Բյուզանդացի պատմիչների ցանկ

Ստեղծել հղումը
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Սույն ցանկը վերաբերվում է բյուզանդացի պատմիչներին։

Բյուզանդացի պատմիչների ցանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

# Պատկեր Անուն Ապրելու տարեթվեր Լրացուցիչ տեղեկատվություն
1 Ագաթիաս[1] 530-582 թվականներ Ծնվել է Փոքր Ասիայի՝ Անատոլիայի Աեոլիա քաղաքում (այժմ ՝ Թուրքիայում)։ Հույն բանաստեղծ և 552-558 թվականներին եղել է Հռոմեական կայսր Հուստինիանոս Ա-ի ժամանակաշրջանի գլխավոր պատմաբան[2]։ Ալեքսանդրիայում ներկա էր որպես իրավաբան, այն ժամանակ, երբ երկրաշարժից ավերվեց Բերիտուսը (Բեյրութ)։ Բերիտուսի իրավաբանական դպրոցը՝ որտեղ սովորել էր Ագաթիասը, ճանաչված էր որպես կայսրության երեք պաշտոնական իրավաբանական դպրոցներից մեկը (533 թվականին)։ 551 թվականին՝ ավերիչ երկրաշարժի հետևանքով, ուսանողները տեղափոխվեցին Սիդոն։ Իր գրառումներում, նա նշում է, որ երկրաշարժիչ ամիջապես հետո նա մեկնում է Կոստանդնուպոլիս, որից հետո այցելում է Կոս կղզի, որտեղ ականատես է լինում երկրաշարժի հետևանքով առաջացած ավերածություններին[3][4][5][6]։
2 Ահիմաազ բեն Պալտիելի տոհմածառը Ահիմաազ բեն Պալտիել 1017-1060 թվականներ[7] Հույն-իտալական բանաստեղծ և ընտանեկան տարեգրության հեղինակ։ Նրա կյանքի մասին շատ քիչ բան է հայտնի։ Նա ծնվել է մի ընտանիքում, որի որոշ անդամներ յատնի են եղել հրեական գրականության մեջ, որպես գիտնականներ և բանաստեղծներ։ Օրինակ՝ Շեֆաթյա բեն Ամիտայը, Հանանիել բեն Ամիտայը և նրա եղբորորդին՝ Ամիտայ բեն Շեֆաթին։ Ահիմաազը ուներ երկու որդի՝ Պալտիելը և Սամուելը[8][9]։
3 Ակրոպոլիտես Գեորգի 1217-1282 թվականներ Բյուզանդական հույն պատմաբան և պետական գործիչ։ Ծնվել էր Կոստանդնուպոլսում։ Տսնվեց տարեկան հասակում, հայրը՝ լոգոֆետ Կոստանտին Ակրոպոլիտեսը, նրան ուղարկում է Նիկիայի կայսրություն՝ Յոհան III Դուկա Վատաց կայսեր արքունիք սովորելու։ Այնտեղ նա շարունակում է ուսումը Ֆեոդոր Հեքսապտերիգոսի և Նիկեֆորուս Բլեմմիեդեսի գլխավորությամբ։ Կայսրը հետագայում Գեորգիին հանձնարարեց կարևոր պետական առաջադրանքներ, ինչպես նաև կայսեր հետնորդներին՝ Թեոդոր 2-րդ Լասկարիսը և Միքայել VIII Պալեոլոգոսը։ 1244 թվականին նրան տրվեց Մեծ Լոգոֆետի կամ Կանցլերի պաշտոնը[10][11][12][13]։
4 Անագնոստես 1387-անհայտ թվականներ 15-րդ դարի հույն պատմաբան։ Նա 1430-ի մարտի 29-ին ականատես է եղել Օսմանյան կայսրության կողմից Սալոնիկի պաշարմանը։ Այդ իրադարձությունները, որը տեղի էին ունենում Սալոնիկում, նա մանրամասն նկարագրոիմ է Սալոնիկի վերջին գրավման պատմությունը երաժշտական ստեղծագործության մեջ, որտեղ նա ողբում էր քաղաքի անկումը[14][15]։
5 Աննիանուս Ալեքսանդրացի 5-րդ դար Վանական էր Ալեքսանդիայում՝ 5-րդ դարի սկզբներին, ով ապրում և ստեղծագործում էր եպիսկոպոս Թեոֆիլիուս Ալեքսանդրացու կառավարման ժամանակահատվածում։ Նա քննադատեց Ալեքսանդրիայի վանականներից մեկին՝ Պանոդորուս Ալեքսանդրացուն, ով համաշխարհային պատմությունը գրելիս ամսաթվերի համար, օգտվել էր աշխարհիկ աղբյուրներից, այլ ոչ թե աստվածաշնչյան[16][17]։
6 Ատտալեյատես Միքայել 1022-1080 թվականներ Բյուզանդացի քաղաքացիական ծառայող և պատմաբան։ Ծառայել է Կոստանդնուպոլսում և կայսրության բոլոր նահանգներում`11-րդ դարի երկրորդ կեսին։ Նա եղել է Միքայել Փելլոսի հետնորդը, հնարավոր է՝ աշակերտը։ Ջոն Սկիլիցեսի ավագ կոլեգան։ Այս երկու անձնավորությունները 11-րդ դարի բյուզանդացի պատմաբաններ են, որոնց աշխատանքները պահպանվել են[18][19]։
7 Բրայեննիոս Նիկեֆորոս 1022-1080 թվականներ Բյուզանդական գեներալ, պետական գործիչ և պատմաբա։ Նա ծնվել է Օրեստիասում (Օրեստիադա, Ադրիանապոլիս), ներկայիս Մակեդոնիայի տարածքում։ Նրա հայրը (կամ հնարավոր է պապը)՝ Բյուզանդական կայսրության Մակեդոնիա նահանգի Դուրրաս քաղաքի քաղաքապետն էր, ապստամբեց Միքայել 7-րդի դեմ, բայց պարտվեց ապագա կայսր Ալեքսիոս Ա Կոմնենոսին, որից հետո նրան կուրացրեցին։ Որդին, որն առանձնանում էր իր ուսումնասիրություններով, անձնական գեղեցկությամբ և կրթվածությամբ, արժանացավ կայսեր ուշադրությանը, ինչպես նաև նրա դստեր՝ Աննա Կոմնենեի, ձեռքը[20][21][22][23]։
8 Կանանուս Ջոն 15-րդ դար Բյուզանդացի հույն պատմաբան։ Նա գրել է 1422 թվականին Սուլթան Մուրադ 2-րդի օրոք օսմանների կողմից Կոստանդնուպոլսի անհաջող պաշարման մասին։ Կանանուսը Բյուզանդական մայրաքաղաքի գոյատևումը վերագրում է Աստծվածամոր հրաշագործ միջամտությանը։ Այս գրառումը տարբերվում է Անագնոստեսի պատմությունից, որը նկարագրեց 1430-ին Սալոնիկում Մուրադի թալանը[24][25][26]։
9 Չալկոկոնդիլիս Լաոնիկոս Չալկոկոնդիլիս Լաոնիկոս 1430-1470 թվականներ Նա Աթենքում ծնված բյուզանդացի հույն պատմաբան էր։ Հայտնի էր Բյուզանդիայի վերջին 150 տարիների մասին գրված իր տաս գրքերով[27][28][29][30]։
10 Հոնիատես Նիկետաս Հոնիատես Նիկետաս 1155-1217 թվականներ Իրական ազգանունը Աոմինատոս էր (Ἀκομινάτος), հունական բյուզանդական կառավարության պաշտոնյա և պատմաբան, ինչպես իր եղբայր Միքայել Աոմինատոսը, ում հետ նա ուղեկցում էր Կոլոսսին իրենց ծննդավայրից։ Նիկետասը գրել է Արևելյան Հռոմեական կայսրության պատմությունը[31][32][33]։
11 Կրիտոբոլուս Միքայել 1410-1470 թվականներ Հույն քաղաքական գործիչ, գիտնական և պատմաբան։ Նա գրել է Սուլթան Մեհմեդ 2-րդի օրոք՝ օսմանների կողմից, Արևելյան Հռոմեական կայսրության նվաճման պատմության մասին։ Դուկասի, Չալկոկոնդիլիս Լաոնիկոսի և Գրիգորի Սրվանցեսի պատմությունների հետ միաժամանակ, նրա պատմությունը համարվում է 1453 թվականին Կոստանդնուպոլսի անկման հիմնական աղբյուրներից մեկը[34][35]։
12 Թոդոր Դաֆնոպատես 460–400 թվականներ Բյուզանդական բարձրաստիճան պաշտոնյա և հեղինակ։ Նա ծառայում էր որպես կայսերական գրագիր, հավանաբար՝ պրոտասեկրետիս, երեք կայսրերի ժամանակ՝ Ռոմանոս I Լեկափենոս, Կոստանդին Ծիրանածին և Ռոմանոս II։ Բարձրանում է պատրիկիոսի և մագիստրի շարքերում մինչև պրեֆեկտի պաշտոն։ 963 թվականին նա անցնում է թոշակի[36][37][38][39]։
13 Լև Դիակոն Ծնվել է 950 թվականին, մահվան թիվը անհայտ։ Բյուզանդացի պատմաբան և ժամանակագիր[40]։
14 Դուկաս Ծննդյան ու մահվան թվականներն անհայտ են 15-րդ դարի բյուզանդական պատմագիր։ Անունը հայտնի չէ։ Կենսագրության մասին կցկտուր տվյալներ կան իր գրած պատմության մեջ, որն ընդգրկում է 1341-1462 թվականների դեպքերը, թեև առաջիև, բանաքաղայիև գլուխը սկսվում է Ադամից։ Իրեն համարել է Միքայել Դուկասի թոռը, որտեղից և ենթադրվում է, որ նա պատկանել է Դուկասների բյուզանդական հայտնի ընտանիքին։ Դուկասի «Պատմություն»-ը կարևոր աղբյուր է բյուզանդական կայսրության վերջին շրջանի պատմության, թուրքերի կողմից Կոստանդնո Պոլսի գրավման մասին։ Դուկասի կողմնակից է եղել հույն և լատին եկեղեցիների միությանը՝ գտնելով, որ այդպիսով հնարավոր կլինի Արևմուտքի ոժանդակությամբ փրկել կայսրությունը։ Դուկասի «Պատմություն»-ը տեղեկություններ է բովանդակում նաև Հայաստանի և հայերի վերաբերյալ։ Այստեղ խոսվում է սուլթաև Բայազիդ առաջինի և Լենկթեմուրի՝ Հայաստան կատարած արշավանքների, վերջինիս կողմից հայերին զինվորագրելու և նրանց հետ Գաղատիա՝ Բայազիդ առայինի դեմ արշավելու, Հայաստանում տիրող Ակ-Կոյունլուների ցեղապետ Ուզուն Հասանի ն սուլթան Մուհամմեդ երկրորդի փոխհարաբերությունների ու պատերազմների մասին[41][42][43]։
15 Էունաֆիուս Էունաֆիուս 4-5-րդ դարեր 4-րդ դարի հույն բարերար և պատմաբան։ Նրա հիմնական գործը «Փիլիսոփաների և սոֆիստների կյանքերն» աշխատությունն է, որը իրենից ներկայացնում է 23 փիլիսոփաների և սոֆիստների կենսագրությունների ժողովածու են[44][45][46]։
16 Եվստաֆեյ Սալոնիկեցի Եվստաֆեյ Սալոնիկեցի 1115-1195 թվականներ Սալոնիկի արքեպիսկոպոս, բյուզանդացի պատմաբան և գրող։ Հոմերոսի մասին հայտնի մեկնաբանության հեղինակ։ Ժամանակակիցներից ոմանք նրան անվանում էին իր ժամանակի ամենաառաջավոր անձնավորություններից մեկը։ Ուղղափառ եկեղեցու կողմից դասվեց սրբերի դասին[47][48][49]։
17 Հովսեփ Գենեսիուս 10-րդ դար Բյուզանդացի պատմաբան։ Ծագում է հայ ազնվական ընտանիքից։ Հնարավոր է Կոնստանտին Հայոցի թոռն է, ով բարձրաստիճան ազնվական անձ էր 9-րդ դարի Միքայել 3-րդ և Վասիլի 1-ին կայսրերի օրոք։ Նա գրել է կայսր Կոստանդին Ծիրանածինի հրամանով Բյուզանդական կայսրության պատմությունը, որն անվանել է «Կայսրերի կառավարում»՝ չորս կայսրերի կառավարման ժամանկահատվածի մասին (Լեո 5-ից մինչև Միքայել 3-րդ)[50][51]։
18 Միքայել Գլիկասի գրքի մանրանկարչությունից Միքայել Գլիկա 1125-1204 թվականներ Բյուզանդացի պատմաբան, աստվածաբան, մաթեմատիկոս, աստղագետ և բանաստեղծ։ Ամենայն հավանականությամբ, նա ծնվել է Կերկիրա քաղաքում, որտեղից էլ եկել է մայրաքաղաք; ապրել և աշխատել է Կոստանդնապոլսում։ Գլխավոր գրական գործը «Ժամանակագրություն» է (հունարեն «Τοῦ κύρου Μιχαήλ τοῦ Γλύκα βίβλος χρονική»)։ Առաջին մասը պատմվում է Աշխարհի ստեղծման մասին, երկրորդում պատմվում է հրեաների և Արևելքի պատմությունը, երրորդ մասը պատմվում է Հռոմեական կայսրության մասին՝ Կոնստանտին Մեծից առաջ, չորրորդ մասը պատմվում է հետագա բյուզանդական կայսրերի մասին՝ մինչև Ալեքսեյ 1-ինի մահը (1118 թվական)։ Գլիկան աստվածաբանական աշխատությունների հեղինակ է, սրանք դոգմատիկ, հերմենետիկ, բարոյական և պատարագային բովանդակության տառեր են, որոնք նա գրել է ի պատասխան իր ժամանակակիցների խնդրանքների[52][53][54]։
19 Նիկոֆորուս Գրեգորաս Նիկոֆորուս Գրեգորաս 1295-1360 թվականներ Բյուզանդացի փիլիսոփա, աստվածաբան, պատմաբան, աստղագետ, գրող։ Ծնվել է Պոնտոսի Հերկուլես գաղութում։ Վաղ հասակում բնակություն է հաստատեց Կոստանդնուպոլսում, որտեղ Անդրոնիկոս II Ավագը նշանակեց արխիվապահ։ 1326 թվականին Գրեգորասն առաջարկեց օրացույցում որոշակի փոփոխություններ կատարել, կայսրը հրաժարվեցէ վախի պատճառով։ Մոտ երկու հարյուր տարի անց՝ Գրեգորի 13-րդի կողմից, իրականացրեց այդ փոփոխությունները։ 1328 թվականին, երբ Անդրոնիկոս II Ավագը տապալվեց իր իսկ թոռան՝ Անդոնիկոս 3-րդի կողմից, Գրեգորասը անցավ ազատ կյանքի։ Նրան դժվար համոզեցին մասնակցել բանավեճի հայտնի կալաբրիացի վանական Վարլամի հետ, որտեղ վերջինս պարտվեց։ Դա նպաստեց Գրեգորասի հեղինակության աճին[55][56][57][58]։
20 Գեորգի Համարտոլուս Գեորգի Համարտոլուս 9-րդ դար Բյուզանդական ժամանակագիր, վանական, հայտնի Բյուզանդիայում և Ռուսիայում։ Ներկայացնում է աշխարհի պատմությունը աշխարհի ստեղծումից մինչև 842 թվականը։ Ինքն իրեն տարեգրության վերնագրում անվանել է «Ամարտոլ» (հունարենով՝ «մեղավոր»)։ Ժամանակագրությունը ընդգրկում էր համաշխարհային պատմության ժամանակաշրջանը՝ աշխարհի ստեղծումից մինչև 842/43 թվականը։ Այն բաղկացած է համառոտ ներածությունից և չորս գրքից։ Առաջին գիրքը նկարագրում է մարդկության պատմությունը ջրհեղեղից առաջ, այնուհետև ամենահին պետությունները՝ Բաբելոնը, Ասորեստանը, Պարսկաստանը, Եգիպտոսը, Հին Հռոմը (մինչև Ալեքսանդր Մեծի տիրապետությունը)։ Երկրորդ գիրքը ներառում է աստվածաշնչյան պատմություն՝ Ադամից մինչև Անտիոքոս; երրորդը` Հռոմեական և Բյուզանդիայի կայսրությունների պատմությունները մինչև 30-ական թվականները։ Չորրորդ գիրքը նվիրված է Բյուզանդիայի պատմության քրիստոնեական շրջանին մինչև 842-843 թվականները և ավարտվում է Կոստանդնուպոլսի տեղական խորհրդի հիշատակմամբ, որը վերականգնել է Ուղղափառությունը և սրբապատկերների հարգանքը։ Տարեգրությունը 11-րդ դարում թարգմանվել է սլավոներեն[59][60][61]։
21 Հեսիկիուս Միլետուսցի Ծնվել է 505 թվականին, մահվան տարեթիվը անհայտ։ Բյուզանդացի պատմաբան և բառարանագրագետ, կենսագիր, որը բնակվում էր Կոստանդնուպոլսում 6-րդ դարի սկզբին՝ Անաստասիոս Ա-ի (491-518 թվականներ), Հուստինոս Ա-ի (518-527 թվականներ) և Հուստինիանոս Ա-ի (527-565 թվականներ) կայսրերի կառավարման ժամանակաշրջանում[62][63]։
22 Հիպպոտիլուս Տեբեսցի 7-8 դարեր Հիպպոլիտուսի ծննդյան վայրի և ժամի մասին տեղեկությունները չեն պահպանվել։ Նրա մականունը Թեբս է եղել, հավանաբար ցույց է տալիս, որ Հիպպոլիտուսը ծնվել է ներկայիս Հունաստանի Բեոտիայի մարզի Թեբս քաղաքում։ Նա գրել է Տարեգրություն աշխատություն (հունարեն ՝ Χρονικὸν σύγγραμμα), որը պահպանվել է ոչ ամբողջությամբ՝ բեկորներով։ Պահպանվել են տարեգրության բեկորներով քառասունից ավելի ձեռագիր, դրանցից ամենահինը թվագրվում է 9-րդ դարով։ Աշխատությունը նկարագրել է համաշխարհային պատմության իրադարձությունները մինչև 7-րդ դար։ Մնացած հատվածները մեծ մասամբ նկարագրում են Սուրբ ընտանիքի և Հիսուս Քրիստոսի հարազատների կյանքի՝ Մարիամ Աստվածածնի, Սուրբ Հովսեփի, Հովհաննես Մկրտիչի, Հովհաննես առաքյալի մասին։ Ժամանակագրությունը ներառում է Նոր Կտակարանի մեջ իրադարձությունների ժամանակագրական աղյուսակներն և հերոսների ծագումնաբանական ցուցակներն։ Օրինակ՝ Մարիամ Աստվածածնի մահը տարեգրության մեջ նշվում է 59 տարեկան։ Տարեգրքում նշվում է նաև Նիկենյան խորհուրդը։ Հիպպոլիտոսի տարեգրությունը երկու անգամ մեջբերվում է Հակիրճ պատմական նոտաներով (հունարեն պարδιάνοι σύντομοι χρονικεί) «Գրողներ Կոստանդնուպոլսի ծագման մասին» գրքում (8-րդ դար). Ես մեծ եմ նրա որդուց ՝ Կրիսպուսից։ Էպիֆանիոս վանականը, որը XI-XII դարերում գրել է «Կույսի կյանքը», նշում է Հիպպոլիտոսի տարեգրությունում՝ որպես այս գործի համար իր աղբյուրներից մեկը։ «Եկեղեցու պատմություն» աշխատությունում Նիկիպոր Կալիստուս Քսանտոփուլոսը մեջբերում է մի հատված տարեգրությունից, բայց սխալմամբ հեղինակը անվանում է «Հին Հռոմի Եպիսկոպոս»՝ Հռոմի Հիպպոլիտուս[64][65][66]։
23 Հովհաննես Անտիոք 7-րդ դար Բյուզանդացի պատմաբան, բեկորային տարեգրության հեղինակ։ Վանական էր, Բյուզանդական կայսր Հերակլիոս Ա-ի օրոք (610-641 թվականներ)։ Նա գրել է պատմական տարեգրություն սկսախ Ադամից մինչև 610 թվականին Փոկաս կայսեր մահը՝ հիմնվելով Սեքստոս Հուլիոս Ափրիկանոսի, Եվսեբիոս Կեսարացու, Ամմիանուս Մարցելինուսի, Պրիսկուս Պանիացի, Հովհաննես Մալալասի աշխատությունների վրա։ Վերջիններիս հետ նրան շատ էին խառնում[67][68][69][70]։
24 Հովհան Եփեսացի 507-588 թվականներ Ասորի մատենագիր։ Հովհան Եփեսացին 6-րդ դարի ամենակարևոր դեմքերից է։ Ծնվել է Բեյթ-Ագգելայի Ագգել (Ingilena) ամրոցից (այսինքն հայկական Անգեղտուն գավառի Անգղ ամրոցից) ոչ հեռու գտնվող Կալեշ գյուղում։ Նա իր եռանդուն գործունեությամբ վայելել է Բյուզանդիայի Հուստինիանոս Ա կայսեր անմիջական մտերմությունը և իր ազդեցությունն է ունեցել պետական գործերում։ Բայց երբեմն էլ հալածվել է, տառապել բանտերի նկուղներում, ապրել չարչարանքի ու տանջանքի դառն պահեր։ Նրա «Եկեղեցական պատմություն» աշխատության (ընդգրկել է մ.թ.ա. I դարի-մ.թ. 585-ի դեպքերը) 3-րդ գրքում արժեքավոր տեղեկություններ է հաղորդում հայ-պարսկական հարաբերությունների, 571-ի հայոց ապստամբության մասին ևն։ «Վարք արևելյան երանելի սրբոց» երկում տեղեկություններ կան հայ եկեղեցական գործիչների մասին։ 533 թվականին Հովհան Եփեսացին Կոստանդնուպոլսից գնում է Եգիպտոս, որ այն ժամանակ Տիմոթեոս Դ պատրիարքի շնորհիվ դարձել էր հակաքաղքեդոնական գործիչների լավագույն ապաստաններից մեկը։ Հովհան Եփեսացու Եգիպտոս կատարած այս ճանապարհորդությունն արդյունավետ եղավ նրանով, որ նա հնարավորություն ունեցավ լինելու այնտեղ գտնվող հայտնի գրադարաններում և ուսումնասիրել եկեղեցական նշանավոր հայրերի աշխատությունները։ Հակաքաղքեդոնականների այս հալածանքների սկզբնական շրջանում Հովհան Եփեսացուն չէին անհանգստացնում, բայց օղակը գնալով նեղանում էր, և որոշ ժամանակ անց ձերբակալվեց նաև այս խոշոր գործիչը։ Նրան նետեցին պատրիարքարանի խցերից մեկը։ Ճակատագրի խաղի բերմամբ, մեծ «ինկվիզիտորն» ինքն էր այս անգամ ճաշակում այն դառնությունները, որոնք տարիներ առաջ ինքը հրամցնում էր նրանց, ում ճակատին կպցրել էր «հեթանոս» պիտակը։ Հովհանը բանտում ենթարկվում էր շատ խիստ պատիժների ու չարչարանքների։ Նա միայն այդ վիճակում կարող էր իրեն հաշիվ տալ, թե քանի-քանի անմեղ մարդիկ իր ձեռքով ենթարկվել էին այդ նույն զրկանքներին ու տանջնանքներին։ 12 ամիս և ինն օր մնալով պատրիարքարանի այս խցում, ի վերջո Հովհան Եփեսացուն աքսորում են մի կղզի և արգելում շփվել մարդկանց հետ։ 578 թվականին կայսր է դառնում Տիբերիոսը, որի կարգադրությամբ Հովհանին, խիստ հսկողության տակ, կրկին բերում են մայրաքաղաք։ Նա նպատակ ուներ հասարակության տարբեր շերտերի մոտ համակրանք վաստակել, և այս քայլով փորձում էր սիրաշահել հակաքաղքեդոնականներին, որոնք քիչ թիվ չէին կազմում։ Սակայն 581 թվականին իրադրությունը կրկին փոխվեց և կայսրության ողջ տարածքում վերսկսվեցին հակաքաղքեդոնականների հալածանքները։ Հովհան Եփեսացուն կրկին ձերբակալեցին և նա դրանից հետո դարձյալ տարիներ շարունակ տանջվեց բանտախցում։ Սակայն անգամ այդ պայմաններում, ի պատիվ իրեն, նա չկորցրեց հոգու արիությունը և գրիչը ձեռքից վայր չդրեց՝ շարադրելով իր «Եկեղեցական պատմության» երրորդ մասը, որտեղ բավականին ուշագրավ և արժեքավոր տեղեկություններ կան պահպանված 6-րդ դարի Հայաստանում տեղի ունեցած դեպքերի մասին։ Իր այս աշխատությունում նա վերջինն անդրադառնում է 585 թվականին։ Դրանից հետո նա երկար չի ապրում և հաջորդ տարվա մեջ բանտում կնքում է իր մահկանացուն[71][72]։
25 Հովհաննես Էպիֆանիացի Հովհաննես Էպիֆանիացի 6-7-րդ դարեր Բյուզանդացի պատմաբան։ Հովհաննեսը ծնվել է սիրիական Էպիֆանիուս քաղաքում (այժմ՝ Համա)։ Նա քրիստոնյա էր և ծառայում էր որպես Անտիոքի եպիսկոպոս Գրիգորի 1-ինին։ Հովհաննեսը ականատես եղավ Պարսից արքա Խոսրով Բ Փարվեզի և Բյուզանդիայի կայսր Մորիկի պատերազմին։ Հավանաբար անձամբ այցելեց Պարսկաստան։ Հովհաննեսը գրել է պարսկա-բյուզանդական պատերազմների պատմությունը։ Այս աշխատանքը կորել է, բացառությամբ մի փոքր հատվածի։ Հայտնի է, որ նրա «Խոսրովի կրտսերի հպատակության պատմությունը Հռոմեական կայսր Մավրիկիոսին» գործածության մեջ օգտագործվել են Եվագրիուս Սքոլաստը և Թեոֆիլակտուս Սիմոկատտան։
26 Հովհան 6-րդ Կանտակուզցի Հովհան 6-րդ Կանտակուզցի Ծնվել է 1292 թվականի – 1383 թվականի հունիսի 15-ին Բյուզանդական կայսրության կայսրը 1347-1354 թվականներին։ Միակ բյուզանդական կայսրը, ով իրենից հետո թողեց մանրամասն ինքնակենսագրական տեղեկատվություն։ Տիրապետում էր թուրքերենին։ Արտաքին քաղաքականության մեջ, օսմանցիների և սերբերի դեմ պայքարում, ապավինում էր Էմիր Օրհանի էգեյան թուրքերին, որոնք իրենք էլ սկսեցին բնակություն հաստատել Թրակիայում։ Այնտեղ նրանք անողոք թալանեցին հույն գյուղացիներին՝ Կոստանդնուպոլիսին մոտենումը վերածելով «Սկյութական անապատի»։ Այդ մասին գրել էր կայսրը իր ինքնակենսագրականում։ Այդ իսկ պատճառով կայսրությունը շուտով կորցրեց Ադրիանապոլիսը։ Իր տարեգրություններում կայսր ամաճելով չի նշում այդ իրադարձության մասին[73][74][75][76]։
27 Հորդանեսի «Հռոմեացիները և գեթերը» աշխատության հրատարակության տիտղոսաթերթը՝ լույս տեսած Բեռլինում 1882 թվականին: Հորդանես 6-րդ դար Գոթական 6-րդ դարի պատմագիր։ Երբեմն սխալմամբ անվանում են Յորնանդ։ Որոշ ուսումնասիրողներ պնդում են, որ Հորդանեսը եղել է նոտար կամ ինչ-որ պաշտոնյա Փոքր Սկյութիայի տարածքում՝ ունենալով Բյուզանդիայի դաշնակցի կարգավիճակ։ Պատմաբանների մեկ այլ խումբ կարծում է, որ Հորդանեսը եղել է օստգոթական մի տոհմի քարտուղարը։ Կան նաև ենթադրություններ, որ նա հոգևոր միաբանության անդամ էր։ Կան տվյալներ, որ նա եղել է Կրոտոնեի եպիսկոպոսը։ Իսկ որոշ ուսումնասիրողներ էլ պնդում են, որ նա հայրական գծով ալան էր։ Հորդանեսի աշխատություններից մեկը՝ «Համառոտ ժամանակագրություն» (լատին․՝ De adbreviatione chronicorum, De origine actibusque Romanorum) նվիրված է ոմն Վիգիլիոսի, որը, հավանաբար, այդ ժամանակվա (537-555 թթ.) Հռոմի Պապն է։ Այս աշխատությունը համաշխարհային պատմության համառոտագրությունն է և հասցված է մինչև իր ժամանակակից Հուստինիանոս Ա կայսեր իշխանության տարիները։ Հետաքրքրություն է ներկայացնում «Գեթերի ծագման և գործերի մասին» (լատին․՝ De origine actibusque Getarum) երկը, որը կրճատ կերպով հայտնի է «Getica» վերնագրով։ Գեթերը թրակիական հնագույն ռազմաշունչ ցեղ էին, որոնք Հերոդոտոսի օրոք ապրում էին Բալկանների և Դանուբի միջև։ Այս ստեղծագործությունը գոթերի պատմությունն է՝ մինչև օստգոթերի անկումը Իտալիայում։ Այս աշխատությունը, ըստ մի շարք ուսումնասիրողների, արժեքավոր է նրանով, որ այն գրելիս Հորդանեսն օգտվել է մեզ չհասած աղբյուրներից, հատկապես 5-րդ դարում ապրած Պրիսկոս Պանիոնացու «Բյուզանդիայի պատմությունը և Աթիլլայի գործերը» և 6-րդ դարի հռոմեացի պատմագիր Կասսիոդորի «Գոթերի պատմություն» ստեղծագործություններից։ Ըստ որոշ ուսումնասիրողների՝ Հորդանեսի «Getica»-ն Կասսիոդորի աշխատության շարունակությունը կամ լրացումն է։ Ժամանակակից հետազոտողների ուշադրությունը գրավում է ոչ այնքան Հորդանեսի պատմագրական շարադրանքը, որքան գոթերի «հնագույն երգերի» հիշատակությունը, որոնց միջոցով պատմագիրը հիմնավորում է գոթերի հնագույն ժողովուրդ լինելը[77][78][79][80]։
28 Իեշու Ստիլիտ 5-6 դար Ենթադրվում է, որ հանդիսանում է Ժամանակագրություն աշխատության հեղինակ, որը գրվել է սիրիերեն և արժեքավոր աղբյուր է 5-րդ դարի վերջին և 6-րդ դարի սկզբներին Բյուզանդական կայսրության և Պարսկաստանի բախումների վերաբերյալ։ Ժամանակագրությունը հասել է մեր ժամանակներ մեկ ցանկով[81][82][83]։
29 Աննա Կոմնենե Ծնվել է 1083 թվականի դեկտեմբերի 1-ին, մահացել է 1153 թվականին Բյուզանդիայի կայսր Ալեքսիոս Ա Կոմնենոսի և Իրինա Դուկենեի ավագ դուստրը։ Գրել է «Ալեքսիադա» երկը, որտեղ պատմական տեղեկություններ է հաղորդում իր հոր իշխանության գալու հանգամանքների և գահակալության տարիների մասին։ Շնորհիվ այդ աշխատության ձեռք է բերել առաջին կին-պատմիչներից մեկի համբավը։ «Ալեքսիադա» երկը հարուստ տեղեկությունն է պարունակում նաև հայ ժողովրդի պատմության վերաբերյալ[84][85][86]։
30 Գեորգիոս Կեդրենոս 11-12-րդ դարեր Բյուզանդացի ժամանակագիր։ Գրել է «Համառոտություն պատմությանց» երկը՝ աշխարհի արարչագործությունից մինչև 1057 թվականը։ Աշխատության առաջին մասն ընդգրկում է հիմնականում Թեոփանեսի և Թեոփանեսի Շարունակողի երկերը, երկրորդը Հովհաննես Սկիլիցեսի նույնանուն աշխատության արտագրությունն է։ Օգտագործել է նաև այլ հեղինակների գործեր[87][88]։
31 Սիմեոն Մետաֆրաստես 900-987 թվականներ Բյուզանդացի վարքագիր։ Ստեղծագործել է 10-րդ դարի 2-րդ կեսին։ Եղել է պետական գանձապահ (լոգոթետ)։ Կոստանդին VII Ծիրանածին կայսեր կարգադրությամբ կազմել է «Վարք սրբոց» («Սինաքսար») մեծածավալ ժողովածուն, որը բովանդակում է 148 սրբի կենսագրություն։ «Սինաքսար»-ը պարունակում է նաև Գրիգոր Լուսավորիչ վարքը, որը, փաստորեն, Ագաթանգեղոսի «Պատմություն Հայոց»-ի հունարեն թարգմանության համառոտությունն է։ Սիմեոն Մետաֆրաստեսին են վերագրում նաև բարոյախոսական ասույթների երեք ժողովածու (քաղված Բարսեղ Կեսարացու, Հովհան Ոսկեբերանի և Մակարիոսի երկերից), իմացաբանական ճառեր, թղթեր, աղոթքներ և հոգևոր երգեր։ Բյուզանդացի նշանավոր փիլիսոփա Միխայիլ Փսելլոսը 11-րդ դարի կեսին գրել է ներբողյան Սիմեոն Մետաֆրաստեսին։ Հայոց կաթողիկոս Գրիգոր Բ Վկայասերը սրբերի կենսագրությունները կազմելիս օգտվել է հունարեն բազմաթիվ վկայաբանություններից, այդ թվում նաև Սիմեոն Մետաֆրաստեսի աշխատությունից[89][90][91][92]։
32 Սոզոմեն 400-450 թվականներ Վաղ քրիստոնեական շրջանի եկեղեցական պատմիչ, մասնագիտությամբ փաստաբան։ Հեղինակ է 9 գրքից բաղկացած «Եկեղեցական պատմության», որտեղ շարադրում է 312-425 թթ. ժամանակահատվածում ընկած հիմնականում եկեղեցական, բայց նաև քաղաքական իրադարձությունները։ Արժեքավոր տեղեկություններ է պարունակում Հայաստանում և Վիրքում քրիստոնեության հաստատման և տարածման վերաբերյալ (տես, ի մասնավորի, աշխատության II գրքի 8-րդ գլուխը)[93][94][95]։
33 Սոկրատ Սքոլաստիկոս 460–400 թվականներ Բյուզանդացի եկեղեցական պատմիչ՝ ծագումով հույն։ Հեղինակ է 7 գրքից բաղկացած «Եկեղեցական պատմության» («Historia Ecclesiastica»), որով Սոկրատը շարունակում է Եվսեբիոս Կեսարացու նույնանուն երկը՝ հասցնելով շարադրանքը 305 թվականից մինչև 439 թվականը։ Սոկրատի «Եկեղեցական պատմությունը» արժեքավոր աղբյուր է IV-V դդ. Արևելյան Հռոմեական կայսրության պատմության ուսումնասիրության համար։ Այն դեռևս վաղ միջնադարում՝ 696/7 թթ[96], թարգմանվել է հայերեն Փիլոն Տիրակացի վարդապետի կողմից՝ նախարար Ներսեհ Կամսարականի մեկենասությամբ[97]։ Ժամանակակից ուսումնասիրողների կարծիքով Սոկրատի աշխատության հայերեն թարգմանությունը եղել է Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» աղբյուրներից մեկը։ Այս հանգամանքը հիմք է տալիս որոշ ուսումնասիրողներին վիճարկել Մովսես Խորենցաու 5-րդ դարի պատմիչ լինելը։ Հայ ուսումնասիրողները, սակայն գտնում են, որ Պատմահայրը օգտվել է անմիջականորեն հունարեն բնագրից, և Սոկրատեսի հայ թարգմանությունը ինքը կրել է Խորենացու ազդեցությունը[98]։ Հայկական միջավայրում Սոկրատի երկին է կցվել «Սեղբեստրոսի վարք» աշխատությունը, որը թարգմանվել էր 678 թ.։ Դրա հետևանքով վարքի հեղինակ լինելը սխալմամբ վերագրվել է հույն պատմիչին։
34 Հովհաննես Սկիլիցես Հովհաննես Սկիլիցես 1040-1101 թվականներ բյուզանդական ժամանակագիր։ Գրել է «Համառոտություն պատմությանց» աշխատությունը (շարադրված են 811-1057 թթ-ի իրադարձությունները), որտեղ արժեքավոր տեղեկություններ է հաղորդում նաև հայ-բյուզանդական հարաբերությունների, Բյուզանդիայում հայերի դերի, բյուզանդական հայազգի կայսրերի (Նիկեփորոս II Փոկաս, Հովհաննես I Չմշկիկ, Բարսեղ Բ ևն), Հայկական հարստության, Հայաստանում կայսրության նվաճողական քաղաքականության, Արծրունիների և Բագրատունիների թագավորությունների անկման, բյուզանդական տիրապետության հաստատման, սելջուկյան թուրքերի նվաճումների վերաբերյալ։ Հովհաննես Ակիլիցեսի պատմական երկը ներկայացնում է Թեոփանես Խոստովանողի հայտնի ժամանակագրության շարունակությունը, սկսվում է այն տեղից, որտեղ Թեոփանեսն ավարտել է իր գործը (811 թվական) և հասցվում է մինչև 1057 թվականը՝ մինչև Իսահակ I Կոմնենոսի՝ բյուզանդական գահին տիրանալը։ Սկիլիցեսի գործը շարունակվել և հասցվել է մինչև Նիկեփոր III Բոտանիատես կայսեր թագավորության վերջը (1081 թվական)[99][100][101]։
35 Զաքարիա Միտիլենացի Զաքարիա Միտիլենացի 465-536 թվականներ բյուզանդական եկեղեցական գործիչ, Միտիլեն քաղաքի եպիսկոպոս, պատմիչ և գրող։ Եղել է իր ժամանակի զարգացած և բեղմնավոր գրիչ ունեցող անձնավորություններից մեկը։ Նրա աշխատություններից մեզ հայտնի են «Բանախոսությունը», մանիքեական ուսմունքի դեմ գրված «Հակաճառությունը»։ Նրա ամենաարժեքավոր գործը պատմագիտական բնույթի «Ժամանակագրություն» երկն է, որտեղ հեղինակը շարադրում է 451-91 թթ. միջև ընկած պատմական անցքերը։ Զաքարիա Միտիլենացու բոլոր աշխատությունների հունարեն բնագրերը մեզ չեն հասել, երկերը պահպանվել են ասորերեն թարգմանությամբ[102][103][104][105]։
36 Պրոկոպիոս Կեսարացի 500-565 թվականներ 6-րդ դարի բյուզանդական պատմիչ, գրել է Հուստինիանոս I կայսեր կառավարման պատմությունը։ Եղել է հույն նշանավոր զորավար Բելիսարիոսի քարտուղարը և նրա հետ անմիջականորեն մասնակցելով պարսիկների, վադալների, օստգոթերի դեմ մղած կայսրության պատերազմներին, 551 թվականին շարադրել է «Պատերազմների մասին» աշխատությունը (8 գիրք)։ Խիստ կարևոր տեղեկություններ է հաղորդում մինչ-հուստինիանոսյան ժամանակաշրջանի հայ-բյուզանդական հարաբերությունների, Հուստինիանոս կայսեր մղած պատերազմներին հայերի մասնակցության, հայ անվանի զորավարների, բյուզանդական տիրապետության դեմ հայերի ապստամբությունների մասին։ Իր «Կառուցումների մասին» գրքում մանրամասն նկարագրել է կայսեր շինարարական լայն աշխատանքները, այդ կապակցությամբ արժեքավոր տեղեկություններ է հաղորդում Բյուզանդական Հայաստանի քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական վիճակի, քաղաքների, բերդերի և եկեղեցիների կառուցումների մասին։ Պրոկոպիոսն օգտվել է բանավոր և գրավոր բազմաթիվ աղբյուրներից, այդ թվում մեզ անհայտ հեղինակի «Հայոց պատմություն»-ից, բայց իր նկարագրած պատմական դեպքերի ժամանակակիցն է, ականատեսն ու մասնակիցն է։ Նա աղբյուրները քննադատաբար օգտագործող, շարադրվող իրադարձությունները վերլուծող և իր սեփական կարծիքը հայտնող հեղինակ է[106][107][108][109]։
37 Պրիսկուս Պանիացի Պրիսկուս Պանիացի 410-475 թվականներ Դիվանագետ, պատմաբան, 5-րդ դարի գրող։ Պատմաբանի կյանքի մասին հասել են սակավ տեղեկություններ։ Պրիսկուսի կյանքի և գործունեության հիմնական փուլերը կարելի է վերստեղծել իր գործերի հիման վրա։ Պատմաբանի գործունեության վերաբերյալ որոշ փաստեր տրամադրում է Սուդա հանրագիտարանը։ Հեղինակի կենսագրության վերաբերյալ աննշան տեղեկություններ կարելի է քաղել վաղ միջնադարյան պատմիչներից, որոնք օգտագործել են դրվագներ Պրիսկուսի ստեղծագործություններից։ Պրիսկուսը ծնվել է Պանիոմ (հուն․՝ Πάνιον, լատին․՝ Panium) քաղաքում, որի անունից՝ այն ժամանակների սովորության համաձայն ստացել է Պանիացի մականունը։ Հետազոտողները ենթադրում են, որ Պանիոնը գտնվել է Ֆրակիայում, քանի որ բյուզանդական պատմիչներ Հովհաննես Մալալասը և Ֆեոֆանը Պրիսկուսին անվանում են ֆրակիացի։ Ամենայն հավանականությամբ Պանիոնը փոքր քաղաք է, որը տեղակայված է Մարմարա ծովի հյուսիսային ափին՝ Պերինթոս քաղաքի մոտակայքում։ Պրիսկուսը սերում էր հարուստ ընտանիքից, որը նրան տվել է հարուստ փիլիսոփայական և հռետորական կրթություն։ Նրա խորը գիտելիքների ապացույց են հանդիսանում նրա գրած ստեղծագործությունները, որոնց ոճը և բովանդակությունը նշում են, որ նրանք պատկանում են նրբագեղ և խելացի հեղինակի գրչին։ Զարմանալի չէ որ Սուդայում նշված են նրա հռետորի և սոփեստի պատվավոր կոչումները[110][111][112][113]։
38 Միխայիլ Պանարետոս 1320-1390 թվականներ Տրապիզոի կայսրության պաշտոնյա և հույն պատմաբան։ Նրա եզակի վերապրած գործը Ալեքսիս I Կոմնենոսի և նրա իրավահաջորդների Տրապիզոնի կայսրության տարեգրությունն է։ Այս տարեգրությունը ոչ միայն տեղեկություններ է տրամադրում միջնադարյան կայսրության ժամանակագրական շրջանի մասին, այլ նաև պարունակում է բավականին արժեքավոր նյութեր Օսմանյան Թուրքիայի վաղ շրջանի պատմության մասին՝ ըստ բյուզանդական աղբյուրների։ Այդ պատմությունը գրեթե անհայտ էր մինչև Ջակոբ Ֆիլիպ Ֆոլլմերայերը հայտնաբերեց այն 19-րդ դարում՝ Վենետիկի Բիբլիոտկա Մարկիանայի ձեռագրերում։ «Այս խայտառակ, բայց ճշմարտացի ժամանակագրության շնորհիվ», - գրում է ռուս բյուզանդագետ Ալեքսանդր Ալեքսանդրովիչ Վասիլևը, - «ինչ-որ չափով հնարավոր է դարձել վերականգնել Տրապիզոնի պատմության մեջ կարևորագույն իրադարձությունների ժամանակագրական հաջորդականությունը։ Այս ժամանակագրությունը ընդգրկում է 1204-1426 թվականները և ներկայացնում է նախկինում անհայտ կայսրերի մի քանի անուններ»[114][115][116]։
39 Մենանդր Պրոտեկտոր 6-րդ դար Բյուզանդացի դիվանագետ և պատմիչ, իր աշխատությունում, որից միայն հատվածներ են մեզ հասել, շարադրել է 558-582 թվականների Բյուզանդական կայսրության պատմության անցքերը։ Հայ ժողովրդի պատմության ուսումնասիրության համար արժեքավոր են նրա տեղեկությունները Մարզպանական Հայաստանում 572 թվականին Սասանյան Իրանի դեմ բռնկված ապստամբության վերաբերյալ, որի մասին հայկական աղբյուրներում ոչինչ չի ավանդվում, Բյուզանդիայի և Պարսկաստանի միջև եղած քաղաքական հարաբերությունների, պարսկա-բյուզանդական պատերազմի ժամանակ հայերի և Հայաստանի դրության մասին[117][118][119][120]։
40 Լիբերատ Կարթագենացի 6-րդ դար Կարթագենցի լատին եկեղեցական գործիչ, պատմաբան, և գրող։ Եղել է Կարթագենյան եկեղեցու սարկավագ։ 535 թվականին ուղարկվել է Հռոմի Ագապետոս I պապի մոտ, որպես աֆրիկյան 217 եպիսկոպոսների ժողովի դեսպան։ Երեք գլուխների վեճի ժամանակ եղել է Հուստինիանոս Ա կայսեր վճռական հակառակորդը։ 550 թվականին ուղեկցել է եպիսկոպոս Ռեպարատուս Կարթագենացուն՝ Կոստանդնուպոլիս ուղևորվելու ժամանակ, կայսեր կողմից հրավիրված ժողովին մասնակցելու համար։ Աֆրիկյան մեծաթիվ հոգևոր ծառայողների պես, դատապարտել է Վիգիլիոս պապին, ով ճանաչել էր Հինգերորդ Տիեզերական ժողովի որոշումները։ 555-556 թվականների ընթացքում գրել է «Բրևիարի նեստորականների և եվտիքականների» (Breviarium causae Nestorianorum et Eutychianorum) երկը, որը իրենից ներկայացնում էր Նեստորի ժամանակներից մինչև Հինգերորդ ժողով եղած հերետիկոսների պատմությունը, որոնց դեմ էլ ուղղված է նրա գործը։ 5-րդ դարի իրադարձությունները նկարագրելիս հեղինակը հենվում է Սոկրատեսի, Սոզոմենի և Թեոդորետոս Կյուրացու աշխատանքների վրա, իսկ իր ժամանակների գործերը նկարագրում է, որպես ականատես, որը նրա աշխատանքը դարձնում է եկեղեցական պատմության կարևոր աղբյուր[121][122]։
41 Զոսիմոս 460–520 թվականներ 5-րդ դարի երկրորդ կեսի բյուզանդացի պատմիչ։ Պետական ծառայությունից թոշակի անցնելուց հետո գրել է 6 գրքից բաղկացած «Նոր պատմություն» (Ἱστορία νὲα) աշխատությունը, որտեղ շարադրել է Հռոմեասկան կայսրության պատմությունը Օկտավիանոս Օգոստոս կայսրից մինչև 410 թվական գոթերի առաջնորդ Ալարիկի կողմից Հռոմի գրավումը։ Երկասիրությունը հասել է մեզ գրեթե ամբողջությամբ, այն արժեքավոր աղբյուր է հատկապես 4-5-րդ դարերի պատմական անցքերի ուսումնասիրության համար[123][124][125][126]։
42 Յահյա Անտոքացի 980-1066 թվականներ Քրիստոնյա արաբ պատմիչ և բժիշկ։ Ապրել է Անտիոքում։ Գրել է պատմական երկ, որը Եգիպտոսի մելքիտ (քաղկեդոնական) պատրիարք Եվտիքիոսի «Տիեզերական պատմության» շարունակությունն է։ Կարևոր սկզբնաղբյուր է Ֆաթիմյանների ժամանակաշրջանի պատմության ուսումնասիրութւան համար։ Արժեքավոր տեղեկություններ է հաղորդում Հայաստանի 10-11-րդ դարերի պատմության վերաբերյալ[127]։
43 Թուկիդիդես Թուկիդիդես 395-458 թվականներ Հույն աստվածաբան, եկեղեցական հեղինակ, պատմիչ։ Անտիոքի աստվածաբանական դպրոցի երևելի ներկայացուցիչ։ Ասորիքի Կյուրոս քաղաքի եպիսկոպոս։ Նրա հեղինակած մի շարք երկեր դատապարտվել են 553 թվական Կոստանդնուպոլսի եկեղեցական ժողովի ժամանակ որպես հերետիկոսական, սակայն ինքն անձամբ դեռևս Քաղկեդոնի ժողովի կողմից արդարացվել է այն բանից հետո, երբ հրաժարվել է Նեստորի հայացքները պաշտպանելուց։ Մեզ հասած նրա աշխատություններից առավել հայտնի է «Եկեղեցական պատմությունը», որտեղ հեղինակը շարադրում է 310–ական թվականներից առ 429 թվական ընկած ժամանակաշրջանի եկեղեցական խնդիրներին վերաբերող պատմական անցքերը։ Երկը շարադրելիս օգտվել է Սոկրատ Սքոլաստիկոսի և Սոզոմենի համանուն աշխատություններից[128][129][130]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Suda s.lem. Agathias (Alpha, 112: Ἀγαθίας)
  2. ↑ History of Phoenicia, fulltextarchive.com. Retrieved November 17, 2007.
  3. ↑ A. Alexakis, "Two verses of Ovid liberally translated by Agathias of Myrina (Metamorphoses 8.877-878 and Historiae 2.3.7)", in Byzantinische Zeitschrift 101.2 (2008), pp. 609–616.
  4. ↑ A. Cameron, 'Agathias on the Sasanians', in Dumbarton Oaks Papers, 23 (1969) pp 67–183.
  5. ↑ A. Cameron, Agathias (Oxford: Clarendon Press, 1970). 0-19-814352-4.
  6. ↑ A. Kaldellis, 'Things are not what they are: Agathias Mythistoricus and the last laugh of Classical', in Classical Quarterly, 53 (2003) pp 295–300.
  7. ↑ Kohen, E. "History of the Byzantine Jews: A Microcosmos in the Thousand Year Empire", p. 91, 2007
  8. ↑ see Revue Études Juives, xxxii. 147.
  9. ↑ compare Neubauer's ed., pp. 111-113, 132, 133
  10. ↑ Steven Runciman, The Last Byzantine Renaissance (Cambridge: University Press, 1970), p. 54
  11. ↑ Dimitri Korobeinikov, Byzantium and the Turks in the Thirteenth Century, Oxford University Press, 2014, 1970, p. 14.
  12. ↑ A. Heisenberg (ed). Georgii Akropolitae Opera. Vol. 1-2 (Leipzig, 1903); reprinted with corrections by P. Wirth (Stuttgart, 1978).
  13. ↑ Ruth Macrides (intr. and comm.), George Akropolites. The History (Oxford, Oxford University Press, 2007) (Oxford Studies in Byzantium).
  14. ↑ Eugenia Russell, St Demetrius of Thessalonica; Cult and Devotion in the Middle Ages, Peter Lang, Oxford, 2010, pp. 133–45. 978-3-0343-0181-7
  15. ↑ English ed. in Melville-Jones, John R. Venice and Thessalonica 1423-1430: The Greek Accounts. Archivio del Litorale Adriatico, 8. Padova: Unipress, 2006. 88-8098-228-1.
  16. ↑ William Adler. Time immemorial: archaic history and its sources in Christian chronography from Julius Africanus to George Syncellus. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 1989.
  17. ↑ William Adler, Paul Tuffin, translators. The chronography of George Synkellos: a Byzantine chronicle of universal history from the creation. Oxford: Oxford University Press, 2002. Synkellos copied large blocks of text written by Annianus.
  18. ↑ Michael Attaleiates, The History, trans. Anthony Kaldellis & Dimitris Krallis, (Cambridge/Mass.: Harvard University Press, 2012).
  19. ↑ The History was originally edited by I. Bekker, in the "Corpus Script. Byz." (Bonn, 1853). A new Greek edition and Spanish translation was published by I. Pérez Martín, Miguel Ataliates, Historia, (Nueva Roma 15) Madrid 2002.
  20. ↑ Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology By William George Smith Google Book
  21. ↑ Migne, Patrologia Graeca, cxxvii.
  22. ↑ Editio princeps published by Petrus Possinus in 1661.
  23. ↑ A. Meineke (with du Cange's commentary), Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn, 1836. (available online)
  24. ↑ Harris, Jonathan (2010), ‘When did Laskaris Kananos travel in the Baltic lands?’, Byzantion 80, pp. 173–87 View online
  25. ↑ Smith, William (1870) Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology View online.
  26. ↑ Vasiliev, A.A. (1952). History of the Byzantine Empire, 324-1453. Madison: University of Wisconsin Press. p. 350 View online.
  27. ↑ Jonathan Harris, "Laonikos Chalkokondyles and the rise of the Ottoman Empire", Byzantine and Modern Greek Studies 27 (2003), 153-70.
  28. ↑ Nikolaos Nikoloudis, "Laonikos Chalkokondyles on the Council of Florence", Ekklesiastikos Pharos 3 (1992) 132-4.
  29. ↑ Speros Vryonis, "Laonikos Chalkokondyles and the Ottoman budget", International Journal of Middle East Studies, 7 (1976), 423-32, and reprinted in Vryonis, Studies on Byzantium, Seljuks and Ottomans, No. XII.
  30. ↑ Aslıhan Akışık, "Self and Other in the Renaissance: Laonikos Chalkokondyles and Late Byzantine Intellectuals" [1], Ph.D. dissertation, 2013.
  31. ↑ Nicetae Choniatae Historia, ed. Jan Louis van Dieten, Berlin (CFHB #11), 1975 (3110045281).
  32. ↑ Nicetae Choniatae Historia, ed. Immanuel Bekker, Bonn (CSHB), 1835, with Wolf's translation at the bottom of the page. (at the Internet Archive)
  33. ↑ Nicetæ Choniatæ Historia, ed. J.P. Migne (Patrologia Graeca vol. 140) reproduces Wolf's text (in more modern type) and translation (in standardized spelling). (PDF)
  34. ↑ Diether R. Reinsch and Photini Kolovou (ed. and transl.), Κριτοβούλου του Ιμβρίου Ιστορία. Athens: Kanaki, 2005.
  35. ↑ Charles T. Rigg (ed. and transl.), History of Mehmed the Conqueror. Princeton: Princeton UP, 1954.
  36. ↑ Holmes, Catherine (2005). Basil II and the Governance of Empire (976–1025). New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-927968-3.
  37. ↑ Kazhdan, Alexander (1991). "Daphnopates, Theodore". In Kazhdan, Alexander (ed.). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York and Oxford: Oxford University Press. p. 588. ISBN 978-0-19-504652-6.
  38. ↑ Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Zielke, Beate; Pratsch, Thomas, eds. (2013). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt (in German).
  39. ↑ Wortley, John, ed. (2010). John Skylitzes: A Synopsis of Byzantine History, 811-1057. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-76705-7.
  40. ↑ The History of Leo the Deacon: Byzantine military expansion in the tenth century. Introd., transl., and annotations by Alice-Mary Talbot and Denis F. Sullivan (Washington/DC 2005).
  41. ↑ Kazhdan, Alexander, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
  42. ↑ Magoulias, Harry, ed. (1975). Decline and Fall of Byzantium to the Ottoman Turks, by Doukas. An Annotated Translation of "Historia Turco-Byzantina" by Harry J. Magoulias, Wayne State University. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 978-0-8143-1540-8.
  43. ↑ Polemis, Demetrios I. (1968). The Doukai: A Contribution to Byzantine Prosopography. London: The Athlone Press.
  44. ↑ Philostratus, Lives of the Sophists. Eunapius, Lives of the Philosophers and Sophists. Translated by Wilmer C. Wright. 1921. Loeb Classical Library. 978-0-674-99149-1
  45. ↑ V. Cousin, Fragments philosophiques (1865), translation: W. C. Wright in the Loeb Classical Library edition of Philostratus's Lives of the Sophists (1921).
  46. ↑ History fragments in C. W. Müller, Fragmenta Hist. Graecorum, iv.
  47. ↑ Angold, Michael (1995). Church and society in Byzantium under the Comneni, 1081–1261. Cambridge University Press. էջեր 179–196. ISBN 0-521-26432-4.
    • Eustathius. Eustathii archiepiscopi Thessalonicensis commentarii ad Homeri Iliadem pertinentes, vols. 1-4 (ed. Marchinus van der Valk). Leyden: Brill, 1:1971; 2:1976; 3:1979; 4:1987.
  48. ↑ Kazhdan, Alexander, ed. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. էջ 754. ISBN 978-0-19-504652-6.
  49. ↑ Magdalino, Paul (2002), The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180, Cambridge University Press, ISBN 0-521-52653-1
  50. ↑ A. Lesmüller-Werner, and H. Thurn, Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Vol. XIV, Series Berolinensis. Berlin: De Gruyter, 1973. ISSN 0589-8048.
  51. ↑ Genesios, Joseph, A. Kaldellis. (trans.) On the reigns of the emperors. Byzantina Australiensia, 11. Canberra: Australian Association for Byzantine Studies, 1998. 0-9593626-9-X.
  52. ↑ J.-P. Migne, Michael Glyca opera omnia, Paris, 1866 (in Latin)
  53. ↑ Michael Glycas, Annales, I. Bekker (ed.), Bonn, 1836 (in Latin)
  54. ↑ Michael Glykas, Εἰς τὰς ἀπορίας τῆς Θείας Γραφῆς κεφάλαια, S. Eustratiadis (ed.), vol. I, Athens, 1906 ; vol. II, Alexandria, 1912. (in Greek)
  55. ↑ Donald M. Nicol, The Last Centuries of Byzantium, 1261-1453, second edition (Cambridge: University Press, 1993), pp. 232f
  56. ↑ Nicol, Last Centuries, p. 234
  57. ↑ Niceforo Gregora, Explicatio in librum Synesii de insomniis, a cura di P. Pietrosanti, Collana Pynakes, Levante, 1999
  58. ↑ J. Mogenet, A. Tihon, R. Royez, A. Berg, Nicéphore Grégoras - Calcul de l’éclipse de soleil du 16 Juillet 1330, Corpus des astronomes byzantins, I, Gleben, 1983
  59. ↑ Migne, Jacques Paul. Patrologia Graeca 110. Reprint of the previous edition, with a Latin translation.
  60. ↑ Muralt, E. de (ed). Georgii monachi, dicti Hamartoli, Chronicon ab orbe condito ad annum p. chr. 842 et a diversis scriptoribus usq. ad ann. 1143 continuatum. St. Petersburg, 1859. The first edition of the whole work. It does not represent the original text, but one of the many modified versions (from a Moscow twelfth-century manuscript), and is in many ways deficient and misleading (see Krumbacher's criticism in Byz. Litt., p. 357).
  61. ↑ Combefis, François (ed.). "Bioi ton neon Basileon (βίοι τῶν νέων βασιλέων)." In Maxima bibliotheca (Scriptores post Theophanem) Paris, 1685; reprinted, Venice, 1729. The last part of Book IV of the chronicle and the continuation (813–948).
  62. ↑ Anthony Kaldellis, "The Works and Days of Hesychios the Illoustrios of Miletos", in: Greek, Roman, and Byzantine Studies 45 (2005), pp. 381–403.
  63. ↑ Vasiliev, Alexander Alexandrovich, Justin the First. An introduction to the Epoch of Justinian the Great, Harvard University Press, 1950.
  64. ↑ Rainer Riesner (1998). Paul's early period: chronology, mission strategy, theology. Wm. Eerdmans Publishing. p. 120. ISBN 0-8028-4166-X. Retrieved August 20, 2011.
  65. ↑ Antiquitas Ecclesiæ dissertationibus, monimentis ac notis illustrata, Rome, 1692, 510-513.
  66. ↑ Franz Diekamp, Hippolytos von Theben. Texte und Untersuchungen, Münster, Aschendorff, 1898.
  67. ↑ Fortescue, A. (1910). "John of Antioch". In The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. Retrieved May 23, 2009 from New Advent.
  68. ↑ Сиротенко, Василий Трофимович. Письменные свидетельства о булгарах IV—VII вв. в свете современных им исторических событий // Славяно-Балканские исследования: историография и источниковедение / Институт славяноведения и балканистики Академии наук СССР. — М.: Изд. «Наука», 1972. — С. 195—218.
  69. ↑ Fragmenta Historicorum Graecorum / ed. C. Müller. — Paris, 1883. — Vol. IV. — P. 535—622.
  70. ↑ Fragmenta Historicorum Graecorum / ed. C. Müller. — Paris, 1883. — Vol. V. — P. 27—8.
  71. ↑ Jan Jacob van Ginkel, John of Ephesus. A Monophysite Historian in Sixth-century Byzantium. Groningen, 1995.
  72. ↑ Susan Ashbrook-Harvey, Asceticism and Society in Crisis: John of Ephesus and the "Lives of the Eastern Saints". Berkeley, 1990.
  73. ↑ Johanni Cantacuzeni Historiarum libri IV. V. 1—3. Bonnae, 1828—1832.
  74. ↑ История Византии. Т. 3. М., 1967. Гл. 9.
  75. ↑ Иоанн Кантакузин, Беседа с папским легатом. Диалог с иудеем. СПб., 1997.
  76. ↑ Donald M. Nicol. The Reluctant Emperor: A Biography of John Cantacuzene, Byzantine Emperor and Monk, c. 1295—1383. Cambridge, 2002.
  77. ↑ Mierow, Charles Christopher, The Gothic History of Jordanes: In English with an Introduction and a Commentary, 1915. Reprinted 2006. Evolution Publishing, ISBN 978-1-889758-77-0.
  78. ↑ Carlo Troya (1842). Storia d'Italia del medio-evo (in Italian). Tip. del Tasso stamp. reale. pp. 1331–. Retrieved 5 April 2013.
  79. ↑ Kulikowski, Michael, Rome’s Gothic Wars, p. 130.
  80. ↑ Arne Søby Christensen, Cassiodorus, Jordanes, and the History of the Goths. Studies in a Migration Myth, 2002, ISBN 978-87-7289-710-3
  81. ↑ Witold Witakowski Chronicle: known also as the Chronicle of Zuqnin, Liverpool University Press, 1996, p. xxi
  82. ↑ J. W. Watt, “Greek historiography and the Chronicle of Joshua the Stylite”, in After Bardaisan: studies on continuity and change in Syriac Christianity in honour of Professor Han J.W. Drijvers, G. J. Reinink and Klugkist, A. C., Eds. Leuven: Uitgeverij Peeters en dép.oosterse Studies, 1999, pp. 317-327.
  83. ↑ John W. Watt, "Greek historiography and the 'Chronicle of Joshua the Stylite'," in Idem, Rhetoric and Philosophy from Greek into Syriac (Aldershot, Ashgate Variorum, 2010) (Variorum Collected Studies, CS960)
  84. ↑ Friedrich Wilhelm Bautz: Anna Komnena. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 1, Bautz, Hamm 1975. 2., unveränderte Auflage Hamm 1990, ISBN 3-88309-013-1, Sp. 176.
  85. ↑ Κωνσταντίνος Βαρζός: Η Γενεαλογία των Κομνηνών (= Βυζαντινά Κείμενα και Μελέται. T. 20α, ISSN 420491-8). Τόμος A'. Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών – ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 1984, S. 176–197 Nr. 32, Digitalisat (PDF; 264 MB) Արխիվացված 2014-02-03 Wayback Machine.
  86. ↑ Peter Frankopan: Perception and projection of prejudice. Anna Comnena, the Alexiad and the First Crusade. In: Susan B. Edgington, Sarah Lambert (Hrsg.)։ Gendering the crusades. University of Wales Press, Cardiff 2001, ISBN 0-7083-1698-0, S. 45–59, (Columbia University Press, New York NY 2002, ISBN 0-231-12598-4).
  87. ↑ Chiriac 2013, pp. 161–162 text + p. 167 images
  88. ↑ Stepanova 2003, p. 127 text + image
  89. ↑ Leo Allatius, De Symeonum scriptis diatriba (Paris, 1664)
  90. ↑ Ferdinand Hirsch, Byzantinische Studien, pp. 303–355 (Leipzig, 1876)
  91. ↑ Albert Ehrhard, Die Legendensammlung des Symeon Metaphrastes (Rome, 1897)
  92. ↑ Christian Høgel: Symeon Metaphrastes. Rewriting and Canonization (Copenhagen 2002)
  93. ↑ Sozomenus, Historia Ecclesiastica, Bk.1, Chap. 15
  94. ↑ Sozomen, Hermias (2018). The Ecclesiastical History of Sozomen. Merchantville, New Jersey: Evolution Publishing. ISBN 978-1-935228-15-8.
  95. ↑ Sozomen (1890). "Ecclesiastical History". In Schaff, Philip; Wace, Henry (eds.). Nicene and Post-Nicene Fathers, Second Series. 2. Translated by Chester D. Hartranft. Buffalo, NY: Christian Literature Publishing Co. Retrieved 13 March 2016 – via New Advent.
  96. ↑ History of the Armenians, Moses Khorenats'i, Commentary on the Literary Sources by R. Thomson
  97. ↑ «7-րդ դարը Հայոց Եկեղեցու պատմության մեջ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 31-ին.
  98. ↑ The problem of the Greek sources of Movsēs Xorenacʻi's History of Armenia By Aram Tʻopʻchʻyan
  99. ↑ John Wortley (trans.), John Scylitzes, a synopsis of histories (811-1057 A.D.): a provisional translation, Centre for Hellenic Civilization, University of Manitoba, 2000.
  100. ↑ B. Flusin (trans.), J.-C. Cheynet (ed.), Jean Skylitzès: Empereurs de Constantinople, Ed. Lethielleux, 2004, ISBN 2-283-60459-1.
  101. ↑ W. Seibt: Johannes Skylitzes: Zur Person des Chronisten, Jahrb. Österr. Byz. 25 (1976) 81-85.
  102. ↑ Zacharias of Mytilene, Ammonius. Transl. by S. Gertz. London 2012.
  103. ↑ The Chronicle of Pseudo-Zachariah Rhetor: Church and War in Late Antiquity. Ed. by G. Greatrex. Liverpool 2011.
  104. ↑ Die sogennante Kirchengeschichte des Zacharias Rhetor. Transl. by K. Ahrens & G. Krüger. Leipzig 1899.
  105. ↑ P. Allen: Zachariah Scholasticus and the Historia Ecclesiastica of Evagrius. In: JTS 31 (1980), p. 471–488.
  106. ↑ "Procopius", John Moorhead, Encyclopedia of Historians and Historical Writing: M–Z, Vol. II, Kelly Boyd, (Fitzroy Dearborn Publishers, 1999), 962.
  107. ↑ Procopius, Wars of Justinian I.1.1; Suda pi.2479. See under 'Procopius' on Suda On Line Արխիվացված 2007-03-06 Wayback Machine.
  108. ↑ Cameron, Averil: Procopius and the Sixth Century, London: Duckworth, 1985, p.7.
  109. ↑ Evans, James A. S.: Procopius. New York: Twayne Publishers, 1972, p. 31.
  110. ↑ Суда (энциклопедия). — P. 2301.
  111. ↑ Toynbee & Myers 1948, էջ. 14: "The renegade Greek business man from Viminacium whom the Greek historian and Roman diplomatist Priscus encountered in Attila's ordu on the Alföld in A.D. 449 has already come to our notice."
  112. ↑ Halsall 1996; Kelly 2004, էջ. 176; Toynbee & Myers 1948, էջ. 14.
  113. ↑ Given 2014, էջ. xvii.
  114. ↑ Vasiliev, "The Empire of Trebizond in History and Literature", Byzantion, 15 (1940-41), p. 333
  115. ↑ Panaretos, Chronicle, ch. 16
  116. ↑ Bryer, "'The faithless Kabazitai and Scholarioi'", in Maistor: Classical, Byzantine and Renaissance Studies for Robert Browning, Ann Moffatt editor Byzantina Australiensa, 5 (1984), p. 322
  117. ↑ Իսկանյան Վ., Հայ-բյուզանդական հարաբերությունները IV-VIIդդ., Երևան, 1991 թ.
  118. ↑ C. W. Müller, Fragmenta historicorum Graecorum, 4, 200
  119. ↑ J. P. Migne, Patrologia Graeca, 113
  120. ↑ L. Dindorf, Historici Graeci minores, 2
  121. ↑ «Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչյա Աճառյան, 1942 թ. Հատոր 1, Ցուցակ 1, Էջ 16
  122. ↑ «Անծանօթ էջեր Մաշթոցի եւ նրա աշակերտների կեանքից», Նիկողայոս Ադոնց, «Հանդէս ամսօրեայ», 1925, թ. 5-6, էջ 198-202
  123. ↑ Sorek, Susan (2012). Ancient Historians: A Student Handbook (անգլերեն). A&C Black. էջ 211. ISBN 9781441179913.
  124. ↑ i. 57
  125. ↑ iv. 59. §4, 5, i. 58. §9, iv. 28. §3
  126. ↑ v. 23. §8; Harles. ad Fabr. vol. viii. p. 65; comp. Voss. de Hist. Gr. p. 312[պարզաբանել]
  127. ↑ Kazhdan, Alexander, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. p. 2213. ISBN 0-19-504652-8.
  128. ↑ Orthodox Dogmatic Theology
  129. ↑ Rose, Seraphim (1983). The Place of Blessed Augustine in the Orthodox Church. Platina, California: Saint Herman of Alaska Brotherhood. էջ 33.
  130. ↑ This evidence is assumed because, when later deprived of his see, he begs permission to return to this monastery, explaining it is 75 miles from Antioch and 20 miles from his episcopal city. (Ep 119). Frances Young with Andrew Teal, From Nicaea to Chalcedon: A Guide to the Literature and its Background, (2nd edn, 2004), p324

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • A. Kaldellis, 'The Historical and Religious Views of Agathias։ A Reinterpretation', in Byzantion. Revue internationale, 69 (1999) pp 206–252.
  • A. Kaldellis, 'Agathias on history and poetry', in Greek, Roman and Byzantine Studies, 38 (1997), pp 295–306
  • David Kaufmann, Beiträge zur Gesch. Aegyptens aus Jüd. Quellen, in Z.D.M.G. li. 436-442
  • Bacher, in Rev. Ét. Juives, xxxii. 144-151.
  • French translation "Acropolitès chronique du XIIIe siècle" by Jean Dayantis, Les Belles Lettres ed., collection "La roue à livres",Paris 2012.
  • P. Gautier, «La Diataxis de Michel Attaliate», REB 39 (1981), 5-143 for an edition of the Diataxis with French translation. For an English translation see Alice-Mary Talbot in Byzantine Monastic Foundation Documents, ed. John P. Thomas and Angela Constantinides Hero (Washington, DC։ Dumbarton Oaks, 2000), 1։ 326-76.
  • For the law-manual of Attaleiates see Ponema Nomikon, ed. Ioannes Zepos and Panagiotis Zepos. In Jus graecoromanum (Athens։ Georgios Phexis and son, 1931), 7։ 411-97
  • Fragmenta Historicorum Graecorum, vol. 5, 1873.
  • Diether R. Reinsch (ed.), Critobuli Imbriotae historiae. (Corpus Fontium Historiae Byzantinae 22). Berlin։ de Gruyter, 1983.
  • Smith, William (editor); Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, "Eustathius (7)", Boston, (1867)
  • Schaff, Philip, Eustathius of Thessalonica, from History of the Christian Church, 1882.
  • Stone, A.F., "Aurality in the Panegyrics of Eustathios of Thessaloniki in Theatron", Rhetorical Culture in Late Antiquity and the Middle Ages, Walter de Gruyter, Berlin, pp. 417–28.
  • Giovanni Mercati (ed.), Opere minori, Biblioteca apostolica vaticana, Vatican, 1937 (vol. I, p. 426). (it)
  • Émile Legrand (translator), Bibliothèque grecque vulgaire, Paris, 1881 (vol. I, French translation of his Verses from Prison). (fr)
  • Raffaele Cantarella (translator), Poeti bizantini, Rizzoli, Milan, 2000 (vol. II, p. 228). (it)
  • Carl Müller։ Fragmenta historicorum graecorum. Bd. 4. Paris 1851, pp. 272–276 (online).
  • Thalis Gouma-Peterson (Hrsg.)։ Anna Komnene and her Times (= Garland Medieval Casebooks. 29 = Garland Reference Library of the Humanities. 2201). Garland, New York NY u. a. 2000, ISBN 0-8153-3645-4.
  • Herbert Hunger։ Die hochsprachliche profane Literatur der Byzantiner. Band 1։ Philosophie, Rhetorik, Epistolographie, Geschichtsschreibung, Geographie (= Handbuch der Altertumswissenschaft. Abt. 12։ Byzantinisches Handbuch. Teil 5, 1). Beck, München 1978, ISBN 3-406-01427-5, S. 400 ff.
  • Jan Olof Rosenqvist։ Die byzantinische Literatur. Vom 6. Jahrhundert bis zum Fall Konstantinopels 1453. de Gruyter, Berlin u. a. 2007, ISBN 978-3-11-018878-3, S. 127 ff.
  • Alexios G. Savvides, Benjamin Hendrickx (Hrsg.)։ Encyclopaedic Prosopographical Lexicon of Byzantine History and Civilization. Band 1։ Aaron – Azarethes. Brepols Publishers, Turnhout 2007, ISBN 978-2-503-52303-3, S. 273–276.
  • Warren Treadgold։ The Middle Byzantine Historians. Palgrave Macmillan, Basingstoke u. a. 2013, ISBN 978-1-137-28085-5, S. 354 ff.
  • Hippolyte Delehaye, "La vie de saint Paul le Jeune et la chronologie de Metaphraste (1893)
  • Micheau, Françoise (1998). «Les guerres arabo-byzantines vues par Yaḥyā d'Antioche, chroniqueur arabe melkite du Ve /XIe siècle». ΕΥΨΥΧΙΑ. Mélanges offerts à Hélène Ahrweiler. Byzantina Sorbonensia (French). Paris: Éditions de la Sorbonne. էջեր 541–555. ISBN 9782859448301.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բյուզանդացի_պատմիչների_ցանկ&oldid=9732040» էջից