Բլյուզ նոտաներ
Բլյուզ նոտաներ (անգլ.՝ blue notes) դիատոնիկ հնչյունային շարքի որոշ փուլեր ջազում և բլյուզում, որոնք շեղվում են, որպես կանոն, դեպի ներքև, իրենց լարվածքին վերագրվող բարձրությունից անորոշ ընդմիջումով՝ քառորդ տոնից մինչև կիսատոն։ Որպես բլյուզ նոտաներ սովորաբար հանդես են գալիս մաժորի III, V և VII աստիճանները, և մինորի V աստիճանը[1]։
Համառոտ բնութագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կախված տոնային եղանակից, բլյուզ նոտաները ստանում են տարբեր ֆունկցիոնալ մեկնաբանություն։ Մաժորում օգտագործվում են VII ցածր (VII փուլի կես տոնով իջեցումը լադին տալիս է միքսոլդիյան երանգ), V ցածր (նույն IV բարձր) և III ցածր (նույն II բարձր, տալիս է «մինորային» երանգ, որը ընդհանուր առմամբ բնորոշ է մաժոր-մինորին) փուլերը, մինորում՝ V ցածր (IV բարձր)։ Բլյուզ միկրոքրոմատիկ նոտաները կատարում են օռնամենտիկ ֆունկցիա և չեն փոխում ջազի լադային համակարգի էությունը, որի հիմքում ընկած է մաժոր-մինոր տոնայնությունը։ Երաժշտության տեսաբանները բլյուզ նոտաները վերագրում են էկմելիկին, այսինքն՝ այնպիսի հնչյունների, որոնց բարձրությունը ֆիքսված չէ, ունի սկզբունքորեն «լողացող» բնույթ։
Ռուսական երաժշտագիտությունում բլյուզային նոտաների համակարգված կիրառմամբ մաժոր-մինորի բազմազանությունը նկարագրելու համար օգտագործվում է «բլյուզի տրամադրություն» տերմինը, ամերիկյան գրականության մեջ «blue tonality» տերմինը օգտագործվում է նույն իմաստով։ Բլյուզային լադայի օգտագործելու դասագրքային օրինակ է Ջորջ Գերշվինի Բլյուզի ոճով ռապսոդիան։ Բլյուզ նոտաներ օգտագործել են նաև ակադեմիական կոմպոզիտորներ, օրինակ՝ Մորիս Ռավելը G-dur դաշնամուրային համերգի առաջին մասում և Դարիուս Միյո «Աշխարհի ստեղծում» բալետում։
Կատարողական տեխնիկա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բլյուզ նոտաները ջազային վոկալի և գործիքների պարտադիր բաղադրիչ են՝ ոչ ֆիքսված բարձրությամբ (տրոմբոն, կոնտրաբաս, բաս կիթառ և այլն), որոնք հաճախ կապված են գլիսանդոյի տեխնիկայի հետ։ Ֆիքսված բարձրությամբ փողային գործիքների վրա (շեփոր, կլառնետ, սաքսոֆոն) փորձառու ջազ երաժիշտը կատարում է բլյուզ նոտաները՝ օգտագործելով ամբուշյուր և կատարողական տեխնիկայի մի քանի այլ հնարքներ։ Ստեղնաշարային գործիքներով (դաշնամուր, Ռոդես դաշնամուր, էլեկտրոօրգան), կիթառով (մենզուրային լադերով), վիբրաֆոնով և այլն, երաժիշտը նմանակում է բլյուզ նոտաները՝ օգտագործելով ֆորշլագներ, «անորոշ» տերցիայով ակորդներ (օրինակ՝ с/e/b/es1), հիմնական և փոփոխված փուլերի կանխամտածված հաջորդականություն։ Բլյուզ շրթհարմոնի վրա այս նոտաները հնչում են երկրորդ դիրքում նվագելիս՝ օգտագործելով բրենդային տեխնիկան (հաճախականության վիբրատո)։
Գենեզիս
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ մի շարք գիտնականների (Ռոբերտ Ուոթերմեն[2], Պոխեր Օլիվեր[3], հատկապես Գերհարդ Կուբիկ[4])՝ բլյուզ նոտաները ԱՄՆ են բերել Արևմտյան Աֆրիկայից արտագաղթողները, իսկ աֆրիկյան ժողովուրդներն պարտական են արաբների հետ իրենց սահելյան շփումներին։ Միկրոինտերվալներով մոնոդիայի զարդարումը դեռևս պարտադիր է արաբական և մերձավորարևելյան երաժշտության մի շարք ավանդույթներում (օրինակ՝ մակամում)։ Աֆրիկյան պենտատոնիկան՝ «արաբական» մելիզմատիկայով, որը ներմուծվել է նեգրերի կողմից ԱՄՆ-ում, տարօրինակ կերպով միանալով Եվրոպայից ԱՄՆ ներմուծված հարմոնիային (ռոմանտիկ մաժոր-մինոր տոնայնության տեսքով), առաջացրել է բլյուզ նոտաներ, ինչպես նաև ջազին հատուկ երաժշտական լեզվի որոշ այլ առանձնահատկություններ (Մեկլենբուրգ Շեկ[5])։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ БРЭ, 2018
- ↑ Waterman R.A. African influences on the music of the Americas // Acculturation in the Americas, ed. S. Tax. Chicago, 1952, pp. 207-18.
- ↑ Oliver P. Savannah syncopators: African retentions in the blues. New York, 1970.
- ↑ Библиографическое описание книги Кубика см. в разделе Литература.
- ↑ Mecklenburg K.G., Scheck W. Die Theorie des Blues im modernen Jazz. Strasbourg; Baden-Baden, 1963.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Лебедев С.Н. Блюзовые ноты // Большая российская энциклопедия (электронная версия). — М., 2018.
- Tallmadge W. Blue notes and blue tonality // The Black Perspective in Music 12 (1984), pp. 155—165.
- Kubik G. Africa and the blues. Jackson: University Press of Mississippi, 1999. ISBN 1-57806-145-8.
- Kubik G. Blue note // The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Vol. 3. N.Y.; L., 2001.