Բաժակ

Դատարկ և լցված բաժակներ

Բաժակ, սովորական ապակե սպասք՝ տեսքով նման գլանի կամ հատված կոնի, առանց բռնակների և առանց ոտքերի։ Օգտագործվում է սառը կամ տաք խմիչքների համար։ Նաև օգտագործվում է որպես բաժակակալ։

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաժակի տեսքը նման է գլանի կամ հատված կոնի, սակայն հանդիպում են նաև ավելի բարդ տեսքերով բաժակներ։ Բաժակի հիմնական տարբերությունը այլ սպասքներից բռնակի բացակայությունն է։ Բաժակները լինում են նաև թրաշավոր։

Բաժակի չափերի հարաբերակցությունը նրա հիմքի մոտավորապես հավասար է 2:1, իսկ չափերը մոտավորապես հավասար են մարդկային ափի չափի։ Բաժակի տարողությունը հիմնականում 200-250 սմ³ է։ Փոքր չափերով բաժակները երբեմն անվանվում են բաժակիկներ, իսկ շատ փոքրեը՝ գավաթիկներ։

Բաժակների մեծ մասը պատրաստված է ապակուց։ Որոշ լեզուներում, ինչպիսիք են անգլերենը, գերմաներենը, ֆրանսերենը, «բաժակ» և «ապակի» բառերը, համանուններ են։ Բաժակները նաև պատրաստվում են պալստմասսայից, թղթից, կերամիկայից և մետաղներից։

Բաժակները լինում են թափանցիկ, ոչ թափանցիկ, միանգամյա և բազմանգամյա օգտագործման ենթակա և ծալովի բաժակներ։

Կախված բաժակի նյութից՝ կարելի է որոշել օգտագործե՞լ տաք ըմպելիքների համար, թե՞ ոչ։

Հանդիպում են նաև ուտելու բաժակներ. պաղպաղակը կարող է վաճառվել վաֆլե բաժակներով։

Բազմանիստ բաժակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Մուխինի» բաժակը ժողովրդի մեջ հայտնի է «մալենկովյան» կամ «հաստաշրթունք» անուններով:

Թրաշավոր բաժակ

Բազմանիստ բաժակի ծագումը հայտնի չէ։ Տարածված է այն տեսակետը, որ Ռուսաստանում բազմանիստ բաժակները սկսել են արտադրել Պյոտր I-ի ժամանակ՝ Գուս-Խրուստալ քաղաքում։ Բազմանիստ բաժակը չէր գլորվում սեղանից, երբ նավը տատանվում էր։ Ամեն դեպքում, կարելի է ասել, որ մինչ հեղափոխությունը Ռուսաստանում պատրաստվում էին բաժակներ և գավաթիկներ^[1]։ Դեռ 1918 թվականին Պյոտր Վոդկինի «Առավոտյան նատյուրմորտ» նկարում պատկերված էր 12 նիստ ունեցող թեյով լի բաժակ։ Որոշ աղբյուրներում հիշատակվում են 1914 թվականի Ուրգելսկի ապակու գործարանի նիստավոր բաժակները։ Բադեն-Բադենի Ֆաբերժեի թանգարանի ցուցադրությունում ցուցադրվել է 1905 թվականի «ավանգարդ» ոճով նատյուրմորտ, որտեղ պատկերված էին ձվածեղ, ծովատառեխի կմախք և բազմանիստ բաժակ^[2]։ Նիստավոր բաժակի խորհրդային դիզայնը երբեմն վերագրում են խորհրդային քանդակագործ Վերա Իգնատևնա Մուխինային, որը «բանվոր և կոլտնտեսուհի» մոնումենտալ կոմպոզիցիայի հեղինակն է, սակայն դրա փաստաթղթային հաստատումը չկա։ Իգնատևնան ապակով սկսեց հետաքրքրվել 1930-ականների վերջին։ Այդ ժամանակ պետք էր մշակել հանրային սննդի համար բաժակի նոր ձև։ Մուխինյան բաժակը պատրաստվել է հաշվի առնելով պահանջները՝ հարթ օղակը, որն ընթանում է եզրագծի շրջագծով, և այն տարբերվում է պարզ բազմանիստ բաժակի ավանդական ձևից։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ բազմանիստ բաժակի ստեղծողը Ուրալցի ինժեներ Նիկոլայ Սլավյանովն է։ Նրա օրագրերում պահպանվել են 10, 20 և 30 նիստերով բաժակների էսքիզներ։ Նա առաջարկել է բաժակը մետաղից պատրաստել։ Հնարավոր է, որ դրանք կարող էր տեսնել նաև Վերա Մուխինան, որը գտնվում էր Ուրալում տարհանման ժամանակ։

Բազմանիստ բաժակի ծննդյան օրը համարվում է սեպտեմբերի 11-ը, իսկ առաջին խորհրդային բազմանիստ բաժակը թողարկվել է 1943 թվականին Գուս-Խրուստալնի քաղաքի՝ Ռուսաստանի ամենահին ապակու գործարանի կողմից։

Դասական ապակու չափսերը 65 մմ տրամագծով և 90 մմ բարձրությամբ են։ Բաժակն ուներ 16 նիստ և ուներ 250 մլ տարողություն։ Բաժակի հատակին գրված էր նրա գինը։

ԽՍՀՄ-ի արտադրության ստանդարտ բազմանիստ ապակու բնութագրերը.

Վերին հատվածի շառավիղ՝ 7,2-7,6 սմ։
Ներքին հատվածի շառավիղ՝ 5,5 սմ։
Բարձրություն՝ 10,5 սմ։
Նիստերի քանակ՝ 16, 20:
Վերին մասի լայնություն՝1,4 սմ, 2,1 սմ։

Բաժակների տարողությունները՝ 50 մլ, 100 մլ, 150 մլ, 200 մլ, 250 մլ, 350 մլ։

Բազմանիստ բաժակն ունի մի շարք առավելություններ սովորական գլանաձև բաժակի համեմատ։ Իր նիստերի շնորհիվ այն կարող է չջարդվել՝ ընկնելով բետոնե հատակին 1 մ բարձրությունից։ Դրա համար էլ նիստավոր բաժակները արտադրվում են մինչ օրս և օգտագործվում են ճաշարաններում, ինչպես նաև ուղևորային գնացքներում։

Ժողովրդի մեջ նիստավոր բաժակը ստացել է «մելենկովսկի» անվանումը՝ խորհրդային պետական գործիչ Գեորգի Մալենկովսկու ազգանունով։

Քիմիական բաժակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քիմիական բաժակներ

Քիմիական բաժակները կարևոր մաս են կազմում քիմիական կամ կենսաբանական լաբորատորիաներում։ Հիմնականում նրանք պինդ գլան են։ Քիմիական ապակու պարտադիր մասը հարմար քթիկն է։ Լավ քիմիական բաժակի հատակը պետք է լինի հարթ (մագնիսական խառնուրդի օգտագործման հարմարության համար)։ Սովորաբար պատրաստվում է ջերմադիմացկուն ապակուց, բայց կարող է պատրաստվել նաև պլաստիկից։ Քիմիական բաժակների տարողությունը կարող է տատանվել 5 մլ-ից մինչև մի քանի լիտր։ Բաժակի վրա կարող է լինել ծավալի սանդղակ, սակայն այն մոտավոր է և ծառայում է միայն կողմնորոշվելու համար։ Ճշգրիտ սանդղակներով անոթները, որոնք ծառայում են հեղուկի ծավալը չափելու համար, կոչվում են չափանոթներ։ Քիմիակաբ բաժակները սովորաբար օգտագոծվում են բարդ լուծույթներ պատրաստելու համար, երբ անհրաժեշտ է խառնելու ժամանակ լուծել պինդ նյութեր։ «Լաբորատոր» տոների ժամանակ 50 մլ տարողությամբ քիմիական բաժակները հաճախ օգտագործվում են որպես գավաթիկներ։

Ծալովի բաժակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկաթե ծալովի բաժակ

Ծալովի բաժակները կազմված են տակդիրից և դրա վրա ամրացված օղակներից կտրված կոների տեսքով։ Ծալված վիճակում դրանք տեղադրվում են մեկը մյուսի վրա և ծածկվում կափարիչով։ Հայտնի գեղարվեստական ֆիլմերում, ինչպիսիք են «Երկնային հանգիստ» (1945թ.) «Վտանգավոր է կյանքի համար» (1985թ.), «Մոսկովյան արձակուրդներ» (1995թ.) և այլն, ծալովի բաժակը օգտագործվել է որպես հարբեցողների անբաժան մասը։

Բաժակ՝ որպես ծավալի չափման միավոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաժակը նաև համարվում է մանր մարմինների և հեղուկների ծավալի չափման միջոոց և օգտագործվում է խոհարարական բաղադրատոմսերում։ Այդ դեպքերում նկատի է առնվում 200 մլ ծավալը։

Լրացուցիչ փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաժակը ծառայում է մի շարք ֆիզիկական երևույթներ ցուցադրելու համար։
Ֆիզիկայի դպրոցական դասընթացներում տարածված է «չկոտրվող բաժակ» դիտարժան և ուսանելի փորձը՝ ծանր մարմինների իներտությունը ցուցադրելու համար։ Շրջված բաժակի վրա ծանր մետաղական ափսե կամ պրիզմա են դնում (5-8 կգ-ից) և մուրճով ծեծում (200-300 գ)։ Ափսեի ծանրության պատճառով այն չի ստանում զգալի արագացում և բաժակը չի ջարդվում։ Եթե բաժակը վառարանի վրա դրվի, այն կկոտրվի, սակայն դպրոցականները դա հասկանում են, և սովորաբար փորձի այս մասը չի իրականացվում՝ վտանգավորության պատճառով։
Թափանցիկ ապակին կարող է օգտագործվել օպտիկական երևույթների ցուցադրման համար։ Օրինակ, եթե գթալը ջրով լցված բաժակի մեջ դնենք, մեզ կթվա, որ այն կոտրված է։
Բազմանիստ բաժակը ԽՍՀՄ-ում օղի խմելու ժամանակ անբաժանելի մասն էր կազմում ։
Երբեմն օղի խմելը անվանում էին «Բազմանիստ բաժակի օր»։ Այդ «տոնի» օրը որոշվում էր ըստ նշողների ցանկության։ Դրա նպատակը այն էր, որպեսզի խմողները անիմաստ չխմեն^[3]։