Արևելյան Թիմոր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Արևելյան Թիմոր
Repúblika Demokrátika Timor Lorosa’e
República Democrática de Timor-Leste
Արևելյան Թիմորի դրոշ Զինանշան


Կարգավիճակերկիր, ինքնիշխան պետություն և կղզային պետություն
Ներառում էAileu municipality?, Ainaro Municipality?, Baucau Municipality?, Bobonaro Municipality?, Cova Lima Municipality?, Dili municipality?, Ermera Municipality?, Lautém Municipality?, Liquiçá Municipality?, Manatuto Municipality?, Manufahi Municipality?, Oe-Cusse Ambeno?, Viqueque Municipality? և Atauro?[1]
Պետական լեզուպորտուգալերեն և Tetum?
ՄայրաքաղաքԴիլի
Պետական կարգԿիսանախագահական համակարգ[2], հանրապետություն և ունիտար պետություն
Օրենսդիր մարմինNational Parliament?
Երկրի ղեկավարԺոզե Ռամուշ Օրտա
Կառավարության ղեկավարXanana Gusmão?
Մակերես15 007 կմ²
Ազգաբնակչություն1 341 296 մարդ (2022)[3]
Խտություն71,5 մարդ/կմ²
Կրոնկաթոլիկություն[4], բողոքականություն[4] և իսլամ[4]
ՀիմնPátria?
ԿարգախոսHonra, Pátria e Povo
Հիմնադրված էմայիսի 20, 2002 թ.
ԱրժույթԱՄՆ դոլար և Թիմորյան սենտավո
Կենտրոնական բանկBanco Central de Timor-Leste?
Ժամային գոտիUTC+9 և Asia/Dili?[5]
Հեռախոսային կոդ+670
Ինտերնետ-դոմեն.tl
Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս0,607[6]
timor-leste.gov.tl և timor-leste.gov.tl/?lang=en

Արևելյան Թիմորի Դեմոկրատական Հանրապետությունը (Արևելյան Թիմոր, Թիմոր Լեշթի կամ Թիմոր Լեսթե) պետություն է Հարավարևելյան Ասիայում, որը զբաղեցնում է Թիմոր կղզու արևելյան մասը, նաև փոքր էկսկլավ (Օկուսի Ամբենո շրջանը) արևմտյան մասում և երկու կղզյակ՝ Ատաուրու (հյուսիսում) և Ժակու (արևելքում)։ Արևելյան Թիմորի բնակչությունը անցնում է 1 միլիոնից։ Սահմանակից է Ինդոնեզիային։

Աշխարհագրական դիրք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևելյան Թիմորը գտնվում է Հարավարևելյան Ասիայում։ Զբաղեցնում է Թիմոր կղզու արևելյան մասը և երկու կղզյակ՝ Ատաուրու (հյուսիսում) և Ժակու (արևելքում)։ Սահմանակից է Ինդոնեզիային։ Տարածքը 14 900 կմ է։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչության թիվը 780 հազ. մարդ (2009 թվական)։ Բնակչության միջին խտությունը 52,3 մարդ։ Ազգային կազմ՝ մալայացիներ, չինացիներ։ Ուրբանիզացման մակարդակը 10%։ Պետական լեզուն՝ պորտուգալերեն։

Կրոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաթոլիկներ (90%), մուսուլմաններ, բողոքականներ, հինդուիստներ և այլք։

Պետական կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պետությունը գտնվում է կայացման փուլում։ Պետական կարգը՝ հանրապետություն։ Պետության ղեկավարը նախագահն է։ Բարձրագույն օրենսդիր մարմինը՝ Միապալատ ազգային պառլամենտ։ Մայրաքաղաքը՝ Դիլի (400 հազ. մարդ)։

Արևելյան Թիմորի զինված ուժեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևելյան Թիմորի զինված ուժերը ստեղծվել են 2001 թվականին։ 2006 թվականին հասել են քայքայման վիճակի։ Ներկայումս գտնվում են վերականգնման փուլում։

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևելյան Թիմորը պատկանում է տնտեսապես թույլ զարգացած երկրների թվին։ Գյուղատնտեսական երկիր է։ Մշակում են եգիպտացորեն, գարի, բրինձ, սուրճ, բանան, սոյա, մրգեր, բանջարեղեն։ Զբաղվում են անասնապահությամբ։ Կան նավանորոգման, գյուղատնտեսական հումքի վերամշակման, ձեռնարկություններ։ Արտահանում է սուրճ, փայտանյութ։ Ներմուծում է նավթամթերք, սննդամթերք, մեքենաներ, սարքավորումներ, շինանյութ։ Առևտրական գլխավոր գործընկերներն են՝ Ավստրալիա, Պորտուգալիա, Ինդոնեզիա, Չինաստան։ ՀՆԱ-ն՝ մեկ շնչի հաշվով 454 ԱՄՆ դոլար։ Դրամական միավորը՝ ԱՄՆ դոլար։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1976 թվականից օկուպացված է Ինդոնեզիայի կողմից՝ հակառակ ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի և Անվտանգության խորհրդի բանաձևերի։ 1999 թվականին երկրում անցկացվել է հանրաքվե և բնակչության 78%-ը քվեարկել է հօգուտ անկախության։ 2002 թվականի մայիսին ՄԱԿ-ը հայտարարել է նոր անկախ պետության առաջացման մասին։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխարհի երկրներ, Հեղ․ Է․ Հարությունյան։