Բիլ (քաղաք)
| Բնակավայր | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Biel/Bienne | |||||
| |||||
 | |||||
| Երկիր |  Շվեյցարիա | ||||
| Առաջին հիշատակում | 1142, 1184, 1187, 1228, 1230, 1239, 1258, 1299 | ||||
| Մակերես | 21,21 կմ², 21,19 կմ² | ||||
| ԲԾՄ | 434 մետր, 441 մետր | ||||
| Պաշտոնական լեզու | ֆրանսերեն և գերմաներեն | ||||
| Բնակչություն | ▲55 120 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2018)[1] | ||||
| Հեռախոսային կոդ | 032 | ||||
| Փոստային ինդեքսներ | 2500, 2502, 2503, 2504 և 2505 | ||||
| Ավտոմոբիլային կոդ | BE | ||||
| Պաշտոնական կայք | biel-bienne.ch | ||||
| |||||
Բիլ (նաև՝ Բիեն; գերմ.՝ Biel, ֆր.՝ Bienne, պաշտոնապես՝ Biel/Bienne), քաղաք Շվեյցարիայի հյուսիս-արևմուտքում, Բեռն կանտոնում, Բիլ լճի ափին (գերմ.՝ Bielersee, ֆր.՝ Lac de Bienne).
Բիլը գտնվում է Շվեյցարիայի գերմանախոս և ֆրանսախոս հատվածների լեզվական սահմանագծի վրա, և նրա ողջ տարածքում այդ երկու լեզուներն էլ հավասարապես գործածվում են։ Բիլը քաղաքի գերմանական անվանաձևն է, Բիենը՝ ֆրանսիական։ Քաղաքը հիշատակելիս հաճախ գործածում են այդ երկու անվանաձևերը միասին, իսկ 2005 թվականի հունվարի 1-ից Biel/Bienne-ը (Բիլ/Բիեն) դարձել է նրա պաշտոնական անվանաձևը։ Մինչ այդ քաղաքը պաշտոնապես անվանվում էր Բիլ[2][3]։
Բնակավայրը գտնվում է Յուրա լեռնազանգվածի հենց առաջին լեռնաշղթայի ստորոտին, զբաղեցնում է 21,19 քառակուսի կիլոմետր տարածք, որի 45,5 տոկոսը զբաղեցնում են շենքերն ու փողոցները, մոտավորապես այդքան էլ՝ անտառները, իսկ մնացած 10 տոկոսը՝ ջրային տարածքներն ու մշակովի հողերը[4]։
2017 թվականի տվյալներով՝ բուն քաղաքում ապրում էր շուրջ 55 հազար, իսկ ամբողջ ագլոմերացիայում՝ մոտաորապես 106 հազար մարդ[5]։ 19-րդ դարից ի վեր Բիլը համարվում է երկրի արդյունաբերական, այդ թվում՝ ժամացույցների արտադրության կենտրոններից մեկը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բիլ լճի ափերին մարդիկ բնակություն են հաստատել դեռ վաղնջական ժամանակներում. ներկայիս քաղաքի մերձակայքում՝ Ֆինգելցում 1874 թվականին հնագիտական պեղումների արդյունքում հայտնաբերվել են նորքարեդարյան երկու բնակավայրերի հետքեր (Vingelz / Hafen հնավայրն արդեն իսկ ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում)։ Մի ուշբրոնզեդարյան բնակավայր էլ հայտնաբերվել է Ֆինգելցից արևելք[6]։ Գալլական պատերազմներից ու հին հռոմեացիների տիրապետության շրջանից հետո այս տարածաշրջանում իրենց գերիշխանությունն են հաստատել գերմանական ցեղերը։ Ընդ որում՝ հին հռոմեացիների օրոք Պետինեսկայից (Petinesca) մինչև Պիեռ Պերտուիս (Pierre Pertuis) կամ Սալոդրում (Salodurum, ներկայիս Solothurn-ը) ճանապարհ է կառուցվել, որն անցել է այսօրվա Բիլ/Բիենի մի հատվածը համարվող Մետ ավանով։ Մետում հայտնաբերվել են նաև հին հռոմեական ու վաղ միջնադարյան շինությունների հիմքեր և չորրորդ դարի մի գերեզմանատուն[7]։
Ժողովրդագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քաղաքի բնակչության թվաքանակը ժամանակի ընթացքում կրել է հետևյալ փոփոխությունները[8]
| Բնակչության վերաբերյալ պատմական տվյալներ[8] | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Տարին | Ամբողջ բնակչությունը | Գերմանախոս բնակչ. | Ֆրանսախոս | Կաթոլիկ | Բողոքական | Քրիստոյա կաթոլիկ | Հրեա | Այլ կրոններ | Կրոնը չնշած | Շվեյցարացի | Ոչ շվեյցարացի |
| 1770 | 1,698 | ||||||||||
| 1818 | 3,589 | ||||||||||
| 1850 | 5,609 | 5,268 | 341 | ||||||||
| 1880 | 16,579 | 13,253 | 3,207 | 1,675 | 14,620 | 240 | 77 | 15,323 | 1,289 | ||
| 1910 | 32,136 | 22,017 | 9,209 | 4,840 | 26,366 | 413 | 517 | 28,723 | 3,413 | ||
| 1930 | 37,726 | 24,946 | 11,673 | 6,031 | 30,750 | 310 | 635 | 35,588 | 2,338 | ||
| 1950 | 48,342 | 32,188 | 14,598 | 8,659 | 38,314 | 572 | 268 | 529 | 46,232 | 2,110 | |
| 1970 | 64,333 | 36,354 | 17,396 | 22,745 | 40,032 | 282 | 178 | 1,096 | 52,148 | 12,185 | |
| 1990 | 51,893 | 27,510 | 15,906 | 17,857 | 26,123 | 116 | 69 | 7,728 | 3,959 | 40,576 | 11,317 |
Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Բիլ/Բիեն (1981–2010)ի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Միջին բարձր °C (°F) | 3.7 (38.7) |
5.6 (42.1) |
10.7 (51.3) |
14.9 (58.8) |
19.6 (67.3) |
22.9 (73.2) |
25.6 (78.1) |
25.0 (77) |
20.5 (68.9) |
14.7 (58.5) |
8.0 (46.4) |
4.7 (40.5) |
14.7 (58.5) |
| Միջին օրական °C (°F) | 0.7 (33.3) |
1.6 (34.9) |
5.5 (41.9) |
9.5 (49.1) |
14.0 (57.2) |
17.4 (63.3) |
19.7 (67.5) |
18.9 (66) |
14.8 (58.6) |
10.3 (50.5) |
4.8 (40.6) |
1.8 (35.2) |
9.9 (49.8) |
| Միջին ցածր °C (°F) | −1.5 (29.3) |
−1.4 (29.5) |
1.6 (34.9) |
4.7 (40.5) |
9.1 (48.4) |
12.4 (54.3) |
14.4 (57.9) |
14.0 (57.2) |
10.6 (51.1) |
7.1 (44.8) |
2.2 (36) |
−0.4 (31.3) |
6.1 (43) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 101 (3.98) |
88 (3.46) |
89 (3.5) |
79 (3.11) |
100 (3.94) |
100 (3.94) |
102 (4.02) |
113 (4.45) |
97 (3.82) |
104 (4.09) |
98 (3.86) |
117 (4.61) |
1187 (46,73) |
| Ձյան տեղումներ սմ (դյույմ) | 14.8 (5.83) |
13.2 (5.2) |
5.6 (2.2) |
0.8 (0.31) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
0 (0) |
3.7 (1.46) |
13.6 (5.35) |
51.7 (20.35) |
| Միջ. տեղումների օրեր (≥ 1.0 mm) | 10.7 | 10.0 | 10.7 | 10.2 | 12.2 | 10.8 | 10.6 | 10.6 | 8.8 | 10.8 | 10.5 | 11.5 | 127.4 |
| Միջ. ձնառատ օրեր (≥ 1.0 cm) | 4.1 | 3.4 | 1.8 | 0.3 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 2.9 | 13.5 |
| % խոնավություն | 85 | 80 | 73 | 69 | 70 | 69 | 67 | 71 | 76 | 83 | 84 | 85 | 76 |
| աղբյուր: MeteoSwiss[9] | |||||||||||||
Ազգային նշանակության պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շվեյցարիայի ազգային նշանակության պատմամշակութային հուշարձանների ցանկում ընդգրկած են Alte Krone-ն, նկարչական Atelier Robert ստուդիան, Rockhall Manor-ը, երկաթուղային գլխավոր կայարանը, Jordi-Kocher House-ը, Անարատ հղության Սուրբ Մարիամ կաթոլիկ եկեղեցին , Kongresshaus-ը, Kontrollgebäude-ն, the Neuhaus թանգարանը՝ Robert Foundation-ի հավաքածուով, Schwab Museum-ը, քաղաքային բողոքական (ռեֆորմիստական) եկեղեցին, General Motors-ի վարչական շենքն ու հավաքման սրահը, Volkshaus-ը (Ժողովրդական տունը), Waldleute Zunft շենքը։ Եվ ընդհանրապես՝ Բիել/Բիեն քաղաքն ամբողջությամբ՛ ինչպես նաև Taubenlochschlucht կիրճը[10]։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Alte Krone-ն
Atelier Robert-ը
Rockhall Manor շենքը
Երկաթուղային գլխավոր կայարանը
Jordi-Kocher շենքը
Կաթոլիկ եկեղեցին
Kongresshaus-ը
Kontrollgebäude-ն
Neuhaus թանգարանը
Schwab թանգարանը
Ռեֆորմիստական եկեղեցին
General Motors-ի վարչական շենքը
Volkshaus-ը
Waldleute Zunft շենքը
Կամուրջ Taubenlochschlucht կիրճում
Համաշխարհային ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հնագիտական պեղումների Ֆինգելց/Հաֆեն (Vingelz / Hafen)՝ նախապատմական ժամանակների լավ պահպանված, մեծարժեք գտածոներով հնավայրը, որ իրենից ներկայացնում է նորքարեդարյան երկու բնակավայրի մնացորդներ, մաս է կազմում Ալպերի շուրջը հայտնաբերված նախապատմական ժամանակների բնակավայրերի՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցանկում ընդգրկված Համաշխարհային ժառանգության հուշարձանների[11]։
Հնավայրը Բիլ լճի ափին թաղված է եղել տիղմի տակ և համեմատաբար լավ է պահպանվել։ Հայտնաբերված հնագույն բնակավայրերից մեկը, ըստ հնագետների եզրահանգումների, գոյություն է ունեցել մեր թվականությունից առաջ մոտավորապես 2970–2820, իսկ մյուսը՝ մ. թ. ա. 2780–2695 թվականներին։ Փայտե շուրջ 60 նմուշներ են հետազոտվել ու թվագրվել։
Հնավայրը 1874 թվականին հայտնաբերել է Էդվարդ ֆոն Ֆելենբուրգը։ Հնագիտական պեղումներն ու հետազոտութուններն այստեղ շարունակվում են։ 1998 թվականին հայտնաբերվել էն գործվածքի մնացորդներ և մի ամբողջական կացին՝ սայրով ու բռնակով[12]։
Բիլ լիճը
Քաղաքային զբոսայգին
Գետը
Հին քաղաքամասը
Օղակաձև հրապարակի շենքերից
Հին քաղաքամասը
Ճոպանուղին
Ամրոցի աշտարակը
Էքսպո-2002-ի տաղավարը
.jpg)
Մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թանգարաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Schwab» - հնագիտական թանգարան
- «Müller» - մեքենաշինության թանգարան. 20-րդ դարասկզբի արհեստանոցներում ցուցադրված են 1880-ից 1940 թվականներին արտադրված ավելի քան 150 մեքենա
- «Neuhaus» - ցուցադրված են 19-20-րդ դարերի մշակույթի, արդյունաբերության, տնտեսության տիպական ու արժեքավոր նմուշներ, ինչպես նաև իմպրեսիոնիստների աշխատանքներ
- «Ժամացույցների թանգարան» - ցուցադրված են «Omega» ֆաբրիկայի արտադրած ժամացույցներ
- CentrePasquArt - ժամանակակից արվեստի քաղաքային կենտրոն, որ ստեղծվել է Kunsthaus-ի, Photoforum-ի, Filmpodium-ի, Visarte-ի, Kunstverein-ի համատեղ ջանքերով
- Օպտիկական թանգարան - ցուցադրված են օպտիկայի չորսհարյուրամյա պատմության ընթացքում ստեղծված շուրջ 300 առարկաներ՝ մենակնոցներ, հեռադիտակներ, ակնոցներ, ճնշաչափեր (բարոմետրեր) և այլն։
Ամենամյա միջոցառումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Բիլի կառնավալ (փետրվարի վերջին - մարտի սկզբին). Եվրոպայում մանկական խոշորագույն կառնավալներից մեկը
- 1968 թվականից ի վեր անց է կացվում Բիլի շախմատային փառատոնըг
- 2012 թվականից «Արտ դիալոգ» ընկերակցությունն անց է կացնում արվեստի ամենամյա փառատոն, որի ծրագրում ընդգրկված են դասական երաժշտություն, կերպարվեստ և գինեգործական արվեստ[13]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie Geschlecht und Gemeinde; Provisorische Jahresergebnisse; 2018 — FSO, 2019.
- ↑ «Nomenklaturen – Amtliches Gemeindeverzeichnis der Schweiz» (գերմաներեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 1 мая 2011-ին։ Վերցված է 28 октября 2018
- ↑ «Nomenklaturen – Amtliches Gemeindeverzeichnis der Schweiz» (German)։ Արխիվացված է օրիգինալից նոյեմբերի 13, 2015-ին։ Վերցված է ապրիլի 4, 2011
- ↑ Swiss Federal Statistical Office-Land Use Statistics 2009 data (գերմ.) accessed 25 March 2010
- ↑ «Entwicklung der Städte und Agglomerationen»։ Swiss Federal Statistical Office։ Արխիվացված է օրիգինալից 15 марта 2012-ին։ Վերցված է 27 октября 2018
- ↑ 3295|Vingelz}}
- ↑ 3285|Mett}}
- ↑ 8,0 8,1 |222|Biel/Bienne}}
- ↑ «Climate Norm Value Tables»։ Climate diagrams and normals from Swiss measuring stations։ Federal Office of Meteorology and Climatology (MeteoSwiss)։ Արխիվացված է օրիգինալից 14 May 2013-ին։ Վերցված է 30 January 2013 The weather station elevation is 433 meters above sea level.
- ↑ «Kantonsliste A-Objekte»։ KGS Inventar (German)։ Federal Office of Civil Protection։ 2009։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-09-18-ին։ Վերցված է նոյեմբերի 13, 2017
- ↑ Centre UNESCO World Heritage։ «Prehistoric Pile Dwellings around the Alps»։ whc.unesco.org
- ↑ palafittes.org UNESCO nomination files-Volume II: Id-files of the component parts of the serial, Sites Switzerland (2) Archived 25 April 2012 at the Wayback Machine. accessed 12-August-2012
- ↑ «Арт Диалог Фестиваль» — официальный сайт фестиваля
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Биль, город»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Քաղաքի պաշտոնական կայքէջը
- Շախմատային փառատոնը
- Frac
- «Սամուել Շմիդ — շվեյցարական կառավարության պաշտոնական կայքէջը»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-06-10-ին
- «Բիլի գերմարաթոնը»
- «Բիլի ժողովրդական համալսարան»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-03-09-ին
- Շրջակա միջավայրի, տրանսպորտի, էներգիայի ու հաղորդակցության կառավարական դեպարտամենտի պաշտոնական կայքէջը
- «Ֆիզկուլտուրայի պետական ինստիտուտի և սպորտի դեպարտամենտի (BASPO) պաշտոնական կայքէջը»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-07-14-ին
- «Evilard-Magglingen համայնքւ պաշտոնական կայքէջը»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-04-10-ին
- «Բիլի մարզական ակումբների ցանկը — Բիլ քաղաքի պաշտոնական կայքէջը»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-03-11-ին
| ||||||||||
