Աֆրիկայի ճարտարապետություն

Աֆրիկայի ճարտարապետություն

աշխարհագրական դիրքի ճարտարապետություն

Ենթակատեգորիա	architecture of the Earth, Աֆրիկայի արվեստ
Թեմայով վերաբերում է	Աֆրիկա
Մայրցամաք	Աֆրիկա

Գիզայի բուրգերը համարվում են բոլոր ժամանակների ամենամեծ ճարտարապետական ստեղծագործություններից մեկը և Հին աշխարհի յոթ հրաշալիքներից մեկը:

Աֆրիկայի ճարտարապետություն, Աֆրիկայի մշակույթի մաս, մյուս ասպեկտների նման առանձնանում է բացառիկ բազմազանությամբ։ Աֆրիկայի ողջ պատմության ընթացքում աֆրիկացիները զարգացրել են իրենց սեփական տեղական ճարտարապետական ավանդույթները։ Որոշ դեպքերում հնարավոր է տարբերակել լայն տարածում ունեցող տարածաշրջանային ոճեր, օրինակ՝ Արևմտյան Աֆրիկայի սուդան-սահելյան ճարտարապետությունը։ Ավանդական աֆրիկյան ճարտարապետությանը բնորոշ մի երևույթ է ֆրակտալ մասշտաբայնության կիրառումը. կառույցի փոքր մասերը հաճախ նման են մեծերին, օրինակ՝ շրջանաձև տների կազմած շրջանաձև գյուղ։

Ավելի հին տվյալների համաձայն՝ Աֆրիկայի որոշ շրջանների ճարտարապետության վրա դարեր շարունակ արտաքին մշակույթներ են ազդել։ Արևմտյան ճարտարապետությունը սկսել է ազդել ափամերձ շրջանների վրա դեռևս 15-րդ դարի վերջերից և այժմ էլ շատ մեծ շենքերի համար՝ հատկապես խոշոր քաղաքներում, այն կարևոր ոգեշնչման աղբյուր է։

Աֆրիկյան ճարտարապետությունում օգտագործվում են տարբեր նյութեր՝ եղեգ, փայտ, ցեխ, աղյուս (չհարդարված մակերեսով), սեղմած հող և քար։ Այս նյութերի ընտրությունը տարբերվում է ըստ տարածաշրջանի․ Հյուսիսային Աֆրիկայում՝ քար ու սեղմված հող, Արևելյան Աֆրիկայում՝ քար ու շաղախ, Արևմտյան Աֆրիկայում՝ ցեխ (հում աղյուս), Կենտրոնական Աֆրիկայում՝ եղեգ, փայտ և ավելի փխրուն նյութեր, Հարավարևելյան և Հարավային Աֆրիկայում՝ քար և եղեգ, փայտ։

Ըստ Բինյավանգա Վաինաինայի` արևմտյան մարդիկ Աֆրիկան ներկայացնում են ավերակ ու անմշակ տարածք և չեն գնահատում մայրցամաքի հրաշքները։

Նախապատմական ճարտարապետություն

Հյուսիսային Աֆրիկա

Նեղոսի Հովիտ

Աֆադ 23-ը հնագիտական հուշարձան է, որը գտնվում է Սուդանի հյուսիսային Դոնգոլա Ցարողամասի Աֆադ տարածաշրջանում։ Այն ներկայացնում է «պահպանված հետքերը նախապատմական ճամբարներից (աշխարհում ամենահին բաց խրճիթի մնացորդներ) և տարբեր որսորդական ու հավաքման վայրեր, որոնք մոտ 50,000 տարվա պատմություն ունեն»։

Կենտրոնական Սահարա

Կել Էսուֆի ժամանակաշրջան

Կենտրոնական Սահարայի քարափներում, որտեղ հայտնաբերվել են Կել Էսուֆի ժայռապատկերները, 75%-ում թաքնված մնացորդներ են գտնվել, որոնք նախկինում օգտագործվել են որպես զարդարված հատակներ։ Այս զարդարված հատակները, հավանաբար, ստեղծվել են ջրի հավաքման նպատակով և հետագայում քանդվել են, երբ սկսել են ստեղծվել ամենավաղ կլոր գլխով ժայռապատկերները։ Տվյալ զարդարված հատակների հիման վրա՝ որոնք, ըստ ամենայնի, օգտագործվել են աղբյուրի ջուրը հավաքելու համար, կարելի է ենթադրել, որ Կել Էսուֆի ժայռապատկերները կարող են թվագրվել առնվազն 12,000 տարի առաջ՝ Պլեյստոցենի վերջին շրջանում։ Հաշվի առնելով ջրի հավաքման համար նախատեսված զարդարված հատակների և Կել Էսուֆի նկարներով ժայռապատկերների առկայությունը, հնարավոր է, որ այս քարափներում բնակվել են այն ժամանակաշրջաններում, երբ տեղական ջրային ռեսուրսները պակաս էին։ Արդյունքում՝ տարածաշրջանում կարող էր խիստ ավելանալ տարածաշրջանային մեկուսացումը՝ կապված անբարենպաստ կլիմայական պայմանների հետ։

Կլոր գլխի ժամանակաշրջան

10-րդ հազարամյակի սկզբում, Էպիպալեոլիթի շրջանում, քարայրների (օրինակ՝ Տին Տորհա, Տին Հանակաթեն) պատերը օգտագործվել են որպես նախա-գյուղական խրճիթների հիմք, որտեղ ընտանիքները ապրում էին, ինչպես նաև օջախներ, որոնք հարմար էին կիսանստակյաց, շարժական ապրելակերպ ունեցող էպիպալեոլիթյան որսորդ-հավաքողների համար։ Կլոր գլխի շրջանի էպիպալեոլիթյան որսորդությամբ-հավաքչությամբ զբաղվողները կառուցել են պարզ քարե պատ, որը թվագրվում է մոտավորապես 10,508±429 օրացուցային տարի առաջ (9260±290 BP) և, հավանաբար, ծառայում էր որպես քամու պաշտպանության միջոց։

Անասնապահական շրջան

Հին անասնապահ ժողովուրդների հավաքական հիշողության մեջ Տադարտ-Ակակուս շրջանում գտնվող քարայրները (օրինակ՝ Ֆոզզիգիարեն, Իմենենադեն, Տակարկորի) կարող էին ծառայել որպես հուշարձանային տարածքներ կանանց և երեխաների համար, քանի որ այստեղ հիմնականում գտնվել են նրանց գերեզմանատեղերը։ Մեսաքի բարձրավանդակում հայտնաբերվել են փորագրված ժայռապատերներ տարբեր քարե կառույցների վրա (օրինակ՝ քարե կոմպոզիցիաներ, կանգուն քարեր՝ ծիսական հուշարձաններ)։ Այս պետրոգլիֆների հարևանությամբ հաճախ հանդիպում են նաև քարե հուշարձաններ։ Լիբիայի հարավ-արևմուտքում՝ Ակակուս և Մեսաք շրջաններում, զարգացել է ամբողջական անասնապահական տնտեսություն, ներառյալ կաթնամթերքի արտադրությունը։ Միջին անասնապահ (պաստորալ) ժողովուրդներն օգտագործում էին կիսաքանդ ապրելակերպ վարող բնակավայրեր ՝ կախված եղանակային պայմաններից (օրինակ ՝ մուսսոններ)։

Վադի Բեդիսի ոլորանում գտնվել է 42 քարե հուշարձան (հիմնականում քարե կառույցներ և հարթակներ, տումուլիներ)։ Այստեղ հայտնաբերվել են նաև կերամիկայի ջարդոններ և քարե գործիքներ, ինչպես նաև 9 հուշարձաններ՝ փորագրված ժայռապատկերներով։ 5200-3800 մ.թ.ա. ժամանակահատվածում կատարվել են կենդանիների հուղարկավորություններ։ Նույն շրջանում հայտնաբերվել են 9 զարդարված կերամիկական իր (օրինակ ՝ հիմնականում պարզ եզրերով ռելիեֆային դրոշմներ) և տասնվեց քարե մահակներ։ Որոշ քարե մահակներ, որոնք օգտագործվել են բառացի կամ խորհրդանշական կերպով անասուններին զոհաբերելու համար, ծիսական կերպով դրվել են զոհաբերված անասունների գլխին կամ քարե հուշարձանների մոտ։ 5000 տարի առաջ Կենտրոնական Սահարայում նկատվել է մեգալիթիկ հուշարձանների (ճարտարապետության) աճ։

Տումուլուսների (դամբարանաթումբ) ավանդույթը Կենտրոնական Սահարայում ծագել է Միջին անասնապահական շրջանում և փոխվել՝ Վերջին անասնապահական շրջանում (4500-2500 BP)։ Տակարկորիի ժայռային ապաստարանում, մ.թ.ա. 5000-4200 թվականներին, հովիվները այծեր էին արածեցնում ՝ կախված տարվա եղանակից (օրինակ ՝ ձմռանը) և սկիզբ են դրել մեգալիթյան հուշարձանների ստեղծման հազարամյակների ավանդույթին, որոնք օգտագործվում էին որպես գերեզմաններ, որտեղ մարդկանց թաղում էին քարով ծածկված դամբարանաբլուրներում, որոնք սովորաբար հեռու էին բնակելի տարածքներից։ Տակարկորիի քարանձավում՝ 3000 թվականին, վերջնական անասնապահ ժողովուրդները ստեղծել են թմբկաձև գերեզմաններ մի քանի հարյուր անձանց համար, որտեղ գտնվել են տեղական, շքեղ իրեր, ինչը ճանապարհ է հարթել Գարամանտյան քաղաքակրթության զարգացմանը։

Սոցիալական շերտավորման և անասնապահական ժայռապատկերների հիման վրա Միջին Սահարայում 5200-4800 թվականներին առաջացել է պաստորալիզմը որպես ճարտարապետական ուղղություն։ Հուղարկավորության հուշարձաններն ու վայրերը, հնարավոր է՝ իշխանություններով կառավարվող տարածքներում, ձևավորվել են Նիգերի Սահարայի շրջանում մ.թ.ա. 4700-ից մինչև մ.թ.ա. 4200 թվականների միջև։ Խոշոր եղջերավոր կենդանիների հուղարկավորություններ հայտնաբերվել են Նաբթա Պլայայում (6450 տարի առաջ/5400 տարի քր. առաջ), Ադրար Բոուսում (6350 տարի առաջ), Չին Տաֆիդետում և Տուդուֆում (2400-2000 տարի մ․ թ․ ա)։

Այսպիսով, այդ ժամանակահատվածում արդեն ձևավորվել էր խոշոր եղջերավոր անասունների պաշտամունքը (օր.՝ առասպելներ, ծեսեր) և մշակութային տարբերակումը սեռերի միջև, օրինակ՝ տղամարդիկ կապվում էին ցուլերի, բռնության, որսի և շների հետ, ինչպես նաև թաղվում էին հսկայական հուղարկավորական հուշարձաններում, մինչդեռ կանայք կապվում էին կովերի, ծննդաբերության, խնամքի և հնարավոր է՝ հետմահու կյանքի հետ։ Նախորդվելով Արևելյան Սահարայում ենթադրվող ավելի վաղ հնավայրերին՝ Նիգերի Սահարայի շրջանում դեռևս մ.թ.ա. 4700 թվականին ձևավորվել էին մեգալիթային հուշարձաններով տումուլուսներ։ Այս մեգալիթային հուշարձանները Նիգերի Սահարայում և Արևելյան Սահարայում, հնարավոր է, ծառայել են որպես Հին Եգիպտոսի մաստաբաների և բուրգերի նախատիպեր։ Նախադինաստիական Եգիպտոսում տումուլուսներ կային մի շարք վայրերում, ինչպես օրինակ՝ Նաքադայում և Հելուանում։ 7500–7400 BP ժամանակահատվածում, ուշ պաստորալ նեոլիթի շրջանում, կրոնական արարողությունները և մեգալիթներով հուղարկավորությունները կարող էին ծառայել որպես մշակութային նախադեպ Հաթհոր աստվածուհու հետագա պաշտամունքի համար՝ Հին Եգիպտոսի դինաստաիակն շրջանում։

Հնագույն ճարտարապետություն

Միգուցե ամբողջ Աֆրիկայի ամենահայտնի կառույցների դասը՝ Եգիպտոսի բուրգերը, մնում են աշխարհի ամենամեծ վաղ ճարտարապետական նվաճումներից մեկը, անկախ նրանց գործնականությունից և ծագումից թաղման համատեքստում: Եգիպտական ճարտարապետական ավանդույթները նաև նախապատվություն էին տալիս լայն տաճարային համալիրների կառուցմանը։

Սահարայից հարավ և արևմուտք հնագույն ճարտարապետության մասին քիչ բան է հայտնի: Բուրգերից ավելի դժվար է սահմանել Օյոնո գետի շրջակայքի մոնոլիտների տարիքը, որոնք ունեն երկրաչափական կամ մարդաձև ուրվագծեր։ Սենեգամբիայի քարե շրջանների մեծ քանակն էլ վկայում է զարգացող ճարտարապետության մասին։

Հյուսիսային Աֆրիկա

Մեգալիթները (օրինակ ՝ դոլմենները), որոնք, հավանաբար, պղնձի և բրոնզի դարերում մեգալիթների կառուցման մշակութային ավանդույթների մի մասն էին, կառուցվել են Միջերկրական Հյուսիսային Աֆրիկայում։

Ալժիր

Գարամանտներ

Հյուսիսային Աֆրիկայում ամազիգների (բերբերների) ինքնատիպ մշակույթի ամենավաղ ապացույցներից մի քանիսը հայտնաբերվել են Սահարայի լեռնաշխարհում և թվագրվում են մ.թ.ա. երկրորդ հազարամյակով, երբ տարածաշրջանը շատ ավելի քիչ չոր էր, քան այսօր, և երբ ամազիգների բնակչությունը, ամենայն հավանականությամբ, գտնվում էր տարածման գործընթացում ամբողջ Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Ամենավաղ խմբերից մեկը, որոնց մասին պատմական տեղեկություններ կան, գարամանտներն են, որոնք հետագայում հիշատակվել են Հերոդոտոսի կողմից։ Նրանց հետ կապված բազմաթիվ հնագիտական պեղումներ կատարվել են Ֆեցցան շրջանում (ներկայիս Լիբիա), որոնք վկայում են փոքրիկ գյուղերի, քաղաքների և գերեզմանների գոյության մասին։ Առնվազն մեկ բնակավայր թվագրվում է դեռևս մ․թ․ա. 1000 թվականով։

Կառույցները սկզբում կառուցել են քարի չոր շարվածքով, բայց մոտ միջնադարյան կեսերին (մոտ մ․թ․ա․ 500 թվականին) սկսել են շինել ցեխով։ 2-րդ դարում մ.թ.ա. արդեն կան տվյալներ մեծ վիլլաների և ավելի մանրամասն գերեզմանների մասին, որոնք առնչվում էին այդ հասարակության արիստոկրատիայի շերտին, հատկապես Գերմա քաղաքում։

Եգիպտոս

Հին Եգիպտոս

Հին Եգիպտոսի ճարտարապետական նվաճումներին են պատկանում բուրգերը, տաճարները, փակ քաղաքները, ջրանցքները և տաղավարերը։ Այս դարաշրջանի ճարտարապետությունը միաձև չէր, այլ մի շարք ոճեր, որոնք ժամանակի ընթացքում տարբերվում էին, բայց միաժամանակ ունեին ընդհանուր տարրեր։ Հին Եգիպտոսի ամենահայտնի ճարտարապետական օրինակներն են Գիզայի մեծ բուրգերը և սֆինքսը, Կառնակի տաճարը և Աբու Սիմբելի տաճարը։ Տաճարի մեծ մասը կառուցվել է տեղական ցեխից և կրաքարից, և նրանց կառուցումը իրականացրել են հարկադիր աշխատանք կատարող աշխատողները։ Սյուները սովորաբար զարդարվում էին խոյակներով, որոնք հիշեցնում էին Եգիպտոսի համար կարևոր բույսեր, օրինակ՝ պապիրուսը։

Նաբտա Պլայա

Նաբտա Պլայա, գտնվում է Եգիպտոսում և Արևելյան Սահարայի լայն տարածքում, ներկայացնում է մագալիթային մշակութային համալիր (օրինակ՝ զոհաբերված կովի գերեզմանատեղի, արևային օրացույց, զոհասեղան), որը թվագրվում է մ թ.ա. 4000–2000 թվականներին։

Սուդան

Նուբիա

Կերմա քաղաք

Նուբիական ճարտարապետությունը աշխարհի ամենահներից մեկն է։ Նուբիական ճարտարապետության ամենաառաջին ոճը ներառում է սպեոսները՝ առանց շաղախի կառույցներ, որոնք պատկանում են A-խմբի մշակույթին (մ․թ,.ա. 3700–3250)։ Եգիպտացիները վերցրել և լայնորեն կիրառել են այս տեխնիկան, օրինակ՝ Սպեոս Արտեմիդոսում և Աբու Սիմբելում։ A-խմբի մշակույթը հետագայում զարգացել է C-խմբի մշակույթով, որը սկսել է կառուցել թեթև, ճկուն նյութերով՝ կենդանիների կաշվով, իսկ ավելի ուշ տարածված է դարձել կավե աղյուսով մեծածավալ կառույցների շինարարությունը։

Նուբիական բուրգերը Մերոեում

C-խմբի մշակույթը կապված էր Կերմա քաղաքի հետ, որը ստեղծվել է մոտավորապես մ․թ․ա․ 2400 թվականին։ Դա ամրոցապատ քաղաք էր՝ կրոնական շինություններով, մեծ շրջանաձև բնակարաններով, պալատով և լավ հարթված ճանապարհներով։ Քաղաքի արևելյան կողմում տեղակայված էին պանթեոնային տաճար և մատուռ։ Քաղաքը բնակեցված էր շուրջ 2000 մարդկանցով։ Հիմնական և ամենակայուն կառույցներից մեկը Դեֆուդա տաճարն էր՝ խճաքարից կառուցված տաճար, որի տանիքում անցկացվում էին արարողություններ։

Մ․թ․ա․ 1500 թվականից մինչև 1085 թվականը Եգիպտոսը նվաճեց Նուբիան, ինչը բերեց Նապատայի շրջափուլի նուբիական պատմության փուլին՝ Քուշ թագավորության ծնունդին։ Քուշը ուժեղ ազդեցություն ունեցավ Եգիպտոսից և վերջապես նվաճեց Եգիպտոսը։ Այս շրջափուլում կառուցվեցին բազմաթիվ բուրգեր և տաճարներ։ Նապատի քաղաքի Գեբել Բարկալը կարևոր տեղ էր, որտեղ Քուշի փարավոններն ստանում էին օրինականություն։

Նապատայում հայտնաբերվել են տասներեք տաճար և երկու պալատ, սակայն տարածքը դեռ ամբողջությամբ չի վերացվել։ Սուդանում՝ երեք հիմնական հնավայրերում՝ Էլ Կուրույում, Նուրիում և Մերոյում կա 223 նուբիական բուրգ, որոնք ավելի շատ են, բայց փոքր քան եգիպտական բուրգեր։ Նուբիական բուրգերը, որոնք կառուցվել էին արքաների և թագուհիների համար, ներառում էին պատեր, արևելք նայող մատուռ, արևելք նայող աստիճանավանդակ և աստիճանավանդակի միջոցով հասանելի սենյակ։ Մերոյի հնավայրում գտնվում է ամենաշատ բուրգը և այն համարվում է աշխարհի ամենամեծ հնագիտական հարթակը։ Մոտ մ.թ.ա. 350 թվականի տարածքը ներխուժեց Աքսումի թագավորությունը, և Նապատայի թագավորությունը անկում ապրեց։

Թունիս

Կարթագեն

Հյուսիսային Աֆրիկայի հսկայական տարածքները, հատկապես ափամերձ տարածքները, անցել են Կարթագենի վերահսկողության տակ մ.թ.ա. 3-րդ դարում նրա հզորության գագաթնակետին։ Կարթագենի ավերակները այսօր գտնվում են Թունիսի մոտակայքում և ներառում են բազմաթիվ պատմական շրջանների մնացորդներ՝ սկսած պունիկական շրջանից (Ֆենիկյան Կարթագեն) մինչև ավելի ուշ արաբական բռնազավթումը։ Կարթագենական կայսրության նշաններից են «Պունիական նավահանգիստները» (քաղաքի նավահանգիստները) և Բաալ Համմոն կոչվող սրբավայրն ու նեկրոպոլիսը, որն այսօր հայտնի է որպես Տոփեթի սրբավայրը։

Կարթագենը գրավելուց հետո՝ Հռոմը աստիճանաբար բռնազավթեց Հյուսիսային Աֆրիկայի ողջ ծովափը՝ Եգիպտոսից մինչև ժամանակակից Մարոկկոյի Ատլանտյան ծովափ։ Ժամանակակից Թունիսի տարածքում (նախկին հռոմեական նահանգ, որը հայտնի է որպես Աֆրիկա) հռոմեական հիմնական հուշարձանները ներառում են հռոմեական Կարթագենը, Էլ Ջեմի ամֆիթատրոնը, Դուգգայի և Սբեյթլայի հուշարձանները։ Լիբիայում լավ պահպանված հուշարձաններ են՝ Սաբրաթան և Լեպտիս Մագնա։ Ալժիրում հիմնական տեղանքներ են՝ Տիմգադը, Ջեմիլան և Տիպասան։ Մարոկկոյում հռոմեացիները հիմնադրել կամ զարգացրել են Սեպտայի (Սյուտա), Սալա Կոլոնիա (Չելլա) և Վոլուբիլիսի նման քաղաքները, որոնցում պահպանվում են հռոմեական ճարտարապետության մնացորդներ։

Նումիդիա

Նումիդական դամբարան-կոթող Դուգգայում (մ.թ.ա. 2-րդ դար, ներկայիս Թունիս)

Հետագայում դեպի արևմուտք ՝ Կարթագենի և Հռոմեական հանրապետության փյունիկյան քաղաքակրթության դարաշրջանում, գոյություն ուներ Նումիդյան թագավորությունը։ Նումիդացիները, ի թիվս այլ բաների, թողել են հազարավոր նախաքրիստոնեական գերեզմաններ։ Նրանց ամենահինը՝ Մեդրացենը, գտնվում է ներկայիս Ալժիրում և համարվում է Մասինիսայի (մ.թ.ա. 202–148) ժամանակաշրջանից։ Հնարավոր է, որ գերեզմանն ունեցել է հույն ճարտարապետության ազդեցություն արևելքից, կամ կառուցվել է հույն վարպետների օգնությամբ։ Այն բաղկացած է մի մեծ բլուրից, որը կառուցված է լավ մշակված սրբատաշ քարից և զարդարված է վաթսուն դորիական սյուներով և եգիպտական ոճի քիվով։ Մյուս հայտնի օրինակներից է Մավրիտանիայի թագավորական դամբարանը արևմտյան Ալժիրում։ Այս կառույցը բաղկացած է սյուներից, գմբեթից և ոլորված արահետներից, որոնք դեպի միակ սենյակ են տանում։ Նումիդական շրջանի մի շարք «բուն-դամբարաններ» նույնպես կարելի է գտնել Ալժիրից մինչև Լիբիա տարածված վայրերում։ Չնայած աշխարհագրական լայն շրջանակին, նրանք հաճախ ունեն նմանատիպ ոճ ՝ եռահարկ կառույց, որը պսակված է ուռուցիկ բուրգով։ Դրանք կարող են ի սկզբանե ոգեշնչվել հունական հուշարձաններից, բայց ներկայացնում են նումիդյան մշակույթի հետ կապված կառույցների բնօրինակ տեսակ: Դրա օրինակները կարելի է գտնել Սիգայում, Սումա դ ' էլ Խրուբում, Դուգգայում և Սաբրաթայում։

Արևմտյան Աֆրիկա

Բուրկինա Ֆասո

Մուհուն Բենդ

Բուրկինա Ֆասոյում՝ Մուհուն Բենդում, մարդիկ բնակվել են մի բնակավայրում, որտեղ միաժամանակ ապրել են մի քանի ընտանիքներ՝ 1-ին հազարամյակի երկրորդ քառորդում (մ.թ.ա.), որը հնարավոր է եղել նաև մաս կազմել նախորդ առևտրային շուկայի համակարգի (օրինակ՝ աղի) և տեխնոլոգիական փոխանցումների միջավայրին՝ գյուղատնտեսական համայնքների (օրինակ՝ Ջենե-Ջենո, Քինթամպո, Ռիմ) միջև ամբողջ Արևմտյան Աֆրիկայում, և որը պահպանվել է մ.թ.ա․ 2-րդ հազարամյակից մինչև մ.թ.ա 1-ին հազարամյակի սկիզբը։ Բացի կուլտիվացված և վայրի մշակաբույսերով զբաղվելուց և տնային կենդանիների պահելուց, Մուհուն Բենդի բնակիչները զբաղվել են որսորդությամբ և ձկնորսությամբ, ինչպես նաև երկաթի, աղի արտադրությամբ, խեցեգործությամբ։ Մուհուն Բենդի մարդկանց թաղման արարողակարգը ներառում էր սննդի և նյութական ապրանքների տեղադրումը փոսերում, ինչպես նաև հողային կառույցների ստեղծումը։

Մավրիտանիա

Տիչիթի մշակույթ

Տիչիթ Վալատան Արևմտյան Աֆրիկայի ամենահին պահպանված բնակատեղին է և Սահարայից դեպի հարավ՝ բոլոր քարե հիմքով բնակավայրերից ամենահինն է։ Այն կառուցվել է սոնինկե ազգի կողմից և համարվում է Գանա կայսրության նախորդը։ Տարածքը բնակեցվել է ագրոսկոտական համայնքների կողմից մ.թ.ա. մոտ 2000-300 թվականներին, ինչը նշանակում է, որ այն գրեթե 1000 տարով ավելի հին է, քան համարվում էր։ Այստեղ կարելի է տեսնել հստակ պլանավորված փողոցներ և ամրացված բակեր՝ կառուցված հմուտ քարագործությամբ։ Ընդհանուր առմամբ հայտնաբերվել է շուրջ 500 բնակավայր։

Տիչիթի ավանդույթը արևելյան Մավրիտանիայում թվագրվում է մ.թ.ա. 2200 թվականից մինչև մ.թ.ա. 200 թվական։ Մ.թ.ա. 2000 թվականին, Հոլոցենի կլիմայական առավելության ավարտից հետո առաջացած չորացման արդյունքում, քոչվոր անասնապահները դարձան ֆերմերներ և հիմնադրեցին Տիչիթյան ավանդույթը Մավրիտանիայի Դհար Տիչիթ, Դհար Վալատա և Դհար Նեմա բնակատեղիներում՝ հիերարխիկ տնտեսության հիման վրա, որն ընդգրկում էր անասնապահություն, գյուղատնտեսություն (օրինակ՝ կորեկի մշակում) և ճարտարապետություն։ Արևմտյան Աֆրիկայի Սահելի շրջանում, Տիչիթյան ավանդույթին բնորոշ պարանային հելիկսով դեկորով կավե կեցվածքը տարածվել ու պահպանվել է մ.թ. ա. 1900-400 թվականներին քարե պատերով ճարտարապետական կառույցների շրջանում Մավրիտանիայում (օրինակ ՝ Դհար Տիխիտ, Դհար Վալատա, Դհար Նեմա, Դհար Տագանտ)։ Այս բնակատեղիներում (օրինակ՝ Դհար Տիչիթ, Դհար Թագանտ, Դհար Վալատա), որոնց տարածքը տատանվում էր, օրինակ՝ 2 հեկտարից մինչև 80 հեկտար, կար պատշաճ կերպով պարագծված գյուղատնտեսական հող՝ անասունների կամ այգեգործության համար, ինչպես նաև պահեստների և դամբարանների համար նախատեսված տարածքներ։

Որպես Տիչիթյան մշակույթի տարածքներ՝ Դհար Տիչիթն ու Դհար Վալատան ավելի հաճախ էին բնակեցված, քան Դհար Նեման։ Դհար Վալատայի և Դհար Տիչիթի արևելյան և կենտրոնական հատվածները, որոնք հիմնականում բնակեցված են եղել մ.թ.ա. 2200/2000-ից մինչև մ.թ.ա. 1200/1000 թվականներ և ներառում էին որոշ հատվածներ (օրինակ՝ Աքրեյժիտ, Չեբկա, Խիմիա)՝ սահմանի պատերով, ծառայել են որպես հիմնական բնակավայրեր (փոքր գյուղեր, ավաններ, սեզոնային ճամբարներ) Մավրիտանիայի դհարների համար։ Մավրիտանիայի դհարների (օր.՝ Դհար Նեմա, Դհար Վալատա, Դհար Տիչիթ) հիմնական սոցիալական միավորը եղել է ընդլայնված կամ բազմակնություն ունեցող ընտանիքը։ Հիմնվելով բազմաթիվ փակ տարածքների առկայության վրա, որոնք հնարավոր է ծառայել են անասունների համար, ինչպես նաև հարյուրավոր դամբարանների վրա, կարելի է ենթադրել, որ գույքի սերնդեսերունդ փոխանցումը՝ անասունների հարստության միջոցով, եղել է Տիչիթյան մշակույթի մաս։ Մոտ 400 քարաշեն կառուցված գյուղերում, ավաններում և քաղաքներում պլանավորված և հարթ փողոցները ձգվում էին հարյուրավոր կիլոմետրերով։ Տների մուտքերը, որոնց կային մուտքային թեքահարթակներ (ամրացված կամ ոչ ամրացված) և պահակաշենքեր, նույնպես առկա էին։ Տնային տնտեսություններում օգտագործում էին տարբեր գործիքներ՝ նետ ու աղեղ, կացիններ, աղացքարեր, ակոսավոր քարեր, ասեղներ, կախազարդեր։ Դհար Վալատայում և Դհար Տիչիթում քարե սյուներ, սալեր և բլոկներ՝ թվով հարյուրավոր, հաճախ դասավորված էին երեք շարքով՝ յուրաքանչյուրը երեք քարից։ Այս քարերն ըստ երևույթին ծառայել են որպես հենասյուներ պահեստների համար։ Այգիներն ու դաշտերը հաճախ գտնվում էին 9-ից 14 հեկտար տարածք ունեցող պարագծված տարածքներում։ Դհար Նեմայում նույնպես կան բարձրացված պահեստներ (ստիլտերով), խեցեղեն և աղալու գործիքներ։ Դհար Վալատայում և Դհար Տիչիթում օգտագործվել է նաև պղինձ։

Դհար Տիչիթ

Դհար Տիչիթում գտնվող Դախլեթ էլ Աթրուս I-ը, որն ունի 80 հեկտար տարածք և Տիչիթյան ավանդույթի ամենամեծ հնագիտական վայրն է, ծառայում է որպես տարածաշրջանային գլխավոր կենտրոն Տիչիթյան բազմաստիճան հիերարխիկ սոցիալական կառուցվածքի համար։ Այստեղ հայտնաբերվել են մոտ 600 բնակելի համալիրներ, ագրոսկոտական տնտեսություն, անասունների համար նախատեսված մեծ պարսպապատ տարածք, ինչպես նաև հսկայական ճարտարապետություն, մասնավորապես՝ հուղարկավորության մշակույթի տարրեր, ինչպիսիք են հարյուրավոր դամբարանները (տումուլուսներ) մոտակայքում։ Ակրեջիտի հետ մեկտեղ այստեղ կան նաև հացահատիկի պահեստների հիմքեր։

Դհար Վալատա/Ուալատա

Դհար Վալատում ՝ մոտակա տների բակերում, հայտնաբերվել են աշտարակաձև պարսպապատ այգիներ, որոնցից ամենավաղը թվագրվում է մ.թ.ա. 1894-1435 թվականներին։ Հայտնաբերվել են նաև ոսկորից պատրաստված մարկեղներ և կարթեր։ Քարե սալիկները կարող էին օգտագործվել որպես բալաստ՝ կենդանիների մուտքը գյուղ կանխելու համար։ Ջրամբարներն ու ամբարտակները, հնարավոր է, օգտագործվել են մոտակա գետերից (վադի) ջրային ռեսուրսները կառավարելու նպատակով։ Կորեկը, ալյուրը և սպիտակաձավարը, հնարավոր է, օգտագործվել են շիլայի պատրաստման համար։

Դհար Նեմա

Տիչիթյան ավանդույթի ուշ փուլում՝ Դհար Նեմայում, ընտելացված «մարգարիտ» կորեկը օգտագործվել է ձվաձև ցածր հանքի վառարանի ֆորմաները հղկելու համար։ Այդ վառարաններից մեկն է եղել 16 երկաթե վառարաններից մեկը, որոնք գտնվել են բարձրադիր տարածքում։ Երկաթի մետալուրգիան, հնարավոր է, զարգացել է մինչև մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի երկրորդ կեսը, ինչի մասին վկայում է մ.թ.ա. 800-200 թվականների միջև թվագրվող խեցեղենը։

Դհար Թագանտ

Դհար Թագանտում ուսումնասիրվել է մոտ 276 տումուլուս (դամբարանային բլուր) Այստեղ կան նաև տարբեր երկրաչափական (օրինակ՝ ուղղանկյուն, շրջանաձև) կառույցներ, ինչպես նաև հնարավոր է ուշ շրջանի մի դամբարան՝ Ֆում էլ Հաջար մատուռով (մ.թ. 1-ին հազարամյակ) և վադիներ՝ կոկորդիլոսների առկայության հետքերով։ Արևմտաաֆրիկյան Սահելի տարածքում 1-ին հազարամյակում զարգացած երկաթագործության մասի ձևով Դհար Թագանտում հայտնաբերվել են երկաթյա իրեր (մ.թ.ա. 350 – մ.թ. 100), երկաթյա գործիքներ և իրեր (մ.թ.ա. 800 – մ.թ.ա. 400) են հայտնաբերվել Դիա Շոմա և Վալալդե, իսկ երկաթի մնացորդներ (մ.թ.ա. 760 – մ.թ.ա. 400)՝ Բու Խզամա և Ջիգանյայի տարածքներում։

Նիգեր

Նիգերն ունի երկու մոնումենտալ դամբարաններ՝ բրգանման թաղում (մ.թ. ա. 5695 – մ.թ.ա. 5101) Ադրար Բուսում և մանրախիճով ծածկված բուր (մ.թ.ա. 6229 – մ.թ.ա. 4933) Իվելենում, Այր լեռներում։ Տեներիացիները չեն կառուցել այդ երկու հսկայական տումուլուսները։ Նրանք ավելի վաղ են կառուցել անասունների տումուլուսներ։

Նիգերիա

Նոկ (Nok) մշակույթ

Նոկ մշակույթի իրերը, որոնք հայտնաբերվել են Նիգերի Ջոս հարթավայրում՝ Նիգեր և Բենուե գետերի միջև, թվագրվում են մ.թ.ա. 790 թվականով։ Սամուն Դիկիա բնակավայրի պեղումները ցույց են տալիս, որ Նոկի ժողովուրդը նախընտրում էր բնակվել գագաթներին և լեռների գագաթներին։ Սակայն Նոկի բնակավայրերը դեռևս չեն ուսումնասիրվել։

Նիգերիայի կենտրոնական շրջանում Նոկի հնագիտական վայրերը համարվում են բնակավայրեր՝ հիմնվելով մակերեսային հնագիտական նյութերի վրա, որոնք բնորոշ են Նոկ մշակույթին՝ մասնավորապես Նոկի տերակոտայի և կավե իրերի տեսակի միջոցով։ Նոկի բնակավայրերի մեծ մասը գտնվում է լեռնագագաթներում։ Քոչիո բնակավայրում բնակատեղիի պատի եզրը հղկված է գրանիտե հիմքից։ Ավելին, Քոչիո բնակավայրի շրջափակված տարածքի շուրջ կառուցվել է մեգալիթյան քարե ցանկապատ։

Սենեգամբիա

Մ.թ.ա. 1350-ից մինչև մ.թ. 1500/1600 թվականները Սենեգամբիայում կառուցվել են մեգալիթներ (օրինակ՝ տումուլուսներ) նախնյաց հարգանքի նպատակով։

Սենեգալի Վանար քաղաքում կառուցվել են մեգալիթային մոնոլիթ-շրջաններ և տումուլուսներ (մ.թ.ա. 1300/1100 – մ.թ. 1400/1500), որոնք կառուցել են բարդ հիերարխիկ հասարակություն ունեցող արևմտաֆրիկացիները։ Սենեգալ գետի հովտի միջին շրջանում սերեր ժողովուրդը հնարավոր է կառուցել տումուլուսներ (13-րդ դարից առաջ), շել միդենս (7-13-րդ դարեր) արևմուտքում և շել միդենս (մ.թ.ա. 200-ից մինչև այսօր) հարավում։ Արևմտյան Աֆրիկայում հուղարկավորման դամբարանների կառուցման ավանդույթը լայն տարածում ուներ և կիրառվում էր 1-ին հազարամյակում։ Սենեգալում կա ավելի քան տասը հազար մեծ հուղարկավորական տումուլուս։

Եթովպիա

Եթովպիայի Հարարի բարձրավանդակում տեղի է ունեցել մեգալիթների ամենավաղ կառուցումը։Այս տարածաշրջանից և դրա մեգալիթաշինական ավանդույթից (օրինակ՝ դոլմեններ, դամբարանախցերով թմբեր, որոնք կազմակերպված էին որպես գերեզմանատներ) հավանաբար զարգացել են Եթովպիայի մյուս շրջանների հետագա մեգալիթական ավանդույթները։ Մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի վերջում Աքսումի քաղաքային քաղաքակրթությունը զարգացրեց մեգալիթիկ ստելաների կառուցման ավանդույթ, որը ծառայում էր Աքսումի թագավորական և ազնվական խավի հիշատակի համար և շարունակվեց մինչև Աքսումի քրիստոնեական դարաշրջանը։ Սիդամոյի նահանգում ստելաշինական մշակույթի մեգալիթիկ միաբեկոր կոթողները օգտագործվել են որպես տապանաքարեր գերեզմանատներում (օրինակ՝ Արուսի, Կոնսո, Սեդենե, Տիա, Տուտո Ֆելո)։ Դրանք ունեն փորագրված մարդանման պատկերներ (օրինակ՝ սուրեր, դիմակներ), ունեն ֆալոսաձև ձև, և որոշներն օգտագործվել են տարածքային սահմաններ նշելու համար։ Սիդամոյի նահանգը Եթովպիայում ունի ամենաշատ մեգալիթները։

Աքսումի թագավորություն

Եհա տաճարի ավերակները, Եթովպիա

Աքսումական ճարտարապետությունն արտասովոր ծաղկում էր ապրել Եթովպիայի տարածաշրջանում, ինչը ապացուցվում է Լալիբելայի միջնադարյան եկեղեցիներում և դրանց շրջակայքում հայտնաբերված բազմաթիվ Աքսումական ազդեցություններով։ Այդտեղ կառուցվել են ստելաներ (հավիլթներ), իսկ ավելի ուշ՝ ամբողջական եկեղեցիներ, որոնք քանդակվել են միակտոր ժայռաբեկորներից։

Այլ նշանակալի կառույցների թվում են հսկայական ստորգետնյա դամբարանները, որոնք հաճախ տեղադրված էին ստելաների տակ։ Մոնոլիթիկ շինարարության հայտնի օրինակներից են Կեղծ դռան դամբարանը, ինչպես նաև Կալեբի և Գեբրե Մեսքելի դամբարանները՝ Աքսումում։

Այնուամենայնիվ, շինությունների մեծ մասը՝ պալատներ, վիլլաներ, հասարակ բնակարաններ, ինչպես նաև այլ եկեղեցիներ ու վանքեր, կառուցված էին քարի և փայտի հերթագայող շերտերով։ Այս ոճով կառուցված որոշ կառույցներ ունեցել են սպիտակեցված արտաքին և ներքին պատեր։ Դրանց օրինակներից է 12-րդ դարի միջնադարյան Եմրհաննա Քրեստոսի վանքը, որը կառուցված է Աքսումական ոճով։ Դարաշրջանի բնակելի տներն ընդհանուր առմամբ եղել են մեկ սենյականոց քարաշեն տներ, երկհարկանի քառակուսի տներ կամ ավազաքարից կառուցված կլոր տներ՝ բազալտե հիմքով։ Վիլլաներն ունեցել են հիմնականում երկուից չորս հարկ և ձգված ուղղանկյուն հատակագիծ (համեմատ՝ Դունգուրի ավերակներ)։ Աքսումական ճարտարապետության լավ պահպանված օրինակ է 6-րդ դարի Դեբրե Դամո վանքը։

Քենիա

Մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակում Քենիայի հյուսիսարևմտյան մասում՝ Տուրկանա լճի արևելյան շրջանում, կառուցվել են Նամորաթունգա մեգալիթները (մենաքարային շրջաններ) որպես թաղման վայրեր։

Կենտրոնական Աֆրիկա

Մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակի վերջից մինչև մ.թ. 2-րդ հազարամյակի միջնաժամկետը Կենտրոնական Աֆրիկայի Հանրապետությունում և Կամերունում՝ տարբեր շրջաններում (օրինակ՝ Ադամավայի արևելք, Ուբանգի լեռնաշղթա, Չադի և Կոնգոյի ջրհերման գիծ), տարբեր ժամանակաշրջաններում կառուցվել են մեգալիթներ (օրինակ՝ հուշարձաններ, դամբարանային քարեր)։ Դրանք կառուցվել են տարբեր նպատակներով՝ ծիսական արարողությունների, տարածքային սահմանների նշման և այլնի համար։ Օրինակներ են՝ Բալիմբե՝ մ.թ.ա. 2000 – մ.թ.ա. 1000, Վաղ Գբաբիրի՝ մ.թ.ա. 950 – մ.թ.ա. 200, Ուշ Գբաբիրի՝ մ.թ.ա. 200 – մ.թ. 500, Բուբուն՝ մ.թ. 500 – մ.թ. 1600

Չադ

Սաո քաղաքակրթություն

Սաո քաղաքակրթության պարիսպներով շրջապատված քաղաքների հնավայրերը գտնվում են Չադ լճի շրջակայքում՝ Չարի գետի երկայնքով։ Ամենահին հնավայրը՝ Զիլումում (Չադ), թվագրվում է առնվազն առաջին հազարամյակով։

Միջնադարյան ճարտարապետություն

Հյուսիսային Աֆրիկա

Քայրուանի Մեծ մզկիթը՝ Քայրուան, Թունիս (7-9-րդ դարեր)

Իսլամական նվաճումներից հետո Հյուսիսային Աֆրիկայում զարգացավ իսլամական ճարտարապետությունը։ Այս շրջանի վաղագույն կարևոր հուշարձաններից է Քայրուանի Մեծ մզկիթը, որը հիմնադրվել է 670 թ.-ին և հիմնականում վերակառուցվել է իր ներկայիս տեսքով 9-րդ դարում, Մյուս ուշագրավ օրինակներից է Իբն Տուլունի մզկիթը Կահիրեում, որը կառուցվել է 9-րդ դարում։ Հյուսիսային Աֆրիկայի արևմտյան հատվածում՝ Մաղրիբում, ձևավորվեց այն, ինչ հաճախ կոչվում է «մավրական» ճարտարապետություն, որն ունեցել է խոր կապեր Ալ-Անդալուսի՝ Իբերիական թերակղզու իսլամական մշակույթի հետ։ Մոտավորապես մ.թ. 1000 թվականին Մաղրիբում և Ալ-Անդալուսում սկսում է օգտագործվել կավե շինանյութը, որն էժան և տեղական հասանելի նյութ էր։ Իսկ Հյուսիսային Աֆրիկայի արևելքում՝ մասնավորապես Եգիպտոսում, մշակութային կապերը շարունակվում էին Մերձավոր Արևելքի՝ Լևանտի և մնացած շրջանների հետ։

Թունիս

Թունիսը, հին Իֆրիկիա նահանգը, եղել է իսլամական Հյուսիսային Աֆրիկայի կարևոր կենտրոններից մեկը։ Քայրուան քաղաքը երկար ժամանակ ծառայել է որպես մշակութային և քաղաքական գլխավոր կենտրոն։ Աղլաբինների օրոք՝ 9-րդ դարում, Քայրուանի Մեծ մզկիթը վերակառուցվել է, և Աբասյան ճարտարապետության նորամուծությունները, ինչպես մինարեթը, առաջին անգամ ներկայացվել են Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Ֆաթիմյանների ժամանակ՝ 10-րդ դարում, Իֆրիկիան դարձել է նոր խալիֆայության կենտրոն, որը մրցել է Աբասյանների հետ։ Ֆատիմյանները սկզբում խուսափել են Աբասյան ճարտարապետական ոճերից, օրինակ՝ մինարեթներից։ Սակայն նրանք հետևել են որոշ ավանդական ձևերի, ինչպես հիպոստիլ մզկիթների կառուցվածքը, և ներկայացրել են նոր տարրեր, ինչպես մզկիթների մոնումենտալ մուտքերը։ Նրանք նաև հիմնադրել են նոր մայրաքաղաքներ՝ այդ թվում Մահդիան՝ ծովափին, և ալ-Մանսուրիան՝ Քայրուանի մոտ։ Ֆաթիմյանների Կահիրե տեղափոխվելուց հետո Զիրիդները ստանձնել են իշխանությունը 10-րդ դարի վերջին։ Նրանց հաջորդել են ալ-Մոհադները՝ 12-րդ դարում։ Ալմոհադները ներմուծել են իրենց ճարտարապետական միտումները, ինչի օրինակ է Թունիսի Կասբա մզկիթը, որը շատ նման է Մարաքեշի ալմոհադյան մզկիթներին։ Ալմոհադներից հետո Իֆրիկիայում իշխանությունը անցել է Հաֆսիդներին։ Նրանց երկարատև կառավարման ընթացքում Թունիսը դարձել է իշխանության և հովանավորության նոր կենտրոն, իսկ տարածաշրջանի ճարտարապետությունը սկսել է տարբերվել Մաղրիբի արևմտյան մասից և ալ-Անդալուսից։ Մեդրեսեների կառուցումը սկսվել է Հաֆսիդների ժամանակ և արագ տարածվել։ Օսմանյան տիրապետության հաստատումից հետո՝ 16-րդ դարում, տեղական ճարտարապետության վրա սկսել են ազդել օսմանյան տարրերը, ինչպես սրածայր մինարեթների կիրառումը և կրոնական բազմաֆունկցիոնալ համալիրների ստեղծումը՝ հատկապես այն հուշարձաններում, որոնք կառուցվել են նոր օսմանյան էլիտայի կողմից կամ կապված են նրանց հետ։

• 
  Սուսի Մեծ մզկիթ (9-րդ դար)
• 
  Մահդիայի Ֆատիմյան Մեծ մզկիթի մուտք (10-րդ դար)
• 
  Թունիսի Կասբա մզկիթ (13-րդ դար)
• 
  Թունիսի Յուսեֆ Դեյի մզկիթը և մզկիթ-մուշուլում (17-րդ դար)

Ալժիր

Ներկայիս Ալժիրի տարածքը կառավարվել է իսլամական վաղ շրջանում տարբեր դինաստիաների կողմից, այդ թվում՝ Ռուստամիդներ, Իդրիսիդներ (և նրանց Սուլեյմանիդ ճյուղը), և Զիրիդներ։ 10-րդ դարում Զիրիդները կառուցել են պալատ «Աշիր»-ում (մոտ ներկայիս Քեֆ Լախդար քաղաքին), որը հանդիսանում է Մաղրիբի ամենահին պալատներից մեկը, որը հայտնաբերել և պեղել են։ Համադիդները, որոնք Զիրիդների ճյուղ են, հիմնել են իրենց վարչաքաղաքը Ալժիրում և 1007 թվականին հիմնադրել են նոր ամրոցային մայրաքաղաք՝ Քալաաթ Բանի Համադ, ներկայիս Մ'Սիլայից հյուսիս-արևելք։ Այդ քաղաքը, չնայած 12-րդ դարում լքվել և ավերվել է, հետազոտվել է հնագետների կողմից և համարվում է իսլամական աշխարհի միջնադարյան մայրաքաղաքների լավագույն պահպանված հուշարձաններից մեկը՝ բազմաթիվ պալատներով և հսկայական մզկիթով։ 11-րդ դարի վերջից մինչև 13-րդ դարի սկիզբը Ալժիրի տարածքի մի մասը վերահսկել են Ալ-մորավիները և Ալ-մոհադները։ Տլեմսենի Մեծ մզկիթը (1082), Ալժիրի Մեծ մզկիթը (1096–1097), և Նեդրոմայի Մեծ մզկիթը (1145) բոլորն էլ կարևոր կառույցներ են Ալ-մորավիների ժամանակաշրջանից։

Ալմոհադների անցնելուց հետո տարածաշրջանի մեծ մասը հիմնականում վերահսկվել է Զայյանիդների կողմից (13-16-րդ դարեր), որոնք տեղակայված էին Տլեմսենում՝ որոշակի ներխուժումներով Մարինիդների կողմից։ Զայյանիդներն ու Մարինիդները թողել են նշանակալի ճարտարապետական ժառանգություն Տլեմսենում, որն դարձել է տարածաշրջանի մշակութային կենտրոն։ Քաղաքում այսօր պահպանված են տարբեր մզկիթներ և հուշարձաններ, որոնք պատկանում են Մաղրիբի-Անդալուսի տիպի ճարտարապետությանը։ 16-րդ դարում, երբ Օսմանյան կայսրությունը վերահսկողություն է հաստատել տարածաշրջանում, Ալժիրը դարձել է նոր իշխանական կենտրոն։ Քաղաքում կառուցվել են բազմաթիվ մզկիթներ, պալատներ և դամբարաններ՝ օսմանյան և տեղական մաղրիբյան ճարտարապետական ազդեցություններով։ Նշանավոր օրինակներից է 17-րդ դարի Նոր մզկիթը, որը ունի օսմանյան ոճի հատակագիծ՝ գմբեթներով և երեսպատված առաստաղներով, ինչպես նաև մաղրիբյան ոճի մինարեթ։

• 
  Քալաաթ Բանի Համադի մզկիթի ավերակները (11-րդ դար)
• 
  Տլեմսենի Մեծ մզկիթ (11–12-րդ դարեր, հետագա ավելացումների հետ)
• 
  Զելիջի և մուկարնասի զարդարանքը Տլեմսենի Սիդի բու Մադյան մզկիթի մուտքի մոտ (14-րդ դար)
• 
  Ալժիրի Նոր մզկիթ (17-րդ դար)

Մարոկկո

Իսլամական ճարտարապետությունը Մարոկկոյում սկսվել է Իդրիսիդների դինաստիայի օրոք, երբ հիմնադրվել է ալ-Քարավիյին համալսարանը՝ 9-րդ դարում։ Ալմորավիդների դինաստիան միավորել է Հյուսիսարևմտյան Աֆրիկան և Իբերիան մեկ կայսրության ներքո և հյուսիսային Աֆրիկա է բերել անդալուզական ճարտարապետների։ Նույն վիճակը պահպանվել է Ալմոհադների օրոք, որոնց կառույցները, օրինակ՝ Քութուբիայի մզկիթը, ամրապնդել են այն բազմաթիվ ոճային ուղղությունները, որոնք բնորոշ են տարածաշրջանի ճարտարապետությանը։ Նրանք հաջորդող Մարինիդների դինաստիան օգտագործել է նման ճարտարապետական ձևեր՝ ավելացած մակերեսային զարդաքանդակներով, որոնք շատ նմանություններ են ունեցել Նասրիդների ժամանակակից ճարտարապետության հետ, որը զարգացել է Գրանադայի Էմիրությունում։ Մարոկկական իսլամական ճարտարապետության որոշ առանձնահատկություններ, որոնք ձևավորվել են այս շրջաններում, են ռիադը, քառակուսի հիմքով մինարեթները, տադելաքտ պլաստերը և զարդարանքներ, ինչպես արաբեսկը և զելիջը։ Սաադի դինաստիայի օրոք Կարվարայի կարպետից ներկված կաղապարով պատրաստված դռների համար օգտագործվել է կարարայի կրաքար՝ ձեռք բերված մարոկկական շաքարով։ Ալավիները, որոնք իշխանել են Մարոկկոյում 17-րդ դարից սկսած, շարունակել են պահպանել ավանդական մուրիշական ճարտարապետության ոճը։ 1672-1727 թվականներին Ալավի սուլթան Մուլայ Իսմայիլը Մեկնեսում կառուցել է նոր մայրաքաղաք՝ Մուլայ Իսմայիլ Կասբան, որը ընդգրկել է մեծ տարածք և ունեցել է հուշարձաններ ու ենթակառուցվածքներ մեծ մասշտաբներով։ Ալավի սուլթանները շարունակել են կառուցել կամ վերականգնել այլ պալատներ և մզկիթներ։ Մի շարք այսօր պահպանված պալատներ կառուցվել են բարձր պաշտոնյաների կողմից, օրինակ՝ Մարաքեշի Բահիայի պալատը, որը կառուցվել է 19-րդ դարի վերջերին մի վիզիերի ընտանիքի կողմից։

• 
  Իդրիսիդների մզկիթի ավերակներ Լիքսուսում
• 
  Ալ-Կարաուին համալսարան Ֆեսում, հիմնադրվել է մզկիթի կարգավիճակով 9-րդ դարում, կենտրոնական պավիլյոնը թվագրվում է 16-17-րդ դարերով
• 
  Ալմորավիդների Քուբբա Մարաքեշում (սկզբունք 12-րդ դար)
• 
  Ալմոհադների Թինմելի մզկիթի միհրաբ (12-րդ դար)
• 
  Արաբեսկ, մաղրիբական գրեր և զելիջ Ալ-Աթթարինի մեդրասայում Ֆեսում (14-րդ դար)
• 
  Էլ-Բադի պալատ Մարաքեշում (16-րդ դարի վերջեր)

Եգիպտոս

Սկզբում՝ Օմայյան և Աբասիդյան խալիֆայությունների նահանգ լինելով՝ վարչական մայրաքաղաքով Ֆուստատում, Եգիպտոսը 9-րդ դարում ավելի ինքնուրույն դարձավ Տուլունյան դինաստիայի ժամանակ։ 10-րդ դարում Ֆաթիմիդ խալիֆայությունը իր իշխանության կենտրոնը տեղափոխեց Եգիպտոս և հիմնեց Կահիրե քաղաքը Ֆուստատի մոտ։ Եգիպտոսում ֆաթիմիդյան ճարտարապետությունը տեսանելի է Կահիրեում կրոնական հուշարձաններում, ինչպիսիք են ալ-Ազհարի մզկիթը (որը հետագա դարերում բազմաթիվ փոփոխություններ է կրել), ալ-Հաքիմի մզկիթը և փոքր, բայց գեղարվեստական կարևորությամբ աչքի ընկնող Աքմար մզկիթը։

Այս շրջանի մյուս մնացորդներից են Կահիրեի հսկայական քարե դռները՝ Բաբ ալ-Ֆութուհ, Բաբ ալ-Նասր և Բաբ Զուեյլա, որոնք 11-րդ դարում կառուցվել են ֆաթիմիդ վեզիրի կողմից։ Ֆաթիմիդների մեծ պալատները, որտեղ խալիֆաներն էին բնակվել, չեն պահպանվել։ Ֆաթիմիդներից հետո Եգիպտոսը դարձավ Այուբյան դինաստիայի մայրաքաղաքը, որը հիմնել է Սալահ ալ-Դինի (Սալադին)։ Այս դարաշրջանի ամենակարևոր հուշարձանը Կահիրեի ամրոցն է, որը մինչև 19-րդ դարը Եգիպտոսի կառավարման կենտրոնն էր։

13-րդ դարի կեսերին մամլուքները վերցրին իշխանությունը և Կահիրեից կառավարվող կայսրություն ստեղծեցին մինչև Օսմանյան նվաճումը 1517 թվականին։ Մամլուքները մեծ հովանավորներ էին ճարտարապետության ոլորտում, և իսլամական Կահիրեի պատմական ժառանգության մեծ մասը հենց նրանց օրոք է ստեղծվել։ Մամլուքների ճարտարապետության հիմնական հուշարձաններն էին բազմաֆունկցիոնալ կրոնական և թաղման համալիրները, որոնց հատակագծերը հարմարեցված էին խիտ քաղաքային միջավայրին։ Այս դարաշրջանի ամենանշանավոր օրինակներից են Սուլթան Քալավունի համալիրը, Սուլթան Հասանի մզկիթ-մեդրեսեն և Սուլթան Քայթբայի թաղման համալիրը։

• 
  Ալ-Ազհարի մզկիթի միջանցքը Կահիրեում, հիմնադրվել է 972 թվականին
• 
  Բաբ ալ-Ֆութուհ, ֆաթիմիդական դարպաս Կահիրեում (1087-1092)
• 
  Աքմար մզկիթի փողոցի ճակատային հատվածը (1126)
• 
  Կահիրեի ամրոցը, հիմնադրված 1176 թվականին
• 
  Սուլթան Քալավունի թաղման համալիրի արտաքին տեսքը (1285), որը ներառում էր գերեզմանոց, մեդրասա և մարիստան
• 
  Սուլթան Քայթբայի թաղման համալիրի գմբեթը (1474)
• 
  Սուլթան Հասանի մեդրասա-մզկիթը (1356-1361)

Սուդան

Նուբիա

Նուբիայի քրիստոնեացումը սկսվեց 6-րդ դարում։ Նրա ամենանշանավոր ճարտարապետությունը կազմված է եկեղեցիներից, որոնց ձևավորումը հիմնված է բյուզանդական բազիլիկների վրա, սակայն դրանք փոքր են և կառուցված աղյուսից։ Քրիստոնեական շրջանի ազգային ճարտարապետությունը քիչ է պահպանվել։ Սոբան միակ քաղաքն է, որ պեղվել է։ Այնտեղ կառուցվածքները պատրաստված են արևի տակ չորացած քառակուսի աղյուսներից, ինչպես և այսօր, բացի միակ կամարի։ Իսլամի ֆաթիմիդյան փուլի ժամանակ Նուբիան արաբացվեց։ Նրա ամենակարևոր մզկիթը Դերի մզկիթն էր։

Արևմտյան Աֆրիկա

Մալիի Ջեննեի մեծ մզկիթը, որը առաջին անգամ կառուցվել է 13-րդ դարում և վերակառուցվել 1906-1909 թվականներին, աշխարհում ամենամեծ կավից շինությունն է։

Գաոյում Մալիում է գտնվում Ասկիաի տապանը։

Կումբի Սալեում տեղացիները ապրում էին գմբեթավոր կացարաններում քաղաքի արքայական հատվածում, որը շրջապատված էր մեծ պարիսպով։ Առևտրականները բնակվում էին քարե տներում այն հատվածում, որտեղ կար 12 մզկիթ (ինչպես նկարագրել է ալ-Բաքրին), որոնցից մեկը ծառայել է ուրբաթօրյա աղոթքների համար։ Ասվում է, որ արքան մի քանի առանձնատներ ուներ, որոնցից մեկը եղել է 66 ոտնաչափ երկարությամբ և 42 ոտնաչափ լայնությամբ, ուներ յոթ սենյակ, երկու հարկ, աստիճանավանդակում պատկերված էին նկարներ, իսկ սենյակները լի էին քանդակներով։

Սահելյան ճարտարապետությունը սկզբնավորվեց Ջեննեի և Թիմբուկտու քաղաքի շուրջ։ Սանկորի մզկիթը, որը կառուցված է կավից և փայտից, ոճով նման է Ջեննեի Մեծ մզկիթին։

Գանա

Աշանտի

Աշանտիի արքա Կվակու Դուայի պալատը՝ Կումասիում, 1887 թ.

Աշանտիի ճարտարապետությունը Գանայից լավագույնս հայտնի է Կումասի վերականգնված հատվածից։ Գլխավոր հատկանիշներն են՝ հրապարակների վրա հիմնված շենքերը և վառ գունավոր կավե սրբապատկերներով պատերը։ Օրինակ է Բեսեզեի սրբավայրը, որը գտնվում է Կումասիում։ Ներսում կա չորս ուղղանկյուն սենյակ՝ կառուցված փայտե և կավե տեխնիկայով, որոնք շրջապատում են հրապարակը։ Պատերին պատկերված են կենդանիների պատկերներ, իսկ տանիքը պատրաստված է բազմաշերտ կտրտած արմավի տերևներից։

Մալի

Տոնդիդարու շրջանում՝ Մալի լճերի շրջանում, կան մարդանման (օրինակ՝ դեմք, փքվածք, կնճիռներ) մեգալիթներ, որոնք թվագրվում են 600-700 թվականներով։

Նիգեր գետի ներսի դելտայում՝ Մալի լճերի շրջանում, կան երկու հսկայական տումուլուսներ, որոնք կառուցվել են Տրանսսահարական առևտրի շրջանում՝ Արևմտյան Աֆրիկայի Սահելյան թագավորությունների համար։ Էլ Ուալաջի տումլուսը, որը թվագրվում է 1030-1220 թվականներին, պարունակում է երկու մարդկային կմախք, ձիերի կմախքներ և տարբեր իրեր (օրինակ՝ ձիարշավներ, ձիու զարդեր, ձեռնաշղթաներ, մատանիներ, մարգարիտներ, երկաթե իրեր), և ըստ ալ-Բաքրիի, կարող էր լինել Գանայի կայսրության թագավորի թաղման վայր։ Կոյ Գուրեյ տումլուսը, որը կարող է թվագրվել մինչև 1326 թվականը, պարունակում է ավելի քան 20 մարդկային կմախք՝ թաղված տարբեր իրերի հետ (օրինակ՝ երկաթե զարդեր, բազմաթիվ պղնձե ձեռնաշղթաներ, մատանիներ, մեծ քանակությամբ կոտրված և ամբողջ կավե պարագաներ, այլ բրենդավորված կավե իրեր, փայտե մարգարիտներով ոսկե վզնոց, թռչնի, կրիայի և խոզանակի արձանիկներ), գտնվում է Մալիի կայսրության տարածքում։

Նիգերիա

Նիգերիայի գաղութաշինության նախորդ շրջանում մի քանի հասարակություններ կառուցել են կառույցներ երկրից և քարից։ Ընդհանուր առմամբ, այս կառույցները հիմնականում պաշտպանական նշանակություն ունեին՝ հետ պահելով այլ ցեղերի ներխուժումները, սակայն շատ բնակավայրեր կառուցման ընթացքում ներառել են նաև հոգևոր տարրեր։ Այս պաշտպանական կառույցները հիմնականում կառուցվել են երկրից, երբեմն ծածկվել են կավով։

Աղբավայրի պատնեշները բաղկացած են արտաքին խրամից և ներքին ափից և կարող են ձգվել 1/2-ից մինչև 20 մետր երկարությամբ հատվածներ՝ ամենախոշոր բնակավայրերում, ինչպիսիք են Բենինն ու Սունգբոյի Էրեդոն։ Գվինեայի և Սուդանի սավաննաներում կավե պատերը կառուցվել են շերտերով, որտեղ յուրաքանչյուր շերտ պահվում էր փայտյա շրջանակով, այն թողնվում էր չորանալու, հետո կառուցվում հաջորդ շերտը։ Կոսոյի ամենանշանակալի բնակավայրում այս պատերը միջին հաշվով 6 մետր բարձրություն ունեին, հիմքում 2 մետր հաստությամբ, իսկ վերևում՝ 1/2 մետր հաստությամբ։ Թուբալի պատերը հյուսիսային Նիգերիայում ունեն երկու բաղադրիչ՝ արևի տակ չորացած կավե աղյուսներ, որոնք միացած են կավե խեժով։ Այս ոճի պատերը հակված են քայքայվել խոնավ կլիմայում։

Այս կավե կառույցները սովորաբար ծածկվում էին կավով, որի մեջ խառնված էին նաև այլ նյութեր։ Պաշտպանական նպատակով այս ծածկույթը ստեղծում էր հարթ և ոչ բարձրացող մակերես՝ օգնելու էինթ ներխուժողների դեմ։ Սակայն որոշ ծածկույթների մեջ հայտնաբերվել են արյուն, ոսկորների մնացորդներ, ոսկու փոշի, յուղ և տերևներ՝ խառնված։ Որոշները ֆունկցիոնալ էին՝ ամրություն ավելացնելու համար, իսկ մյուսները հոգևոր նշանակություն ունեին, հնարավոր է՝ չար ոգիներից պաշտպանվելու համար։

Բենին քաղաքը առանձնանում էր իր բարդ բնակարանային և քաղաքային պլանավորմամբ։ Տները ունեին մի քանի սենյակ և սովորաբար ծածկված էին, ունեին անձնական պալատներ, սրբավայրեր և ընդունելության սենյակներ։ Սովորաբար մի քանի տներ շրջապատում էին ընդհանուր բակը։ Երբ անձրև էր գալիս, տանիքները հավաքում էին ջուրը բակում՝ հետագայում օգտագործելու համար։ Տները ունեին հանրային մուտքեր երկար ուղիղ փողոցների երկայնքով։ Քաղաքի կենտրոնում գտնվում էին շուկաները և առաջնորդի պալատը, որին տանում էին գլխավոր և երկրորդական ճանապարհները։ ՀՄ Ստենլին, մեջբերած Ասոմանի-Բոատենգ Ռեյմոնդը, նկարագրել է փողոցները որպես «...բռնված բարձր ջրային ճյուղերով, որոնք խնամքով խիտ և հավասար շարքերով են դասավորված՝ հնարավոր է, գաղտնիություն ապահովելու համար։

Սուկուրում, Ադամավա նահանգում, հայտնաբերվել է չկպցված քարից կառուցված կառույց։

Ավելին՝ բարդ կառուցվածքներ կան՝ քարե և աղյուսե, ինչպես խեժով, այնպես էլ առանց դրա, ծածկույթով և պաշտպանական համալիրներով։ Շարունակաբար կիրառվել են թրծված աղյուսներ հյուսիսարևելյան Նիգերիայում, օրինակ՝ պատմական Կանուրի շինություններում։ Շատ աղյուսներ հետագայում հանվել են նոր շինությունների համար։ Հյուսիսարևմտյան Նիգերիայում հայտնաբերվել են լեռնային բլոկներից պատեր՝ կավե խեժով, հավանաբար Սոնղայի շինություններից ներշնչված։ Քարե պատեր առանց խեժի հայտնաբերվել են այն վայրերում, որտեղ հասարակությունները կարողացել են բավարար քարը ձեռք բերել, հատկապես Սուկուրում։ Այս կառույցներին հավելյալ ծածկույթ չի հայտնաբերվել։

Սուկուրի համաշխարհային ժառանգության տարածքը առանձնահատուկ նշանակություն ունի՝ լայն տերասաներով, պատերով և ենթակառուցվածքներով։ Պատերը բաժանում են բնակարանները, կենդանիների վանդակները և պահեստարանները, իսկ տերասաններում հաճախ կան հոգևոր իրեր՝ սրբազան ծառեր կամ կերամիկական սրբավարներ։ Առաջին երկաթի հանքավայրերն էլ այստեղ են՝ սովորաբար սեփականատերերի տների մոտակայքում։

Ընդհանուր առմամբ, կարելի է առանձնացնել երեք բնակելի ճարտարապետական ոճ՝ կապված տվյալ ժողովրդագրական խմբերի հետ։

• Հաուսայի ճարտարապետությունը օգտագործում է կավահող՝ մոնոլիտ պատերի համար։ Տանիքները ստեղծվում են բարակ գմբեթներով և թունելներով, որոնք պատրաստված են կառուցվածքային փայտյա հենասյուներից՝ ծածկված լատերիտով և հողով։ Կալվածքները սահմանափակվում են պարագծային պատերով ՝ շրջանաձև և գծային ներքին միջնապատերով ՝ մեկ հստակ սահմանված մուտքով ։
• Յորուբայի ճարտարապետության մեջ օգտագործում է հողային պատեր՝ հենելու տանիքի փայտերին, որոնք ծածկված են տերևներով կամ հյուսված խոտով։ Նման պատերը սովորաբար միատարր կավային կառույցներ են։ Տարածքը բաժանված է առանձին բլոկների, որոնք այնուհետև պատերով միացված են մեկ միավորի ՝ ներքնագավիթներով և մասնավոր տարածություններով ։ Բազմաթիվ մուտքեր և ելքեր հնարավորություն են տալիս մուտք գործել լրացուցիչ տարածքներ, ինչպիսիք են խոհանոցները:
• Իգբո ճարտարապետությունը օգտագործում է նույն շինարարական տեխնոլոգիաներն ու նյութերը, ինչ Յորուբայի ճարտարապետությունը, բայց զգալիորեն տարբերվում է տարածական դասավորվածությամբ: Այս կառույցներում միասնական պատեր չկան։ Փոխարենը, առանձին տարրերը կապված են առաջնորդի Կենտրոնական խրճիթի հետ, որի կարևորությունը տրվում է հարաբերական դիրքին և չափին:

Ենթադրվում է, որ այս տարրերը ազդում են ժամանակակից բնակելի շենքերի նախագծման վրա, հատկապես, երբ տարածքները բաժանվում են հանրային, կիսահասարակ, կիսահասարակ կամ մասնավոր։

Բենին

Բենին քաղաքի նկարը՝ արված անգլիացի սպայի կողմից 1897 թվականին

Արևմտյան Աֆրիկայի ափամերձ շրջանում թագավորությունների առաջացման հետ մեկտեղ առաջացավ ճարտարապետություն, որը հիմնված էր բնիկ ավանդույթների վրա և օգտագործում էր փայտ: 1897 թվականի Բենինի արշավախմբի ժամանակ ավերված Բենին քաղաքը կավե տների մեծ համալիր էր ՝ վրանային տանիքներով, որոնք պատրաստված էին դրանկայից կամ արմավենու տերևներից։ Պալատը բաղկացած էր մի քանի արարողակարգային սրահներից և զարդարված էր պղնձե ցուցանակներով։ Բենին քաղաքի պատերը աշխարհի ամենամեծ տեխնածին կառույցն էին։

Ֆրեդ Փիրսը «New Scientist» ամսագրում գրել է․

1691 թվականին պորտուգալացի Լորենցո Պինտոն նշել է․«Մեծ Բենինը, որտեղ ապրում է թագավորը, ավելի մեծ է, քան Լիսաբոնը։ Բոլոր փողոցները ուղիղ են և ձգվում են այնքան, որքան աչքը կարող է տեսնել։ Տները մեծ են, հատկապես թագավորինը, որը շքեղ է զարդարված և ունի գեղեցիկ սյուներ։ Քաղաքը հարուստ է և աշխատասեր։ Այն այնքան լավ է կառավարվում, որ գողություն գոյություն չունի, իսկ մարդիկ ապրում են այդքան ապահով, որ իրենց տները դռներ չունեն։

Բենին քաղաքի պլանավորումը և դիզայնը իրականացվել են խիստ կանոնների համաձայն՝ սիմետրիա, համաչափություն և կրկնություն, որոնք այսօր հայտնի են որպես ֆրակտալային դիզայն։ Գլխավոր փողոցները ունեին ստորգետնյա ջրահեռացման համակարգ՝ ցածր ներբակային ավազաններով, որոնք հեռացնում էին անձրևաջուրը։ Դրանցից ձախ և աջ դուրս էին գալիս բազմաթիվ նեղ, հատվող փողոցներ։

Հաուսա թագավորություններ

Կանո քաղաքը

Հաուսա թագավորությունների կարևոր քաղաք-պետություններից Կանո քաղաքը շրջապատված էր քարից և աղյուսից կառուցված ամրացված պարիսպներով։ Քաղաքը ուներ բերդ, որի մոտ գտնվում էր արքունիքը։ Առանձին բնակարանները բաժանված էին հողից կառուցված պատերով։ Որքան բարձր էր բնակչի կարգավիճակը, այնքան ավելի շքեղ էր պատը։ Մուտքը կառուցված էր լաբիրինթոսի նման՝ կանանց մեկուսացնելու նպատակով։ Մուտքի մոտ գտնվում էին չամուսնացած կանանց սենյակները, իսկ ներսում՝ ստրուկների բնակության տարածքները։

Գոբարաու մզկիթ

Ենթադրվում է, որ Գոբարաու մզկիթի շինարարությունը ավարտվել է Մուհամմադ Կորաուի (1398-1408)՝ Կացինայի առաջին մահմեդական թագավորի օրոք։ Ի սկզբանե կառուցվել է որպես Կացինա քաղաքի կենտրոնական մզկիթ, այն հետագայում օգտագործվել է նաև որպես դպրոց։ 16-րդ դարի սկզբին Կացինան դարձավ Երուսաղեմի շատ կարևոր առևտրային և ակադեմիական կենտրոն, իսկ Գոբարաու մզկիթը վերածվեց հայտնի իսլամական բարձրագույն ուսումնական հաստատության: Գոբարաուն մնաց Կացինայի կենտրոնական մզկիթը մինչև մ.թ. 19-րդ դարի սկիզբը։

Յորուբա

Յորուբան շրջապատել է իր բնակավայրերը զանգվածային կավե պատերով։ Նրանց շենքերը հատակագծով նման էին աշանտի սրբավայրերին, բայց բակի շուրջը շքամուտքերով։ Պատերը պատրաստված էին ցեխից և արմավենու յուղից։ Յորուբայի ամենահայտնի ամրություններից է Սունգբոյի Էրեդոն, որը Աֆրիկայում երկրորդ ամենահայտնի կառույցը պատերի համալիրն է։ Այն կառուցվել է ազնվական Բիլիկիսու Սունգբոյի պատվին՝ 9-11-րդ դարերում։ Կառույցը բաղկացած է տարածված կավե պատերից, որոնք ձգվում են Իջեբու-Օդե քաղաքի շրջակա հովիտներով՝ Օգուն նահանգում։ Սունգբոյի Էրեդոն Աֆրիկայի ամենամեծ նախաօկուպացիոն հուշարձանն է, որը ավելի մեծ է, քան Գիզայի բուրգերը կամ Մեծ Զիմբաբվեն։

Արևելյան Աֆրիկա

Բուրունդի

Բուրունդին երբեք չունեցել է հաստատուն մայրաքաղաք։ Նրան ամենամոտը թագավորական բլուրն էր։ Երբ թագավորը տեղափոխվեց, ինսագոն դարձավ նրա նոր վայրը։ Համալիրն ինքնին շրջապատված էր բարձր ցանկապատով և ուներ երկու մուտք։ Դրանցից մեկը նախատեսված էր հովիվների և անասունների նախիրների համար։ Մյուսը տանում էր դեպի թագավորական պալատ,որն ինքն էր պարսպապատված։ Թագավորական պալատն ուներ երեք ներքին բակ, որոնցից յուրաքանչյուրն ուներ որոշակի գործառույթ ՝ մեկը հովիվների համար, մյուսը՝ որպես սրբավայր, իսկ երրորդը ՝ խոհանոց և հացահատիկի պահեստ։

Եթովպիա

Բեթ Մեդհանե Ալեմ, Լալիբելա, աշխարհի ամենամեծ մոնոլիտ եկեղեցին

Միջնադարյան շրջանում Աքսումական ճարտարապետության մոնոլիտ ազդեցությունները շարունակեցին գոյություն ունենալ՝ հատկապես ուժեղ դրսևորվելով վաղ միջնադարյան (ուշ Աքսումական) և Զագվեի ժամանակաշրջաններում, երբ կառուցվեցին Լալիբելայի ժայռափոր եկեղեցիները։ 10-ից 12-րդ դարերին ժայռափոր եկեղեցիներ կառուցվել են ամբողջ Եթովպիայում, հատկապես երկրի հյուսիսային Տիգրայ շրջանում՝ Աքսումի կայսրության կենտրոնում։ Սակայն նման եկեղեցիներ հայտնաբերվել են նաև ավելի հարավ՝ օրինակ Ադադի Մարիամում (15-րդ դար), որը գտնվում է Ադիս Աբեբայից մոտ 100 կմ հարավ։

Եթովպական ժայռափոր ճարտարապետության ամենահայտնի օրինակներն են Լալիբելայի 11 մոնոլիտ եկեղեցիները, որոնք փորված են տեղական կարմիր հրաբխային տուֆից։ Թեև ավելի ուշ միջնադարյան սրբերի կենսագրություններում բոլոր այդ կառույցները վերագրվում են թագավոր Լալիբելային, վերջին ժամանակների հետազոտությունները վկայում են, որ դրանք կառուցվել են տարբեր դարերում, և միայն մի քանիսն են, որ կառուցվել են հենց նրա թագավորության օրոք։ Հնագետ և եթովպագետ Դևիդ Ֆիլիպսոնի պնդմամբ՝ Բեթե Գաբրիել-Ռուֆայելն ի սկզբանե կառուցվել է 600-800 թվականների միջակայքում՝ որպես ամրոց, և միայն հետագայում է վերածվել եկեղեցու։

Քենիա

Թիմլիչ Օհինգա՝ չցեմենտավորված քարե պարիսպներով պատված համալիր է՝ մոտ Միգորի քաղաքին՝ Քենիայի արևմտյան հատվածում։ Թիմլիչ Օհինգան կառուցվել է մոտավորապես 16-րդ դարում՝ նստակյաց, անասնապահ բանտու ժողովուրդների կողմից, ովքեր ավելի ուշ լքել են տարածքը։ Նրանց փոխարինել են լուո ժողովուրդը։ Տեղանքը ներառում է չորս հիմնական «Օհինգնի» (այսինքն՝ բնակավայր), որոնք շրջապատված են անտաշ քարերով կառուցված պատերով։ Քարերը դասավորվել են առանց կապակցող նյութի, ստացվել է շատ ամուր և կայուն պատ՝ նման Մեծ Զիմբաբվեի ճարտարապետությանը, որը գտնվում է 3600 կմ հարավ։ Թիմլիչ Օհինգայի պատերը ներառում էին ջրահեռացման անցքեր, պատերի հենարանային կառուցվածքներ` որմնամույթեր և պահակային աշտարակ։ Պատերի ներսում կային անասնագոմեր, բնակելի տներ և շտեմարաններ։ Բնակիչները զբաղվել են արհեստներով, մասնավորապես՝ կավագործությամբ և մետաղագործությամբ։ Հետազոտությունների արդյունքում հայտնաբերված ներմուծված ապակե ուլունքները վկայում են, որ Թիմլիչ Օհինգան մաս է կազմել երկար տարածությամբ առևտրային ցանցի։

Ռուանդա

Թագավորական պալատ Նյանզայում, Ռուանդա

Նիանզան Ռուանդայի թագավորական մայրաքաղաքն էր։ Թագավորի նստավայրը՝ Իբվամին, կառուցվել է բլրի վրա։ Շրջակա բլուրները զբաղված էին մշտական կամ ժամանակավոր կացարաններով։ Այս կացարանները կլոր խրճիթներ էին ՝ շրջապատված մեծ բակերով և բարձր ցանկապատերով, որոնք բաժանում էին տարածքները։ Ռուգոն՝ թագավորական նստավայրը, շրջապատված էր եղեգի ցանկապատերով, որոնք շրջապատում էին ծղոտով ծածկված տները։ Թագավորի մերձավորների տները ծածկված էին գորգերով, իսկ կենտրոնում կավե օջախներ էին։ Թագավորի և նրա կնոջ համար թագավորական տունը մոտ 200-100 մետր երկարություն ուներ և նման էր միմյանց միացված խրճիթների և պահեստների հսկայական լաբիրինթոսի։ Այն ուներ մեկ մուտք, որը տանում էր դեպի կարուբանդա կոչվող մեծ հասարակական հրապարակ։

Սոմալի

Սոմալիի Զեյլ քաղաքում գտնվող չոր ադալ Սուլթանության ավերակները

Սոմալիի ճարտարապետությունն ունի հարուստ և բազմազան ավանդույթներ՝ տարբեր տեսակի կառույցների նախագծման և կառուցման ոլորտում, ինչպիսիք են քարաշեն շինությունները, ամրոցները, բերդաքաղաքները, պարիսպները, մզկիթները, տաճարները, ջրանցույցները, փարոսները, աշտարակները և դամբարանները։ Այս կառույցները ստեղծվել են հին, միջնադարյան և նորագույն ժամանակաշրջաններում։ Ժամանակակից դարերում սոմալա-իսլամական ճարտարապետությունն ինտեգրվել է նաև արևմտյան ոճերի հետ։

Տարածված էր բուրգաձև դամբարանների մի տեսակ, որը սոմալերենում կոչվում է թաալո։ Այս քարաշեն չոր դամբարանների հարյուրավոր օրինակներ այսօր էլ կարելի է գտնել Սոմալիի տարածքում։ Տները կառուցվում էին մշակված քարով՝ նման Հին Եգիպտոսի շինություններին, կան նաև բակերով և խոշոր քարե պարիսպներով շրջապատված բնակավայրերի օրինակներ, ինչպես օրինակ՝ Վարգաադեի պատը։

Իսլամի խաղաղ տարածումը Սոմալիի պատմության միջնադարյան սկզբնական շրջանում բերեց ճարտարապետական ազդեցություններ Արաբական թերակղզուց և Պարսկաստանից։ Դրանով պայմանավորված՝ շինարարությունը սկսեց օգտագործել կորալային քար, արևում չորացրած աղյուս և լայնորեն կիրառվող կրաքար՝ փոխարինելով նախկինում օգտագործվող չմշակված քարին։ Շատ նոր կառույցներ՝ օրինակ՝ մզկիթներ, կառուցվել են ավելի հին շինությունների հիմքերի վրա, մի ավանդույթ, որը շարունակվել է դարերի ընթացքում։

Դուլբախանտե գարեսա

Սոմալիի Էյլե քաղաքում գտնվող Դերվիշ ամրոցի / Դուլբախանտե գարեսի կողային տեսքը

Դերվիշների պաշտոնական նամակում, որը նկարագրում է 1920 թվականի փետրվարին Թալեհի անկումը՝ օդային, ծովային և ցամաքային հարձակման արդյունքում, նշվում է, որ բրիտանացիները գրավել են քսանյոթ գարեսա (այսինքն՝ 27 տուն), որոնք պատկանում էին Դհուլբահանթե ցեղին։ Այս նամակը գրվել է արաբերենով և 1920 թվականի ապրիլին իտալերեն է թարգմանվել Սոմալիի այդ ժամանակվա նահանգապետի կողմից։

Տանզանիա

Էնգարուկա բնակավայրը, որը այժմ ավերված է, գտնվում է Հյուսիսային Տանզանիայի Նգորոնգորոյի լանջերին։ Այն բաղկացած էր յոթ քարաշեն, սանդղավոր գյուղերից։ Բնակավայրը ուներ բարդ կառույց՝ կազմված քարե ջրուղիներից, որոնք տարածվում էին լեռան հիմքով։ Այս ջրուղիներն օգտագործվում էին ջրի վերահսկման, ամբարման և տարածքի հարթեցման համար՝ յուրաքանչյուր հողատարածքի ոռոգման նպատակով։ Որոշ ջրուղիներ երկարությամբ հասնում էին մի քանի կիլոմետր։ Ընդհանուր առմամբ, այս համակարգը ոռոգում էր շուրջ 5,000 ակր (20 կմ²) տարածք։

Սվահիլի պետություններ

Ավելի հարավ՝ արաբ վաճառականների հետ առևտրի ակտիվացումը և նավահանգիստների զարգացումը հանգեցրեցին սվահիլի ճարտարապետության ծնունդին։ Ծագել է բանտուի բնիկ բնակավայրերի տեղում, ամենավաղ օրինակներից մեկը Հուսունի Կուբվա պալատն է, որը գտնվում է Կիլվայից արևմուտք, որը կառուցվել է մոտ 1245 թվականին։ Ինչպես սուահիլիի շատ այլ վաղ շինություններ, հիմնական շինանյութը մարջանային գործվածքն էր, և նույնիսկ տանիքը պատրաստվել էր մարջանները փայտե ճառագայթներին կցելով: այս շինանյութը օգտագործվել է նաև որպես շինարարական նյութ, որը կոչվում է «մարջան»: Կիլվա Կիսիվանիի պալատը երկհարկանի Աշտարակ էր ՝ շրջապատված պատով։ Այդ ժամանակաշրջանի այլ ուշագրավ կառույցներից են Քենիայի Մալինդիում և Մնարանում և այլ վայրերում գտնվող սյուների վրա գտնվող դամբարանները, որոնք ի սկզբանե պատրաստված էին կորալային խութերից, իսկ ավելի ուշ ՝ քարից։ Ավելի ուշ օրինակները ներառում են Զանզիբար քարե քաղաքը ՝ իր հայտնի փորագրված դռներով և Կիլվա մեծ մզկիթով:

1331 թվականին Կիլվա քաղաք այցելած մի ճանապարհորդ այն համեմատել է համաշխարհային կարգի քաղաքի հետ։ Նա գրել է․«Կիլվան ափամերձ գլխավոր քաղաքն է, որի բնակչության մեծ մասը սևամորթ են՝ Զանջ ազգից։» Նա նաև նշել է․ «Կիլվան աշխարհի ամենագեղեցիկ և լավ կառուցված քաղաքներից մեկն է։ Այն ամբողջովին նրբաճաշակ կառուցվածք ունի»։

Ուգանդա

Բուգանդա

Բուգանդայի բլրային մայրաքաղաքը՝ կոչված կիբուգա, սկզբում փոխվում էր յուրաքանչյուր նոր թագավորի՝ քաբակայի հետ։ Սակայն 19-րդ դարի վերջում Բուգանդայի մշտական մայրաքաղաքը հիմնվեց Մենգոյի բլուրում։ Այս մայրաքաղաքը, որի տրամագիծը մոտ 1.5 մղոն էր, բաժանված էր նահանգներին համապատասխան քառորդների։ Յուրաքանչյուր առաջնորդ կառուցում էր իր կնոջ, ծառաների, կախյալների և հյուրերի համար նախատեսված բնակարաններ։ Խոշոր հողամասեր տրամադրվում էին բանանի և մրգերի տնկման համար։ Ճանապարհները լայն էին և լավ վիճակում։

Կիտարա և Բունյորո

Ուգանդայի արևմուտքում՝ Կատոնգա գետի մոտ, կան բազմաթիվ երկրային կառույցներ։ Դրանք վերագրվում են Կիտարայի կայսրությանը։ Ամենահայտնին՝ Բիգո բյա Մուգենյին, զբաղեցնում է մոտ 10 կմ² տարածք։ Այդ տարածքում փորվել է խրամուղի՝ մոտ 200,000 խորանարդ մետր քարքարոտ հող փորվելով։ Հողաշեն պատնեշը մոտավորապես 3.7 մետր (12 ոտք) բարձրություն ուներ։ Անհստակ է՝ այդ կառույցները պաշտպանական նպատակ ունեին, թե անասնապահական։ Ուգանդայի այդ երկրաշեն կառույցների մասին դեռ քիչ բան է հայտնի։

Կենտրոնական Աֆրիկա

Չադ

Կանեմ‑Բորնու թագավորություն

Կանեմա-Բորնու մայրաքաղաք Բիրնի ն ' Ղազարգամուի բնակչությունը կարող էր լինել 200,000 մարդ: Քաղաքն ուներ չորս մզկիթ, որոնք կարող էին տեղավորել մինչև 12000 հավատացյալ։ Այն շրջապատված էր 25 ոտնաչափ (7,6 մ) բարձրությամբ պատով, որի երկարությունը կազմում էր ավելի քան 1 մղոն (1,6 կմ): Էսպլանադից հեռանում էին բազմաթիվ խոշոր փողոցներ ՝ կապված 660 ճանապարհների հետ։ Հիմնական շենքերը կառուցվել են կարմիր աղյուսով։ Մյուս շենքերը կառուցվել են ծղոտից և սամանից։

Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն

Կոնգո

Կոնգոյի Թագավորության Մայրաքաղաք

Ավելի քան 30,000 բնակչություն ունեցող Մբանզա Կոնգո քաղաքը Կոնգոյի թագավորության մայրաքաղաքն էր։ Քաղաքը գտնվում է ժայռի գագաթին, իսկ ներքևում ՝ անտառապատ հովտում, գետ է հոսում։ Թագավորի բնակարանը ներառում էր մեկուկես մղոն երկարությամբ պարսպապատ տարածք՝ պարսպապատ արահետներով, բակով, տնակներով և պալիսադներով զարդարված այգիներով։ Վաղ հետազոտողներից մեկը այն նկարագրել է որպես կրետական լաբիրինթոսի նման։

Կուբա

Կուբա թագավորության մայրաքաղաքը շրջապատված էր 1,0 մ բարձրությամբ ցանկապատով: Ցանկապատի ետևում կային ճանապարհներ, որոնք պարսպապատված էին թագավորական պալատում և քաղաքային շենքերում: Պալատը ուղղանկյուն էր և գտնվում էր քաղաքի կենտրոնում։

Լուբա

Լուբա ցեղը, որպես կանոն, ապրում էր փոքր գյուղերում՝ ուղղանկյուն տներով, որոնք նայում էին դեպի միակ փողոցը։ Կիլոլոն՝ պատրիլինյան առաջնորդները, ղեկավարում էին տեղական գյուղական ինքնակառավարումը՝ թագավորի պաշտպանության ներքո։ Մշակութային կյանքը կենտրոնացավ կիտենտայի՝ թագավորական պալատի շուրջ, որը հետագայում դարձավ մշտական մայրաքաղաք: Կիտենին գրավում էին նկարիչներ, բանաստեղծներ, երաժիշտներ և արհեստավորներ, ինչը նպաստում էր թագավորի և արքունիքի հովանավորությանը:

Լունդա

Լունդի բնակավայրերը, որոնք աֆրիկյան ժողովրդական ճարտարապետության քառակուսի և կոնաձև ձևեր են

Մուսումբան՝ Լունդայի թագավորության մայրաքաղաքը, գտնվում էր Կասաի գետից 100 մետր հեռավորության վրա, բաց անտառում, երկու գետերի միջև, որոնք բաժանված էին 15 մետր հեռավորության վրա: Քաղաքը շրջապատված էր ամրացված հողային պարիսպներով և չոր խրամատներով։ Մվատո Յամվոյի (ինքնիշխան տիրակալ) տարածքը շրջապատված էր երկշերտ փայտե ամրությունով։ Մուսումբան ուներ բազմաթիվ բակեր՝ որոշակի գործառույթներով, ուղիղ ճանապարհներով և հանրային հրապարակներով։ Եվրոպացի դիտորդները նշել են դրա մաքրությունը։

Մոզամբիկ

Մարավի

Մարավի ժողովուրդը կամուրջներ է կառուցել (ուրարո) բամբուկից՝ գետերի խորության փոփոխության պատճառով։ Բամբուկը դրեցին միմյանց զուգահեռ և իրար կապեցին կեղևով (մարուզա)։ Կամրջի մի ծայրը կապված էր ծառի հետ։ Կամուրջը թեքվեց ներքև։

Զամբիա

Արևելյան Լունդա

Ըստ նկարագրության՝ Արևելյան Լունդում գտնվող կազեմբեի բնակավայրում եղել են մեկ մղոն երկարությամբ պարսպապատ ճանապարհներ։ Պարսպապատ պատերը պատրաստված էին 12-13 թիզ բարձրությամբ խոտից։ Պարսպապատ ճանապարհները տանում էին դեպի ուղղանկյուն խրճիթ, որը բաց էր արևմտյան կողմից։ Կենտրոնում փայտե հիմք կար, որի գագաթին մոտ 3 թիզ բարձրությամբ արձան էր։

Հարավային Աֆրիկա

Մադագասկար

Հարավարևելյան Ասիայից Մադագասկարի առաջին վերաբնակիչների ծագումն արտացոլվել է կղզու ճարտարապետության մեջ, որին բնորոշ են սրածայր տանիքներով ուղղանկյուն կացարանները, որոնք հաճախ կառուցված են կարճ կույտերի վրա։ Ափամերձ բնակավայրերը, ընդհանուր առմամբ, կառուցված են բուսական նյութերով, ավելի շատ նման են Արևելյան Աֆրիկայի բնակիչների կացարաններին։ Կենտրոնական լեռնաշխարհի բնակիչների կացարանները սովորաբար կառուցված են սալաքարերից կամ աղյուսներից: 19-րդ դարում եվրոպացի միսիոներների կողմից աղյուսի արտադրության յուրացումը հանգեցրեց ընդգծված մալագասական ճարտարապետական ոճի առաջացմանը ՝ համատեղելով ավանդական փայտե արիստոկրատական տների նորմերը եվրոպական մանրամասների հետ։

Մ.թ. 2-րդ հազարամյակի կեսերին Մադագասկարի մեգալիթյան թաղման հուշարձանները կառուցվել են Մերինայի թագավորության ձևավորման շրջանում։ մեգալիթներից մի քանիսը դեռ օգտագործվում են մալագասացիների կողմից թաղման ծեսերի համար (օրինակ՝ մահացածների հարության արարողություն)։

Նամիբիա

Նամիբիայի հարավ-արևելքում արծիվների կողմից կառուցված ǁKhauxaǃnas ամրոցը ներառում էր 700 մետր երկարությամբ (2300 ոտնաչափ) և 2 մետր բարձրությամբ (6 ոտնաչափ 7 դյույմ) պատ: Այն կառուցվել է քարե սալերից և ցույց է տալիս քարաշինության առանձնահատկությունները ինչպես Զիմբաբվեում, այնպես էլ Տրանսվաալում ՝ ազատ պետությունում։

Հարավային Աֆրիկա

Սոտո-Ցվանա

Սոտո-Ցվանա ճարտարապետությունը ներկայացնում է Հարավային Աֆրիկայի քարաշինության ևս մեկ ավանդույթ, որը կենտրոնացած է Տրանսվաալում, Հայվելդում՝ Վաալից հյուսիս և հարավ: Այս շրջանում հայտնաբերվել են բազմաթիվ մեծ պարիսպներ ՝ քարե պատերով և քարե տների հիմքերով։ Քվենայի (տիրակալ) մայրաքաղաք Tswana-ն քարե պատերով քաղաք էր, որը նույնքան մեծ էր, որքան Արևելյան Լունդայի մայրաքաղաքը։

Քվենենգի ավերակների նման վայրերում Ցվանան ապրում էր քաղաք-պետություններում ՝ քարե պատերով և բարդ հասարակական-քաղաքական կառույցներով, որոնք նրանք կառուցել էին 1300-ականներին կամ ավելի վաղ: Այս քաղաքների բնակչությունը կազմում էր մինչև 20,000 մարդ, որն այդ ժամանակ չափերով մրցում էր Քեյփթաունի հետ։

Զուլու և Նգունի

Զուլուի ճարտարապետությունը կառուցվել է ավելի շուտ փչացող նյութերից։ Սովորաբար, երբ մտածում եք Զուլուի տների մասին, գմբեթավոր խրճիթները մտքում են գալիս, բայց հետագայում դրանց դիզայնը վերածվել է գլանաձև պատերով գմբեթավոր շենքերի: Զուլուի մայրաքաղաքները պլանում էլիպսաձև էին ։ Դրսում Այն շրջապատված էր ամուր փայտե պալիսադով։ Պարիսպի ներսում 6-8 խրճիթների շարքերով՝ գմբեթավոր տանիքներով։ Կենտրոնում գտնվում էր կրաալը, որը թագավորն օգտագործում էր իր զինվորներին զննելու, անասուններ պահելու կամ արարողություններ անցկացնելու համար։ Դա դատարկ կլոր հրապարակ էր մայրաքաղաքի կենտրոնում, որը շրջապատված էր ավելի քիչ ամուր ներքին պալիսադով, համեմատած արտաքինի հետ: Քաղաքի մուտքը գտնվում էր ամրացված թագավորական ցանկապատի դիմաց, որը կոչվում էր Իսիգոդլո ։

Զիմբաբվե և Հարավային Աֆրիկա

Մապունգուբվե

Մապունգուբվեն համարվում է Հարավային Աֆրիկայի սոցիալապես ամենաբարդ հասարակությունը և Հարավային Աֆրիկայի առաջին մշակույթը, որում դրսևորվել է տնտեսական տարբերակումը: Էլիտան առանձին էր ապրում ավազաքարից կառուցված Լեռնային բնակավայրում։ Դա Մեծ Զիմբաբվեի նախորդն էր։ Մեծ քանակությամբ հող է տեղափոխվել բլրի գագաթ։ Բլրի ստորոտում կար բնական ամֆիթատրոն, իսկ վերևում ՝ էլիտար գերեզմանատուն։ Միայն երկու արահետ էր տանում դեպի գագաթ, որոնցից մեկը տանում էր բլրի լանջի երկայնքով նեղ, կտրուկ ճեղքով, որը հստակ երևում էր վերևում գտնվող դիտորդների կողմից ։

Մեծ Զիմբաբվե

Կոնաձև Աշտարակ Մեծ Զիմբաբվեում գտնվող հսկայական ցանկապատի ներսում, միջնադարյան քաղաք, որը կառուցվել է ծաղկող մշակույթի կողմից

Մեծ Զիմբաբվեն Հարավային Աֆրիկայի նախագաղութային ամենամեծ քարե կառույցն էր։ Այն կառուցվել և ընդլայնվել է ավելի քան 300 տարի տեղական ոճով, որը նախընտրում էր ուղղահայացությունը հարթ կորերից: Զիմբաբվեի սարահարթում տեղակայված մոտ 300 նմանատիպ համալիրներից ոչ առաջինը, ոչ վերջինը, մեծ Զիմբաբվեն առանձնանում է իր կառույցների մասշտաբով։ Նրա ամենատպավորիչ կառույցը, որը սովորաբար կոչվում է մեծ պարիսպ, ունի 36 ոտնաչափ (11 մ) բարձրությամբ և մոտավորապես 820 ոտնաչափ (250 մ) երկարությամբ քարե պատեր, ինչը այն դարձնում է ենթասահարական ամենամեծ հնագույն կառույցը: Ցանկապատի ներսում գտնվող տները կլոր էին և կառուցված էին ցանկապատից և կավից պատրաստված նյութերից ՝ կոնաձև ծղոտե տանիքներով:

Տորվայի Նահանգ

Տեռասներով բլուր, որի վրա գտնվում է համին ՝ Տորվա նահանգի մայրաքաղաքը

Համին Բուտուայի թագավորության մայրաքաղաքն էր Տորվա դինաստիայի ժամանակ։ Նա մեծ Զիմբաբվեի իրավահաջորդն էր, և այստեղ մեծ Զիմբաբվեի տեխնոլոգիան էլ ավելի կատարելագործվեց և զարգացավ: Բարդ պատերը կառուցվել են խնամքով մշակված քարերի միացման միջոցով ՝ կազմելով տեռասաձև բլուրներ։

Ժամանակակից ճարտարապետություն

Աֆրիկյան գյուղական ճարտարապետություն

Կավե տուն Նիգերիայի գյուղական վայրերում

Գյուղական Աֆրիկայի ճարտարապետության ուսումնասիրությունները, ընդհանուր առմամբ, սահմանափակ հեռանկար են ունեցել և պարզունակ են համարվել շինարարական տեխնոլոգիաների և տեխնիկայի առումով։ Գյուղական Աֆրիկայում ճարտարապետությունը որպես պրակտիկա տարածվում է նաև կրոնական բնակարանների կառուցման վրա։

Ընդհանուր առմամբ, գյուղական տների և հասարակական շենքերի ամրացման, պատերի, հատակի և տանիքի կառուցման ժամանակ օգտագործվել են այնպիսի նյութեր, ինչպիսիք են փայտը, մետաղը, տերակոտան և քարը: Շինարարության և նյութերի փոփոխությունները կախված են կլիմայի փոփոխությունից, առկա շինանյութերից և տարածքին հատուկ տեխնոլոգիաներից և հմտություններից: Քանի որ այս շենքերի կառուցումը պահանջում էր բազմաթիվ անհատական ընթացակարգեր, գյուղական բնակավայրերում տների և կոմունալ բնակարանների կառուցման աշխատանքների ընդհանուր կատարումը կոլեկտիվ գործընթաց է: Այնուամենայնիվ, (բնակարանի) սեփականատերը առավելագույն չափով վերահսկում է շինարարության գործընթացը և համարվում է հիմնական շինարարը։

Ենթասահարական Աֆրիկայի գյուղական ճարտարապետություն

Տաբերմայի տները Տոգոյում

Չնայած ամբողջ Աֆրիկայում կա ճարտարապետական ոճերի լայն տեսականի, ենթասահարական Աֆրիկան առանձնանում է ճարտարապետական ոճերի ամենամեծ բազմազանությամբ ՝ ֆիզիկական (կլիմայական) պայմանների լայն շրջանակի պատճառով: Հարավային Սահարայից հարավ գտնվող աֆրիկյան երկրները ունեն ճարտարապետական ոճերի լայն տեսականի, որոնք ներառում են։

Առափնյա անձրևային անտառներ

Աֆրիկայի անձրևային անտառների ափամերձ գոտում, որտեղ ջերմաստիճանը մշտապես բարձր է և խոնավ, անկախ օրվա ժամից, գյուղական բնակավայրերը պահանջում են ներքին օդափոխություն ՝ մարմնի համար առավելագույն հարմարավետություն ապահովելու համար: Այս նպատակին հասնելու համար վարպետը տանը անցքեր է տեղադրել։ Բաց, էկրանանման պատերն ու բարձրացված հատակները կկառուցվեն այնպես, որ թույլ տան օդի բնական հոսք ամբողջ շենքում: Սա թույլ է տալիս օդը հոսել ամբողջ շենքի ներսում։

Ներքին սավաննա

Ի տարբերություն անձրևային անտառների ափամերձ գոտու, ներքին սավաննայի կլիման, որը բնութագրվում է տարեկան կարճատև անձրևային սեզոնով և երկար չոր սեզոնով, որի ընթացքում Սահարայից տարածաշրջան են փչում սառեցնող քամիները, պահանջում է ճարտարապետական լուծում, որը կարող է ինչպես մեղմել մթնշաղի թափանցող ցուրտը, այնպես էլ պաշտպանել մարդկանց եղանակից: Սավաննայի կլիման, որը բնութագրվում է անձրևային սեզոնով և երկար չոր սեզոնով, պահանջում է ճարտարապետական լուծում, որը կարող է կեսօրվա արևի անտանելի ջերմությունը։

Աֆրիկայի ժամանակակից գյուղական ճարտարապետություն (Եթովպիա, Գանա, Նիգերիա և Հարավային Աֆրիկա)

Եթովպիա

Սուրբ Երրորդության Տաճար (Ադիս Աբեբա)

Եթովպիայի Լալիբելա քաղաքի հարևանությամբ գտնվող կառույցները, որոնք նման են մոնոլիտ եկեղեցիների, փորագրվել են հողի մեջ փորված քարերից։ Ներսում կառուցվել են արարողակարգային նպատակներով կատակոմբային համակարգեր, ինչպես նաև Երուսաղեմում Հորդանան գետը նմանակող խրամատներ, որոնք եկեղեցիները բաժանում են երեք խմբի՝ հինգը հյուսիսում, հինգը Արևելքում և երկուսը արևմուտքում։ Այս եկեղեցիները կառուցվել են 12-րդ դարում ՝ Լալիբելա թագավորի օրոք։ Մեկ այլ եկեղեցի, որը կարող է ցույց տալ Եթովպիայի ճարտարապետական ոճն ու դիզայնը ժամանակակից դարաշրջանում, Ադիս Աբեբայի Սուրբ Երրորդության տաճարն է, որտեղ գտնվում են կայսր Հայլե Սելասիեի, նրա կնոջ և նրանց գերեզմանները, ովքեր մահապատժի են ենթարկվել իտալական ռեժիմի կողմից օկուպացիայի ժամանակ։ Այն գտնվում է մայրաքաղաքի էպիկենտրոնում և կայսերական պալատի անմիջական հարևանությամբ: Այս կառույցը հսկայական քանակությամբ պղինձ է օգտագործել գմբեթներ և արձաններ պատրաստելու համար, որոնք տեղակայված են տաճարի տարածքում և դրա շրջակայքում գտնվող տարբեր վայրերում: Պետք է նաև նշել, որ այն ընդօրինակում է աքսումիտների գեղարվեստական դիզայնը (Աքսումի թագավորություն):

Գանա

Գանայում գտնվող Լարաբանգա մզկիթը խճճված հողի կառուցման վառ օրինակ է, որն օգտագործվել և շարունակում է օգտագործվել մեր օրերում։ Այս մզկիթի վրա ազդել է Սուդանի ճարտարապետությունը, բայց այն նկատելիորեն փոքր է, քան Արևմտյան Աֆրիկայում գոյություն ունեցող շատ մզկիթներ: Քանի որ մզկիթի կառուցումը կախված է բնական նյութերի օգտագործումից, Գանայում և հարևան երկրներում, որտեղ օգտագործվում է շինարարության այս մեթոդը, բնապահպանական խնդիր կա: Մզկիթը պահվում է շենքի մակերեսից դուրս ցցված գերանների վրա։ Արտաքինից մզկիթն ունի սպիտակեցված պատեր, որոնք ամեն տարի թարմացվում են։

Նիգերիա

Դիմաս Նվոկո մատուռը մատուռ է, որը կառուցվել է 1967-1975 թվականներին ՝ օգտագործելով տեղական նյութեր, ինչպիսիք են բետոնը, աղյուսը, վիտրաժները և փայտը։ Մատուռի ներքին պատերը ծածկված են բոլոր չափերի խաչերով, և տպավորություն է ստեղծվում, որ դրանք գունավոր ապակուց են, քանի որ փայլում են: Ի տարբերություն մատուռների, Նիգերիայի բնակելի համալիրները հաճախ ունեցել են հանրային տարածքներ, ինչպիսիք են բակերը կամ ընդհանուր տարածքները, որոնք բնակիչների համար կարևոր սոցիալական կողմ էին: Էմիրի պալատը, որը հայտնի է նաև որպես Զարիայում գտնվող Հաուսայի ճարտարապետական համալիր, ավանդաբար բաժանված է երեք մասի՝ մասնավոր գոտի (կանանց գոտի), կիսա-մասնավոր գոտի և հանրային գոտի։ Պալատը շրջապատված է քաղաքով։ Նիգերիայի ճարտարապետությունը ձեւավորվել է իսլամական մշակույթի կողմից, որտեղ կանայք ապաստան եւ պաշտպանություն են գտել համալիրի կողմից տրամադրված անձնական տարածքներում: Ինչպես էմիրի պալատում, Յորուբայի շենքերն ունեն մեծ ընտանեկան բնակելի տարածքներ, իսկ բակերը սովորաբար օգտագործվում էին բոլորի կողմից։

Հարավային Աֆրիկա

1948 թվականին Հարավային Աֆրիկայի ճարտարապետությունը մեծապես ազդվեց ապարտեիդի կողմից, քանի որ տարանջատումը տարածված էր կյանքի բոլոր ոլորտներում։ Վինդհուկի օդանավակայանը, որն այսօր հայտնի է որպես Էրոս, կառուցվել է 1957 թվականին, իսկ Փոստային բաժանմունքը Հարավային Աֆրիկայի Պոլոկվան քաղաքում կառուցվել է Լիմպոպո նահանգի մայրաքաղաքում և նման դիզայն է ունեցել օդանավակայանի հետ: Օդանավակայանի շենքի հատակագծում նշված էին եվրոպական և ոչ եվրոպական մուտքերը և ելքերը։ Փոստային բաժանմունքն ունի «U» ձև և, ինչպես օդանավակայանում, ունի առանձին մուտքեր և ելքեր: Բրազիլական մոդեռնիզմը ազդեց այն բանի վրա, թե ինչպես է փոխվել Հարավային Աֆրիկայի ճարտարապետությունը քսաներորդ դարի կեսերին:

Աֆրիկայի ժամանակակից իսլամական ճարտարապետություն

Աշխարհի այլ շրջաններում իսլամական ճարտարապետությունը բաղկացած է պալատներից, դամբարաններից և մզկիթներից: Արևմտյան Աֆրիկայում մզկիթն ինքնին ներկայացնում է իսլամը։ Մզկիթի դասավորությունը կանխորոշված է իսլամական ուղղափառության կողմից, որը բխում է այն մտքից, որ մինարեթի նման որոշ տարրերի մերժումը վիրավորական է համարվում հենց կրոնի համար: Նյութերի օգտագործման հիմնական շեշտը կարելի է տեսնել կավային ճարտարապետության մեջ: Այս ճարտարապետական մեթոդից ի հայտ եկան մի քանի տատանումներ, որոնցից ամենավերջինը Բոբո Դիուլասոն և Կոնգա մզկիթն էին։ Այս տեսակի մզկիթները կենտրոնացած են գյուղի ներսում քաղաքական-կրոնական կառուցվածքի արտահայտման վրա, ի տարբերություն ավելի վաղ մզկիթների, որոնք կենտրոնացած էին կայսերական կազմակերպության վրա և շատ ավելի մեծ էին չափերով։ Այս երկու տեսակի մզկիթները չափերով ավելի փոքր են: Բոբոյի և Կոնգոյի միջև տարբերությունն այն է, որ անհրաժեշտ է հարմարվել կլիմայական պայմաններին, այլ ոչ թե մշակութային ավանդույթներին: Մինչ մզկիթների հիմնական սկզբունքները մնում են անփոփոխ ամբողջ տարածաշրջանում, Աֆրիկայում կան տարբերություններ, որոնք հիմնականում կախված են տարածաշրջանի կլիմայից և այն հարմարեցումներից, որոնք պետք է ստեղծվեն տվյալ տարածաշրջանի համար:

Բոբո-Դիուլասոյի Մեծ մզկիթ

Բոբո-Դիուլասոյի Մեծ մզկիթ

Բոբո-Դիուլասոյի մեծ մզկիթում ուղղահայաց հենակետերը-մինարեթները մզկիթների մի մասն են, այդ տարրերի հիմքում ընդլայնվող և խտացող հենակետերը դեռ նկատելի են, բայց անհետանում են մասշտաբի նվազման և կլիմայի փոփոխության պատճառով։ Հարավային սավաննայի բարձր խոնավության պատճառով ավելացվել են դուրս ցցված փայտե ճառագայթներ և հորիզոնական հենարաններ: Ժամանակակից մզկիթում պահպանվել են դասական մզկիթի մասերը։ Դա կարելի է տեսնել փակ աղոթասրահում և ներքին բակում:

Կոնգի մզկիթ (մզկիթ Կոնգում)

Կոնգա մզկիթը պահանջում է ավելի ամուր հենարան, քանի որ տարածքում ավելի շատ տեղումներ են լինում: Բացի այդ, տարածքը ավելի մոտ է անձրևային անտառին, ինչը փայտը դարձնում է ավելի մատչելի նյութ՝ կառուցվածքն ամրապնդելու համար: Խոնավ կլիմայի պատճառով Այս մզկիթը նույնպես պահանջում է ավելի մանրակրկիտ խնամք ՝ մշտական էրոզիայի պատճառով:

Քավարա մզկիթ

Վերջին օրինակը կարելի է տեսնել Քավարա մզկիթում: Կավարայում բացակայում է ուղղահայացությունը կամ մոնումենտալությունը, բայց այն հստակ ներկայացված է երեք հարթություններում։

Եթովպիա

Արտաքին ազդեցություններ

Ֆասիլեդես Ամրոց, Ֆասիլ-Ղեբբի, Գոնդեր, Եթովպիա

Նոր դարաշրջանի սկզբում Եթովպիան կլանեց մի շարք նոր ազդեցություններ, ինչպիսիք են բարոկկո, արաբական, թուրքական և հնդկական գուջարաթի ոճերը, 16-17 — րդ դարերում պորտուգալացի ճիզվիտ միսիոներների ժամանմամբ: Պորտուգալացի զինվորներն ի սկզբանե Եթովպիա ժամանեցին 16-րդ դարի կեսերին որպես դաշնակիցներ ՝ օգնելու նրան Ադալի դեմ պայքարում, իսկ ճիզվիտները ժամանեցին երկիրը իրենց հավատքի վերածելու հույսով:

Որոշ թուրքական ազդեցություններ, հնարավոր է, ներթափանցել են երկիր 16-րդ դարի վերջին՝ Եթովպիայի պատերազմի ժամանակ Օսմանյան կայսրության հետ (Տես հաբեշ) ինչը հանգեցրել է ամրոցների և ամրոցների կառուցման ավելացմանը ։ Եթովպիան, որը, բնականաբար, դժվար էր պաշտպանել իր բազմաթիվ որոգայթների կամ հարթ գագաթներով և խորդուբորդ տեղանքով լեռների պատճառով, այս կառույցներից քիչ մարտավարական օգուտ ստացավ, ի տարբերություն այն առավելությունների, որոնք նրանք տալիս էին Եվրոպայի և այլ տարածաշրջանների հարթ տեղանքում տեղակայվելիս, հետևաբար, Եթովպիան չէր պահպանում այս ավանդույթը: Ամրոցների կառուցումը, հատկապես Թանա լճի տարածքում, սկսվեց Սարսա Դենգելի օրոք, և հետագա կայսրերը պահպանեցին ավանդույթը, ինչը, ի վերջո, հանգեցրեց Ֆասիլ Ղեբբիի (դղյակների թագավորական ցանկապատ) ստեղծմանը նոր հիմնադրված մայրաքաղաք Գոնդերում (1635):

Սուսենես կայսրը (1606-1632) 1622 թվականին ընդունեց կաթոլիկությունը և փորձեց այն դարձնել պետական կրոն ՝ այն հռչակելով այդպիսին 1624 թվականից մինչև իր հրաժարումը: Այս ընթացքում նա վարձեց արաբներ, գուջարաթացիներ (բերված ճիզվիտների կողմից), ճիզվիտ և բնիկ մասոններ, որոնցից մի քանիսը գալիս էին բետա Իսրայելից և որդեգրեց նրանց ոճը: Նրա որդու՝ Ֆասիլիդեսի օրոք այս օտարերկրացիների մեծ մասը վտարվեցին, չնայած նրանց ճարտարապետական ոճերից մի քանիսը ներծծվեցին գերակշռող Եթովպական ճարտարապետական ոճի մեջ: Գոնդարինի դինաստիայի այս ոճը պահպանվել է ամբողջ 17-րդ և հատկապես 18-րդ դարերում և ազդել է 19-րդ դարի և հետագա ժամանակաշրջանների ժամանակակից ոճերի վրա:

Եվրոպացիներ և եվրոպական ազդեցություններ

Աֆրիկաներ

Քեյփթաունի ոճի տիպիկ տուն Սթելենբոսում

Քեյփի դքսության ոճի ճարտարապետությունը ավանդական աֆրիկաներական ճարտարապետություն է և աշխարհում մեկը ամենատարբեր ու ճանաչելի գաղութային ճարտարապետական ոճերից։ Այն զարգացել է այն 150 տարիների ընթացքում, երբ Քեյփը եղել է հոլանդական գաղութ։ Չնայած այդ ժամանակահատվածի ավարտին՝ 19-րդ դարի սկզբին, գաղութում ապրել է 50 հազարից պակաս մարդ՝ տարածված մի տարածքի վրա, որը գրեթե հավասար է Մեծ Բրիտանիայի չափերին։ Քեյփթաունի Cape Dutch ոճի շենքերը ցուցադրում էին զարմանալի համաչափություն և հստակ կապ ունեին հյուսիսարևմտյան Եվրոպայի գյուղական ճարտարապետության հետ, բայց միևնույն ժամանակ՝ ակնհայտորեն առանձնահատուկ էին իրենց աֆրիկյան բնույթով և տարրերով.

Գաղութային ամրություններ Արևմտյան Աֆրիկայում

Արևմտյան Աֆրիկայի ափին գտնվող վաղ եվրոպական գաղութները կառուցել են մեծ ամրոցներ, որոնցից օրինակներն են Էլմինա ամրոցը, Cape Coast ամրոցը, Քրիստիանսբորգը, Հիսուսի ամրոցը և այլն։ Դրանք սովորաբար պարզ էին, քիչ զարդանախշերով, բացառությամբ Դիքսկովի ամրոցի, որտեղ զարդարանքը ավելի հարուստ էր։ Հետագայում այս ոճը դրդել է այլ շենքերի, օրինակ՝ Լամու ամրոցի և Կումասի քարե պալատի ստեղծումը։

Էկլեկտիզմ

18-րդ դարի եվրոպացի արվեստագետները գնում էին Աֆրիկա և Մերձավոր Արևելք՝ նոր ներշնչանք գտնելու իրենց արվեստի համար։ Այս ճանապարհորդությունները տարածված դարձան և փոխեցին Աֆրիկայի, Մերձավոր Արևելքի և Եվրոպայի միջև քաղաքական ու մշակութային հարաբերությունները։ 19-րդ դարի վերջում մեծ մասը շենքերի արտաքինը արտացոլում էր եվրոպական էկլեկտիկ ոճը և տեղական ծագման միտումներ՝ Միջերկրականից մինչև Հյուսիսային Եվրոպա։ Այս դարաշրջանի գաղութային քաղաքների օրինակներ են Սեն Լուիսը, Գրանդ Բասսան, Սվակոպմունդը, Քեյփթաունը, Լուանդան։ Բազմաթիվ շենքեր նախապես պատրաստված էին Եվրոպայում և այնտեղից բերվում։ Այս եվրոպական ավանդույթը շարունակվեց մինչև 20-րդ դարի կեսերը՝ ներառելով եվրոպական ոճի տներ, ինչպես Շիվա Նգ’անդուն Զամբիայում և բուրական տներ Հարավային Աֆրիկայում, ինչպես նաև բազմաթիվ քաղաքային կառույցներ։

Մոդեռնիզմ

Մոդեռն ճարտարապետության ազդեցությունը սկսեց զգացվել 1920-30-ականներին։ Լե Կորբուզիե մոդելավորեց մի շարք չկառուցված նախագծեր Ալժիրի համար՝ ներառյալ Նեմուրի և Ալժիրի վերակառուցման պլանները։ Հարավային Աֆրիկայում ակտիվ էր Ստեֆան Ահրենդսը, Նայրոբիում և Մոմբասայում՝ Էռնստ Մայը։

Էրիտրեա

Իտալական ֆուտուրիստիկ ճարտարապետությունն ազդեց Ասմարայի դիզայնի վրա։ Լիբիայում և իտալական արևելյան Աֆրիկայում կառուցվեցին պլանավորված գյուղեր՝ օգտագործելով ժամանակակից դիզայններ, այդ թվում Տրիպոլիի նոր քաղաքը։

1945-ից հետո Մաքսվել Ֆրի և Ջեյն Դրուն իրենց բրիտանական դպրոցի նախագծերն ընդլայնեցին Գանայում, նախագծեցին նաև Իբադանի համալսարանը։ Ալժիրի վերակառուցումն ավելի շատ հնարավորություններ է բացել Ալժիրի Սուրբ Սրտի տաճարի և Օսկար Նիմեյերի, Կենզո Տանգեի, Յակոբ Զվայֆելի (դե) և Սկիդմորի,Օուինգսի և Մերիլի համալսարանների շնորհիվ: Բայց ժամանակակից ճարտարապետությունն այս իմաստով հիմնականում մնում էր եվրոպացի ճարտարապետների իրավասությունը մինչև 1960-ական թվականները, ուշագրավ բացառություններից մեկը Հարավային Աֆրիկայի Le Groupe Transvaal ընկերությունն էր, որը կառուցում էր Վալտեր Գրոպիուսից և Լե Կորբյուզիեից ոգեշնչված տներ:

Մարոկկո

1950-ականներին Մարոկկոյի առաջին մոդեռնիստ ճարտարապետը դարձավ Էլի Ազագուրին։ ժամանակակից ճարտարապետների մարոկկոյական խումբը, որը սկզբում ղեկավարում էր ֆրանսիական Մարոկկոյի քաղաքաշինության ղեկավար Միշել Էկոշարդը, ակտիվորեն կառուցում էր հասարակական բնակարաններ Կասաբլանկայի Hay Mohammedi թաղամասում, որտեղ ստեղծվեց «մշակութային առկա կենսատարածք» աշխատողների և գյուղերից գաղթողների համար։ Սեմիրամիսը, Nid d'Abeille (Med Honeycomb), և Carrières Centrales-ը նման մոդեռնիստական նախագծերի առաջին օրինակներն էին։ Carrières Centrales-ը առաջին նախագիծն էր, որտեղ կիրառվեց GAMMA-ի հայտնի 8x8 ցանցը։

1953 ճարտարապետության միջազգային կոնգրես

1953 թվականին ժամանակակից ճարտարապետության միջազգային կոնգրեսում (CIAM) Էկոշարը Ժորժ Կանդիլիսի հետ ներկայացրեց ATBAT- Afrique–ի աշխատանքները ՝ Atelier des Bâtisseurs-ի աֆրիկյան մասնաճյուղը, որը հիմնադրվել է 1947 թվականին այնպիսի գործիչների կողմից, ինչպիսիք են Լե Կորբյուզիեն, Վլադիմիր Բոդյանսկին և Անդրե Վոգեն-Սկին։ Սա Կասաբլանկայի բիդոնվիլների ուսումնասիրությունն էր, որը վերնագրված էր «բնակավայր ամենամեծ թվով մարդկանց համար»։ Այն կտրականապես ընդդիմանում էր դոգմատիզմին՝ փաստարկելով, որ ճարտարապետները պետք է հաշվի առնեն տեղական մշակույթն ու կլիման իրենց նախագծերում։ Սա առաջացրեց մեծ վեճ եվրոպական և մոդեռնիստ ճարտարապետների շրջանում, և վերջ ի վերջո՝ մի քանի ճյուղավորման պատճառ դարձավ։

Անկախությունից հետո

Ֆրանս-մարոկկացի ճարտարապետ Ժան-Ֆրանսուա Զևակոն ստեղծեց փորձարարական մոդեռնիստական կառույցներ Մարոկկոյում։ Աբդեսլամ Ֆարաուի, Պատրիս դե Մազիերեսը և Մուրադ Բեն Էմբարեքը ևս նշանավոր մոդեռնիստներ են եղել այնտեղ։

Գաղութամերձ ճարտարապետություն

Լուսակայի կենտրոնը՝ Զամբիայի մայրաքաղաքը, աջ կողմում՝ ՖԻՆԴԵԿՈ շենքով (FINDECO House)։

Գաղութատիրության ավարտից հետո կառուցվեցին մի քանի նոր քաղաքներ, իսկ մյուսները զգալիորեն ընդլայնվեցին։ Թերևս ամենահայտնի օրինակը Աբիջանն է, որտեղ շենքերի մեծ մասը դեռ նախագծված են ոչ աֆրիկյան ծագում ունեցող հայտնի ճարտարապետների կողմից: Յամուսուկրոյի խաղաղության Տիրամոր բազիլիկը այս նոր քաղաքներում մոնումենտալության ձգտման օրինակ է, բայց կամար 22-ը Գամբիայի հին մայրաքաղաք Բանջուլում ցուցադրում է նույն քաջությունը:

Ի հայտ եկան նաև փորձարարական նախագծեր, մասնավորապես Զիմբաբվեի Eastgate կենտրոնը: Այս շենքը, որն ունի առաջադեմ բնական օդորակման համակարգ, նախագծվել է այնպես, որ ճշգրտորեն համապատասխանի Harare-ի կլիմային և կարիքներին, այլ ոչ թե ներմուծի ավելի քիչ հարմար կառույցներ: Այս շենքը կառուցվել է 1960-ականներին և կառուցվել է 1970-ականներին: Նեո-հեթանոսական ոճի ճարտարապետությունը շարունակվում է, օրինակ, Նիոնոյի մեծ մզկիթում կամ Հասան Ֆաթհիի Նոր Գուրնում:

Վերջին տարիներին կառուցվել են նաև մի քանի նշանավոր հսկա հիդրոէլեկտրակայաններ՝ Ասուանի բարձր ամբարտակը և Ակոսոմբոյի ամբարտակը, որոնք պահպանում են աշխարհի ամենամեծ ջրամբարները։ Վերջին ժամանակներում բազմաթիվ երկրներում նոր կամուրջներ են կառուցվում, իսկ Տրանս-Գաբոնի երկաթուղին համարվում է վերջին մեծ երկաթուղային նախագծերից մեկը։

Ժամանակակից բնակարանային շինություններ Լամուում, Քենիա

Ավանդական ոճերի վերածնունդ

Ավանդական ոճերի հանդեպ հետաքրքրության վերածնունդը սկիզբ է առել Կահիրեում՝ 19-րդ դարի սկզբին։ Այն տարածվել է նաև Ալժիրում և Մարոկկոյում՝ 20-րդ դարի սկզբին, ինչից հետո գաղութատիրական շենքերն ամբողջ մայրցամաքում սկսեցին կառուցվել՝ որպես ավանդական աֆրիկյան ճարտարապետության վերապահման փորձ։ Նայրոբիի Ջամիա մզկիթը այս երևույթի բնորոշ օրինակներից է։ Որոշ դեպքերում ճարտարապետներն փորձել են միավորել տեղական և եվրոպական ոճերը, ինչպես, օրինակ, Բագամոյոյում։

Արտաքին հղումներ

• Architecture of Africa – Great Buildings Online
• African Vernacular Architecture – Images of vernacular architecture throughout Africa, grouped by country

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աֆրիկայի ճարտարապետություն» հոդվածին։