Բյուզանդա-վրացական պատերազմ

Բյուզանդա-վրացական պատերազմ
	;
Թվական	1014 — 1023
Վայր	Տայք, Կարին, վրաց-բյուզանդական սահման
Պատճառ	սահմանային վեճեր
Արդյունք	Տայքի միացումը Վրաց թագավորությանը
Հակառակորդներ
Բյուզանդական կայսրություն	Վրաց թագավորություն ; Բագրատունիների թագավորություն
Հրամանատարներ
Բարսեղ Բ Բուլղարասպան	Գիորգի I ; Հովհաննես-Սմբատ

Բյուզանդա-վրացական պատերազմ (վրացերեն՝ ბიზანტიურ-ქართული ომები, հուն․՝ Η Βυζαντινή-γεωργιανό πόλεμο), ռազմական հակամարտություն Բյուզանդական կայսրության և Վրաց թագավորության միջև^[3]^[4]: Պատերազմի ընթացքում, որպես վրացական կողմի դաշնակից ռազմական գործողությունների մեջ է ներգրավվել նաև Բագրատունյաց հայոց թագավորությունը:

Ընդհանուր առմամբ բյուզանդա-վրացական պատերազմը իրենից ներկայացնում է 11-րդ դարի մի շարք սահմանային վեճեր, որոնք ծավալվել են Բյուզանդիայի, Վրաց թագավորության և Անիի Բագրատունյաց թագավորության միջպետական սահմանների շրջակայքում^[4]:

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճակատամարտ Վարդաս Սկլերոսի և Վարդաս Փոկասի բանակների միջև (պատկեր բյուզանդական ձեռագրից)

Այն բանից հետո, երբ բյուզանդացիները գրավեցին հայկական Կարին և Տարոն քաղաքները, հայազգի զորավար և մագիստրոս Վարդաս Սկլերոսը խոշոր ապստամբություն բարձրացրեց Բյուզանդիայի կայսր Բարսեղ Բուլղարասպանի դեմ:

Ապստամբությունը վերաճում է համամերձավորարևելյան շարժման, որի ընթացքում Վարդասը և իր հետնորդները տիրանում են Խարբերդին, դաշինք կնքում Ամիդ (Ներկայում՝ Դիարբեքիր) և Մարտիրոպոլիս քաղաքների ամիրաների հետ և շարժվում դեպի Կոստանդնուպոլիս՝ կայսրության մայրաքաղաք: Ապստամբությանը դիմագրավելու համար աքսորից ետ է կանչվում մեկ այլ հայազգի զորավար՝ Վարդաս Փոկասը, սակայն Փոկասին ևս չի հաջողվում ճնշել ապստամբությունը:

Հույն կայսրը ստիպված օգնություն է խնդրում Տայքի կյուրոպաղատ Դավթից: Դավիթ Կյուրոպաղատը Բյուզանդիային տրամադրում է 12 000 հոգուց բաղկացած բանակ՝ Թոռնիկե և Ջոջիկա զորավարների գլխավորությամբ:

Դավթի բանակը Հալիս գետի մոտ՝ Պանկալիա վայրում, պարտության է մատնում Վարդաս Սկլերոսին. ապստամբությունը պսակվում է անհաջողությամբ:

Ի երախտագիտություն ապստաբության ճնշման մասնակցության՝ Դավիթ Կյուրոպաղատը Բյուզանդիայի կայսրից ստանում է Տայքը, ինչպես նաև մի շարք գրավված հայկական հողեր, որոնք ընկած էին Վանա լճից հյուսիս: Մասնավորապես վրացի թագավորին հանձնվեց Թեոդոսիոպոլի նահանգը (հայկական աղբյուրներում այն կոչվում է Կարին, իսկ ներկայումս՝ Էրզրում), Տուրուբերան նահանգի կազմում գտնվող Ապահունիք գավառը և Մանազկերտ քաղաքը:

Դավիթ թագավորի մահից հետո այս հողերը պետք է վերադարձվեին բյուզանդացիներին: Այս պայմանը ձեռնտու էր Դավթին, քանի որ իր կառավարման վերջին տարիներին այս հողերը նա կարող էր կտակել իր մանկահասակ որդուն՝ Բագրատին, ով էլ հնարավորություն կունենար շարունակելու իր իշխանությունն այս տարածքներում:

987 թվականին բյուզանդական հրամանատար Վարդա Փոկասը ընդվզում է Բարսեղ Բուլղարասպան կայսեր դեմ և իրեն հռչակում կայսր: Դավիթ Կյուրոպաղատը օգնություն է տրամադրում ապստամբներին, այն պահանջով, որ հաղթանակի դեպքում վրացիները կունենային բացարձակ գերիշխանություն կայսեր կողմից Դավթին հանձնված տարածքներում:

Աբիդոսի մոտ մարտի ընթացքում Վարդաս Փոկասը հանկարծակի վախճանվել է: Հետագայում պարզվում է, որ նրան թունավորել էր Բարսեղ կայսեր կողմից կաշառված մեկը։ Ապստամբության ճնշումից հետո Բարսեղ կայսրը իր զորքերը հանում է Փոկասի զինակցի՝ Դավիթ Կյուրոպաղատի դեմ: Տեսնելով, որ ոչ մի կերպ չի կարողանում պահել թագավորությունը, Դավիթը իր բոլոր հողերը կտակում է Բյուզանդիայի կայսրին:

Հաջորդ տարում Տաշիր-Ձորագետի թագավոր Կյուրիկե Բ-ն փորձեց վերականգնել Դավթի ժառանգությունը: Գլխավոր խոչընդոտն Անտիոքի դքսությունն էր, որը զավթել էր այդ տարածքները և դարձրել իր պետության մաս:

1008 թվականին Բագրատ III-ը դարձավ միասնական և անկախ Վրաստանի առաջին թագավոր: Նա միավորել է վրացական գրեթե բոլոր տարածքները մեկ պետության մեջ՝ Բագրատիոնիների վերահսկողության ներքո։ Զինակցել է հայոց շահնշահ Գագիկ Ա-ին (990-1020)։ Նրան հաջորդում է Գիորգի I-ը:

Պատերազմի սկիզբ և ընթացք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բյուզանդա-բուլղարական պատերազմների հետևանքներ և պատերազմի սկիզբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիորգի I-ը մարտի ժամանակ

1014 թվականին Գիորգի I-ի զորքերը ներխուժում և ռազմակալում են Տայքի կյուրոպաղատությունը: Այս շրջանում Վասիլ II-ը զբաղված էր Արևմտաբուլղարական թագավորության դեմ մղված մարտերով և իր գրեթե ամբողջ ուժերը կենտրոնացրել էր Բալկանյան թերակղզում:

Այս ընթացքում Բյուզանդիայի կառավարությունը փորձել է կասեցնել վրացական ռազմախուժումը, սակայն չի ստացվել: Բուլղարների դեմ մղած երկարատև պատերազմներից հետո 1018 թվականին Վասիլ II-ը վերացնում է Բուլղարական պետությունը և երկիրը վերածում է բյուզանդական նահանգի։

Դրանից հետո 15,000 բուլղար ռազմագերիների կուրացնելու պատճառով ստանում է «բուլղարասպան» մականունը։

Արևմուտքում իր հարցերը լուծելուց հետո Բյուզանդիայի կայսրը իր ուշադրությունը կենտրոնացրեց վրացական պետության վրա: Նույն թվականին Բարսեղը պատրաստվեց հակավրացական արշավանքի: Նա հրամայեց իր մարտիկներին գրավել ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունեցող Կարինի բերդը:

1021 թվականին Բարսեղը մեծ բանակ մտցրեց վրացական պետության, ինչպես նաև նրա դաշնակից հանդիսացող Բագրատունյաց Հայաստանի տարածք: Չկարողանալով դիմադրել՝ Գիորգի I-ը հրամայում է այրել Ճորոխ գետի աջակողմյան վտակ Օլթիի ափին գտնվող Օլթի քաղաքը՝ թշնամու ձեռքից ազատելու համար:

Պատերազմի ընթացք և ավարտ, իրավիճակի սրումը Հայաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիորգի I-ը դիմում է փախուստի դեպի Հյուսիսային Վրաստան: Բյուզանդացիները գրավում են Վրաց թագավորության տարածքները՝ ավերելով իրենց ճանապարհին հանդիպած ամեն ինչ: Հետաքրքրական է այն, որ Տրապիզոնի գրավումից հետո Բարսեղ կայսրը գտնում է իր ձմեռային բնակարանը և օթևանում այնտեղ:

Բանակցությունների փորձերը ոչ մի կերպ չէին հանգեցնի խաղաղության: Առավել դժվար էր իրադրությունը Վրաստանի հարավային հարևանի՝ Բագրատունյաց Հայաստանի մոտ:

Հովհաննես-Սմբատ Բագրատունին համարվում էր Գիրոգի I-ի գլխավոր ռազմական գործընկերը և զինակիցը: Պատերազմի շրջանում Հայաստանը օժանդակում էր վրացական զորքին: Սա իր հերթին առաջացնում է Բյուզանդիայի կառավարության զայրույթին և թշնամական վերաբերմունքին: Բյուզանդիան սկսում է օժանդակել ենթակա թագավորություններին, մասնավորապես՝ Վասպուրականի թագավորությանը: Գահակալական պայքարի հետագա սրման պայմաններում հայոց թագավորի ըմբոստ եղբայրը՝ Աշոտ Քաջը դիմում է Բյուզանդիայի Բարսեղ II-ին և ռազմական օգնություն ստանում նրանից ընդդեմ Հովհաննես-Սմբատի։

Հովհաննես-Սմբատը ներկայանում է Բարսեղ Բ Բուլղարասպան կայսրին: Մանրանկար Հովհաննես Սկիլիցեսի Մադրիդյան ձեռագրից

Բյուզանդական զորքի հարձակումը Հայաստանի վրա կանխելու նպատակով Հովհաննես-Սմբատը Բարսեղ II-ի հետ բանակցելու համար Տրապիզոն է ուղարկում Պետրոս Ա Գետադարձ կաթողիկոսին։ 1022 թվականի հունվարին կնքված պայմանագրով, համաձայն Հովհաննես-Սմբատի թողած կտակի, նրա մահից հետո Բագրատունյաց թագավորության հողերը տրվելու էին Բարսեղ II-ին։

Պայմանագրի ելքից դժգոհ Հովհաննես-Սմբատը Պետրոս Ա Գետադարձի փոխարեն կաթողիկոս նշանակեց Սանահինի հույն ուսուցչապետ Դիոսկորոսին, սակայն հետագայում վերականգնեց շնորհազրկված Պետրոս Ա Գետադարձի իրավունքները։

Ստանալով կախեթցիների զորավիգությունը՝ վրաց արքան կարողանում է պատերազմի ելքը թեքել հօգուտ իր շահերի: 1022 թվականին Սվինդախ բնակավայրի մոտ տեղի է ունենում վճռական ճակատամարտ, որտեղ վրացիները կարողանում են լիակատար հաղթանակ տանել:

Դրան հաջորդում է այն, որ վրացական ուժերն ազատագրում են Տայքը և մյուս հողերը: 1023 թվականին Գիորգի I-ը և Բարսեղ II-ը կնքում են հաշտության պայմանագիր, որի համաձայն Բյուզանդիան ընդունում է Վրաց թագավորության տարածքային ամբողջականությունը:

Պատերազմից հետո Գիորգին նվաճված հողերը միավորում է և կտակում իր իրավահաջորդին՝ Բագրատին:

Տե՛ս նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Иоанн Антиохийский. История // Розен В. Р., Император Василий Болгаробойца, СПб, 1883 год
↑ Ломоури Н., Грузинская советская энциклопедия, том 9, с. 171—172, Тб., 1985 год
↑ История Грузии, об. 1 Тб, 2008.
↑ ^4,0 ^4,1 Копалиани Е. Византийские политические отношения с Грузией в 970—1070 годах, Тб., 1969 год

Վրաստան Պատմություն

[d-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Иоанн Антиохийский. История // Розен В. Р., Император Василий Болгаробойца, СПб, 1883 год

[2] Ломоури Н., Грузинская советская энциклопедия, том 9, с. 171—172, Тб., 1985 год

[3] История Грузии, об. 1 Тб, 2008.

[k-4] 4,0 ^4,1 Копалиани Е. Византийские политические отношения с Грузией в 970—1070 годах, Тб., 1969 год

[1]

[2]

[3]

[4]