Արքայադուստրը և կապիկը

Արքայադուստրը և կապիկը; Princese ar pērtiķi
տեսակ	գեղանկար
նկարիչ	Յանիս Ռոզենթալ
տարի	1913
բարձրություն	145,5 ± 0,1 սանտիմետր
լայնություն	69,5 ± 0,1 սանտիմետր
ուղղություն	մոդեռն
ժանր	այլաբանություն
նյութ	յուղաներկ և կտավ
գտնվում է	Լատվիայի գեղարվեստի ազգային թանգարան
հավաքածու	Լատվիայի գեղարվեստի ազգային թանգարան
	պատկերված են
	կայք

Արքայադուստրը և կապիկը (լատիշ․՝ Princese ar pērtiķi), լատիշ նկարիչ Յանիս Ռոզենթալի (լատիշ․՝ Janis Rozentāls; 1866-1916) առավել հայտնի նկարներից: Նկարն ունի մի քանի մոտ տարբերակներ^[3]:

Նկարի ստեղծման պատմություն և ճակատագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Արքայադուստրը և կապիկը» նկարն ի հայտ է եկել «հռոմեական» դիմակահանդեսից հետո, որը կազմակերպել էր գերմանական Kunstecke ընկերությունը: Նկարիչն այնտեղ հանդիպել է երիտասարդ մի աղջկա՝ ապագա մոդել, մարմնամարզուհի Գոթո ֆոն Զեկին (լատիշ․՝ Goto Betge): Kunstecke ընկերության անդամներից էին Ռոզենթալը և նրա ընկեր Բերխնարդ Բորխերտը: 1913 թվականի ձմռանը նրանք գնացել էին դիմակահանդես և այնտեղ հանդիպել Գոթոյին: Վերջինս նկարում պատկերված է հռոմեացու պես հագնված (այդ հագուստի դեր էր կատարում երիտասարդ կնոջ մարմնին փաթաթված արևելյան շալը, իսկ պարանոցը զարդարված էր մի քանի շարան ուլունքներով) և շիկակարմիր կեղծամով, այնպես, ինչպես նա հայտնվել էր դիմակահանդեսում: Նա պարել է, արժանացել ծափահարությունների^[4]:

Իր գրառումներում Գոթոն նշել է, որ Ռոզենթալի արվեստանոց է այցելել նրա հրավերից մի քանի օր անց: Ինքը եղել է նկարչի բնակարանում, որը գտնվում էր Ալբերտա փողոցի 12-րդ տանը, այնուհետև՝ արվեստանոցում: Ռոզենթալը երիտասարդ մոդելի հետ միշտ չափազանց քաղաքավարի էր վերաբերվել և շփոթեցրել է իր նրբանկատությամբ, երբ համբուրել է աղջկա ձեռքը արմունկից վերև^[4]:

Ինչպես հիշում է նկարչի որդին՝ Միքելիսը, որն այդ ժամանակ 5 տարեկան էր, կապիկը բերել էր մի գնչու, որն ամեն սեանսի համար 1 ռուբլի էր ստանում^[4]:

«Արքայադուստրը և կապիկը» նկարն առաջին անգամ հրապարակայնորեն ցուցադրվել է 1913 թվականի մարտին Ռիգայի քաղաքային թանգարանում տեղի ունեցած Բալթյան նկարիչների միության 3-րդ ցուցահանդեսում: Նույն թվականի ամռանը այն ցուցադրվել է Մյունխենի Միջազգային 9-րդ ցուցահանդեսում, և նրա վերարտադրման իրավունքը ձեռք է բերել Leipzig Velhagen & Klasings Publishing House^[3]: Նկարը ցուցադրվել է նաև 1913 թվականին Բրյուսելում և Լյուքսեմբուրգում կայացած «Simbolisma laiks Latvijā» ցուցադրության ժամանակ, որտեղ եվրոպացի հանդիսատեսին ծանոթացնում էին լատիշ նկարիչների աշխատանքներին^[5]:

Նկարի յուրահատուկ կոմպոզիցիան կարող ենք տեսնել ճապոնացի փայտափորագրող նկարիչների մոտ: Ժամանակակիցները համոզված են, որ ի դեմս արքայադստեր կարող ենք տեսնել համր կինոյի աստղ^[6], Լատվիայի պետական «Սկատուվե» թատրոնի դերասանուհի Մարիա Լեյկոյին (այս ենթադրության պատճառը լատիշ բանաստեղծուհի Ասպազիյայի ալբոմն է, որում նա, իմանալով նկարչի անձնական կյանքի գաղտնիքների մասին, զետեղել է Ռոզենթալի և Մարիա Լեյկոյի դիմանկարները^[7]) կամ պարուհի Մեգգի Գրիպենբերգին (1881-1976), որը շվեդական ծագմամբ առաջին ֆինն բալետի պարուհին է, նկարիչը, կինոդերասանուհին: Մինչև 2006 թվականը նկարը պատկանում էր կոլեկցիոներ Ավգուստ Ռուսմանիսին (լատիշ․՝ Augusts Rusmanis): Ռուսմանիսը 1975 թվականին նկարը գնել էր նախապատերազմական շրջանի խորհրդային հայտնի քաղաքական գործիչ, Լատվիայի գյուղատնտեսական ակադեմիայի պտղաբուժության բաժնի ղեկավար Մարտին Լացիսի որդեգրած դուստր Ագրա Կլաուժայից (լատիշ․՝ Agra Klauža)^[3]:

Ռոզենթալի արվեստանոցում, որը ներկայումս տուն-թանգարան է, կարելի է տեսնել բնորդուհու կրած ականջօղերը^[8]:

Նկարի պատվին 2016 թվականին թողարկվել է հուշադրամ՝ նվիրված նկարչի 150-ամյակին: Հուշադրամի մի կողմում հենց «Արքայադուստրն ու կապիկը» գունավոր կտավն է, մյուս կողմում՝ շրջանակի մեջ քաշված նկարը, նկարչի ստորագրությունը, նկարի հավաստագիրը և կնիքը: Գինը, որով Լատվիայի բանկի կողմից հուշադրամը վաճառքի համար թողարկվել է սահմանափակ քանակով (7000 տպաքանակ), 5 եվրո է^[9]:

Նկարի սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արվեստագետ Կարլիս Ձիլլեյան (լատիշ․՝ K. Dziļleja, 1891-1963) կտավի իմաստը մեկնաբանել է որպես նկարչի և արվեստի միջև եղած փոխադարձ կապ. արվեստը նկարչին ստիպում է ինքնարտահայտվել: Մեկ այլ արվեստագետ Էդուարդ Շմիտը (լատիշ․՝ Edvarda Šmite) համարում է, որ սյուժեն այլ է. կանացիությունը տղամարդուն ստիպում է «պարել» իր դուդուկի տակ: Նա ասում է.

«Մենք կարող ենք միայն կռահել, և իհարկե այդ գուշակությունները գույնից, գեղեցիկ կնոջ ինքնախոհությունից եկող ուրախության հետ կազմում է այդ նկարի գաղտնիքը»:
— Լայմա Սլավա: Ռոզենթալի դասականության տասը նկարներ. արքայադուստրը կապիկի հետ^[4]

Նկարի տարբերակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լատվիացի նկարիչը նկարել է կտավի մի քանի կրկնօրինակներ՝ փոխելով չափերը և այլ ձևերով ներկայացնելով որոշ մասեր^[3]: Այդ թեմայով լավագույն աշխատանքներից մեկը պատկանում է Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարանին (լատիշ․՝ Latvijas Nacionālais mākslas muzejs, ինվենտար համարն է՝ VMM GL-5668^[10]): Նկարի չափերն են՝ 145,5 × 69,5 սմ, տեխնիկան՝ յուղաներկ կտավի վրա: Նկարը պատկանել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ Լատվիայի ամենահարուստ կանանցից մեկին՝ Էմիլյա Բենյամինին («Մամուլի թագուհի» մականունով) և նրա ընտանիքին: Խորհրդային ժամանակներում՝ Բենյամինին Սիբիր արտաքսելուց հետո, նրա տունը, որտեղ նկարը շարունակում էր մնալ, հանձնվել է ԼԽՍՀ Գրողների միությանը, իսկ 1954 թվականին այդ կազմակերպությունը նկարը հանձնել է թանգարանի հավաքածուին^[3]^[11]:

Կոմպոզիցիայի առաջին էսքիզը փայտածուխով և մատիտով արված նկար է (71×33 սմ), որը գտնվել է մասնավոր հավաքածուում: Տվյալ թեմայով նկարչի աշխատանքի հաջորդ փուլը ներկայացված է Գունտիս Բելևիչի հավաքածուի նկարում: Այն նկարված է թղթի վրա և կրկնօրինակված է ստվարաթղթի վրա: Կատարյալ կառուցվածքով թղթի փնտրտուքները ձգձգվեցին սկզբնական 58×27 սմ չափերից մինչև վերջնական 59,5×28,7 սմ չափերի, պակասող հատվածը սոսնձված է ստվարաթղթին: Հակառակ կողմն ունի գրություն, որը հաստատում է, թե «արտասահման արտահանելը թույլատրվում է»: Հետևաբար պատճառ կա հավատալու, որ դա Մյունխենում ցուցադրված տարբերակն է: Մյունխենի ցուցահանդեսի քարտագրացուցակը հաստատում է, որ աշխատանքը կատարված է յուղաներկով, և նշվում են այդ չափերը: Այդ աշխատանքը տարբերվում է «Kunst in den Ostseeprovinzen almanac» (1913) առաջին հրապարակումից: Տարբերություններ կարելի է գտնել ֆոնի փոքր տարրերի մեջ: Այն տարբերակում, որը նկարչի մահից հետո ժառանգել է նրա ընտանիքը, Ռոզենթաը մրգերով գավաթ է ավելացրել^[3]:

2016 թվականին Ռիգա քաղաքում Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարանում կայացած Յանիս Ռոզենթալի հոբելյանական ցուցադրության ժամանակ ներկայացվել է նկարի 3 տարբերակ^[12]:

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յանիս Ռոզենթալ: Ինքնադիմանկար
Մարիա Լեյկո, լուսանկար, 1920
Մարիա Մարգարիտա (Մեգգի) Գրիպենբերգ, լուսանկար, 1910-ական թվականներ
Յանիս Ռոզենթալ: Արքայադուստրը և կապիկը: 1913: Նկարչի 150-ամյակին նվիրված ցուցահանդեսում ներկայացված 3 տարբերակներից մեկը^[13]
Յանիս Ռոզենթալի ցուցահանդեսը Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարանում, 2016 թվական

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 http://dom.lndb.lv/data/obj/63721.html
↑ http://www.europeana.eu/portal/record/2063605/LAT_280_003.html
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Belēvičs
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Слава
↑ Barkāns, Elmārs (2011-04-13)։ «Rozentāla slavenā glezna „Princese ar pērtiķi” atgriezusies Rīgā» (լատվիերեն)։ Izdevniecība Rīgas Viļņ։ Վերցված է 2016-11-7
↑ Мария Лейко Internet Movie Database կայքում
↑ Касянич, Юрис։ «Розенталс и розы»։ 360 градусов։ Վերցված է 2016-10-29
↑ «Latvijas sudraba kolekcijas 5 eiro monēta "Princese ar pērtiķi", 2016. gads» (լատվիերեն)։ Latvijas apgrozības eiro monētas։ Վերցված է 2016-10-30
↑ Чешуина, Татьяна։ «Третий день в Риге: Музей Яна Розенталя и Рудольфа Блауманиса»։ Восточные моды или bright old things։ Վերցված է 2016-10-30
↑ «Princese ar pērtiķi» (լատվիերեն)։ Latvijas Nacionālā bibliotēka։ Վերցված է 2016-10-30
↑ «Choosing a country's artworks for Europeana 280: Latvia»։ Europeana։ 2016-2-26։ Վերցված է 2016-10-30
↑ Belēvičs, Guntis (2016-03-7)։ «Desmit Jaņa Rozentāla gleznas. Pirmais stāsts: Princese ar pērtiķi (аудиозапись лекции на латышском языке)» (լատվիերեն)։ Latvijas Radio «Kultūras rondo»։ Վերցված է 2016-11-7
↑ Ջրաներկ, ստվարաթուղթ, Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարանի հավաքածու:

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Belēvičs, Guntis։ «Princess with a Monkey»։ Latvian Art Classic. Collection of Dr. Guntis Belēvičs։ Վերցված է 2016-10-30 (չաշխատող հղում)
Слава, Лайма։ «Десять картин классика Розенталя: принцесса с обезьянкой»։ Latvijas Sabiedriskie mediji։ Վերցված է 2016-10-30

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Արքայադուստրը և կապիկը կատեգորիայում։

[_aa2fc5bdc0491d5b-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 http://dom.lndb.lv/data/obj/63721.html

[_fecec83646413355-2] ttp://www.europeana.eu/portal/record/2063605/LAT_280_003.html

[Belēvičs———-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Belēvičs

[Слава———-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Слава

[5] Barkāns, Elmārs (2011-04-13)։ «Rozentāla slavenā glezna „Princese ar pērtiķi” atgriezusies Rīgā» (լատվիերեն)։ Izdevniecība Rīgas Viļņ։ Վերցված է 2016-11-7

[6] Мария Лейко Internet Movie Database կայքում

[7] Касянич, Юрис։ «Розенталс и розы»։ 360 градусов։ Վերցված է 2016-10-29

[8] «Latvijas sudraba kolekcijas 5 eiro monēta "Princese ar pērtiķi", 2016. gads» (լատվիերեն)։ Latvijas apgrozības eiro monētas։ Վերցված է 2016-10-30

[9] Чешуина, Татьяна։ «Третий день в Риге: Музей Яна Розенталя и Рудольфа Блауманиса»։ Восточные моды или bright old things։ Վերցված է 2016-10-30

[10] «Princese ar pērtiķi» (լատվիերեն)։ Latvijas Nacionālā bibliotēka։ Վերցված է 2016-10-30

[11] «Choosing a country's artworks for Europeana 280: Latvia»։ Europeana։ 2016-2-26։ Վերցված է 2016-10-30

[12] Belēvičs, Guntis (2016-03-7)։ «Desmit Jaņa Rozentāla gleznas. Pirmais stāsts: Princese ar pērtiķi (аудиозапись лекции на латышском языке)» (լատվիերեն)։ Latvijas Radio «Kultūras rondo»։ Վերցված է 2016-11-7

[13] Ջրաներկ, ստվարաթուղթ, Լատվիայի արվեստի ազգային թանգարանի հավաքածու:

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]