Արյան կոմպլեմենտի համակարգ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Արյան կոմպլեմենտի համակարգ, հայտնի նաև, որպես արյան կոմպլեմենտի կասկադային համակարգ, իմուն համակարգի բաղադրիչ, որը նպաստում է հակամարմինների և ֆագոցիտային բջիջների կողմից օրգանիզմի՝ միկրոօրգանիզմներից և վնասված բջիջներից մաքրմանը, ինդուկցում է բորբոքումը և գրոհը պաթոգեն բջջի թաղանթին։ Այն հանդիսանում է բնածին իմուն համակարգի մաս[1], որը կյանքի ընթացքում չի ենթարկվում ադապտացիայի և փոփոխման։ Սակայն կոմպլեմենտի համակարգը կարող է ներգրավվել և ակտիվացման ենթարկվել ձեռքբերովի (ադապտիվ) իմուն համակարգի շնորհիվ սինթեզված հակամարմինների կողմից։

Կոմպլեմենտի համակարգ

Արյան կոմպլեմենտի համակարգը բաղկացած է մի քանի փոքր սպիտակուցներից, որոնք սինթեզվում են լյարդում և շրջանառում արյան մեջ ապակտիվ պրեկուրսորների ձևով։ Երբ ենթարկվում են խթանման տրիգեր գործոնների կողմից՝ պրոտեազների կողմից ենթարկվում են ճեղքման՝ ակտիվ սպիտակուցների առաջացմամբ և կոմպլեմենտի համակարգի շղթայաձև ակտիվացմամբ։ Կոմպլեմենտի շղթայի ակտիվացման վերջնական արդյունքը հանդիսանում են ֆագոցիտների խթանումը, բորբոքման գործընթացի ակտիվացումը՝ ինչը նպաստում է ավելի մեծ քանակությամբ ֆագոցիտոզ իրականացնող բջիջների ներգրավմանը և բջջասպան թաղանթ գրոհող կոմպլեքսների ակտիվացումը։ Կոմպլեմենտի համակարգը կազմված է ավելի քան 30 սպիտակուցներից, որոնք շրջանառում են արյան պլազմայում կամ հանդիսանում են բջջաթաղանթային ընկալիչներ։ Դրանք կազմում են արյան պլազմայի գլոբուլինային սպիտակուցների ֆրակցիայի մոտ 10%-ը։

Առկա են կոմպլեմենտի համակարգի ակտիվացման երեք բիոքիմիական ուղիներ՝ կլասիկ, ալտերնատիվ կամ այլընտրանքային և լեկտինային[2]։

Պատմությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1888թ․-ին Ջորջ Նաթոլը բացահայտեց, որ ոչխարի արյան պլազման ունի թույլ սպանիչ հատկություն ընդդեմ սիբիրյան խոցի հարուցչի։ Սպանիչ հատկությունն անհետանում էր արյունը տաքացնելիս[3]։ 1891թ․-ին Հանս էրնստ Ագըստ Բաքնրը իր էքսպերիմենտների ժամանակ նկատեց արյան նույն հատկությունը՝ անվանելով այդ սպանիչ հատկությունը <<ալեքսին>>, որը հունարեն նշանակում է զերծում[4]։ 1894թ․-ին որոշ լաբորատորիաներ ցույց տվեցին, որ խոլերայից առողջացած ծովախոզերի արյան պլազման ունի սպանիչ հատկություն խոլերայի հարուցչի նկատմամբ in vitro պայմաններում։ Պլազմայի տաքացումը վերացնում էր այս հատկությունը։ Այնուամենայնիվ, տաքացմամց ապակտիվացված պլազմայի ներարկումը խոլերայի հարուցչի հետ շփված ծովախոզերին, պաշտպանում էր դրանց հիվանդությունից։ Բելգիացի Փարիզի Պաստերի ինստիտուտի երիտասարդ գիտնական Ջուլս Բորդեթը եզրակացրեց, որ այդ օրինաչափությունն ունի երկու բաղադրիչ, որոնցից մեկը պահպանում է զգայունացնող ազդեցությունը տաքացումից հետո, իսկ մյուսը կորցնում է տաքացումից։ Ջերմության նկատմամբ կայուն բաղադրիչը պատասխանատու էր կոնկրետ հարուցիչների նկատմամբ իմունիտետի համար, իսկ ջերմության նկատմամբ զգայուն բաղադրիչը ուներ ոչ սպեցիֆիկ հակամիկրոբային ակտիվություն և պարունակվում է բոլոր նորմալ պլազմաներում։ 1899թ․-ին Պոլ Էրլիխը վերանվանեց այդ ջերմության նկատմամբ զգայուն բաղադրիչը <<կոմպլեմենտ>>[3]։ Նա օգտագործեց այդ տերմինը իր իմուն համակարգին վերաբերող տեսության մեջ[5]։

Ֆունկցիան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թաղանթ գրոհող կոմպլեքս (կոմպլեմենտի վերջնական կոմպլեքս՝ C5b-9)

Կոմպլեմենտի հմակարգը խթանում է հետևյալ իմունային գործընթացները[6]՝

  1. Ֆագոցիտոզ— հակամարմինները օպսոնիզացիայի ենթարկելու միջոցով։ C3b սպիտակուցն առավել բարձր օպսոնիզացնող ակտիվություն ունեցող գործոնն է։
  2. Բորբոքում— մակրոֆագերի և նեյտրոֆիլների ներգրավման միջոցով։
  3. Բջաթաղանթի գրոհ— բակտերիայի բջջի թաղանթի վնասման միջոցով։

Ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոմպլեմենտի համակարգը կազմող սպիտակուցների և գլիկոպրոտեինների մեծամասնությունը սինթեզվում են լյարդում՝ հեպատոցիտների կողմից։ Սակայն նշանակալի քանակություն սինթեզվում է նաև մակրոֆագերի, արյան մոնոցիտների, միզասեռական և ստամոքսաղիքային համակարգերի էպիթելային բջիջների կողմից։ Ակտիվացման բոլոր երեք ուղիներում էլ առաջանում են պրոտեազ C3-կոնվերտազայի հոմոլոգ տարբերակներ։ Դասական ուղիով ակտիվացման համար պահանջվում է հակածին-հակամարմին կոմպլեքսների առկայություն (յուրահատուկ իմուն պատասխան), մինչդեռ, ակտիվացման այլընտրանքային ուղին կարող է գործարկվել կոմպլեմենտի C3 բաղադրիչի ինքնաբուխ հիդրոլիզի, օտար նյութի, պաթոգենների կամ վնասված բջիջնների ազդեցությամբ։ Մանոզ-կապող լեկտինային ուղին կարող է գործարկվել C3 սպիտակուցի հիդրոլիզի կամ հակամարմինների հետ չկապված հակածինների առկայությամբ (ոչ յուրահատուկ իմուն պատասխան)։ Բոլոր երեք ուղիների դեպքում C3-կոնվերտազան ճեղքում է և ակտիվացնում C3 բաղադրիչը կամ կոմպոնենտը՝ առաջացնելով C3a և C3b սպիտակուցները և այդպիսով գործարկում շղթայաձև կամ կասկադային ակտիվացման գործընթացը։ C3b-ն կապվում է ախտածին բջջի մակերեսին և օպսոնիզացիայի ենթարկում դրանք՝ բարձրացնելով ֆագոցիտային բջիջների կողմից դրանց ֆագոցիտոզի ենթարկելու ներգրավվածությունը։

Ալտերնատիվ կամ այլընտրանքային ուղու դեպքում C3b-ն կապվում է գործոն B-ին։ Գործոն D-ն C3b-ին կապված գործոն B-ից անջատում է գործոն Ba-ն։ Իսկ C3b(2)Bb կոմպլեքսը հանդիսանում է պրոտեազա, որը ճեղքում է C5 գործոնը C5b-ի և C5a-ի։ C5-կոնվերտազան ձևավորվում է նաև դասական ուղու դեպքում, երբ C3b-ն կապում է C4b-ն և C2b-ն։ C5a-ն հանդիսանում է կարևոր քեմոտաքտիկ սպիտակուց և նպաստում է բորբոքման բջիջների հավաքագրմանը։ C3a-ն հանդիսանում է կարևոր ցիտոկին ASP-ի նախաձևը (այս տեսակետը չի հանդիսանում միանշամակ ընդունվող[7]) և սովորաբար արագ կերպով ենթարկվում է ճեղքման կարբոքսիպեպտիդազա B-ի կողմից։ ԵՎ C3a, և C5a գործոններն ունեն անաֆիլատոքսինային ակտիվություն՝ ուղակի կերպով առաջացնելով պարարտ բջիջների դեգրանուլյացիա, ինչպես նաև բարձրացնելով անոթային թափանցելիությունը և հարթ մկանների կծկումը[7]։ C5b-ն գործարկում է թաղանթ գրոհող ուղին, որի արդյունքում առաջանում է թաղանթ գրոհող կոմպլեքս, որը բաղկացած է C5b, C6, C7, C8 և պոլիմերային C9 գործոններից[8]։ Թաղանթ գրոհող կոմպլեքսը հանդիսանում է կոմպլեմենտի շղթայի բջջալույծ վերջնարդյունք։ Այն ձևավորում է տրանսմեմբրանային ճանապարհ, ինչն առաջացնում է թիրախավորված բջջի օսմոտիկ քայքայում։ Կուպֆերի բջիջները և այլ ֆագոցիտոզ իրականացնող բջիջները օգնում են հեռացնել կոմպլեմենտով պատված պաթոգեններին։ Որպես բնածին իմուն համակարգի մաս, կոմպլեմենտի համակարգի տարրեր կարող են առկա լինել ողնաշարավորներից բացի նաև ավելի վաղ տեսակների շրջանում։

Կոմպլեմենտի համակարգի ակտիվացում շղթայական ռեակցիաներով՝ դասական, ալտերնատիվ և լեկտինային ուղիներ ը, ամպլիֆիկացիայի կանթը, տերմինալ՝ վերջնական ուղին և թաղանթ գրոհող կոմպլեքսը։

Դասական ուղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոմպլեմենտի ակտիվացման դասական ուղին գործարկվում է C1-կոմպլեքսի ակտիվացմամբ։ C1-կոմպլեքսը կազմված է 1մոլեկուլ C1q, 2 մոլեկուլ C1r և 2 մոլեկուլ C1s կամ C1qr2s2 սպիտակուցներից։ սա տեղի է ունենում, երբ C1q-ն միանում է IgM կամ IgG հակամարմինների հակամարմին-հակածին կոմպլեքսին։ Ուղին կարող է ակտիվանալ մեկ պենտամերային IgM-ով, մինչդեռ IgG-ի դեպքում՝ անհրաժեշտ են վեցը։ Ակտիվացումը տեղի է ունենում նաև, երբ C1q կոմպոնենտը անմիջականորեն կապնվում է պաթոգենի բջջաթաղանթին։ Նմանատիպ միացումը առաջացնում է C1q մոլեկուլի կոմֆորմացիոն փոփոխություններ, որը հանգեցնում է երկու C1r մոլեկուլների ակտիվացմանը։ C1r-ը հանդիսանում է սերին-պրոտեազա։ Այնուհետև դրանք ճեղքվում են C1s-ի՝ մեկ այլ սերին-պրոտեազայի։ Այնուհետև C1r2s2 կոմպոնենտը ճեղքում է C4-ը հետո C2-ը՝ առաջացնելով C4a, C4b, C2a և C2b կոմպոնենտները (նախկինում՝ C2-ի ամենամեծ ֆրագմենտը կոչվում էր C2a, իսկ այժմ՝ C2b)։ C4b և C2a կոմպոնենտները միանում են՝ առաջացնելով կլասիկ ուղու C3-կոնվերտազան (C4b2a կոմպլեքս), որն ինդուկցում է C3-ի ճեղքումը C3a-ի և C3b-ի։ Այնուհետև C3b-ն միանում է C4b2a-ին՝ առաջացնելով C5-կոնվերտազա (C4b2a3b կոմպլեքս)[9]։

Կոմպլեմենտի համակարգի ակտիվացման դասական և ալտերնատիվ ուղիները

Ալտերնատիվ ուղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալտերնատիվ ուղին ակտիվանում է շարունակական դանդաղ կերպով՝ C3-ի սպոնտան հիդրոլիզի հետևանքով՝ ներքին թիոէսթերային կապի ճեղքմամբ։ Ալտերնատիվ ուղին չի հիմնվում պաթոգեն կապող հակամարմինների վրա, ինչը բնորոշ է մնացած ուղիներին[2]։ C3b-ն, որն առաջանում է C3-ից C3-կոնվերտազային կոմպլեքսի կողմից և հեղուկ ֆազայում ենթարկվում է արագ ճեղքման գործոն H-ի և գործոն I-ի կողմից։ Եվ ընդհակառակը, երբ C3-ի ներքին թիոէսթերային խումբը ռեակցում է պաթոգեն միկրոօրգանիզմի բջջաթաղանթի մակերեսային հիդրոքսիլ կամ ամինո խմբերի հետ և C3b-ն կապվում է՝ այն դառնում է պաշտպանված գործոն H միջնորդավորված ապակտիվացման նկատմամբ։ Մակերեսին միացած C3b-ն կարող է միանալ գործոն B-ին և առաջացնել C3bB կոմպլեքսը, որն էլ գործոն D-ի առկայությամբ ճեղքվում է Ba-ի և Bb-ի։ Bb-ն միանում է C3b-ին՝ առաջացնելով C3bBb, որն էլ հանդիսանում է ալտերնատիվ ուղու C3-կոնվերտազան։

C3bBb կոմպլեքսը կայունանում է կապվելով գործոն P-ին (պրոպերդին)։ Կայունացած C3 կոնվերտազան՝ C3bBbP ընդունակ է ճեղքելու էլ ավելի մեծ քանակությամբ C3 գործոն։ Երբ կոմպլեմենտն ակտիվանում է բջջի մակերեսին, ակտիվացումը սահմանափակվում է կոմպլեմենտ կարգավորող սպիտակուցների կողմից, որոնցից են՝ CD35, CD46, CD55 և CD59, կախված կոնկրետ բջջից։ Պաթոգեն միկրոօրգանիզմները, որպես կանոն զուրկ են կոմպլեմենտ կարգավորորղ սպիտակուցներից, սակայն առկա են մի շարք բացառություններ, երն արտահայտում է պաթոգեն միկրոօրգանիզմների ադապտացիան ողնաշարավորների իմուն պատասխանի նկատմամբ։ Այսպիսով, կոմպլեմենտի ակտիվացման ալտերնատիվ ուղու դեպքում տարբերակվում է սեփական բջիջը պաթոգենից բջջաթաղանթի մակերեսին էքսպրեսված կոմպլեմենտ կարգավորող սպիտակուցների առկայությամբ։ Սեփական բջիջները իրենց մակերեսին չեն կուտակում C3b, քանի որ դա կանխվում է կոմպլեմենտ կարգավորող սպիտակուցների կողմից, մինչդեռ օտար բջիջները, պաթոգենի կամ ոչ նորմալ բջջաթաղանթները կարող են պատվել C3b-ով և iC3b-ով։ Այսպիսով կոմպլեմենտի ալտերնատիվ ուղին բնածին իմուն համակարգի մասնիկն է։

Երբ ալտերնատիվ ուղու C3 կոնվերտազան առաջանում է պաթոգենի կամ այլ բջջի մակերեսին, այն կարող է կովալենտ կերպով կապել մեկ այլ C3b և առաջացնել C3bBbC3bP՝ C5 կոնվերտազան։ Այս ֆերմենտն, այնուհետև, ճեղքում է C5-ը C5a-ի, որը հանդիսանում է անաֆիլատոքսին և C5b-ի։ Այնուհետև C5b-ն հավաքում է իր վրա C6, C7, C8 և բազմակի C9 մոլեկուլներ՝ ձևավորելով թաղանթ գրոհող կոմպլեքս։ Այն բջջաթաղանթի վրա առաջացնում է բացվածք, որը ընդունակ է ոչնչացնել թիրախավորված բջիջը։

Լեկտինային ուղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեկտինային ուղին համանման է դասական ուղուն, սակայն տարբերվում է օպսոնի, մաննոզ-կապող լեկտին և ֆիկոլինների առկայությամբ C1q-ի փոխարեն։ Այս ուղին գործարկվում է, երբ մաննոզ-կապող լեկտինը կապվում է պաթոգենի բջջաթաղանթի մաննոզային մնացորդներին, որը ակտիվացնում է մաննոզ-կապող լեկտին ասոցացված սերին-պրոտեազաները, որոնք, այնուհետև, կարող են ճեղքել C4-ը C4a-ի և C4b-ի, իսկ C2-ը C2a-ի և C2b-ի։ C4b-ն և C2b-ն միանում են՝ առաջացնելով կլասիկ C3 կոնվերտազա՝ դասական ուղուն համանման։ Ֆիկոլինները համանման են մաննոզ-կապող լեկտինին և գործում են նմանատիպ կերպով։ Մարդկանց մոտ նկատվում են M ֆիկոլինի մի քանի՝ մեկ նուկլեոտիդով պայմանավորված պոլիմորֆիզմի ձևեր և դրանով պայմանավորված լիգանտ կապող ունակության և պլազմայունշմ դրա պարունակության տարբերություններ։ Նախկինում՝ C2-ի ավելի մեծ ֆրագմենտը կոչվում էր C2a, իսկ այժմ՝ C2b[10]։ Անողնաշարավորների մոտ, որոնք չունեն ադապտիվ իմուն համակարգ, ֆիկոլինները ընդլայնված են, իսկ դրանց կապումը սպեցիֆիկացած է, ինչը որոշ չափով կոմպենսացնում է պաթոգեն սպեցիֆիկ իմուն պատասխանի բացակայությունը։

Կոմպլեմենտի սպիտակուցների հատվածների անվանակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իմունաբանության դասագրքերում օգտագործվում են տարբեր անվանումներ C2-ի ավելի մեծ և փոքր ֆրագմենտի համար։ Նախընտրելի մոտեցումն այն է, որ ավելի փոքր հատվածը անվանվում է C2a՝ դեռևս 1994թ․-ին մի հայտնի դասագիրք խորհուրդ էր տալիս C2-ի ավելի մեծ ֆրագմենտը անվանել C2b[11]։ Բացի այդ, այդ մոտեցումն զարգացվում է դասագրքի 1999թ-ի 4-րդ հրատարակությունում, որտեղ ասվում է[12], որ ինչպես հայտնի է ի սկզբանե C2-ի ավելի մեծ ֆրագմենտը անվանվել է C2a և մինչ այժմ այն այդպես է հիշատակվում որոշ տեքստերում և հետազոտական աշխատանքներում, և որ դասագրքում միասնական մոտեցման համաձայն բոլոր կոմպոնենտների ավելի մեծ ֆրագմենտները անվանված են b, այսպիսով C2-ի ավելի մեծ ֆրագմենտը անվանված է C2b, և որ կլասիկ և լեկտինային ուղիների դեպքում C3 կոնվերտազան կազմված է C4b-ից և C2b-ից[12]։

Մեկ այլ գրականության մեջ օգտագործվում է հետևյալ մոտեցումը[13]՝ պետք է ուշադրություն դարձնել, որ հին տեքստերում խոշոր ֆրագմենտը անվանվում է C2a, իսկ ավելի փոքրը՝ C2b[14]։ Որոշ աղբյուրներ անվանում են խոշոր և ավելի փոքր ֆրագմենտները C2a և C2b համապատասխանաբար[15][16][17][18][19][20][21][22][23], մինչդեռ այլ աղբյուրներում՝ հակառակը[11][12][24][25][26]։ Այնուամենայնիվ, ըստ լայնորեն ընդունված կոնվենցիայի՝ C2b է կոչվում ավելի խոշոր ֆրագմենտը, որը դասական ուղում կազմում է C4b2b կոմպլեքսը (նախկինում՝ C4b2a)։ Ջեյնուեյիգրքի մի շարք հրատարակություններում՝ 1-ինից 7-րդ[22] ընդգծվում է այն դիրքորոշումը, որ C2-ի ավելի մեծ ֆրագմենտը, որպես C2b նշելու վերաբերյալ։

Վիրուսային ինհիբիցիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մաննոզ-կապող լեկտին սպիտակուցի ֆիքսացիան վիրուսի մակերեսին, նույնպես ցուցաբերել է դրա չեզոքացման գործենթացի խթանում[27]։

Ընդհանրացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ակտիվացման ուղի Դասական Ալտերնատիվ Լեկտինային
ակտիվացնող գործոն հակածին-հակամարմինային կոմպլեքս C3-ի ինքնաբուխ հիդրոլիզ Մաննոզ-կապող լեկտին-մաննոզ կոմպլեքս
C3-կոնվերտազա C4b2a C3bBb C4b2a
C5-կոնվերտազա C4b2a3b C3bC3bBb C4b2a3b
Մեմբրան գրոհող կոմպլեքսի ձևավորում C5b+C6+C7+C8+C9

Կոմպլեմենտի ակտիվացումը հակածին-ասոցացված հակամարմնով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դասական ուղու դեպքում C1-ը կապվում է իր C1q ենթամիավորով հակածնի հետ կոմպլեքս կազմած IgG-ի կամ IgM-ի Fc ֆրագմենտներին,որն իրենից ներկայացնում է CH2 հատվածը։ C4b-ն և C3b-ն նույնպես ընդունակ են կապնվելու հակածին-ասոցացված հակամարմիններ IgG-ին կամ IgM-ին՝ վերջիններիս Fc հատվածի միջոցով[13][19][22]։

Նմանատիպ իմունոգլոբուլին միջնորդավորված միացումը կարող է մեկնաբանվել, որպես կոմպլեմենտի կողմից՝ իմունոգլոբուլինների օտար հակածինը ճանաչելու և դրան կապվելու ընդունակության օգտագործում, որպես ուղղորդիչ։ Կոմպլեմենտը ինքնուրույն կարող է կապվել պաթոգենին վերջիններիս պաթոգեն-ասոցացված մոլեկուլային նկարագրից ելնելով[22], սակայն հակամարմնի հետ միասին դրանց ազդեցությունը առավել սպեցիֆիկորեն է ուղված։

Որոշ բաղադրիչներ ունեն միացման տարբեր հատվածներ։ Դասական ուղու դեպքում C4-ը կապվում է իմունոգլոբուլին-ասոցացված C1q-ին և C1r2s2 ֆերմենտը ճեղքում է C4-ը C4b-ի և 4a-ի։ C4b-ն կապվում է C1q-ին, հակածին-ասոցացված իմունոգլուբուլինին և միկրոօրգանիզմի մակերեսին։ C3b-ի ունակությունը կապվելու հակածին-ասոցացված իմունոգլոբուլիննորին, կարող է արդյունավետորեն գործել ընդդեմ հակածին-հակամարմինային կոմպլեքսների նստելուն՝ դարձնելով դրանքլուծելի։ ,

Կարգավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոմպլեմենտի համակարգն ունի սեփական օրգանիզմը ծայրաստիճան վնասելու պոտենցիալ, ուստի դրա ակտիվացումը ենթարկվում է խիստ կարգավորման։ Կոմպլեմենտի համակարգը կարգավորվում է կոմպլեմենտ հսկող սպիտակուցներով, որոնց պարունակությունն արյան պլազմայում պլազմայում կոմպլեմենտի սպիտակուցների քանակությունից ավելի բարձր է։ Կոմպլեմենտ հսկոզ որոշ սպիտակուցներ առկա են սեփական բջջիջների թաղանթի վրա և կանխում են սեփական բջիջների թիրախավորումը կոմպլեմենտի համակարգի կողմից։ Օրինակ՝ CD59-ը, որը հայտնի է նաև, որպես պրոտեկտին, ընկճում է C9-ի պոլիմերիզացիան թաղանթ գրոհող կոմպլեքսի առաջացման ժամանակ։ Դասական ուղին պաշարվոմ է C1-պաշարիչի կողմից, որը կապվում է С1-ին և կանխում դրա ակտիվացումը։

C3-կոնվերտազան կարող է պաշարվել քայքայման արագացման գործոնի կողմից, որը կապված է էրիթրոցիտի պլազմատիկ թաղանթին գլիկոֆոսֆատիդիլինոզիտոլային խարսխով։

Դերը հիվանդությունների մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոմպլեմենտի անբավարարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կա կարծիք, որ կոմպլեմենտի համակարգն իր դերակատարումն ունի իմուն համակարգի հետ կապված շատ հիվանդությունների մեջ, ինչպիսիք են՝ Բարրաքեր-Սիմոնսի համախտանիշը, բրոնխեալ ասթման, համակարգային կարմիր գայլախտը, գլոմերուլոնեֆրիտը, հոդաբորբի տարբեր տեսակները, սրտի աուտոիմուն հիվանդությունները, ցրված սկլերոզը, հաստ ազու ոչ սպեցիֆիկ բորբոքային հիվանդությունները, պարոքսիզմալ նոկտյուրնալ հեմոգլոբինուրիան, ատիպիկ հեմոլիտիկ-ուրեմիկ համախտանիշը, իշեմիկ-ռեպերֆուզիոն վնասումները[28][29], ինչպես նաև փոխպատվաստված օրգանների մերժումը[30]։

Աճում են նաև կոմպլեմենտի համակարգի դերի վերաբերյալ ենթադրություները կապված կենտրոնական նյարդային համակարգի հիվանդությունների հետ, օրինակ Այցհեյմերի հիվանդություն և այլ նեյրոդեգեներատիվ հիվանդություններ[31][32][33]։

Կոմպլեմենտի համակարգի շղթայի վերջնական ուղու անբավարարությունը նախահակվածություն է ստեղծում թե՛ աուտոիմուն և թե՛ ինֆեկցիոն (հատկապես՝ Neisseria meningitidis դեպքում՝ պայմանավորված գրամ բացասական բակտերիաների նկատմամբ օրգանիզմի պայքարում մեմբրան գրոհող կոմպլեքսի դերով) հիվանդությունների նկատմամբ[34]։ N. meningitidis-ով և N. gonorrhoeae-ով պայմանավորված ինֆեկցիաները միակ հայտնի դեպքերն են, երբ ընդգծվում է մեմբրան գրոհող կոմպլեքսի բաղադրիչների անբավարարության առակայության դերը[35]։ Մեմբրան գրոհող կոմպլեքսի բաղադրիչների անբավարարություն ունեցող մարդկանց 40–50%-ի շրջանում դիտվում են N. meningitidis-ով պայմանավորված ինֆեկցիաների կրկնվող դեպքեր[36]։

Կոմպլեմենտ կարգավորող սպիտակուցների անբավարարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մուտացիաների առկայությունը կոմպլեմենտ կարգավորող գործոն H-ի և թաղանթային կոֆակտոր սպիտակուցի գեներում ասոցացվում է ատիպիկ հեմոլիտիկ ուրեմիկ համախտանիշի առաջացմամբ[37][38]։ Բացի այդ, գործոն H-ի (Y402H) հայտնի մեկ նուկլեոտիդով պայմանավորված պոլիմորֆիզմը ասոցացվում է աչքի հիվանդություններից՝ տարիքային մակուլյար դեգեներացիայի հետ[39]։ Ինչպես նաև, կոմպլեմենտի կոմպոնենտ 3-ի (C3), կոմպլեմենտի գործոն B-ի, կոմպլեմենտի գործոն I-ի պոլիմորֆիզմների, ինչպես նաև կոմպլեմենտի գործոն H-ասոցացված 3-ի և կոմպլեմենտի գործոն H-ասոցացված 1-ի դելեցիաների առկայությունը նույնպես ազդում են տարիքային մակուլյար դեգեներացիայի առաջացման ռիսկի վրա[40]։ Վերոնշյալ երկու հիվանդություններին էլ ներկայումս համարվում են սեփական բջիջների մակերեսին աբերանտ կոմպլեմենտի ակտիվացման հետևանք։

C1-ի պաշարիչների գենային մուտացիայի առկայությունը կարող է առաջացնել ժառանգական անգիոնևրոտիկ այտուց՝ պայմանավորված C1-ինհիբիտորով բրադիկինինի անբավարար կարգավորմամբ։

Պարոքսիզմալ գիշերային հեմոգլոբուլինուրիան առաջանում է էրիթրոցիտների կոմպլեմենտով պայմանավորված քայքայմամբ՝ գլիկոֆոսֆատիդիլինոզիտոլի սինթեզի անբավարարության հետևանքով, և էրիթրոցիտները պաշտպանված չեն լինում գլիկոֆոսֆատիդիլինոզիտոլային խարսխով[41]։

Ախտորոշման միջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոմպլեմենտի համակարգի ակտիվությունը չափող մեթոդներից է տոտալ կոմպլեմենտային ակտիվության հետազոտությունը[42]։

Հետազոտության ժամանակ կոմպլեմենտի ֆիքսացիայի առկայությունը կամ բացակայությունը կարող է ցույց տալ, թե արդյոք կոնկրետ հակածինը կամ հակամարմինը առկա են արյան մեջ։ Այս սկզբունքն ընկած է կոմպլեմենտի ֆիքսման թեստի հիմքում։

Ինֆեկցիաներով պայմանավորված փոփոխությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերջերս կատարված հետազոտությամբ ենթադրվում է, որ կոմպլեմենտի համակարգը ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի ժամանակ ենթարկվում է այնպիսի մանիպուլյացիաների, որ վնասում է սեփական օրգանիզմը[43]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Janeway, CA Jr; Travers P; Walport M; և այլք: (2001). «The complement system and innate immunity». Immunobiology: The Immune System in Health and Disease. New York: Garland Science. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 25-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 Abbas AK, Lichtman AH, Pillai S (2010). Cellular and Molecular Immunology (6th ed.). Elsevier. էջեր 272–288. ISBN 978-1-4160-3123-9.
  3. ↑ 3,0 3,1 Chaplin H (2005). «Review: the burgeoning history of the complement system 1888–2005». Immunohematology / American Red Cross. 21 (3): 85–93. PMID 16178664.
  4. ↑ Nesargikar PN, Spiller B, Chavez R (2012). «The complement system: history, pathways, cascade and inhibitors». European Journal of Microbiology & Immunology. 2 (2): 103–11. doi:10.1556/EuJMI.2.2012.2.2. PMC 3956958. PMID 24672678.
  5. ↑ Kaufmann, Stefan H E (July 2008). «Immunology's Foundation: The 100-year Anniversary of the Nobel Prize to Paul Ehrlich and Elie Metchnikoff». Nat. Immunol. 9 (7): 705–12. doi:10.1038/ni0708-705. PMID 18563076. S2CID 205359637.
  6. ↑ Murphy, Kenneth; Weaver, Casey (2017). «Innate Immunity: the First Lines of Defense». Janeway's Immunobiology (9th ed.). Garland Science. էջ 49. ISBN 978-0-8153-4505-3.
  7. ↑ 7,0 7,1 Klos, A.; Wende, E.; Wareham, K. J.; Monk, P. N. (2013). «International Union of Pharmacology. LXXXVII. Complement Peptide C5a, C4a, and C3a Receptors». Pharmacological Reviews. 65 (1): 500–43. doi:10.1124/pr.111.005223. PMID 23383423.
  8. ↑ Goldman AS, Prabhakar BS (1996). «The Complement System». In Baron S, և այլք: (eds.). Baron's Medical Microbiology (4th ed.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2.
  9. ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  10. ↑ Ammitzbøll, Christian Gytz; Kjær, Troels Rønn; Steffensen, Rudi; Stengaard-Pedersen, Kristian; Nielsen, Hans Jørgen; Thiel, Steffen; Bøgsted, Martin; Jensenius, Jens Christian (2012). «Non-Synonymous Polymorphisms in the FCN1 Gene Determine Ligand-Binding Ability and Serum Levels of M-Ficolin». PLOS ONE. 7 (11): e50585. Bibcode:2012PLoSO...750585A. doi:10.1371/journal.pone.0050585. PMC 3509001. PMID 23209787.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  11. ↑ 11,0 11,1 Janeway C, Travers P (1994). Immunobiology : The Immune System in Health and Disease. London; San Francisco; New York: Current Biology Limited; Garland Pub. Inc., 0-8153-1691-7.[Հղում աղբյուրներին]
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Janeway CA, Travers P, Walport M, Capra JD (1999). Immunobiology: The Immune System in Health and Disease (4th ed.), 635p. New York: Garland Pub, 0-8153-3217-3.[Հղում աղբյուրներին]
  13. ↑ 13,0 13,1 Abbas AK, Lichtman AH (2003). Cellular and Molecular Immunology (5th ed.), 563p. Philadelphia: Saunders, 0-7216-0008-5.[Հղում աղբյուրներին]
  14. ↑ p. 332Կաղապար:Full citation needed
  15. ↑ Peakman M, Vergani D (1997). Basic and Clinical Immunology. New York: Churchill Livingstone, 0-443-04672-7.[Հղում աղբյուրներին]
  16. ↑ Paul WE (ed.) (1999). Fundamental Immunology (4th ed.), 1589p. Philadelphia: Lippincott-Raven, 0-7817-1412-5.[Հղում աղբյուրներին]
  17. ↑ Sims PJ, Wiedmer T (2000). "Complement biology," In Hoffman R, Benz EJ, Shattil SJ, Furie B, Cohen HJ, Silberstein LE, McGlave P, (eds.) (2000). Hematology: Basic Principles and Practice, 3rd ed. pp. 651–667, New York; Edinburgh: Churchill-Livingstone, 0-443-07954-4.
  18. ↑ Frank K, Atkinson JP (2001) Complement system. In Austen KF, Frank K, Atkinson JP, Cantor H. (ed.) Samter's Immunologic Diseases (6th ed.) Vol. 1, p. 281–298, Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 0-7817-2120-2.
  19. ↑ 19,0 19,1 Roitt I, Brostoff J, Male D (2001). Immunology (6th ed.), 480p. St. Louis: Mosby, 0-7234-3189-2.[Հղում աղբյուրներին]
  20. ↑ Anderson DM (2003) Dorland's Illustrated Medical Dictionary (30th ed.), Philadelphia: W.B. Saunders, 0-7216-0146-4.[Հղում աղբյուրներին]
  21. ↑ Parham P (2005). The Immune System. New York: Garland, 0-8153-4093-1.[Հղում աղբյուրներին]
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 Murphy K, Travers P, Walport M, with contributions by Ehrenstein M et al. (2008). Janeway's Immunobiology (7th ed.), New York: Garland Science, 0-8153-4123-7.[Հղում աղբյուրներին]
  23. ↑ Atkinson JP (2009). "Complement system," In Firestein GS, Budd RC, Harris ED Jr, McInnes IB, Ruddy S, Sergent JS, eds. (2009). Kelley's Textbook of Rheumatology, pp. 323–336, Philadelphia, PA: Saunders/Elsevier, 978-1-4160-3285-4.
  24. ↑ Janeway CA Jr.; Travers P; Walport M; Shlomchik MJ (2001). «The complement system and innate immunity». Immunobiology (5th ed.). Garland Publishing. ISBN 978-0-8153-3642-6.
  25. ↑ Doan T, Melvold R, Viselli S, Waltenbaugh C (2007). Lippincott's Illustrated Reviews: Immunology, 320p. Lippincott Williams & Wilkins[Հղում աղբյուրներին]
  26. ↑ DeFranco AL, Locksley RM, Robertson M (2007). Immunity : The Immune Response in Infectious and Inflammatory Disease. London; Sunderland, MA: New Science Press; Sinauer Associates, 978-0-9539181-0-2.[Հղում աղբյուրներին]
  27. ↑ Stoermer, Kristina A.; Morrison, Thomas E. (2011 թ․ մարտի 15). «Complement and Viral Pathogenesis». Virology. 411 (2): 362–373 Central. doi:10.1016/j.virol.2010.12.045. PMC 3073741. PMID 21292294.
  28. ↑ Arumugam, Thiruma V; Shiels, Ian A; Woodruff, Trent M; Granger, D Neil; Taylor, Stephen M (2004). «The Role of the Complement System in Ischemia-Reperfusion Injury». Shock. 21 (5): 401–9. doi:10.1097/00024382-200405000-00002. PMID 15087815. S2CID 36655599.
  29. ↑ Naesens, M.; Li, L.; Ying, L.; Sansanwal, P.; Sigdel, T. K.; Hsieh, S.-C.; Kambham, N.; Lerut, E.; Salvatierra, O.; Butte, A. J.; Sarwal, M. M. (2009). «Expression of Complement Components Differs Between Kidney Allografts from Living and Deceased Donors». Journal of the American Society of Nephrology. 20 (8): 1839–51. doi:10.1681/ASN.2008111145. PMC 2723986. PMID 19443638.
  30. ↑ Sacks, Steven H; Chowdhury, Paramit; Zhou, Wuding (2003). «Role of the complement system in rejection». Current Opinion in Immunology. 15 (5): 487–92. doi:10.1016/S0952-7915(03)00100-6. PMID 14499254.
  31. ↑ Galvan, M. D.; Luchetti, S.; Burgos, A. M.; Nguyen, H. X.; Hooshmand, M. J.; Hamers, F. P. T.; Anderson, A. J. (2008). «Deficiency in Complement C1q Improves Histological and Functional Locomotor Outcome after Spinal Cord Injury». Journal of Neuroscience. 28 (51): 13876–88. doi:10.1523/JNEUROSCI.2823-08.2008. PMC 2680920. PMID 19091977.
  32. ↑ Nguyen, Hal X; Galvan, Manuel D; Anderson, Aileen J (2008). «Characterization of early and terminal complement proteins associated with polymorphonuclear leukocytes in vitro and in vivo after spinal cord injury». Journal of Neuroinflammation. 5: 26. doi:10.1186/1742-2094-5-26. PMC 2443364. PMID 18578885.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  33. ↑ Beck, K. D.; Nguyen, H. X.; Galvan, M. D.; Salazar, D. L.; Woodruff, T. M.; Anderson, A. J. (2010). «Quantitative analysis of cellular inflammation after traumatic spinal cord injury: Evidence for a multiphasic inflammatory response in the acute to chronic environment». Brain. 133 (2): 433–47. doi:10.1093/brain/awp322. PMC 2858013. PMID 20085927.
  34. ↑ Brown, E. J. (1985). «Interaction of Gram-Positive Microorganisms with Complement». Bacteria and Complement. Current Topics in Microbiology and Immunology (անգլերեն). Vol. 121. Springer, Berlin, Heidelberg. էջեր 159–187. doi:10.1007/978-3-642-45604-6_8. ISBN 9783642456060. PMID 3936681.
  35. ↑ Ram S, Lewis LA, Rice PA (2010). «Infections of people with complement deficiencies and patients who have undergone splenectomy». Clinical Microbiology Reviews. 23 (4): 740–80. doi:10.1128/CMR.00048-09. PMC 2952982. PMID 20930072.
  36. ↑ Lewis LA, Ram S (2014). «Meningococcal disease and the complement system». Virulence. 5 (1): 98–126. doi:10.4161/viru.26515. PMC 3916388. PMID 24104403.
  37. ↑ Dragon-Durey, Marie-Agnès; Frémeaux-Bacchi, Véronique (2005). «Atypical haemolytic uraemic syndrome and mutations in complement regulator genes». Springer Seminars in Immunopathology. 27 (3): 359–74. doi:10.1007/s00281-005-0003-2. PMID 16189652. S2CID 6330326.
  38. ↑ Zipfel, Peter; Misselwitz, Joachim; Licht, Christoph; Skerka, Christine (2006). «The Role of Defective Complement Control in Hemolytic Uremic Syndrome». Seminars in Thrombosis and Hemostasis. 32 (2): 146–54. doi:10.1055/s-2006-939770. PMID 16575689.
  39. ↑ Mooijaart, Simon P.; Koeijvoets, Kristel M.C.; Sijbrands, Eric J.G.; Daha, Mohamed R.; Westendorp, Rudi G.J. (2007). «Complement Factor H polymorphism Y402H associates with inflammation, visual acuity, and cardiovascular mortality in the elderly population at large». Experimental Gerontology. 42 (11): 1116–22. doi:10.1016/j.exger.2007.08.001. PMID 17869048. S2CID 11730627.
  40. ↑ Bradley, D T; Zipfel, P F; Hughes, A E (2011). «Complement in age-related macular degeneration: A focus on function». Eye. 25 (6): 683–93. doi:10.1038/eye.2011.37. PMC 3178140. PMID 21394116.
  41. ↑ Parker, C.; Omine, M.; Richards, S.; և այլք: (2005). «Diagnosis and Management of Paroxysmal Nocturnal Hemoglobinuria». Blood. 106 (12): 3699–3709. doi:10.1182/blood-2005-04-1717. PMC 1895106. PMID 16051736.
  42. ↑ «Complement Deficiencies Workup: Laboratory Studies, Imaging Studies, Other Tests». emedicine.medscape.com (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 26-ին.
  43. ↑ Datta, P.K.; Rappaport, J. (2006). «HIV and complement: Hijacking an immune defense». Biomedicine & Pharmacotherapy. 60 (9): 561–8. doi:10.1016/j.biopha.2006.07.087. PMID 16978830.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արյան_կոմպլեմենտի_համակարգ&oldid=9446640» էջից