Արեգակի և մոլորակների շարժումը երկնոլորտում
Արեգակի և մոլորակների շարժումը երկնոլորտում վերաբերվում է միայն դրանց Երկրի վրա գտնվող դիտորդի համար թվացյալ շարժումները: Սակայն երկնային մարմինների ցանկացած շարժում երկնոլորտում կապված չէ Երկրի օրական պտույտի հետ, քանի որ վերջինս վերարտադրվում է հենց երկնոլորտի պտույտով։
Արեգակի շարժումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արեգակը գրեթե հավասարաչափ (Երկրի ուղեծրի էքսցենտրիկության պատճառով) շարժվում է երկնոլորտի մեծ շրջանագծով, որը կոչվում է խավարածիր, արևմուտքից արևելք (այսինքն՝ երկնոլորտի պտույտին հակառակ ուղղությամբ), կատարելով ամբողջական պտույտ մեկ աստղային տարում (365,2564 օր): Աստղային տարին տարբերվում է արևադարձային տարուց, որը որոշում է եղանակների փոփոխությունը՝ Երկրի առանցքի պրեցեսիայի պատճառով:
Արեգակի հասարակածային կոորդինատների փոփոխություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երբ Արեգակը գտնվում է գարնանային գիշերահավասարի կետում, նրա ուղիղ ծագումը և թեքումը զրո են: Յուրաքանչյուր անցնող օրվա հետ Արեգակի ուղիղ ծագումն ու թեքումը ավելանում են, իսկ ամառային արևադարձի ժամանակ ուղիղ ծագումը հասնում է 90°-ի (6ժ), իսկ թեքումը հասնում է առավելագույնի՝ +23°26′: Այնուհետև ուղիղ ծագումը շարունակում է աճել, իսկ թեքումը նվազում է՝ աշնանային գիշերահավասարի ժամանակ հասնելով համապատասխանաբար 180°-ի (12ժ) և 0°-ի: Այս պահից հետո ուղիղ ծագումը շարունակում է աճել՝ ձմեռային արևադարձի ժամանակ հասնելով 270°-ի (18ժ), իսկ թեքումը նվազելով հասնում է նվազագույնի՝ -23°26′, որից հետո այն կրկին սկսում է աճել։
Վերին և ստորին մոլորակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված երկնոլորտում իրենց շարժումից՝ Արեգակնային համակարգի մոլորակները բաժանվում են երկու խմբի՝ ստորին (Մերկուրի, Վեներա) և վերին (բոլոր մյուս մոլորակները, բացի Երկրից): Սա պատմականորեն պահպանված տերմինաբանություն է. օգտագործվում են նաև ավելի ժամանակակից տերմիններ՝ ներքին և արտաքին (Երկրի ուղեծրի նկատմամբ) մոլորակներ։
Ստորին մոլորակների տեսանելի շարժման ընթացքում դրանք ենթարկվում են փուլային փոփոխությունների, ինչպես Լուսինը[3]: Վերին մոլորակների տեսանելի շարժման ընթացքում դրանք փուլային փոփոխությունների չեն ենթարկվում. դրանց լուսավորված կողմերը միշտ ուղղված են դեպի Երկրի վրա գտնվող դիտորդը: Եթե դիտորդը, օրինակ՝ ԱՄԿ-ն, գտնվում է, ոչ թե Երկրի վրա, այլ Սատուրնի ուղեծրից այն կողմ, ապա Մերկուրիի և Վեներայի փուլային փոփոխություններից բացի, նրանք կկարողանան դիտարկել Երկրի, Մարսի, Յուպիտերի և Սատուրնի փուլային փոփոխությունները։
Ստորին մոլորակների շարժումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երկնոլորտում իրենց շարժման մեջ Մերկուրին և Վեներան երբեք չեն հեռանում Արեգակից (Մերկուրին՝ ոչ ավելի, քան 18°-28°, Վեներան՝ ոչ ավելի, քան 45°-48°) և կարող են գտնվել արևելյան կամ արևմտյան կողմում: Արեգակից արևելք մոլորակի ամենամեծ անկյունային հեռավորության պահը կոչվում է արևելյան կամ երեկոյան էլոնգացիա, արևմուտքից՝ արևմտյան կամ առավոտյան էլոնգացիա։
Արևելյան էլոնգացիայի ժամանակ մոլորակը տեսանելի է արևմուտքում՝ մայրամուտից կարճ ժամանակ անց։ Արևելքից արևմուտք շարժվելով կամ հետադարձ շարժումով, մոլորակը մոտենում է Արեգակին, սկզբում դանդաղ, ապա ավելի արագ, մինչև որ թաքնվում է նրա ճառագայթների տակ։ Այս պահը կոչվում է ստորին միաձուլում (մոլորակն անցնում է Երկրի և Արեգակի միջև)։ Որոշ ժամանակ անց այն տեսանելի է դառնում արևելքում արևածագից կարճ ժամանակ առաջ։ Շարունակելով իր հետադարձ շարժումը, այն հասնում է արևմտյան էլոնգացիային, կանգ է առնում և սկսում է շարժվել արևմուտքից արևելք կամ ուղիղ շարժումով, հասնելով Արեգակին։ Հասնելով դրան, այն կրկին դառնում է անտեսանելի՝ բարձրագույն միաձուլում (այս պահին Արևը անցնում է Երկրի և մոլորակի միջև)։ Շարունակելով իր ուղիղ շարժումը, մոլորակը կրկին հասնում է արևելյան էլոնգացիային, կանգ է առնում և սկսում է հետադարձ շարժում. ցիկլը կրկնվում է։
Վերին մոլորակների շարժումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վերին մոլորակները նույնպես հերթականությամբ կատարում են ուղիղ և հետադարձ շարժումներ։ Երբ արևամուտից կարճ ժամանակ անց վերին մոլորակը տեսանելի է արևմուտքում, այն շարժվում է երկնոլորտում ուղիղ շարժումով, այսինքն՝ նույն ուղղությամբ, ինչ Արեգակը։ Սակայն, վերին մոլորակի շարժումը երկնոլորտում միշտ ավելի դանդաղ է, քան Արեգակինը, ուստի գալիս է մի պահ, երբ այն անցնում է մոլորակին՝ մոլորակի միաձուլում Արեգակի հետ (վերջինս գտնվում է Երկրի և մոլորակի միջև)։ Երբ Արեգակը անցնում է մոլորակին, այն տեսանելի է դառնում արևելքում՝ արևածագից անմիջապես առաջ։ Նրա ուղիղ շարժման արագությունը աստիճանաբար նվազում է, մոլորակը կանգ է առնում և սկսում է շարժվել աստղերի մեջ արևելքից արևմուտք, այսինքն՝ հետադարձ շարժումով։ Իր հետադարձ աղեղի միջնակետում մոլորակը գտնվում է երկնոլորտում Արեգակի ներկայիս դիրքի հակառակ կետում։ Այս դիրքը կոչվում է առճակատում (Երկիրը գտնվում է Արեգակի և մոլորակի միջև)։ Որոշ ժամանակ անց մոլորակը կրկին կանգ է առնում և փոխում է իր շարժման ուղղությունը՝ ուղիղ շարժման, և ցիկլը կրկնվում է։
Մոլորակի դիրքը Արեգակից 90° արևելք կոչվում է արևելյան քառանկյուն, իսկ 90° արևմուտք՝ արևմտյան քառանկյուն։
Միջին հետադարձ շարժման աղեղներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մոլորակները ունեն հետևյալ միջին հետադարձ շարժման աղեղները՝ Մերկուրի - 12°, Վեներա - 16°, Մարս - 15°, Յուպիտեր - 10°, Սատուրն - 7°, Ուրան - 4°, Նեպտուն - 3°, Պլուտոն - 2°:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Mars 2003». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 29-ին.
- ↑ «28 августа 2003 — рекордное противостояние Марса». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
{{cite web}}: no-break space character in|title=at position 16 (օգնություն) - ↑ Воронцов-Вельяминов Б.А. (1987). Астрономия: Учебник для 10 класса средней школы (17-е изд ed.). Москва: Просвещение. էջ 159.
| ||||||||||||||||||||||||||||||