Ատամների սպիտակեցում
Ատամների սպիտակեցում, վերջին տարիներին շատ մարդիկ կարևորում են ատամների գեղագիտական տեսքը, այդ թվում նաև գույնը։ Ատամների գունավորումը ատամի մակերեսի կայուն անբնական գույնի առկայությունն է[1]։
Մարդու կենսագործունեության ընթացքում ատամները ենթարկվում են օրգանական և անօրգանական ներկանյութերի ազդեցությանը՝ համապատասխանաբար ենթարկվելով գունային փոփոխությունների։ Գունային երանգի փոփոխություն կարող են առաջացնել մուգ թեյի, սուրճի օգտագործումը, ծխելը, բերանի խոռոչի հիգիենայի բացակայությունը, ընդհանուր հիվանդությունները, ժառանգականությունը։ Մարդը մշտապես ձգտում է ներդաշնակության ու գեղեցկության, և շատերը կուզենային վերադարձնել իրենց ձյունաճերմակ ժպիտը։ Աստիճանաբար աճում է այն մարդկանց թիվը, որոնք ուզում են ունենալ շլացուցիչ սպիտակ ատամներ, ինչպես օրինակ «հոլիվուդյան ժպիտը», որը դարձել է ապահովված մարդու իմիջի անբաժան մաս[2]։
Այդ նպատակին էլ ծառայում է ատամների սպիտակեցման գործողությունը։ Սակայն պետք է հիշել, որ կան ցուցումներ և հակացուցումներ սպիտակեցման նկատմամբ, քանի որ մի շարք դեպքերում այդ գործողությունը կարող է հանգեցնել էմալի քայքայման և առաջացնել ատամների գերզգայունության երևույթ և դրա համար էլ պետք է այդ հարցով խորհրդակցել բժշկի հետ։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ատամների սպիտակեցման գործընթացն ունի շատ հին պատմություն։ Համաձայն որոշ աղբյուրների`ատամների սպիտակեցումը սկիզբ է առնում հռոմեական ժամանակներից կամ նույնիսկ ավելի վաղ շրջանից։ 19-րդ դարի վերջին ատամների սպիտակեցման համար օգտագործում էfին թրթնջուկային թթու։ 1918 թվականին լայն կիրառություն ուներ ջրածնի պերօքսիդի ջերմա- և լուսաակտիվ խտացված լուծույթներով էֆեկտիվ մեթոդը։ Այնուամենայնիվ, սպիտակեցման պատմության սկիզբը համարվում է 1989 թվականը, երբ պրոֆեսոր Վան Հեյվուդի կողմից հրապարակվեց ատամների սպիտակեցման համար կարբոմիդի պերօքսիդի օգտագործման մասին առաջին հոդվածը։ Ատամների սպիտակեցումը ատամների գույնը կարող է փոխվել 2-3 երանգով։ Վերջնական արդյունքը կախված է ատամնաշարի կառուցվածքից և ատամի մգեցվածության աստիճանից[3]։ Դեռ 1848 թվականին դեպուլպացված (ներվազրկված) ատամների սպիտակեցումը կատարել են քլորային կրի օգնությամբ։ Թրումանն առաջարկել է ավելի արդյունավետ մեթոդ, որի ակտիվ տարրը քլորն է, այն ստացվում է կալցիումի հիդրոքլորիդի և քացախաթթվի լուծույթներից։
19-րդ դարի վերջում դեպուլպացված ատամների սպիտակեցման համար հաջողությամբ օգտագործել են մի շարք նյութեր՝
- ալյումինի քլորիդ
- պիրոզոն (պերօքսիդի եթեր)
- ջրածնի պերօքսիդ կամ պորհիդրոլ
- ծծմբական թթու
- նատրիումի հիպոֆոսֆատ
- քլորային կիր
- կալիումի ցիանիդ
Վիտալ ատամները (կենդանի կան չնյարդազրկված ատամները) նույնպես ենթարկվել են սպիտակեցման թրթնջկաթթվի(CH3COOH), իսկ ավելի ուշ ջրածնի պերօքսիդի կամ պիրոզոնի միջոցով։ 1910 թվականից բոլոր մեթոդները ներառել են ջրածնի պերոքսիդի օգտագործումը շիկացած գործիքի հետ կամ լուսային ազդեցությամբ։
Ատամների գույնի փոփոխման հիմնական պատճառներն են[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- որոշ հեղուկների հաճախակի օգտագործումը(ինչպիսիք են թեյը, սուրճը), ծխելը հանգեցնում են ատամների դեղնաշագանակագույնից մինչև համարյա սև գունավորմանը։ Նման դեպքերում փոփոխվում է էմալի մակերեսային շերտերի գույնը
- Ատամների կառուցվածքի խախտումները՝ այսպես կոչված տետրացիկլինային ատամները, ատամների՝ ֆլյուրոզով ախտահարումնորը
- Դենտինի զարգացման շրջանում պիգմենտների թափանցումը, օրինակ բիլիռուբինը գունավորում է երեխաների դենտինը լյարդի ծանր հիվանդությունների ժամանակ
- Ատամների բուժման սխալները
- Վնասվածքները
- Տարիքային փոփոխություններ
Ատամների սպիտակեցման մեթոդները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տարբերում ենք ատամների սպիտակեցման մեթոդները՝ մեխանիկական ուլտրաձայնային լազերային ֆոտոսպիտակեցում ներկանալային քիմիական(կարող է կատարվել տնային պայմաններում)
Տարբերում ենք՝
- տնային պայմաններում
- մասնագիտական կամ պրոֆեսսիոնալ
Ատամների սպիտակեցումը տնային պայմաններում՝[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս տարբերակով ատամների սպիտակեցումը այնքան էլ չի խրախուսվում, քանի որ կարող ենք վնասել էմալը և կարող է լինել ոչ էֆֆեկտիվ, եթե ատամի գունափոխումը կապված չէ էմալի տեղային գունափոխման հետ։
Ամեն դեպքում ներկայացնենք, տնային պայմաններում լայն տարածում գտած, ատամների սպիտակեցման մի քանի տարբերակներ։ Այս մեթոդների կիրառումից առաջ պարտադիր է կոնսուլտացիան ստոմատոլոգի մոտ։
Տարբերում ենք՝
- սպիտակեցում հատուկ ժապավեններով
- սպիտակեցում հատուկ հելերով
- սպիտակեցում հատուկ մատիտներով
Սպիտակեցում ժապավեններով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հատուկ ժապավեններով հնարավոր է հասնել որոշակի արդյունքի մեկ ամսվա ընթացում։ Այս ժապավենները վաճառվում են դեղատներում և կարելի է պատվիրել բազմաթիվ ինտերնետ֊խանութներից։ Կան սպիտակեցման համար ժապավեններ՝նախատեսված զգայուն ատամների համար։Այս մեթոդի օգտագործման դեպքում մեկ ամսից ատամները բացանում է 2֊3 տոնով։Այս արդյունքը կարող է պահպանվել մինչև 2 ամիս, հետզհետե ատամների գույնը սկսում է մգանալ՝վերադառնալով նախքին գույնին։ Պրոցեսի սկզբում ատամների զգայությունը կարող է բարձրանալ։
Սպիտակեցման համար տախատեսված հելեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնականում հելերի ազդող նյութը ջրածնի գերօքսիդն է։ Հելերը կարելի է օգտագործել մի քանի եղանակով։
Առաջին դեպքում հելը հատւկ փոքրիկ, նուրբ խոզանակի միջոցով քսում են ատամներին։Այս մեթոդը շատ հարմար է և դյուրին կիրառելը, բայց թերությունն այնէ, որ հելը չորանալուց հետո թքի ազդեցությամբ լուծվում է։
Երկրորդ դեպքում հելով սպիտակեցումը կատարվում է հատուկ թափանցիկ կապպաների միջոցով, որը կրում են համապատասխան ծնոտին։Այս դեպքում հելը ազդում է՝մտնելով միջատամնային ազատ տարարածություններ։Նախքան կապպաների կրելը բերանի խորոչի լորձաթաղանթը պատվում է վազելինով կամ այլ մեկուսիչով, այնուհետև կապպայի մեջ լցնում են հելը և տեղադրում համապատասխան ծնոտին։ Այս եղանակներից բավականին տարածում ունի պիտակեցման OPALESCENCE համակարգը։Այն իրենից ներկայացնում է անգույն գել կարբամիդի գերօքսիդի հիմքի վրա` տարբեր խտություններով (15% և 20%)։ Կապպան պատրաստվում է անհատապես, այն լրացվում է գելով և հագցվում է ատամնաշարի վրա։ Ամեն օր, մի քանի ժամ, անհրաժեշտ է դրանով քայլել տանը։ Այդպիսի սպիտակեցման կուրսը տևում է 1-2 շաբաթ։ Գույնը վերջնականապես ձևավորվում է 2-3 շաբաթ անց։ Այդպիսի սպիտակեցումը թեև ավելի երկար է տևում ժամանակի առումով, բայց, այնուամենայնիվ, ավելի անվտանգ է իր ազդեցությամբ։
Սպիտակեցում հատուկ մատիտներով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հելերի առավել հեշտացված տարբերակն է համարվում հատուկ սպիտակեցնող մատիտները։ Այն շատ դյուրին է օգտագործման մեջ, սակայն անհամեմատ քիչ է ջրածնի գերօքսիդի պարունակությունը իսկական հելերի համեմատ։ Մատիտի ծայրով հելը քսում են ատամների մակերեսին և չեն մաքրում, այն լուծվում է թքի միջոցով։
Ընդհանրացնելով ատամների սպիտակեցուման տնային միջոցների բնութագիրը նշում են, որ՝
- հիմնականում ազդող(սպիտակեցնող) նյութը ջրածնի գերօքսիդն է
- բարձրացնում է ատամի էմալի քայքայման վտանգը
- կարող են առաջացնել բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի այրվածքներ
- բարձրացնում են զգայունությունը բարձր և ցածր ջերմաստիճանային գրգռիչներից
Ուստի առավել նպատակահարմար է օգտագործել սպիտակեցման տնային միջոցներ ջրածնի կարբամիդի հիմքով, որը ավելի քիչ բացասական ազդեցություններ ունի[4]։
Պրոֆեսսիոնալ սպիտակեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պրոֆեսսիոնալ սպիտակեցումը կատարվում է ստոմատոլոգիական կաբինետում ստոմատոլոգի կողմից։Օգտագործվում են սպիտակեցնող նյութեր` բարձր խտությամբ, ինչպես նաև սպիտակեցնող ազդակների ներգործությունից բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի պաշտպանության միջոցներ։
Տարբերում ենք ատամների սպիտակեցման մեթոդները՝
- մեխանիկական
- ուլտրաձայնային
- լազերային
- ֆոտոսպիտակեցում
- ներկանալային (ներարմատախողովակային կամ էնդոսպիտակեցումը)
- քիմիական (կարող է կատարվել տնային պայմաններում)
Մեխանիկական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեխանիկական մեթոդը իրենից ներկայացնում է բերանի խոռոչի պրոֆեսսիոնալ հիգիենա, որը իրենից որպես այդպիսին կարող ենք սպիտակեցում չհամարել։ Բերանի խոռոչի պրոֆեսսիոնալ հիգիենան կարող է կատարվել ուլտրաձայնային սարքերի՝սկեյլերների, Air-Flow սարքավորման, հատուկ խոզանակների և հատուկ մածուկների միջոցով։ Մեխանիկական Խոզանակների օգնությամբ մաքրվում է ատամի էմալի մակերևույթին կուտակված ատամնային նստվածքները, որոնք կարող են լինել դեղնավունից մինչև մուգ շագանակագույն։ Այս պրոցեդուրայից հետո ատամները ստանում են իրենց բնական գույնը և փայլը։ Այս պրոցեդուրան բացարձակապես չի վնասում էմալը և համարվում է հարաբերականորոն անվնաս։ Ատամների մեխանիկական մաքրումից հետո կարող է առաջանալ գերզգայունություն տաք և սառը գրգռիչներից։Այս խնդիրը լուծում է բժիշկ ստոմատոլոգ֊պարոդոնտոլոգը։Ատամների էմալին, երբեմն մերկացած արմատի ցեմենտի մակերեսներին քսում են ֆտոր պարունակող նյութեր, կատարվում է նաև ռեմիներիլեզացնող թերապիա։ Ատամների մեխանիկական մաքրման ժամանակ օգտագործում են աբրազիվ(հղկող ) մասնիկներ պարունակող մածուկներ։Կան այնպիսի մածոիկներ, որոնք կարող են մինչև 1, 5 տոն բացացնել ատամի գույնը՝ վնասելով ատամի էմալի մակերեսը։
Ուլտրաձայնային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուլտրաձայնային սարքով մաքրման ժամանակ հնարավոր է մաքրել ատամների վեր և ստորլնդային կարծր ատամնանստվածքները։
Ուլտրաձայնային սարքերի օգնությամբ կատարվում է ատամնաքարերի հեռացում, ինչպես վերլնդային, այնպես էլ ենթալնդային հատվածներում։ Այդ նպատակով օգտագործում են տարբեր գլխիկներ, քանի որ այդ բուժգործողությունները առանձակի մոտեցումներ են պահանջում։ Այս մեթոդով հնարավոր է մաքրել ծխողների ատամնանստվածքը, երը անհնար է մաքրել տնային սպիտակեցման և ատամնախոզանակներով մաքրման մեթոդներով։Սկելերներով, ուլտրաձայնային սարքերով մեթոդիկայի ճիշտ կատարման պարագայում ատամները լիարժեք մաքրվում են ատամնանստվածքներից՝չվնասելով ատամների էմալը։ Ուլտրաձայնային մաքրման ժամանակ սկեյլերից անընդհատ ջրի շիթ է մղվում, որը պաշտպանական ֆունկցիա է կատարում։Ջուրը կանխում է ատամի գերտաքացումը, որը կարող էր բերել ատամի պուլպայի նեկրոզին։
Air-Flow և Perio-flow[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Air-Flow և Perio-flow տեխնոլոգիան կայանում է բարձր ճնշման տակ ջրի, օդի և հիմնականում սոդայի շթի ներգործությունն է ատամի մակերևույթին։ Air-flow և Perio-flow սարքերը նույնանման գործառույթներն ունեն։ Դրանք նախատեսված են ատամնափառը հեռացնելու համար։ Հիանալի մաքրում են և փափուկ, և պինդ պիգմենտային փառը։ Հատկապես լավ ու անվնաս հեռացնում են, այսպես կոչված, ծխախոտի փառը, որն իր կառուցվածքով լինում է չափազանց խիտ ու մածուցիկ:Այս սարքի միջով անցնում են ջրի և օդի խողովակներ, իսկ աբրազիվ(հղկող) նյութը ամեն անգամ լցնում են իր համար նախատեսված տեղում։ Air-flow-ով մաքրում են բացառապես վերլնդային հատվածը, իսկ Perio-flow-ով` ենթալնդային։
Air-flow և Perio-flow մեթոդների առավելություններն են՝
- մաքրման արագություն
- հեշտությամբ կարողանում է ներթափանցել և մաքրել կիպ միջատամնային կոնտակտները
- կարողանում է մաքրել ստորլնդային ատամնանստվածքները
- էֆֆեկտիվ մաքրում է կոնստրուկցիաների և ստորադիր ատամնանստվածքները
- էֆֆեկտիվ է բրեկետ համակարգի առկայության պարագայում։
Air-flow և Perio-flow սարքերի օգնությամբ կատարվող բուժգործողությունները նույնպես ունեն հակացուցումներ, որոնցից են.
- շնչառական համակարգի հիվանդություններ, ասթմա, - երիկամների հիվանդություններ և առանց աղի սննդակարգ, - բազմաթիվ կարիեսներ, - բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի տարբեր հիվանդություններ սրացման փուլում, - պարօդոնտիտի սրացման փուլ, - վիրուսային հիվանդություններ. օրինակ, տուբերկուլոզ, ՄԻԱՎ, հեպատիտ և այլն։ Բուժգործողությունից հետո հատուկ խոզանակների, մածուկների օգնությամբ ատամները փայլեցվում են։ Դա կատարվում է որպեսզի ատամների մակերեսը լինի հարթ և որքան հնարավոր է քիչ ատամնափառ կուտակվի։
Լազերային սպիտակեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժամանակակից և բավականին էֆֆեկտիվ մեթոդ է, որը կիրառվում է ավելի քան 15 տարի։Բազմաթիվ հետազոթյունները պարզել են, որ լազերային սպիտակեցումը բավականին էֆֆեկտիվ է և համեմատաբար անվնաս։ Կատարվում է հետևյալ կերպ։ Ատամների մակերեսին քսում են ջրածնի գերօքսիդի հիմքի վրա պատրաստված զանգվածէ, որը սկսում է ակտիվանալ ոչ թէ ուլտրամանուշակագույն լույսի ներգործությամբ սկսում է ակտիվանալ, այլ լազերային ճառագայթների։ Լազերը համրվում է կատալիզատոր, որ ը ազդում է ոչ միայն քիմիական ռեակցիաների արագության վրա, այլ նաև ազդեցության խորության։ Այս մեթոդով սպիտակեցումը սկսելուց առաջ ևս անհրաժեշտ է բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի մեկուսացում։
Լազերային սպիտակեցման ընդհանուր հակացուցումներն են՝
- մինչև 18 տարեկան հասակը
- հղիություն
- կրծքով կերակրման շրջանում
- ջրածնի գերօքսիդի և սպիտակեցման նյութի այլ կոմպոնենտներից ալերգիաների դեպքւմ
- շաքարային դիաբետի և ենթաստամոքսային գեղձի մի շարք հիվանդությունների պարագայում
Լազերային սպիտակեցման տեղային հակացուցումներն են՝
- Կաիոզ խոռոչների առկայությունը
- պարօդոնտի հիվանդությունների սրացման շրջանը
- ատամնաքարերի և ատամնանստվածքների առկայությունը
- հին, անորակ պլոմբաների առկայությունը
Ատամնանստվածքները ուղակիորեն խոչընդոտում են էմալի սպիտակեցմանը և իրենք իրենցով հանդիսանում են ատամների դեղնության ցուցանիշներ և կողմնորոշիչներ։ Վատ և անորակ պլոմբաները կարող են ատամի սուր ցավերի պատճառ հանդիսանալ լազերային սպիտակեցման ընթացքում, ինչպես նաև ջրածնի գերօքսիդը կարող է ներփափանցել պլոմբայի և ատամի միկրոտարածությունների միջև և ներթափանցել ատամի խորը շերտեր։ Պարօդոնտի հիվանդությունները սրացման փուլում կարող են էլ ավելի սրանալ պրոցեդուրայի ընթացքում, սկսեն արյունահոսել, որն էլ կխանգարի ատամների սպիտակեցման որակին։
Ֆոտոսպիտակեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ատամների ֆոտոսպիտակեցումը համրվում է կոմբինացված մեթոդ քիմիական սպիտակեցման, սակայն նյութի ակտիվացումը տեղի է ունենում ուլտրամանուշակագույն լույսի ներգործությամբ։ Այս մեթոդը անվանում են նաև ZOOM սպիտակեցում կամ սառը սպիտակեցում։ Սառը սպիտակեցումը կատարվում է ջրածնի գերօքսիդի հիմքի վրա պատրաստված քսուքը քսում են ատամի մակերևույթին, որն էլ ակտիվացնում են ուլտրամանուշակագույն, հալոգենային կամ լուսադիոդային լույսերով։ Ջրածնի գերօքսիդի խտությունը բավականին բարձր է՝ մոտ 25-35%։
Ֆոտոսպիտակեցման առավելություններն են՝
- սպիտակեցման արագությունը՝կախված ակտիվ թթվածնի արագ դուրս բերումից, որն էլ գունազերծում է պիգմենտները
- կանխում է էմալի բացասական ազդեցության վտանգների առաջացման հավանականությունը։
Առաջին իսկ պրոցեդուրայից հետո ունենում ենք նկատելի փոփոխություններ, սակայն մեկ պրոցեդուրան կարող է բավարար չլինել։ Ֆոտոսպիտակեցման պրոցեդուրայի տևողությունն է 30 րոպեից մինչև 1 ժամ։ Ֆոտոսպիտակեցումից հետո ևս կատարվում է ատամներ ֆտորացում՝ կանխելու համար գերզգայունության առաջացումը։ Սպիտակեցման այդպիսի տեսակի վերջնական արդյունքն ստացվում է 1-2-3 այցից հետո։
Ներկանալային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ներկանալային կամ ներարմատախողովակային սպիտակեցումը կատարվում է այն պարագայում, երբ ատամի գույնը փոփոխվել է կախված է ՝ ատամի պուլպայի նեկրոզից ներվազրկված ատամներից հետո՝ լիցքանյութից
Այս պարագայում ատամների սպիտակեցումը անհար է կատարել արտաքին եղանակներով՝ազդելով էմալի մակերևույթին։ Տվյալ մեթոդիկան կայանում է նրանում, որ սպիտակեցնող նյութը, որը հիմնականում նատրիումի պերբորատի կամ ջրածնի գերոքսիդի հիմքի վրա են պատրաստված, մտցնում են արմատախողովակ։ Առաջացած ակտիվ թթվածնայն կոմպլեքսը ապահովում է գունափոխված ատամնային հյուսվածքների գունազերծումը։ Որպես կանոն` բավական է այդպիսի 1-2 գործողություն, որպեսզի սպիտակեցվող ատամի գույնը առավելագույն չափով մոտենա «կենդանի» ատամի գույնին[5] ։ Ինչպես օֆիսային, այնպես էլ տնային սպիտակեցումը թույլ է տալիս հասնել միանման արդյունքների` փոխել ատամի գույնը միջինը 8-12 երանգով, հեռացնել ներքին և արտաքին մգացումները։ Ատամների սպիտակեցումից հետո, մի քանի օր ավելի լավ է ձեռնպահ մնալ «գունավորող» մթերքների` սուրճի, մուգ թեյի, ճակնդեղի, խաղողի հյութի օգտագործումից։
Սպիտակեցման ստացված արդյունքները պահպանելու համար անհրաժեշտ է տարին մեկ անգամ անցկացնել սպիտակեցման լրացուցիչ կուրս, սակայն արդեն փոքր խտության սպիտակեցնող նյութերով ։
Սպիտակեցման գործողությունը փոխում է միայն բնական ատամների գույնը։ Ատամնալիցքերը, ատամնապսակները սպիտակեցման ժամանակ պահպանում են իրենց գույնը։ Դրա համար էլ սպիտակեցման գործողությունից հետո դրանք հարկ է լինում փոխել։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Տնային պայմաններում ատամների սպիտակեցում»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-06-26-ին։ Վերցված է 2019-02-24
- ↑ ։ Լ.Կ Եսայան։ 2010։ էջեր 82–83
- ↑ https://zub.am/newsDetalis?n=32&lang=hy
- ↑ Այդ սարքերում օգտագործվող փոշին ևս տարբեր է Air-flow-ի մեջ օգտագործվում է նատրիումի բիկարբոնատի հիմքով պատրաստված փոշին, իսկ Perio-flow-ի մեջ` գլիցերինի հիմքով:h Այս մեթոդի առավելություներն են՝ttp://www.silazdorovya.ru/otbelivanie-zubov-v-domashnix-usloviyax/ Отбеливание зубов в домашних условиях]
- ↑ http://plomba911.ru/lechenie-zubov/otbelivanie-zubov/vidy-otbelivaniya-zubov.html Обзор различных видов и способов отбеливания зубов
| ||||||
