Արա Վահունի

Արա Վահունի
Ծնվել է	1938 փետրվարի 24
Ծննդավայր	Երևան
Մահացել է	ապրիլի 13, 2006 (տարիքը 68)
Մահվան վայր	Երևան
Կրթություն	Մոսկվայի Գերասիմովի անվան կինեմատոգրաֆիայի ինստիտուտ
Մասնագիտացում	կինոռեժիսոր; սցենարիստ
Պարգևներ	ՀԽՍՀ պետական մրցանակ և

Արա Սուրենի Վահունի (1938, փետրվարի 24, Երևան - 2006, ապրիլի 13, Երևան), հայ կինոռեժիսոր։ ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1982)։ Նկարահանել է 40-ից ավելի վավերագրական և 2 լիամետրաժ գեղարվեստական ֆիլմ` որպես կինոռեժիսոր և սցենարի հեղինակ։ Վավերագրական ֆիլմերից է` «Ամերիկայի ձայնը», որը ՀԼԿԵՄ մրցույթ փառատոնում ստացել է II կարգի դիպլոմ (1969 թ.):

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1938 թվականի փետրվարի 24-ին անվանի բանաստեղծ, հրապարակախոս, թարգմանիչ` Սուրեն Վահունու ընտանիքում։ Վերջինիս՝ Ավետիք Իսահակյանի ընկեր, և միաժամանակ նրա կենդանության օրոք տուն թանգարանի տնօրեն լինելը, նպաստում է, որ Արա Վահունին հասակ առնի ժամանակի ճանաչված գրողների ու մտավորականների, ինչպես՝ Երվանդ Քոչարի, Գուրգեն Մահարու, Դերենիկ Դեմիրճյանի և այլոց միջավայրում։ Ուստի, բոլորովին պատահական չէ, որ Արա Վահունին ընտրում է հենց արվեստի ճանապարհը։

Սուրեն Վահունին (Սուրեն Վահունի Խաչիկյան, դեկտեմբերի 12, 1910 թ., Նախիջևան – մարտի 25, 1983 թ. Երևան) ծնվել է մտավորականների ընտանիքում։ Մայրը` Վարսենիկ Աղամալյանը, նույնպես արմատներով Նախիջևանից էր։ Երկու տարեկան հասակում Վահունին և իր ընտանիքը տեղափոխվում են Երևան։ Արշալույսը` Վահունու մայրը, արմատներով Սյունիքից՝ սերում էր Օրբելյաններից։

Ուսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատանեկության տարիներին Վահունին նկարչական ուսում է ստացել Երվանդ Քոչարի մոտ, վերջինիս արվեստանոցում։ 1958-1960 թվականները սովորել է Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտում։ Երկրորդ կուրսից տեղափոխվել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետ, որտեղ սովորել է 1960-1964 թթ։ 1964 թ. ընդունվել է Մոսկվայի կինեմատոգրաֆիայի Համամիութենական ինստիտուտ` ռեժիսուրայի և մուլտիպլիկացիայի բաժինը։ 1959-1963 թթ. եղել է Հայաստանի «ֆիզկուլտուրնիկ» թերթի ձևավորման բաժնի վարիչ։ Ավարտելով Մոսկվայի ԿՀՊԻ-ն՝ 1969 թ. Վահունին անցնում է աշխատանքի Երևանի Համո Բեկնազարյանի անվան փաստա-վավերագրական ֆիլմերի ստուդիայում։

Ֆիլմեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լավագույն գործերից են՝

«Երգ հայրենյաց» (1970 թ.)
«Վարագույրը չի իջնում» (1973 թ.)
«Տոհմածառ» (1975 թ.)
«Հեռավոր շչակների արձագանքը» (1975 թ.)
«Մյուռոնօրհնություն»
«Կանչ» 1976, 11-րդ համամիութենական կինոփառատոնի (Երևան, 1978 թ.) գլխավոր մրցանակ
«Էլեգիա» (1978 թ.)
«Ժայռը» (1980 թ.)
«Հեքիաթ փոքրիկ կարապի մասին» (1983 թ., վավերագրական)
«Ծերունին և քամին» (1981 թ.)
«Դիմանկար» (1982 թ.) ֆիլմը տաղանդավոր նկարիչ Վրույր Գալստյանի մասին է։ Հետաքրքիր զուգահեռ է տանում թեյնիկի մեջ եռացող ջրի և Վրույր Գալստյանի կտավների ու նրա ստեղծագործ ոգու ժայթքման միջև։
«Անուշ մայրիկը» (1983 թ.)
«Իմ բարի մայրիկը» (1984 թ.) ֆիլմը մանկատան երեխաների մասին է, որոնց մեծամասնությանը սեփական մայրերն էին հանձնել մանկատուն։ Ֆիլմը արտացոլում է երեխաների սպասումն ու տխրությունը։
«Եվ ամեն կիրակի» (1985 թ.) սցենարի հեղինակ և ռեժիսոր Արա Վահունի, Վոլգոդոնսկում (1986 թ) արժանացել է դիպլոմի դաստիարակության թեմայի հետաքրքիր ռեժիսորական լուծման համար։
«Ես մեղավոր եմ» (1987 թ.)
«Ավետիս» (1988 թ.)
«Լիլիթ» -ըստ Ավետիք Իսահակյանի համանուն լեգենդի։
«Մուսալեռ-88` Վիշապի տարի» (1988 թ.) -այս ֆիլմով Մուսա լեռան հերոսամարտի խորհուրդը հետզհետե ավելի լայն ու խոհուն տեղ է սկսում գրավել հասարակական կյանքում ինչպես նաև մարդկանց սրտերում։ Ֆիլմը պարգևատրվել է «Մուսա Լեռ» հայրենակցական միության կողմից «Մուսա Լեռան հերոսամարտի 80-ամյակ» ոսկեձույլ հուշանշանով(1995 թ)։
«Կամուրջ» (1990 թ.)
«Հավատ, Հույս, Սեր…» (1990 թ.)
«Քոչարի» (2005 թ.)

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀԽՍՀ պետական մրցանակ, 1977 թ.
ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, 1982 թ.

Արա Վահունու ստեղծագործության մեջ արտացոլվել է նաև Ղարաբաղյան շարժումը։ Ռեժիսորը նկարահանում է «Մուսա Լեռ-88, վիշապի տարի» ֆիլմը, որով Մուսա լեռան հերոսամարտի խորհուրդը հետզհետե ավելի լայն ու խոհուն տեղ է սկսում գրավել հասարակական կյանքում, ինչպես նաև մարդկանց սրտերում։ Ֆիլմը պարգևատրվել է «Մուսա Լեռ» հայրենակցական միության կողմից «Մուսա Լեռան հերոսամարտի 80-ամյակ» ոսկեձույլ հուշանշանով (1995 թ)։ 1990 թ նկարահանվում է «Ղարաբաղյան շարժում» («Սպասում») ֆիլմը «Հայկ» ստուդիայում, որի սցենարի համահեղինակներից է Արա Վահունին։ Հենց նույն կինոստուդիայում է ստեղծվում «Հավատ, հույս, Սեր» ֆիլմը (1991 թ)։ Հետագայում «Անուշ Մայրիկը» («Հայֆիլմ» կինոստուդիա 1978 թ., գլխավոր դերերում՝ ռուս անվանի դերասաններ Լև Դուրով և Լիա Ախեջակովա)։ Ֆիլմը պատմում է Անուշ մայրիկի արկածների մասին, երբ նա` Լիա Ախեջակովան, փորձում է այցելել իր բանակում ծառայող տղային։ Լիամետրաժ գեղարվեստական ֆիլմի և վավերագրական` «Ծերունին և Քամին» (1981 թ) (երկուսն էլ Կ. Հ. պատվերով) ֆիլմերի համար ստանում է Արվեստի վաստակավոր գործչի կոչումը։ Վահունուն «Վարագույրը չի իջնում», «Հեռավոր Շչակների Արձագանքը», «Տոհմածառ», «Կանչ» ֆիլմերի համար շնորհվել է ՀՍՍՀ պետական մրցանակի դափնեկրի կոչում։ 1982 թ փետրվարի 15-ի հրամանագրով նրան շնորհվել է ՍՍՀՄ արվեստի վաստակավոր գործչի կոչում։ Նրա ֆիլմերը ցուցադրվել էն տարբեր կինոփարատոններում և արժանացել բարձր գնահատականի։ Լիոնի 1989 թ. վավերագրական ֆիլմերի միջազգային 21-րդ կինոփառատոնում հայկական ֆիլմերի հետահայաց ցուցադրմանը ներկայացել են նաև Արա Վահունու որոշ ֆիլմերից` «Մուսա Լեռ 88։ Վիշապի Տարի», «Տոհմածառ», «Մեռոնեփ-76», «Էլեգիա», «Ես եմ մեղավոր», «Ավետիս» ֆիլմերը։ Վահունին առաջինն էր որ հայկական վավերագրական կինո բերեց մարդուն։ Մարդուն իր բոլոր նկարագրումներով` առօրյայով, մտածողությամբ և մասնավորապես ազգային նկարագրով։ Այս առումով Արա Վահունին դարձավ նոր ժանրի հիմնադիր և համահավասար արժեք ազգային վավերագրական կինոյի համար, ինչպես՝ Բեկնազարյանը, Փարաջանովը, Մալյանը և այլ մեծությունները։

Վեպեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Վախենալու Հեքիաթ»

Գրել է 1990-ականների սկզբին, սակայն հրատարակել է 2001 թ-ին։ Ստեղծագործությունը ժողովրդական բանահյուսության վոճով է գրված, որը սկսվում և ավարտվում է հայկական ժողովրդական կատակով։ Վահունին սովետական համակարգի և վերջինիս փլուզումից հետո եկող ժամանակները վերածել է հեքիաթի։ Հեքիաթի հերոսը, ինչպես մեծ մասամբ հեքիաթներում, Դևն է։

«Շան կյանք»

1990-ական թվականներին մամուլով և ռադիոյով հրապարակվում էր Արա Վահունու «Պատառիկներ անտեր շների զրույցներից շարքը»։ Գրականագետ Հրանտ Թամրազյանը այս երգիծաշարը «Շնապատում» էր անվանել և բազմիցս հորդորում էր հեղինակին այն շարունակել և ավարտին հասցնել։ 2004 թ-ին լույս են տեսնում Արա Վահունու «Շան կյանք» պատումները։ «Սիրելի ընթերցող ես ու դու ժամանակակիցներ ենք և միասին ենք ապրել 90-ական թվականների մութ, ցուրտ ու տագնապալից օրերը` ամիսներն ու տարիները։ Երբ մի ամբողջ ազգ, կարելի է ասել, որ մի օրում մուրացկան դարձավ։ Երբ մարդիկ զրկվեցին իրենց հանապազօրյա հացից, երեխաները` մոր կաթից, ավտոմեքենաները` բենզինից, տրոլեյբուսները` հոսանքից, ծխողները` ծխախոտից, խմողները` խմիչքից։ Իսկ այն մարդիկ, ովքեր մինչ այդ բարեկեցիկ կյանքով էին ապրում և շներ էին պահում, այդ կյանքից ստիպված` նրանց փողոց գցեցին, և այդ խեղճերն էլ զրկվեցին իրենց լափից ու մի կտոր ոսկորից։ Իսկ ես, իմ մութ ու ցուրտ բնակարանի պատուհանից այդ դժբախտ արարածներին տեսնելով, որոշեցի նրանց մատենագիրը դառնալ։»

Այլ նյութեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանդիսացել է Հայաստանի Կինեմատոգրաֆիստների և ժուռնալիստների միությունների անդամ։ «Ոսկե Ծիրան» և «Ես եմ» միջազգային դատակազմի ժյուրիի անդամ։ Հեղինակել է երկու վեպ` «Վախենալու Հեքիաթ» (1992) վիպակը, որը հանձնել է ընթերցողների սեղանին 2001 թվականին և նվիրել իր զավակներին և «Շան կյանք» դրաման։ Նշյալ վեպերի հրատարակություններից հետո ընտրվել է Հայաստանի գրողների միության պատվավոր անդամ։ Տարբեր պարբերականներում տպվել են նրա երգիծաշարերը, հուշագրությունները «Հորս չգրված հուշերից» խորագրով ինչպես նաև իր անձնական հուշերը։ Ռեժիսորը հանդես է եկել նույնիսկ որպես նկարիչ` ձևավորելով «Առանց Խոսքի» երգիծական ալբոմը, ինչպես նաև իր գրքերը։ «Ոսկե Ծիրան» Երևանի միջազգային կինոփառատոնի կողմից «Հատուկ Հիշատակում» շնորհագիրը Արա Վահունուն շնորհվեց հետմահու` հայկական կինոյում մեծ վաստակի համար։ Արտահայտիչ և բազմանշանակ է տաղանդաշատ ռեժիսորի դերը հայկական վավերագրական կինոյում։

Գրառումներ Վահունու մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Քաղաքի սիմվոլը, իր ժողովրդի հրաշալի ներկայացուցիչն էր բոլոր առումներով։ Ճերմակ, լուսավոր կերպար, որտեղ լինում էր, լամպը ոնց որ ինքը լիներ։ Թիվ մեկ դոկումենտալիստը` դիտողականությամբ, նաեւ նուրբ, դասական հումորի բացառիկ օժտվածություն ուներ, պորտրեիստ-նկարիչ, դրամատուրգ» (Վահան Տեր-Ղազարյան)

«Գալիս էր տնից կեսօրի կողմերը, հատում խաչմերուկը դեպի կինո «Նաիրի», հարգանքով, գլխի թեթեւ շարժումով բարեւում էր պարկեշտ մարդկանց, ժպտում, խոնարհումով բարեւում էր կանանց, ծերերին ու երեխեքին, բոլորին տեսնում էր եւ ամեն ինչ։ Արհամարհում, մահվան չափ ատում էր չարը, ասելու տեղն ասում էր, ու որպես օրենք՝ չարը խուսափում էր ռաստ գալ նրան, որովհետեւ երեսին ասող էր, ճակատին՝ խփող, որովհետեւ թալանչի չէր ու քծնող։ Գնում էր Արան, եթե դեռ ցուրտ էր՝ վերարկուն վարդագույն էր և ցիլոն՝ նույնպես, բարություն էր վրայից ցայտում, այս տարածքն իրենն էր ու ինքը տերն էր այդ տարածքի ու մեջը լիքը հուշեր ուներ, հին հայերից, Էրիվանից և այդ ամենը նրա համար բիզնես չէր, կյանք էր ու ավելի թանկ էր, քան որևէ չհարկված բիզնես, նրա մեջ միշտ ապրում էր Նկարչի տան կաֆեն, Փափազը, Հրաչը, Մհերը, Քոչարը, Մինասն ու Սևակը, Փելեշը, Մանսուրյան Տիկոն ու էլի երեկվա, էսօրվա ու վաղվա հանճարն ու անճարը հայերի…» «Վերջերս գրում էր, նկարելն արդեն քչերին է տրվում, գրում էր իբր շների մասին, բայց իրականում գրում էր համատարած ինքնասպանությունից մի կերպ պրծած և առանձին-առանձին փոշիացող փախուստի և ինքնագլխատման դատապարտված հայերիս մասին…» (Վանուշ Շերմազանյան, «Կինո «Նաիրիի» վերջին մոհիկանը»)