Բաֆեոսի ճակատամարտ

Բաֆեոսի ճակատամարտ
Թվական	հուլիսի 27, 1302
Մասն է	Byzantine–Ottoman Wars?
Վայր	Բյութանիա
Հակառակորդներ
Հրամանատարներ
Կողմերի ուժեր
Ռազմական կորուստներ
Ընդհանուր կորուստներ

Բաֆեոսի ճակատամարտ (հուն․՝ Μάχη του Βαφέως, թուրքերեն՝ Bafeus Muharebesi, Koyunhisar Muharebesi), օսմանա-բյուզանդական պատերազմների ճակատամարտերից, որը տեղի է ունեցել 1302 թվականի հուլիսի 27-ին^[1]^[2]՝ Իզմիթի ծոցի հարավային ափից ոչ հեռու։ Ճակատամարտի ընթացքում բյուզանդացիները պարտություն են կրել Օսմանի հրամանատարության տակ գտնվող օսմանյան զորքից։ Թուրքերի հաղթանակը նրանց թույլ է տվել վերահսկողություն ձեռք բերել Նիկոմեդիայի շրջակայքի վրա։ Այս ճակատամարտից հետո Օսմանը դարձել է ճանաչված առաջնորդ Բեթինիայի մյուս առաջնորդների շրջանում։

Ճակատամարտի վայր

Պախիմերիսը գրել է, որ Նիկիայի շրջանից Օսմանը լեռներով անցել է դեպի ափ և իջել կռվելու։ Ըստ օսմանյան աղբյուրների՝ ճակատամարտը տեղի է ունեցել Յալաք-Օվասիի մոտակայքում (Yalak-Ovasi)^[3]^[4]։ Բացի այդ, լեռան վրա գտնվող Կոյունհիսարը նկարագրվել է հետևյալ կերպ՝ «Յալաք-Օվասի հովտում գտնվող ամրոցը պատկանել է Յալքիա (կամ Բալքիա) անունով անհավատի, իսկ բլրի վրա եղել է մեկ այլ ամրոց, որը ներկայումս կոչվում է Կոյուն-Հիսար»^[5]։ «Բլրի գագաթին գտնվող ամրոցը նրանն էր (Կալոյանինն էր)։ Այժմ թուրքերն այս վայրն անվանում են Կոյունհիսար»^[6]։ Պաքիմերեսը ասել է՝ «այս վայրը գտնվում է հրաշալի Նիկոմեդիայի մոտ»^[7]։ Նկարագրելով ճակատամարտը՝ Պաքիմերեսը գրել է, որ հունական զորքերը թաքնվել են մոտակա Նիկոմեդիա քաղաքում։

Երբեմն սխալմամբ ճակատամարտի վայրը տեղադրվում է ժամանակակից Կոյունհիսար գյուղի մոտ^[8]։ Այս սխալը սկիզբ է առել Համմերից։ Հիմնվելով «Կոյունհիսար» անվան վրա՝ Համմերը ճակատամարտի վայրը նույնականացվել է Կոյունհիսար անունով ժամանակակից գյուղի ծայրամասի հետ^[9]։

Սքոթն ու Իսաենկոն կարծում են, որ Վաֆիան գտնվել է «Նիկոմեդիայից հինգ կիլոմետր հեռավորության վրա»^[10]։ Կաժդանը նշել է, որ ճակատամարտի վայրը ճշգրտորեն որոշված չէ, բայց, իր խոսքերով այն «տեսանելի է Նիկոմեդիայից, գուցե արևելքից» (in view of Nikomedia, probably to the east)^[2]։

Ինալջըքը վերլուծել է ոչ միայն տարեգրությունները, այլև արխիվային գրառումները: Նիկոմեդիայի մոտակայքի լեռան վրա գտնվող Կոյունհիսար անունով մի գյուղ հիշատակվել է դեռևս 16-րդ դարի մի գրանցամատյանում: Հաջորդ գրանցամատյանում այն հիշատակվել է որպես լքված գյուղ և հետագայում անհետացել է գրառումներից^[9]։ Ինալջըքը եզրակացրել է, որ ճակատամարտի վայրը գտնվել է Նիկոմեդիայից ոչ հեռու արևմուտքում՝ Յալովա և Քարամուրսել ժամանակակից գյուղերի միջև ընկած հատվածում^[10]^[9]։

Նախապատմություն

Հոր մահից հետո Օսման I-ը 1281 թվականին ընտրվել է ցեղապետ և գրեթե անմիջապես սկսել գրավել շրջակա հողերը։ 1299 թվականին նա գրավել է Կարաջահիսարը (Էսքիշեհիրի շրջակայքում), Բիլեջիքը, Ինեգյոլը, Յարհիսարը։ Որոշ տարածքներ կամավոր կերպով հանձնվել են նրան^[1]։

Էրթուղրուլի օրոք բյուզանդական տիրույթների և կայի արոտավայրերի միջև բաժանումը տեղի է ունեցել Սաքարյա գետի երկայնքով։ Դեռևս 1280 թվականին Միքայել Պալեոլոգոսն ավարտել է գետի երկայնքով ամրոցների կառուցումը՝ ամրապնդելով իր սահմանները Փոքր Ասիայում։ Սակայն 1302 թվականին ուժեղ ջրհեղեղի պատճառով Սաքարյան փոխել է իր հունը։ Ամրոցները դարձել են անօգուտ և որպես արդյունք հույները լքել են դրանք, իսկ Օսմանի ժողովուրդը սկսել է գրավել գետի մյուս (բյուզանդական) ափին գտնվող տարածքները^[11]։ 1301 թվականին Օսմանն արդեն պաշարել էր Նիկեան (նախկին կայսերական մայրաքաղաքը) և հարձակվել Պրուսայի վրա^[12]։

Ճակատամարտ

Ըստ Պախիմերիսի՝ Հալիզոնոյի երկրին Օսմանյան կայսրության կողմից սպառնացող վտանգը (մասնավորապես՝ Նիկեայի շրջափակումը) ստիպել է կայսր Անդրոնիկոս II-ին Փոքր Ասիա բանակի գլխավորությամբ ուղարկել էտերիարք (էտերիայի՝ կայսերական պահակախմբի ղեկավար) Գեորգի Մուզալոնին^[13]^[14]^[15]։

Պախիմերիսը նկարագրել է ճակատամարտի սկիզբը հետևյալ կերպ՝ «Անթեստերիոն ամսի քսանյոթերորդ օրը, Վաֆիայի մոտակայքում, որը գտնվում է հրաշալի Ալեքսանդր Կաժդան մոտ՝ Ատմանը իր բազմահազարանոց բանակով, հանկարծակի հարձակվեց…»^[7]։ Պախիմերիսի վկայությամբ՝ Մուզալոնի բանակը բաղկացած է եղել բյուզանդական զինվորներից, ալան վարձկաններից և տեղական աշխարհազորից^[15]։ Ալանները, մտնելով Փոքր Ասիայի տարածք՝ սկսել են ցրվել և հեռանալ առանց թույլտվության, իսկ Մուզալոնի հրամանատարության ներքո մնացել է հազիվ 2000 մարդ, որոնց կեսը ալաններ են եղել^[16]։ Այս բանակում միասնություն չի եղել, քանի որ ճակատամարտից անմիջապես առաջ վարձկաններին տրվել է աշխարհազորին պատկանող փող և ձիեր: Օսմանի բանակը, ըստ Պախիմերիսի շատ առումներով գերազանցել է հույներին, քանի որ նա դաշնակիցներ է գրավել: Օսմանի հրամանատարության տակ գտնվող զինվորների թիվը գնահատվել է 5000: Պափլագոնիայից մարդիկ նույնիսկ միացել են արշավանքին՝ ավար ստանալու ակնկալիքով: Բանակը բաղկացած է եղել և՛ հետևակային զինվորներից, և՛ հեծյալներից^[2]։

Պախիմերիսը գրել է, որ Մուզալոնը հույսը դրել էր անակնկալի ազդեցության վրա, սակայն Օսմանի մասին նախապես զգուշացվել է հույներից մեկի կողմից։ Ըստ Պախիմերիսի՝ Օսմանն անսպասելիորեն հարձակվել է Տելեմայայի (Կոյունհիսարի ամրոց) վրա՝ բյուզանդական բանակը գայթակղելով դեպի Վաֆեուս։ Օսմանյան աղբյուրները հավելում են, որ այս ամրոցը գտնվել է Յալակ Օվասիի ափամերձ դաշտի մոտ գտնվող լեռան վրա։ Սա հայտնի ռազմական հնարք է՝ հարձակվել փոքր ջոկատի վրա, նահանջել և թշնամուն ծուղակը գցել։ Իրականում սա Օսմանի և հիմնական ուժերի հարձակումը չի եղել, այլ միայն Օսմանի կողմից հետախուզության համար ուղարկված 100 մարդկանցից բաղկացած առաջապահ ջոկատի։ Մուզալոնի զորքերը հարձակվել են առաջապահ ջոկատի վրա և հետապնդել նրանց։ Ըստ Պախիմերիսի՝ անհամակարգվածության և նրա տարբեր մասերի միմյանց հետ համագործակցելու անկամության պատճառով (ալանները չեն մասնակցել հարձակմանը), հույների հարձակումը ճնշվել է և նրանք փախուստի են դիմել։ Ալան վարձկանները այդ պահին քաջաբար հակագրոհել են և շեղել Օսմանի ուժերի ուշադրությունը։ Հույները ապաստան են գտել մոտակա Նիկոմեդիա քաղաքում, որպեսզի կարողանան նահանջել, ալանները զոհաբերել են իրենց^[9]։

Հետևանքներ

Այս հաղթանակից առաջ Օսմանը Անատոլիայի ցեղային առաջնորդներից մեկն է եղել, որը չի առանձնացել մյուսներից^[17]։ Այս ճակատամարտում հաղթելով՝ Օսմանը հաստատվել է որպես լուրջ ուժ^[18]։ Նրա մասին առաջին հիշատակումը տարեգրություններում հանդիպում է հենց այս Պաքիմերոսի ճակատամարտից հետո։ Այս հաղթանակի մասին լուրերը տարածվել են ամբողջ Փոքր Ասիայում և ղազիների ու արկածախնդիրների հոսքը գնացել է դեպի Օսման։ Բաֆեոսի մոտ տարած հաղթանակը մեծ նշանակություն է ունեցել Օսմանյան կայսրության ապագա զարգացման համար, ներխուժելով Նիկոմեդիայի շրջան՝ Օսմանի զորքերը փակել են նրա կապը Բյուզանդիայի հետ, ինչը սով է առաջացրել։ Բյուզանդիայի պարտությունը հանգեցրել է նրա կրիտիկական թուլացմանը Բիթինիայում, առաջացրել փախստականների ալիք, որը փոխել է տարածաշրջանի ժողովրդագրական իրավիճակը։ Բյուզանդական ամրոցները մնացել են մեկուսացված կղզիներ թուրքերի կողմից գրավված տարածքների շարքում^[2]^[8]։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 İnalcık, 2007
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Kazhdan, 1991, էջ 251
↑ İnalcık, 1994, էջ 73
↑ İnalcık, 2003, էջ 61
↑ İnalcık, 1994, էջ 74—75
↑ İnalcık, 2003, էջ 61—62
↑ ^7,0 ^7,1 Пахимер, 2000, էջ 290
↑ ^8,0 ^8,1 Uzunçarşılı, 1988, 1. Cild, ss. 105—106
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 İnalcık, 1994, էջ 75
↑ ^10,0 ^10,1 Scott, Isaenko, 2013, էջ 116
↑ Imber, 2009, էջ 8
↑ Kazhdan, 1991, էջ 1539—1540
↑ İnalcık, 1994, էջ 72
↑ İnalcık, 2000, էջ 324
↑ ^15,0 ^15,1 Kazhdan, 1991, էջ 251, 1421
↑ Bartusis, 1997, էջ 76—77
↑ İnalcık, 1994, էջ 59
↑ Mikaberidze, 2011, էջ 191

Գրականություն

Георгий Пахимер. Из «Συγγραφικῶν ἱστοριῶν» Георгия Пахимера // Византийский временник :

[рус.] / Пер. с греч.: Д. А. Коробейникова. Отв. ред.: Г. Г. Литаврин. — М. : Наука (издательство), 2000. — Т. 59 (84). — С. 288—292. — 304 с. — ISBN 5-02-008594-4.

Bartusis M. C. The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453 :

[անգլ.]. — Philadelphia : University of Pennsylvania Press, 1997. — ISBN 978-0-812216202.

Gibbons H. A. The Foundation of the Ottoman Empire: A History of the Osmanlis Up To the Death of Bayezid I 1300—1403. — Abingon: Routledge, 2013. — 379 p. — ISBN 1135029822(անգլ.)
Imber C. The Ottoman Empire, 1300—1650: The Structure of Power :

[անգլ.]. — Լ. : Macmillan Education UK, 2009. — 448 p. — ISBN 9780230574502.

İnalcık H. Osman Gazi'nin İznik (Nicaea) Kuşatması ve Bafeus Savaşı :

[тур.]. — Söğütten Istanbula. — 2000. — S. 301—337. — 635 s. — ISBN 975-533-250-2.

İnalcık H. Osman Ghazi's Siege of Nicaea and the Battle of Bapheus // The Ottoman Emirate (1300–1389). Halcyon Days in Crete I: A Symposium Held in Rethymnon, 11–13 January 1991 :

[անգլ.] / Zachariadou E.. — Rethymnon : Crete University Press, 1994. — P. 55—81. — ISBN 960-7309-58-8.

İnalcık H., Akbaygil I. The Struggle Between Osman Gazi and The Byzantines For Nicaea :

[тур.]. — İznik: Throughout History. — Ankara : Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2003. — S. 59—85. — ISBN 975-458-431-1. Արխիվացված 2012-03-19 Wayback Machine

İnalcık H. Osman I // Islam Ansiklopedisi :

[тур.]. — 2007. — Т. 33. — S. 443—453.

Mikaberidze A. Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia :

[անգլ.]. — Santa Barbara : ABC-CLIO, 2011. — Vol. 1. — 1042 p. — ISBN 1598843362. — ISBN 9781598843361.

Scott J., Isaenko A. The Military Effectiveness of Alan Mercenaries in Byzantium, 1301—1306 // Journal of Medieval Military History :

[անգլ.]. — 2013. — Vol. 11. — P. 107—132. — ISBN 1843838605. — ISBN 9781843838609.

Somel S.A. Historical Dictionary of the Ottoman Empire :

[անգլ.]. — Metuchen : Scarecrow Press, imprint of Rowman & Littlefield, 2003. — 512 p. — ISBN 0810866064. — ISBN 9780810866065.

Uzunçarşılı İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi} :

[тур.]. — Türk Tarih Kurumu, 1988. — 3112 s.

[İnalcık—2007——-1] 1,0 ^1,1 İnalcık, 2007

[Kazhdan—1991——251-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Kazhdan, 1991, էջ 251

[İnalcık—1994——73-3] İnalcık, 1994, էջ 73

[İnalcık—2003——61-4] İnalcık, 2003, էջ 61

[İnalcık—1994——74—75-5] İnalcık, 1994, էջ 74—75

[İnalcık—2003——61—62-6] İnalcık, 2003, էջ 61—62

[Пахимер—2000——290-7] 7,0 ^7,1 Пахимер, 2000, էջ 290

[Uzunçarşılı—1988—1._Cild,_ss._105—106—-8] 8,0 ^8,1 Uzunçarşılı, 1988, 1. Cild, ss. 105—106

[İnalcık—1994——75-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 İnalcık, 1994, էջ 75

[Scott,_Isaenko—2013——116-10] 10,0 ^10,1 Scott, Isaenko, 2013, էջ 116

[Imber—2009——8-11] Imber, 2009, էջ 8

[Kazhdan—1991——1539—1540-12] Kazhdan, 1991, էջ 1539—1540

[İnalcık—1994——72-13] İnalcık, 1994, էջ 72

[İnalcık—2000——324-14] İnalcık, 2000, էջ 324

[Kazhdan—1991——251,_1421-15] 15,0 ^15,1 Kazhdan, 1991, էջ 251, 1421

[Bartusis—1997——76—77-16] Bartusis, 1997, էջ 76—77

[İnalcık—1994——59-17] İnalcık, 1994, էջ 59

[Mikaberidze—2011——191-18] Mikaberidze, 2011, էջ 191

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]