Բհասկարա II
Ծնվել է | մոտ 1114[2][3] ենթդ․ Vijaypura District, Հնդկաստան[2][4] |
---|---|
Մահացել է | մոտ 1185[2][3][4] ենթդ․ Ujjain, Հնդկաստան[2][3][4] |
Մասնագիտություն | մաթեմատիկոս, աստղագետ և աստղագուշակ |
Գործունեության ոլորտ | հանրահաշիվ |
Հայր | Maheśvara?[4] |
![]() |
Բհասկարա (մոտ 1114[2][3], ենթդ․ Vijaypura District, Հնդկաստան[2][4] - մոտ 1185[2][3][4], ենթդ․ Ujjain, Հնդկաստան[2][3][4]. սովորաբար անվանվում է Բհասկարա II՝ մեկ այլ հնդիկ գիտնականից՝ Բհասկարա I -ից նրան տարբերելու նպատակով: Անվանվում է նաև Բհասկարաչարյա (բառացի թարգմանած՝ նշանակում է Բհասկարա ուսուցիչ)), միջնադարյան հնդիկ բազմագիտակ, մաթեմատիկոս, աստղագետ, ճարտարագետ: Համարվում է 12-րդ դարի ամենամեծ հնդիկ մաթեմատիկոսն ու աստղագետը[5]։ Ղեկավարել է Ուջայնի աստղադիտարանը, որը հին ու միջնադարյան Հնդկաստանի մաթեմատիկական ու աստղագիտական գլխավոր կենտրոնն էր[6]։
Բհասկարայի աշխատություններում տեղ գտած չափածո որոշ տողերից կարելի է եզրակացնել, որ նա ծնվել է 1114 թվականին Վիջադավիդայում (Վիջալավիդայում), ապրել Արևմտյան Գաթերի Սաթփուրա լեռներում ընկած Փաթանա բնակավայրում, որը, ուսումնասիրողների կարծիքով, ներկայիս Խանդեշն է՝ Մահարաշթրա նահանգում[7]: Մահարաշթրայի տաճարներից մեկում պահպանվել է մի արձանագրություն, որի հեղինակը, ենթադրաբար, Բհասկարայի ծոռ Չանգադևան է: Այդ արձանագրության մեջ թվարկվում են Բհասկարայի տոհմի՝ վերջինիս նախորդած մի քանի սերունդների և հաջորդած երուկու սերնդի ներկայացուցիչներ[8][9]: Բհասկարայի դասական երկի եվրոպական առաջին թարգմանությունն իրականացրած (1817 թ.) Հենրի Քոուլբրուքը գտնում է, որ Բհասկարան ծագում էր Գոդավարի գետի ափերին բնակված մահարաշթրական բրահմինների տոհմից[10]:
Բհասկարայի գլխավոր աշխատությունը՝ «Siddhanta-shiromani» («Ուսուցման թագուպսակ») տրակտատը[11], բաղկացած է չորս մասից. «Lilavati»-ն նվիրված է թվաբանությանը, «Bizhaganita»-ն՝ հանրահաշվին, «Goladhaya»-ն՝ ոլորտներին, «Granhaganita»-ն՝ մոլորակների շարժումների տեսությանը[12]։ Որոշ մասնագետներ այդ չորս մասերը բնորոշում են որպես առանձին աշխատություններ:
Ասիական երկրներում «Լիլավատի» գիրքը հաշվողական տեխնիկայի դասագրքի նմուշօրինակ էր։ Այն հրատարակվել է Կալկաթայում 1816 թվականին և դրանից հետո մի քանի անգամ վերահրատարակվել է որպես մաթեմատիկայի դասագիրք։
Բհասկարան ստացել է հավասարումների բացասական արմատները, թեև կասկածում էր դրանց նշանակության վրա։ Նրան է պատկանում հավերժական շարժիչով մեքենայի ստեղծման ամենավաղ նախագծերից մեկը:
Մոտավորապես 1150 թվականով թվագրվող իր մի բանաստեղծության մեջ Բհասկարան նկարագրում է մի անիվ, որն, ըստ նրա, կարող է հավերժ պտտվել[13]: Դրա եզրագծի շուրջը անկյունագծով կցված են կիսով չափ սնդիկով լցված երկար, նեղ անոթներ: Դա առաջին նկարագրված մեխանիկական պերպետուում մոբիլեն՝ հավերժական շարժիչն է, որի աշխատանքի սկզբունքը հիմնված էր անիվի շրջագծի վրա տեղադրված անոթներում շարժվող հեղուկի կողմից ստեղծվող ծանրության ուժի մոմենտների տարբերության վրա[14]։
Հիշատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բհասկարայի անունով են կոչվել Հնդկաստանի մի շարք ինստիտուտներ ու քոլեջներ, այդ թվում՝ Բհասկարաչարյա Պրատիշհանան՝ Պունայում, Բհասկարաչարյայի անվան կիրառական գիտությունների քոլեջը Դելիում, Բհասկարաչարյայի անվան տիեզերական կիրառությունների ինստիտուտը և Գանդինագարի աշխարհաինֆորմատիկայի ինստիտուտը։
1981 թվականի նոյեմբերի 20-ին տիեզերական հետազոտությունների հնդկական կազմակերպությունը (ISRO) արձակեց Bhaskara II արբանյակը՝ մեծարելով անվանի մաթեմատիկոսին և աստղագետին[15]:
2015 թվականին Invis Multimedia-ն թողարկել է «Bhaskaracharya» հնդկական կարճամետրաժ վավերագրական ֆիլմը միջնադարյան ականավոր գիտնականի մասին[16][17]:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Record #29927659 // Միջազգային նույնականացման վիրտուալ նիշք(բազմ․) — [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Bell A. Encyclopædia Britannica (բրիտ․ անգլ.) — Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 Գիտական կենսագրության ամբողջական բառարան — Detroit: Charles Scribner's Sons, 2008. — ISBN 978-0-684-31559-1
- ↑ «Баскара». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Sahni, 2019, էջ 50
- ↑ T. A. Saraswathi (2017). «Bhaskaracharya». Cultural Leaders of India - Scientists. Publications Division Ministry of Information & Broadcasting. ISBN 9788123024851.
- ↑ गणिती (Marathi term meaning Mathematicians) by Achyut Godbole and Dr. Thakurdesai, Manovikas, First Edition 23, December 2013. p. 34.
- ↑ Mathematics in India by Kim Plofker, Princeton University Press, 2009, p. 182
- ↑ Algebra with Arithmetic and Mensuration from the Sanscrit of Brahmegupta and Bhascara by Henry Colebrooke, Scholiasts of Bhascara p., xxvii
- ↑ Plofker, 2009, էջ 71
- ↑ Poulose, 1991, էջ 79
- ↑ White, 1978, էջեր 52–53
- ↑ «ссылка». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-15-ին. Վերցված է 2012-02-25-ին.
- ↑ Bhaskara NASA 16 September 2017
- ↑ «Anand Narayanan». IIST. Վերցված է 2021-02-21-ին.
- ↑ «Great Indian Mathematician - Bhaskaracharya». indiavideodotorg. 22 September 2015. Արխիվացված օրիգինալից 12 December 2021-ին.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երկեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Bhaskara II, Siddhanta-siromani, English transl. by B. Sastri and L. Wilkinson. Calcutta, 1861..
Ուսունասիրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ван дер Варден Б. Л. Уравнение Пелля в математике греков и индийцев. Успехи математических наук, 31, вып. 5(191), 1976, с. 57-70. / Վան դեր Վաերդեն Բ. L. Pell-ի հավասարումը հույների և հնդիկների մաթեմատիկայի մեջ: Մաթեմատիկական գիտությունների առաջընթաց, 31, թիվ. 5 (191), 1976, էջ. 57-70 թթ.
- Володарский А. И. Очерки истории средневековой индийской математики. М.: Наука, 1977. / Վոլոդարսկի Ա.Ի. Էսսեներ միջնադարյան հնդկական մաթեմատիկայի վերաբերյալ. Մ.: Նաուկա, 1977:
- Patwardhan K. S., Naimpally S. A., Singh S. L. Lilavati of Bhaskaracarya. Delhi, 2001 / Պատվարդհան Կ. Ս., Նաիմպալի Ս. Ա., Սինգհ Ս. Լ. Բհասկարաքարիայի Լիլավատին . Դելի, 2001 թ.
- Sarasvati Amma T. A. Geometry in ancient and medieval India. Delhi: Motilal Banarsidass, 1979. / Սարասվատի Ամմա Թ. Ա. Երկրաչափությունը հին և միջնադարյան Հնդկաստանում. Դելի: Motilal Banarsidass, 1979 թ.
- Д. Я. Стройк. Краткий очерк истории математики. М. «Наука», 1984 / Դ. Յա. Ստրոյկ. Մաթեմատիկայի պատմության համառոտ ակնարկ
- W. W. Rouse Ball. A Short Account of the History of Mathematics, 4th Edition. Dover Publications, 1960.
- George Gheverghese Joseph. The Crest of the Peacock: Non-European Roots of Mathematics, 2nd Edition. Penguin Books, 2000.
- Ian Pearce. Bhaskaracharya II at the MacTutor archive. St Andrews University, 2002.
- Burton, David M. (2011), The History of Mathematics: An Introduction (7th ed.), McGraw Hill, ISBN 978-0-07-338315-6
- Eves, Howard (1990), An Introduction to the History of Mathematics (6th ed.), Saunders College Publishing, ISBN 978-0-03-029558-4
- Mazur, Joseph (2005), Euclid in the Rainforest, Plume, ISBN 978-0-452-28783-9
- Sarkār, Benoy Kumar (1918), Hindu achievements in exact science: a study in the history of scientific development, Longmans, Green and co.
- Seal, Sir Brajendranath (1915), The positive sciences of the ancient Hindus, Longmans, Green and co.
- Colebrooke, Henry T. (1817), Arithmetic and mensuration of Brahmegupta and Bhaskara
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բհասկարա II» հոդվածին։ |
|