Բայրամ խան
| Բայրամ խան պարս.՝ بيرام خان | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հունվարի 18, 1501 |
| Ծննդավայր | Badakhshan |
| Մահացել է | հունվարի 31, 1561 (60 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Patan կամ Մեծ Մողոլների կայսրություն |
| Քաղաքացիություն | Մեծ Մողոլների կայսրություն |
| Ազգություն | Թյուրքեր |
| Կրոն | իսլամ |
| Մասնագիտություն | պետական գործիչ, ռազմական գործիչ և բանաստեղծ |
| Ամուսին | Salima Sultan Begum? |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | գահի խնամակալ |
| Երեխաներ | Abdul Rahim Khan-I-Khana? |
 Bairam Khan Վիքիպահեստում | |
Բայրամ խան ( պարս.՝ بيرام خان, հունվարի 18, 1501, Badakhshan - հունվարի 31, 1561, Patan և Մեծ Մողոլների կայսրություն), թուրքմենական ծագումով միջնադարյան պետական գործիչ և բանաստեղծ, գլխավոր նախարար (Վաքիլ-ի-Մութլաք) և Մեծ մողոլների կայսրության ռեգենտ 1556-1560 թվականներին՝ փադիշահ Աքբար[1] փոքրամասնության օրոք։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նա սերում էր Բահարլի թուրքմենական ցեղից և ծնվել է մոտ 1501 թվականին (այլ տվյալներով՝ 1502 թվականին) Բադախշանում՝ Ղազնիի նահանգապետի ընտանիքում։ Ավարտել է մեդրեսեն՝ տիրապետել է թյուրքական, պարսկերեն և արաբերեն լեզուներին։ 16 տարեկանում նա կամավոր գնացել է Հումայուն իշխանի բանակ և նրա հետ փախել է Իրան[2]։ Երկար ժամանակ Բայրամ խանը Հումայունի ամենամոտ դաշնակիցն էր Շեր Շահի հետ Հյուսիսային Հնդկաստանին տիրապետելու համար մղվող պայքարում: Նա իրեն դրսևորել է որպես զինվորական և հմուտ դիվանագետ։ Օգտագործելով իր իշխանությունը՝ նա հաշտեցրել է Հումայուն կայսրին իր եղբայրների հետ, ինչպես նաև կազմակերպել է գահընկեց արված կայսրի դիվանագիտական այցը (1539 թվականին Հումայունը կորցրեց գահը) Սեֆյան պետության տիրակալ Շահ Թահմասպին։ Նա հասավ նրան, որ Թահմասպը զորք է հատկացրել Հումայունին օգնելու համար, որից հետո Թահմասպի և Հումայունի համատեղ հրամանագրով նրան շնորհվել են «խան խանանի» բարձր կոչում։ Հումայունը, դառձել է կայսր, Բայրամ խանին նշանակել է Կանդահարի շրջանի կառավարիչ, իսկ 1554 թվականին՝ որպես իր որդի Աքբարի խնամակալ։
1555 թվականին Բայրամ խանը, Հումայունի բանակի գլխավորությամբ, ջախջախել է Սուրիդների դինաստիայի Դելիի սուլթան Սիքանդար Շահ III-ին, որն ուներ 80 հազարանոց բանակ։ 1556 թվականին Հումայունի մահից հետո Բայրամ խանը դարձել է Հումայունի իրավահաջորդ Աքբարի ռեգենտը։ 1555 -1560 թվականներին Բայրամ խանը ինքնուրույն կառավարել է Մուղալների կայսրությունը 1556 թվականի նոյեմբերին Պանիպատի ճակատամարտում նա հաղթել է Դելիի գահի հավակնորդ Հեմուի բանակին։
1560 թվականին Աքբարը վերցրել է իշխանությունը իր ձեռքը, իսկ Բայրամ խանը, պալատական ինտրիգների պատճառով, հեռացվել է պետության ղեկավարությունից և հեռացվել արքունիքի կազմից։1561 թվականին, երբ Բայրամ խանը իր ընտանիքի հետ գնացել է Մեքքա ուխտագնացության, նա դավաճանաբար սպանվել է Գուջարաթի մոտ:
Հիշատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Աշխաբադի հրապարակներից մեկում Բայրամ խանի հուշարձան է կանգնեցվել:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Collier, Dirk (2016-03-01). The Great Mughals and their India (անգլերեն). Hay House, Inc. ISBN 978-93-84544-98-0.
- ↑ Congress, Indian History (1955). Proceedings - Indian History Congress (անգլերեն).
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Антонова К. А. Очерки общественных отношений и политический строй Могольской Индии времён Акбара. — М., 1952.
- Singh, Damodar Khan-i-Khanan Bairam Khan: a political biography. — Patna, India: Janaki Prakashan, 2003. OCLC 54054058
- Agravāla, Sushamā Devī Bairamakhām̐ aura usake vaṃśaja kā Mugala sāmrājya meṃ yogadāna. — New Delhi, India: Rāmānanda Vidyā Bhavana, 1994. OCLC 34118191. (Contribution of Bairam Khan, 1524?-1561, Mogul nobleman, to the Mogul Empire.)