Jump to content

Արվիդ Կարլսոն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Արվիդ Կարլսոն
շվեդ.՝ Arvid Carlsson
Դիմանկար
Ծնվել էհունվարի 25, 1923(1923-01-25)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՈւփսալա, Շվեդիա[4]
Մահացել էհունիսի 29, 2018(2018-06-29)[5][6][2][…] (95 տարեկան)
Մահվան վայրԳյոթեբորգ
Քաղաքացիություն Շվեդիա
ԿրթությունԼունդի համալսարան
Մասնագիտությունբժիշկ, նյարդակենսաբան, դեղաբան, դեղագործ և համալսարանի դասախոս
ԱշխատատուԳյոտեբորգի համալսարան և Լունդի համալսարան
Ծնողներհայր՝ Gottfrid Carlsson?
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունՇվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա և Եվրոպական ակադեմիա[14]
 Arvid Carlsson Վիքիպահեստում

Արվիդ Կարլսոն (հունվարի 25, 1923(1923-01-25)[1][2][3][…], Ուփսալա, Շվեդիա[4] - հունիսի 29, 2018(2018-06-29)[5][6][2][…], Գյոթեբորգ)[15][16][17], շվեդ նյարդադեղաբան էր, որն առավել հայտնի է դոֆամինի նեյրոհաղորդիչի և Պարկինսոնի հիվանդության վրա դրա ազդեցությունների հետ իր աշխատանքով: Դոֆամինի վերաբերյալ իր աշխատանքի համար Կարլսոնը 2000 թվականին Էրիկ Կանդելի և Փոլ Գրինգարդի հետ համատեղ արժանացել է Նոբելյան մրցանակի ֆիզիոլոգիայի կամ բժշկության բնագավառում։[18][19]

Վաղ տարիք և կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կառլսոնը ծնվել է 1923 թվականի հունվարի 25-ին Ուփսալայում, Շվեդիա չորս երեխաներից մեկը։ Նրա ընտանիքը տեղափոխվեց Լունդ այն բանից հետո, երբ հայրը դարձավ Լունդի համալսարանի պատմության պրոֆեսոր: 1941 թվականից նա սկսեց բժշկություն սովորել Լունդում։[17][20]

1944 թվականին նա մասնակցել է նացիստական ​​համակենտրոնացման ճամբարների բանտարկյալներին հետազոտելու գործին, որոնց շվեդ արիստոկրատ Ֆոլկե Բերնադոտին հաջողվել էր բերել Շվեդիա, որը չեզոք էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։[17][20] 1951 թվականին ստացել է դեղագիտության մագիստրոսի և դոկտորի կոչում։[17]

Կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1951 թվականին Կարլսոնը դարձավ Լունդի համալսարանի դոցենտ։ Նա հինգ ամիս աշխատեց Սրտի ազգային ինստիտուտում որպես դեղագետ Բեթեզդա, Մերիլենդ, ԱՄՆ, և նրա հետազոտական ​​աշխատանքի փոփոխությունը դեպի հոգեֆարմակոլոգիա, հանգեցրեց նրա Նոբելյան մրցանակին։[17] 1959 թվականին նա դարձավ Գյոթեբորգի համալսարանի պրոֆեսոր։.[17][20]

1957 թվականին Քեթրին Մոնթագուն ցույց տվեց դոֆամինի առկայությունը մարդու ուղեղում. Նույն տարում ավելի ուշ Կառլսոնը նաև ցույց տվեց, որ դոֆամինը նյարդային հաղորդիչ է ուղեղում և ոչ միայն նորեպինեֆրինի նախադրյալը։[21][22] Կարլսոնը շարունակեց ուղեղի հյուսվածքներում դոֆամինի քանակի չափման մեթոդ մշակել: Նա պարզել է, որ դոֆամինի մակարդակը բազալ գանգլիայում՝ շարժումների համար կարևոր ուղեղի հատվածում, հատկապես բարձր է: Այնուհետև նա ցույց տվեց, որ կենդանիներին ռեզերպին դեղամիջոց տալը հանգեցնում է դոֆամինի մակարդակի նվազմանը և շարժման վերահսկողության կորստի: Այս ազդեցությունները նման էին Պարկինսոնի հիվանդության ախտանիշներին: Կենդանիներին տալով L-Dopa, որը դոֆամինի նախադրյալն է, նա կարողացավ մեղմել ախտանիշները: Այս բացահայտումները ստիպեցին այլ բժիշկներին փորձել օգտագործել L-Dopa-ն պարկինսոնով հիվանդների վրա, և պարզվեց, որ հիվանդության վաղ փուլերում այն մեղմացնում է որոշ ախտանիշներ: L-Dopa-ն շարունակում է մնալ Պարկինսոնի հիվանդության բուժման ամենատարածված միջոցների հիմքը։[18]

Կարլսոնը համագործակցել է Astra AB (այժմ՝ AstraZeneca) դեղագործական ընկերության հետ 1970-ական և 1980-ական թվականներին։[23] Նա և իր գործընկերները կարողացան բռոմֆենիրամինից ստանալ առաջին շուկայական ընտրովի սերոտոնինի հետընդունման արգելակիչը (SSRI)՝ zimelidine-ը: Հետագայում Զիմելիդինը հանվեց շուկայից՝ Գիյեն-Բարե համախտանիշի հազվադեպ դեպքերի պատճառով,[24] սակայն Կառլսոնի հետազոտությունը ճանապարհ հարթեց ֆլուոքսետինի (Պրոզակ) համար՝ աշխարհում ամենալայն կիրառվող դեղատոմսով դեղերից մեկը։[20]

Կառլսոնը 90 տարեկանում դեռևս ակտիվ հետազոտող և բանախոս էր, և իր դստեր՝ Լենայի հետ նա աշխատում էր[25] OSU6162-ի վրա՝ դոֆամինի կայունացուցիչ, որը թեթևացնում է ինսուլտից հետո հոգնածության ախտանիշները։[26]

Անձնական կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1945 թվականին Կառլսոնն ամուսնացել է Ուլա-Լիզա Քրիստոֆերսոնի հետ և նրանք ունեցել են երեք որդի և երկու դուստր։ Նրա դուստրը՝ Մարիան, նրա լաբորատորիայի մենեջերն էր,[17][20] իսկ մյուս դուստրը՝ Լենան՝ նրա գործընկերներից։[25]

Նա դեմ էր Շվեդիայում խմելու ջրի ֆտորացմանը։[27][28][29] Նա հոմեոպաթիայի կատաղի հակառակորդն էր և աշխատում էր կանխելու հոմեոպաթիկ պատրաստուկների դասակարգումը որպես դեղամիջոց Շվեդիայում։[15]

Կարլսոնը մահացել է 2018 թվականի հունիսի 29-ին, 95 տարեկանում։[17][20]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #1047877732 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Nobelpristagaren Arvid Carlsson är död (շվեդերեն)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Arvid Carlsson: the 2000 Nobel Laureate in Medicine
  7. ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2000
  8. ↑ The Nobel Prize amounts
  9. ↑ https://wolffund.org.il/arvid-carlsson/
  10. ↑ Arvid Carlsson - Curriculum Vitae — Nobel Foundation.
  11. ↑ Science Careers — 2013.
  12. ↑ GRANTS AND AWARDS PROGRAM FACT SHEET
  13. ↑ https://www.aspet.org/aspet/meetings-awards/aspet-awards/aspet-scientific-achievement-awards/julius-axelrod-award-in-pharmacology
  14. ↑ www.ae-info.org
  15. ↑ 15,0 15,1 «Nobelpristagaren Arvid Carlsson död». Upsala Nya Tidning. 30 June 2018. Արխիվացված է օրիգինալից 1 July 2018-ին. Վերցված է 30 June 2018-ին.
  16. ↑ «In memory of Arvid Carlsson (1923-2018)». Sahlgrenska Academy. Արխիվացված է օրիգինալից 1 July 2018-ին. Վերցված է 30 June 2018-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 17,7 Gellene, Denise (1 July 2018). «Arvid Carlsson, Who Discovered a Treatment for Parkinson's, Dies at 95». The New York Times. Վերցված է 3 July 2018-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 Barondes, Samuel H. (2003). Better Than Prozac. New York: Oxford University Press. էջեր 21–22, 39–40. ISBN 978-0-19-515130-5.
  19. ↑ Les Prix Nobel. 2001. The Nobel Prizes 2000, Editor Tore Frängsmyr, Nobel Foundation: Stockholm.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 Smith, Harrison (2 July 2018). «Arvid Carlsson, Nobel laureate who uncovered a treatment for Parkinson's, dies at 95». Washington Post. Վերցված է 3 July 2018-ին.
  21. ↑ Carlsson, Arvid; Lindqvist, Margit; Magnusson, Tor (November 1957). «3,4-Dihydroxyphenylalanine and 5-hydroxytryptophan as reserpine antagonists». Nature. 180 (4596): 1200. Bibcode:1957Natur.180.1200C. doi:10.1038/1801200a0. PMID 13483658. S2CID 28141709.
  22. ↑ Abbott A (2007). «Neuroscience: the molecular wake-up call». Nature. 447 (7143): 368–70. Bibcode:2007Natur.447..368A. doi:10.1038/447368a. PMID 17522649. S2CID 4425376.
  23. ↑ Squire, Larry R. (1998). The History of Neuroscience in Autobiography. Elsevier. էջ 53. ISBN 978-0-08-053405-3.
  24. ↑ «History: Discovery of the SSRIs (long) | Psycho-Babble». www.dr-bob.org. Վերցված է 22 June 2016-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 «Publications card». University of Gothenburg. 25 November 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 8 August 2016-ին. Վերցված է 22 June 2016-ին.
  26. ↑ «Arvid Carlsson and Lena Carlsson». www.BrainMessenger.se. Վերցված է 22 June 2016-ին.
  27. ↑ Fluoride in drinking water can cause cancer, Svenska Dagbladet (in Swedish)
  28. ↑ Torell P, Forsman B (February 1979). «[Arvid Carlsson's fluoride ponderings 1978]». Tandlakartidningen (շվեդերեն). 71 (3): 142–57. PMID 287207.
  29. ↑ Bryson C. (2004) The Fluoride Deception. Seven Stories Press. p. p. 240. 1583225269.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արվիդ Կարլսոն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արվիդ_Կարլսոն&oldid=10197427» էջից