Արսեն Բագրատունի (հայագետ)

Արսեն Բագրատունի; արմտ. հայ.՝ Արսէն Բագրատունի
Ծնվել է	օգոստոսի 21, 1790
Ծննդավայր	Կոստանդնուպոլիս
Մահացել է	դեկտեմբերի 24, 1866 (76 տարեկան)
Մահվան վայր	Սուրբ Ղազար կղզի, Վենետիկ, Իտալիա
Ազգություն	հայ
Ազդվել է	Մովսես Խորենացի
Մասնագիտություն	բանաստեղծ, բանասեր, լեզվաբան, փիլիսոփա, թարգմանիչ և քահանա
	Arsen Bagratuni Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Արսեն Բագրատունի (այլ կիրառումներ)

Արսեն Կոմիտաս Բագրատունի (Արսեն Անթիմոսյան)'^[3] (օգոստոսի 21, 1790(1790-08-21)^[1]^[2], Կոստանդնուպոլիս^[1]^[2] - դեկտեմբերի 24, 1866(1866-12-24)^[1]^[2], Սուրբ Ղազար կղզի, Վենետիկ, Իտալիա^[1]^[2]), հայագետ, փիլիսոփա, գրող, թարգմանիչ, հայ գրականության մեջ կլասիցիստական ուղղության ամենախոշոր դեմքերից։ Մխիթարյան միաբանության անդամ էր։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արսեն Բագրատունին ծնվել է 1790 թ. օգոստոսի 21-ին Կոստանդնուպոլիսում, ուսումնառությունն ստացել է Մխիթարյանների մոտ. եղել է միաբանության անդամ։ Լավատեղյակ էր դասական լեզուներին։ Եղել է գրաբարի խոշորագույն գիտակ։

Նրա ստեղծագործության գլուխգործոցը «Հայկ դյուցազն» պոեմն է, որի նյութն առնված է գլխավորապես Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմությունից»։ Պոեմում Բագրատունին գովերգում է Հայկ նահապետի պայքարը հայրենի երկրի անկախության և ազատության համար, դրվատում է կործանված հայկական պետության վերականգնման գաղափարը։

Գրապայքարում կանգնած էր գրաբարյանների կողմը։ Կատարել է բազմաթիվ թարգմանություններ դասական հեղինակներից, արժեքավոր գործ է արել տեքստաբանության բնագավառում։ Նրա ղեկավարությամբ և խմբագրությամբ հրատարակվել են հայերեն դասական (ինքնուրույն) ու թարգմանական երկեր։

Արսեն Բագրատունին վախճանվել է 1866 թվականի դեկտեմբերի 24-ին Վենետիկում։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1846 թվականին հրատարակել է «Տարերք հայերէն քերականութեան» գիրքը, որը դպրոցական ձեռնարկ էր և ունեցել է ութ հրատարակություն։ Սակայն նրա հայերենագիտական գործունեությունն առավել նշանավորում է «Հայերէն քերականութիւն ի պէտս զարգացելոց» գիրքը (1852), որը մեծ ներդրում էր ոսկեղենիկ հայերենի ուսումնասիրության մեջ։ Քերականությունն աչքի է ընկնում փաստական նյութի հարստությամբ և դիտարկումների համակողմանիությամբ։ Մանրամասն ու բազմակողմանիորեն քննված են գրաբարի հնչյունական, բառային, ձևաբանական, շարահյուսական, ուղղագրական, նույնիսկ ոճաբանական երևույթները։ Հին գրական հայերենը դիտարկված է ժամանակի մեջ, պատմական ընթացքով (V-XII դարեր)։ Հեղինակի կարծիքով, գրաբարը աստիճանական անկում է ապրել։ IV-VI դարերը համարում է «ոսկեդար», VII-XII դարերը՝ «արծաթե դար», XIII դարը՝ «պղնձի դար», իսկ հաջորդ դարերը՝ «երկաթի, խեցու և վատթարագոյն և այլն»։

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բարի մայր Մարիամը կամ իրականացած տեսիլ։ 1874 թվականից մինչև 1877 թվականիի յիշողութիւններից, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866, Թիֆլիզ, տպ. Տ. Մ. Ռօտինեանցի, 1905։
Մի պտոյտ։ Հայ մամուլի, հոգևորականների և ժողովրդի շուրջը։ Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866, Տփխիս, Մովսիս Վարդանեան, 1905։
Վերջին յուշիկ։ Նուէր Մարիամեան-Յովնանեան ուսումնարանի ուսումնաւարտ աշակերտուհիներին, նոցա կրօնուսոյց Արսէն քահանայ Բագրատունուց, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866, Ս. Պետերբուրգ, տպ. Ա. Ա. Կրաևսկու, 1883։
Տարերք հայերէն քերականութեան։ Դպրատանց տղոց համար, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 8-րդ հրատարակութիւն., Վենետիկ, ՌՅԻԳ, 1874։
Հայկ դիւցազն։ Վէպ, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866, Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1858։

Թարգմանություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իլիական։ Հոմեր, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866 [թարգմ.], 2-րդ տպագր, Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1893։
Կայիոսի Յուլիոսի Կեսարու յիշատակարանք Գալլիական պատերազմին։ Յուլիոս Կեսար, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866 [թարգմ.], Վենետիկ, Սրբոց Ղազարու, 1874։
Ճառք դամբանականք վեց։ Պոսիւէ Մելդաց Եպիսկոպոս | Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866 [թարգմ.], Վենետիկ, Ի. Մխիթարյան տպարանի, 1870։
Յաղագս գերեզմանաց։ Տաղ առ Հիպպոլիտոս Պինդեմոնտ, Փոսկոլեայ Հուգոնի, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866 [թարգմ.], Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1864։
Ճաշակք հին և նոր ողբերգութեանց ի հելլենաց և յարդեաց / Թարգմ. յուր. բնագրացն՝ Հ. Արսենի Կոմիտասայ Բագրատունւոյ Մխիթարեանց, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866 [թարգմ.], Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1869։
Մասիլեոնի Եպիսկոպոսի Կլերմոնայ փոքրիկ քառասնորդք։ Մասիլեո Եպիսկոպոս, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866 [թարգմ.], Վենետիկ, Ի վանս Սրբոյն Ղազարու, 1865։
Իլիական։ Հոմեր, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866 [թարգմ.], Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1864։
Յաղագս գերեզմանաց։ Տաղ, Հուգոն Փոսկոլեայ, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866 [թարգմ.], Վենետիկ, Ի վանս Սրբոյն Ղազարու, 1864։
Ճաշակ հելլեն և լատին ճարտարխոսության / Թարգմ. ի բնագրաց Հ. Արսէն Կոմիտաս Բագրատունի Մխիթարեանց, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866 [թարգմ.], Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1863։
Կորուստ դրախտին, Միլտոն Ջոն, Բագրատունի Արսեն Կոմիտաս, 1790-1866 [թարգմ.], Վենետիկ, Ս. Ղազար, 1861։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.
↑ «Հայոց լեզվի և գրականության հանրագիտարան. Բագրատունի Արսեն». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվար-ին.

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թ. Գ. Ջուհարյան, Հայ Գրականություն, 1990 թ, «Լույս» հրատարակչություն։
Հ. Պետրոսյան, Հայերենագիտական բառարան, Ե., 1987։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հ. Աճառյան, Պատմություն հայոց նոր գրականության, պր. 1, Վաղարշապատ, 1906։
Մխիթարյան Հոբելյան, Վենետիկ, 1901։
Հայ գրականության պատմություն, հատոր 1, Ե., 1962:
Գևորգ Ջահուկյան, Գրաբարի քերականության պատմություն, Ե., 1974:

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 200)։

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արսեն Բագրատունի (հայագետ)» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արսեն Բագրատունի (հայագետ)» հոդվածին։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_1b6028f0d8296c44-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.

[3] «Հայոց լեզվի և գրականության հանրագիտարան. Բագրատունի Արսեն». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվար-ին.

[1]

[2]

[3]