Արքայադուստրը և կապիկը

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Արքայադուստրը և կապիկը
Princese ar pērtiķi
տեսակգեղանկար
նկարիչՅանիս Ռոզենթալ
տարի1913[1]
բարձրություն145,5 ± 0,1 սանտիմետր[1]
լայնություն69,5 ± 0,1 սանտիմետր[1]
ուղղությունմոդեռն[2]
ժանրայլաբանություն
նյություղաներկ[1] և կտավ[1]
գտնվում էԼատվիայի գեղարվեստի ազգային թանգարան
հավաքածուԼատվիայի գեղարվեստի ազգային թանգարան
կայք
Ծանոթագրություններ

Արքայադուստրը և կապիկը (լատիշ․՝ Princese ar pērtiķi), լատիշ նկարիչ Յանիս Ռոզենթալի (լատիշ․՝ Janis Rozentāls; 1866-1916) առավել հայտնի նկարներից։ Նկարն ունի մի քանի մոտ տարբերակներ[3]։

Նկարի ստեղծման պատմություն և ճակատագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Արքայադուստրը և կապիկը» նկարն ի հայտ է եկել «հռոմեական» դիմակահանդեսից հետո, որը կազմակերպել էր գերմանական Kunstecke ընկերությունը։ Նկարիչն այնտեղ հանդիպել է երիտասարդ մի աղջկա՝ ապագա մոդել, մարմնամարզուհի Գոթո ֆոն Զեկին (լատիշ․՝ Goto Betge): Kunstecke ընկերության անդամներից էին Ռոզենթալը և նրա ընկեր Բերխնարդ Բորխերտը։ 1913 թվականի ձմռանը նրանք գնացել էին դիմակահանդես և այնտեղ հանդիպել Գոթոյին։ Վերջինս նկարում պատկերված է հռոմեացու պես հագնված (այդ հագուստի դեր էր կատարում երիտասարդ կնոջ մարմնին փաթաթված արևելյան շալը, իսկ պարանոցը զարդարված էր մի քանի շարան ուլունքներով) և շիկակարմիր կեղծամով, այնպես, ինչպես նա հայտնվել էր դիմակահանդեսում։ Նա պարել է, արժանացել ծափահարությունների[4]։

Իր գրառումներում Գոթոն նշել է, որ Ռոզենթալի արվեստանոց է այցելել նրա հրավերից մի քանի օր անց։ Ինքը եղել է նկարչի բնակարանում, որը գտնվում էր Ալբերտա փողոցի 12-րդ տանը, այնուհետև՝ արվեստանոցում։ Ռոզենթալը երիտասարդ մոդելի հետ միշտ չափազանց քաղաքավարի էր վերաբերվել և շփոթեցրել է իր նրբանկատությամբ, երբ համբուրել է աղջկա ձեռքը արմունկից վերև[4]։

Ինչպես հիշում է նկարչի որդին՝ Միքելիսը, որն այդ ժամանակ 5 տարեկան էր, կապիկը բերել էր մի գնչու, որն ամեն սեանսի համար 1 ռուբլի էր ստանում[4]։

«Արքայադուստրը և կապիկը» նկարն առաջին անգամ հրապարակայնորեն ցուցադրվել է 1913 թվականի մարտին Ռիգայի քաղաքային թանգարանում տեղի ունեցած Բալթյան նկարիչների միության 3-րդ ցուցահանդեսում։ Նույն թվականի ամռանը այն ցուցադրվել է Մյունխենի Միջազգային 9-րդ ցուցահանդեսում, և նրա վերարտադրման իրավունքը ձեռք է բերել Leipzig Velhagen & Klasings Publishing House[3]: Նկարը ցուցադրվել է նաև 1913 թվականին Բրյուսելում և Լյուքսեմբուրգում կայացած «Simbolisma laiks Latvijā» ցուցադրության ժամանակ, որտեղ եվրոպացի հանդիսատեսին ծանոթացնում էին լատիշ նկարիչների աշխատանքներին[5]։

Նկարի յուրահատուկ կոմպոզիցիան կարող ենք տեսնել ճապոնացի փայտափորագրող նկարիչների մոտ։ Ժամանակակիցները համոզված են, որ ի դեմս արքայադստեր կարող ենք տեսնել համր կինոյի աստղ[6], Լատվիայի պետական «Սկատուվե» թատրոնի դերասանուհի Մարիա Լեյկոյին (այս ենթադրության պատճառը լատիշ բանաստեղծուհի Ասպազիյայի ալբոմն է, որում նա, իմանալով նկարչի անձնական կյանքի գաղտնիքների մասին, զետեղել է Ռոզենթալի և Մարիա Լեյկոյի դիմանկարները[7]) կամ պարուհի Մեգգի Գրիպենբերգին (1881-1976), որը շվեդական ծագմամբ առաջին ֆինն բալետի պարուհին է, նկարիչը, կինոդերասանուհին։ Մինչև 2006 թվականը նկարը պատկանում էր կոլեկցիոներ Ավգուստ Ռուսմանիսին (լատիշ․՝ Augusts Rusmanis): Ռուսմանիսը 1975 թվականին նկարը գնել էր նախապատերազմական շրջանի խորհրդային հայտնի քաղաքական գործիչ, Լատվիայի գյուղատնտեսական ակադեմիայի պտղաբուժության բաժնի ղեկավար Մարտին Լացիսի որդեգրած դուստր Ագրա Կլաուժայից (լատիշ․՝ Agra Klauža)[3]:

Ռոզենթալի արվեստանոցում, որը ներկայումս տուն-թանգարան է, կարելի է տեսնել բնորդուհու կրած ականջօղերը[8]։

Նկարի պատվին 2016 թվականին թողարկվել է հուշադրամ՝ նվիրված նկարչի 150-ամյակին։ Հուշադրամի մի կողմում հենց «Արքայադուստրն ու կապիկը» գունավոր կտավն է, մյուս կողմում՝ շրջանակի մեջ քաշված նկարը, նկարչի ստորագրությունը, նկարի հավաստագիրը և կնիքը։ Գինը, որով Լատվիայի բանկի կողմից հուշադրամը վաճառքի համար թողարկվել է սահմանափակ քանակով (7000 տպաքանակ), 5 եվրո է[9]։

Նկարի սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արվեստագետ Կարլիս Ձիլլեյան (լատիշ․՝ K. Dziļleja, 1891-1963) կտավի իմաստը մեկնաբանել է որպես նկարչի և արվեստի միջև եղած փոխադարձ կապ. արվեստը նկարչին ստիպում է ինքնարտահայտվել։ Մեկ այլ արվեստագետ Էդուարդ Շմիտը (լատիշ․՝ Edvarda Šmite) համարում է, որ սյուժեն այլ է. կանացիությունը տղամարդուն ստիպում է «պարել» իր դուդուկի տակ։ Նա ասում է.

«Մենք կարող ենք միայն կռահել, և իհարկե այդ գուշակությունները գույնից, գեղեցիկ կնոջ ինքնախոհությունից եկող ուրախության հետ կազմում է այդ նկարի գաղտնիքը»:

— Լայմա Սլավա։ Ռոզենթալի դասականության տասը նկարներ. արքայադուստրը կապիկի հետ[4]

Նկարի տարբերակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լատվիացի նկարիչը նկարել է կտավի մի քանի կրկնօրինակներ՝ փոխելով չափերը և այլ ձևերով ներկայացնելով որոշ մասեր[3]։ Այդ թեմայով լավագույն աշխատանքներից մեկը պատկանում է Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարանին (լատիշ․՝ Latvijas Nacionālais mākslas muzejs, ինվենտար համարն է՝ VMM GL-5668[10]): Նկարի չափերն են՝ 145,5 × 69,5 սմ, տեխնիկան՝ յուղաներկ կտավի վրա։ Նկարը պատկանել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ Լատվիայի ամենահարուստ կանանցից մեկին՝ Էմիլյա Բենյամինին («Մամուլի թագուհի» մականունով) և նրա ընտանիքին։ Խորհրդային ժամանակներում՝ Բենյամինին Սիբիր արտաքսելուց հետո, նրա տունը, որտեղ նկարը շարունակում էր մնալ, հանձնվել է ԼԽՍՀ Գրողների միությանը, իսկ 1954 թվականին այդ կազմակերպությունը նկարը հանձնել է թանգարանի հավաքածուին[3][11]։

Կոմպոզիցիայի առաջին էսքիզը փայտածուխով և մատիտով արված նկար է (71×33 սմ), որը գտնվել է մասնավոր հավաքածուում։ Տվյալ թեմայով նկարչի աշխատանքի հաջորդ փուլը ներկայացված է Գունտիս Բելևիչի հավաքածուի նկարում։ Այն նկարված է թղթի վրա և կրկնօրինակված է ստվարաթղթի վրա։ Կատարյալ կառուցվածքով թղթի փնտրտուքները ձգձգվեցին սկզբնական 58×27 սմ չափերից մինչև վերջնական 59,5×28,7 սմ չափերի, պակասող հատվածը սոսնձված է ստվարաթղթին։ Հակառակ կողմն ունի գրություն, որը հաստատում է, թե «արտասահման արտահանելը թույլատրվում է»։ Հետևաբար պատճառ կա հավատալու, որ դա Մյունխենում ցուցադրված տարբերակն է։ Մյունխենի ցուցահանդեսի քարտագրացուցակը հաստատում է, որ աշխատանքը կատարված է յուղաներկով, և նշվում են այդ չափերը։ Այդ աշխատանքը տարբերվում է «Kunst in den Ostseeprovinzen almanac» (1913) առաջին հրապարակումից։ Տարբերություններ կարելի է գտնել ֆոնի փոքր տարրերի մեջ։ Այն տարբերակում, որը նկարչի մահից հետո ժառանգել է նրա ընտանիքը, Ռոզենթաը մրգերով գավաթ է ավելացրել[3]։

2016 թվականին Ռիգա քաղաքում Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարանում կայացած Յանիս Ռոզենթալի հոբելյանական ցուցադրության ժամանակ ներկայացվել է նկարի 3 տարբերակ[12]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 http://dom.lndb.lv/data/obj/63721.html
  2. http://www.europeana.eu/portal/record/2063605/LAT_280_003.html
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Belēvičs
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 Слава
  5. Barkāns, Elmārs (2011 թ․ ապրիլի 13). «Rozentāla slavenā glezna „Princese ar pērtiķi" atgriezusies Rīgā» (լատվիերեն). Izdevniecība Rīgas Viļņ. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  6. Мария Лейко Internet Movie Database կայքում
  7. Касянич, Юрис. «Розенталс и розы». 360 градусов. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  8. «Latvijas sudraba kolekcijas 5 eiro monēta "Princese ar pērtiķi", 2016. gads» (լատվիերեն). Latvijas apgrozības eiro monētas. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  9. Чешуина, Татьяна. «Третий день в Риге: Музей Яна Розенталя и Рудольфа Блауманиса». Восточные моды или bright old things. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  10. «Princese ar pērtiķi» (լատվիերեն). Latvijas Nacionālā bibliotēka. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  11. «Choosing a country's artworks for Europeana 280: Latvia». Europeana. 2016 թ․ փետրվարի 26. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  12. Belēvičs, Guntis (2016 թ․ մարտի 7). «Desmit Jaņa Rozentāla gleznas. Pirmais stāsts: Princese ar pērtiķi (аудиозапись лекции на латышском языке)» (լատվիերեն). Latvijas Radio «Kultūras rondo». Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  13. Ջրաներկ, ստվարաթուղթ, Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարանի հավաքածու:

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]