնավոր ընկերությունների, հանքագործների արտելների և կոոպերատիվների կողմից, որոնք գործում են San Jose, Huanuni, Llallagua, Siglo XX և Catavi հանքավայրերում՝ Օրուրո և Պոտոսի դեպարտամենտներում[4]։

Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևելյան Անդերի հովիտները անցումային շրջան են կազմում Ալտիպլանոյից դեպի արևելյան հսկայական հարթավայրեր։ Այստեղ կանխիկ մշակաբույսեր, ինչպիսիք են կոկան, սուրճը, բանանը, նարինջը և կակաոն, ինչպես նաև պարենային մշակաբույսեր, ինչպիսիք են բրինձը, արևադարձային մրգերը և կասավան, աճեցվում են զառիթափ լանջերին, որոնք սովորաբար պետք է լինեն տեռասներով։ Կոչաբամբայի բաժանմունքն առանձնանում է տարբեր մշակաբույսերի համար պիտանի ամենաբերրի հողերով։ Այն արտադրում է ցորեն, եգիպտացորեն, գարի, բանջարեղեն, արևադարձային մրգեր և կաթնամթերք։ Գյուղմթերքները մասամբ սպառվում են տեղում, մասամբ արտահանվում են Ալտիպլանոյի խոշոր քաղաքներ։ Ալտիպլանոյի մշակովի հողատարածքներում (150 հազար հեկտար) իրականացվում է նաև կենսապահովման հողագործություն, աճեցվում է կարտոֆիլ (հիմնական պարենային մշակաբույս), գարի, կինոա, մանասավ և այլն։ Տիտիկակա լճի և Պոոպոյի մոտ աճեցնում են ցորեն, առվույտ, լոբի և բանջարեղեն։ Բացի ընտանի կենդանիներից՝ խոզերից, խոշոր եղջերավոր անասուններից և ոչխարներից, բուծվում են էնդեմիկ լամաներ և ալպականեր[5]։ Անասնաբուծության մեջ լամաների բուծումը էական նշանակություն ունի։ Մինչ այժմ Անդերի լեռներում կան էթնիկ խմբեր, որոնց տնտեսությունը մեծ դեր է խաղում լամաների և ալպակաների բուծման համար[6]։ Լամաների բուծման կենտրոնը տեղակայված է Հարավային Պերուում և Բոլիվիայում և ձգվում է դեպի Տիտիկակա լճի շրջան։ Լեռնաշխարհում կատարվող ուսումնասիրությունները հնարավորություն են տալիս անդյան լամովոդների երկու տնտեսական մոդել առանձնացնել[7]։ Առավել բարենպաստ պայմաններում՝ համեմատաբար բարձր տեղումներով և համեմատաբար փոքր տարածքում գտնվող բիոտիպերի բազմազանությամբ, լամարաբուծությունը զուգակցվում է զարգացած գյուղատնտեսության հետ։

Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլիվիայի երկաթուղիները ընդհանուր երկաթուղային ցանց ունեն Չիլիի, Արգենտինայի, Բրազիլիայի, Պարագվայի և Ուրուգվայի հետ։ Ավիահաղորդակցություն կա Եվրոպայի և Ամերիկայի երկրների հետ։ Զարգացած է գետային տրանսպորտը։

Ֆինանսական ցուցանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլիվիայի տնտեսության գնողունակության համարժեքությունը 1999 թվականին կազմել է 24․2 միլիարդ դոլար, 2015 թվականին այն գնահատվել է 74․3 միլիարդ դոլար; ՀՆԱ-ն 1997 թվականին կազմել է 7․9 միլիարդ դոլար, 2015 թվականին այն գնահատվել է 33․2 միլիարդ դոլար։

Արտաքին առևտուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլիվիան աշխարհի խոշորագույն արտահանող երկրներից մեկն է՝ զբաղեցնելով 93-րդ տեղը։ Բոլիվիայի արտահանման ծավալը 2016 թվականին կազմել է 7․38 մլրդ ԱՄՆ դոլար[8], իսկ ներմուծման ծավալը՝ 8․73 մլրդ ԱՄՆ դոլար, արտաքին առևտրի բացասական հաշվեկշիռը՝ 1․35 մլրդ ԱՄՆ դոլար։ Արտահանման կառուցվածքում գերակշռում են հարակից նավթային գազը (մոտ 2․03 մլրդ դոլար կամ արժեքի 27%-ը), ցինկի հանքաքարը (մոտ 0․968 մլրդ դոլար կամ արժեքի 13%-ը), ոսկին (մոտ 0․745 մլրդ դոլար կամ արժեքի 10%-ը) արտահանվում են նաև սոյա և դրանից ստացված արտադրանք (մոտ 648 մլրդ դոլար կամ արժեքի 8․8%-ը), այլ մետաղական հանքաքարեր (արժեքի մոտ 0․604 մլրդ դոլար կամ 8․2%-ը), անագ, ձեթ, սուրճ, մրգեր և այլն։ Հիմնական արտահանման առևտրային գործընկերներն են՝ (2016 թ.) Բրազիլիան (1․36 միլիարդ դոլար կամ ընդհանուրի 18 տոկոսը), ԱՄՆ-ն (0․978 միլիարդ դոլար կամ ընդհանուրի 13 տոկոսը), Արգենտինան (0․751 միլիարդ դոլար կամ ընդհանուրի 10 տոկոսը), Կոլումբիան (0․581 միլիարդ դոլար կամ 7․9): ընդհանուրի %-ը) և Չինաստանը (0․478 մլրդ դոլար կամ ընդհանուրի 6,5%-ը)։ Ռուսաստանի մասնաբաժինը մոտ 0.1% է։

Ներմուծման մեջ գերակշռում են ավտոմեքենաները (մոտ 0․471 մլրդ դոլար կամ արժեքի 5․4%-ը), բեռնատարները (մոտ 0․405 մլրդ դոլար կամ արժեքի 4․6%-ը), նավթամթերքները (մոտ 0․373 մլրդ դոլար կամ արժեքի 4․3%-ը), ավտոբուսները (մոտ 0․219 մլրդ դոլար կամ արժեքի 2․5%-ը, երկաթի հանքաքար և գլանվածք (մոտ 0․212 մլրդ դոլար կամ արժեքի 2․4%-ը), ներմուծվում են նաև քիմիական նյութեր, սննդամթերք և այլ պատրաստի արդյունաբերական արտադրանք։ Ներմուծման հիմնական գործընկերները (2016 թ.) Չինաստանը (1․6 միլիարդ դոլար կամ ընդհանուրի 18 տոկոսը), Բրազիլիան (1․46 միլիարդ դոլար կամ ընդհանուրի 17 տոկոսը), Չիլին (1․03 միլիարդ դոլար կամ ընդհանուրի 12 տոկոսը), ԱՄՆ-ն (0․810 միլիարդ դոլար կամ ընդհանուրի 9․3 տոկոսը) և Արգենտինան (0․670 մլրդ դոլար կամ ընդհանուրի 7․7%-ը)։ Ռուսաստանի մասնաբաժինը մոտ 0,16% է։

Արժույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչև 1962 թվականը՝ բոլիվիանո, 1963 թվականից՝ Բոլիվիական պեսո։

Պատմական բոլիվիանոյի դիմերեսները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1 բոլիվիանոն 1877 և 1892 թվականներին 1 բոլիվիանոն 1902 և 100 բոլիվիանոն 1911 թվականներին

Պատմական բոլիվիանոյի դարձերեսները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1 բոլիվիանոն 1877 և 1892 թվականներին 1 բոլիվիանոն 1902 և 100 բոլիվիանոն 1911 թվականներին

Բոլիվիայում 1928 թվականին տեղի է ունցել դրամական ռեֆորմ՝ 1։1 հարաբերակցությամբ։

1929 թվականի վերատպագրությունները 1 և 5 բոլիվիանոսի վրա, 1911 թ․ 1929 թվականի վերատպագրությունները 10 և 50 բոլիվիանոսի վրա, 1911 թ․

Բայց քանի որ բանկերում մնացել էին մեծ թվով 1911 թվականի նմուշի բոլիվիանոյի թղթադրամներ, որոնք շրջանառության մեջ չէին դրվել, որոշվեց դրանք շրջանառության մեջ դնել նոր բոլիվիանոյի հետ զուգահեռ՝ դիմերեսին վերատպելով։ Պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ Բոլիվիայի ազգային բանկը, որն իրականացրել է 1911 թվականի թղթադրամների թողարկումը, փոխել է իր անունը Բոլիվիայի Կենտրոնական բանկ, որը տպագրվել է նույն անվանական արժեքով, սև թանաքով մեկ տողով՝ «Բոլիվիայի կենտրոնական բանկ»։

Բնակչության եկամուտը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նվազագույն աշխատավարձը Բոլիվիայում, սա ամենացածր ամսական և ժամային աշխատավարձն է, որը գործատուներն օրենքով իրավունք ունեն վճարել իրենց աշխատողներին Բոլիվիայում։ Բոլիվիայում նվազագույն աշխատավարձը կարգավորվում է էկոնոմիկայի և հանրային ֆինանսների նախարարության կողմից։ Ազգային նվազագույն աշխատավարձի բարձրացումը սահմանվում է Բոլիվիայի նախագահի բարձրագույն հրամանագրով ամեն տարի մայիսի 1-ին՝ ի պատիվ Բոլիվիայի Աշխատանքի օրվա։ Նշենք նաև, որ Բոլիվիայում կառավարությունը աշխատավարձերի բարձրացում է իրականացնում նախորդ տարվա գնաճին համահունչ։ 1986 թվականից ի վեր 1986 թվականի նոյեմբերի 28-ի 901 հրամանագրով ներդրվել է նոր արժույթ, որը կոչվում է բոլիվիանո։ 1987 թվականի հունվարի 1-ից Բոլիվիայում աշխատողի նվազագույն աշխատավարձը ժամանակի ընթացքում զարգանում է Բոլիվիայի տնտեսության աճին համահունչ[9]։ Նվազագույն աշխատավարձը Բոլիվիայում 80-ականների կեսերին 40 Bs էր։ 80-ական թվականների վերջին (1989 թվական) նվազագույն աշխատավարձը հասել է 68 Bs-ի՝ 1986-ի համեմատ աճելով 70%-ով։ 1991 թվականին ընդունվեց նվազագույն աշխատավարձի ազգային քաղաքականությունը։ Այդ տարի աշխատավարձը նախորդ տարվա համեմատ ավելացել էր 55%-ով՝ հասնելով 120 Bs-ի։ Բոլիվիայում նվազագույն աշխատավարձը 90-ականների սկզբին կազմում էր 77 Bs: 90-ականների վերջին (1999 թվական) նվազագույն աշխատավարձը հասել է 330 Bs-ի՝ 1990-ի համեմատ աճելով 328․5%-ով։ Բոլիվիայում նվազագույն աշխատավարձը 2000-ականների սկզբին կազմում էր 355 Bs: 2000-ականների վերջի դրությամբ (2009 թվական) նվազագույն աշխատավարձը հասել է 647 Bs-ի՝ 2000 թվականի համեմատ աճելով 82․2%-ով։ Բոլիվիայում նվազագույն աշխատավարձը 2010 թվականի սկզբին կազմել է 679 Bs: 2017 թվականի վերջի դրությամբ նվազագույն աշխատավարձը հասել է 2000 Bs-ի՝ 2010 թվականի համեմատ աճելով 194․5%-ով։ Հարկ է նշել նվազագույն աշխատավարձի արագացված աճը, հաշվի առնելով, որ նախորդ տասնամյակներում (1990-ականներ և 2000-ական թվականներ) Բոլիվիայի աշխատողների նվազագույն աշխատավարձը ամենացածրն էր Հարավային Ամերիկայում՝ ամսական $100-ից ցածր։ 2017 թվականի դրությամբ Բոլիվիայում նվազագույն աշխատավարձը մի փոքր ավելի բարձր է, քան Պերուում, Կոլումբիայում, Մեքսիկայում և Վենեսուելայում։ Բոլիվիան այժմ Լատինական Ամերիկայի առաջատար երկիրն է, որն այս տասնամյակի ընթացքում բարձրացրել է իր իրական նվազագույն աշխատավարձը առանց բարձր գնաճի։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլիվիայի դիրքը Լատինական Ամերիկայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 «The World Factbook: Bolivia» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 28-ին.
  2. http://www.imf.org/external/datamapper/PCPIEPCH@WEO?year=2016
  3. Боливия // Энциклопедический географический словарь / отв. редакторы Е. В. Варавина и др. — М.: Рипол-классик, 2011. — С. 94. — (Словари нового века). — 5 000 экз. — ISBN 978-5-386-03063-6
  4. 4,0 4,1 4,2 В. Д. Долгушин, Арансибия Алака В. Конкурентные позиции минерально-сырьевых отраслей Боливии на внутреннем и внешних рынках // Вестник РУДН. Серия «Инженерные исследования». — М.: РУДН, 2007. — № 1. — С. 106-110.
  5. Сельское хозяйство Боливии на www.gecont.ru
  6. Ламоводство в Андах, по статье В. А. Шнирельман "ПРОИСХОЖДЕНИЕ СКОТОВОДСТВА"
  7. [Статья Webster S. Native Pastoralism in the South Andes. журнал «Ethnology». 1973, vol. 12, № 2.]
  8. Բոլիվիայի արտաքին առևտուրը https://atlas.media.mit.edu/
  9. Bolivia primer país de AL en incremento de su salario mínimo - YouTube
  10. http://www.udape.gob.bo/portales_html/AnalisisEconomico/analisis/vol02/art06.pdf
  11. Noticias de Bolivia
  12. 12,0 12,1 http://www.hidrocarburosbolivia.com/noticias-archivadas/236-gobierno-archivado/gobierno-01-07-2009-01-01-2010/25431-el-gobierno-sube-a-bs-67935-el-salario-minimo-nacional-de-2010.html(չաշխատող հղում)
  13. «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 2-ին.
  14. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 7-ին.
  15. El salario básico sube a Bs 815 y la referencia para el aumento es de 10% - La Razón
  16. «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 2-ին.
  17. «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 2-ին.
  18. http://www.elpaisonline.com/index.php/noticiastarija-2/item/24154-amplifica-aumento-del-18-al-salario-minimo(չաշխատող հղում)
  19. Gobierno plantea 15 % de incremento al salario mínimo
  20. «Ministerio de Economía y Finanzas Públicas de Bolivia». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 7-ին.
  21. JORNADA | Noticias de Bolivia y el mundo
  22. ABOGADO LABORALISTA EN COCHABAMBA - 2.017: EVOLUCIÓN DEL SALARIO MÍNIMO NACIONAL EN BOLIVIA
  23. Bolivia Informa: EL SALARIO mínimo en Bolivia aumentó 285% en 12 años
  24. Gobierno incrementa el salario mínimo a 1000 bolivianos – eju.tv
  25. «Ministerio de Economía y Finanzas Públicas de Bolivia». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 7-ին.
  26. «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 2-ին.
  27. Gobierno propone incremento del 8% al salario básico y 20% al mínimo nacional
  28. «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 2-ին.
  29. Terra - Notícias, esportes, coberturas ao vivo, diversão e estilo de vida
  30. http://www.opinion.com.bo/opinion/articulos/2014/0422/noticias.php?id=126122
  31. «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 2-ին.
  32. «Embajada de Bolivia en Colombia | Acuerdo permite subir el salario mínimo de Bs 1.200 a Bs 1.440». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 7-ին.
  33. Evo promulga dos decretos de incremento salarial del 10% a públicos y el 20% al mínimo nacional - Diario Pagina Siete
  34. Gobierno boliviano incrementó el salario mínimo en 20% | Noticias | teleSUR
  35. Decretan 8,5% de incremento y el salario mínimo sube a Bs 1.656 - Diario Pagina Siete
  36. https://correodelsur.com/economia/20150430_salario-minimo-sube-a-bs-1656-y-rige-85-de-aumento-tambien-para-servidores-publicos-.html
  37. Acuerdo permite subir el salario mínimo en 15% y 8,5% el básico - La Razón
  38. Rige el incremento del 8,5% y llega hasta el presidente; salario mínimo nacional es de Bs 1.656 – eju.tv
  39. JORNADA | Noticias de Bolivia y el mundo
  40. Salario Mínimo Nacional en Bolivia 2018
  41. «Gobierno y COB fijan aumento al salario de 6% y al mínimo de 9% - Diario Pagina Siete». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 7-ին.
  42. Gobierno y COB acuerdan incremento salarial del 6% y el mínimo nacional sube a Bs 1.805 - La Razón
  43. «Diario Las Américas». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 2-ին.
  44. http://www.opinion.com.bo/opinion/articulos/2016/0427/noticias.php?id=188740
  45. «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 2-ին.
  46. Bolivia aumenta más de 10 por ciento el salario mínimo | América Latina | DW | 28.04.2017
  47. Evo Morales decreta el aumento del sueldo mínimo en Bolivia en más del 10% | RPP Noticias
  48. Evo decreta aumento salarial y pide que los empresarios cumplan - Diario Pagina Siete
  49. «El salario mínimo boliviano supera al de 5 países de la región | Urgentebo». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 7-ին.
  50. Presidente oficializa incremento salarial de 5,5% y asegura que será favorable para la economía - La Razón
  51. http://prensa-latina.cu/index.php?o=rn&id=174916&SEO=bolivia-registra-alza-de-salario-minimo-en-355-por-ciento-desde-2006
  52. Alza salarial del 5,5% al básico y 3% al mínimo | ECONOMÍA | EL DEBER
  53. Evo promulga incremento salarial, la Ley de Empresas Sociales y garantiza el doble aguinaldo | Los Tiempos
  54. Evo promulga incremento salarial y creación de empresas sociales
  55. Salario Mínimo en Latinoamérica ¿en dónde se gana más? - SalarioMinimo.com.mx

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բոլիվիայի տնտեսություն» հոդվածին։