Ավստրո-հունգարական հարաբերություններ

Ավստրիո-հունգարական հարաբերությունները Ավստրիայի և Հունգարիայի՝ Եվրամիության երկու անդամ պետությունների բարիդրացիական հարաբերություններն են։ Երկու երկրներն էլ ունեն երկար ընդհանուր պատմություն, քանի որ Ավստրիայի իշխող դինաստիան՝ Հաբսբուրգները, 16-րդ դարում ժառանգեցին հունգարական գահը։ Երկուսն էլ 1867-1918 թվականներին ներկայումս կործանված Ավստրո-Հունգարական կայսրության մաս էին կազմում։ Երկու երկրները դիվանագիտական հարաբերություններ են հաստատել 1921 թվականին՝ դրանց տարանջատումից հետո։

Երկու երկրներն էլ Եվրամիության լիիրավ անդամներ են։ Նրանք կիսում են 366 կմ երկարությամբ սահման, որով Շենգենյան համաձայնագրի պատճառով կարող են անցնել ցանկացած վայր առանց հսկողության։

Երկրների համեմատությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

	Ավստրիա Ավստրիայի Հանրապետություն (Republik Österreich)	Հունգարիա Հունգարիայի Հանրապետություն (Magyarország)
Զինանշան
Բնակչություն	8,725,931 մարդ	9,830,485 մարդ
Տարածքը	83,879 կմ²	93,028 կմ²
Բնակչության խտություն	101.4 մարդ/կմ²	105.9 մարդ/կմ ²
Կառավարություն	Խորհրդարանական սահմանադրական դաշնային հանրապետություն	Ունիտար խորհրդարանական սահմանադրական հանրապետություն
Մայրաքաղաք	Վիեննա (1,863,881 մարդ)	Բուդապեշտ (1,759,407 մարդ)
Ամենամեծ քաղաքը	Վիեննա (1,863,881 մարդ)	Բուդապեշտ (1,759,407 մարդ)
Պաշտոնական լեզու	Գերմաներեն ( դե ֆակտո և դե յուրե )	Հունգարերեն (դե ֆակտո և դե յուրե )
Հիմնական կրոնները	59.9% հռոմեական կաթոլիկություն, 6% ուղղափառ, 3.4% բողոքականություն, 7% իսլամ, 0.2% բուդդիզմ, 0,1% հուդայականություն, 23.4% այլ կամ ոչ մեկը	38.9% կաթոլիկություն, 13.8% բողոքականություն, 0.2% ուղղափառ, 0,1% հուդայականություն, 1.7% այլ, 16.7% անկրոնական, 1,5% աթեիզմ, 27.2% անայտ
Էթնիկ խմբեր	81,1% ավստրիացի, 2,7% գերմանացի, 2,2% սերբ, 2,2% թուրք, 11.5% այլ	83.7% հունգարացի, 3,1% գբրու, 1.3% գերմանացի, 14,7% չհայտարարված
ՀՆԱ (անվանական)	387.299 միլիարդ դոլար, մեկ շնչի հաշվով՝ 44,561 դոլար	132.683 միլիարդ դոլար, մեկ շնչի հաշվով՝ 13 487 դոլար
Առաջին ղեկավարը	Լեոպոլդ I- ը (Ավստրիայի առաջին Մարգրավ, 976–994)	Մեծ արքայազն Արպադ (ցեղային իշխանությունների ավանդական առաջին առաջնորդ, 895–907) Իշտվան I թագավորը (քրիստոնեական թագավորություն, 997-1038)
Կառավարության ներկայիս ղեկավարը	Կանցլեր Սեբաստիան Կուրց (Ավստրիայի ժողովրդական կուսակցություն ; 2017–2019, 2020-ից առ այսօր)	Վարչապետ Վիկտոր Օրբան (Ֆիդես 1998–2002, 2010-ից առ այսօր)
Պետության ներկայիս ղեկավարը	Նախագահ Ալեքսանդր Վան դեր Բելեն (Անկուսակցական; 2017–ից առ այսօր)	Նախագահ Հանոշ Ադեր (Ֆիդես, 2012-ից առ այսօր)
Արտաքին պարտք (անվանական)	$ 802.010 միլիարդ դոլար (2014 թվականի 1-ին եռամսյակ)`ՀՆԱ-ի 200 %	202.000 միլիարդ դոլար - ՀՆԱ-ի 115%-ը
ՀՆԱ (PPP)	$ 415.936 միլիարդ դոլար, մեկ շնչին ընկնող՝ 47,856 դոլար	265.037 միլիարդ դոլար, մեկ շնչի հաշվով՝ 26,941 դոլար
Արժույթ	Եվրո (€)	Հունգարական ֆորինտ (Ft)
Մարդկային զարգացման ինդեքս	0.885 (շատ բարձր)	0.828 (շատ բարձր)
Արտագաղթած բնակչությունը	2011 թվականին Ավստրիայում բնակվում էր 55038 հունգարացի քաղաքացի (մարդահամար)	2011-ին Հունգարիայում բնակվել է Ավստրիայի 84 քաղաքացի (մարդահամար)

Երկրորդ աշխարհամարտից առաջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկակի միապետության վերջին տասնամյակների ընթացքում Ավստրիան և Հունգարիան զարգացան կողք կողքի։ Հունգարիայում հունգարական ազգությունների մասին օրենքով (1868), բոլոր քաղաքացիների լիակատար հավասարությունը վերականգնվեց Եվրոպայի առաջին փոքրամասնությունների իրավունքների հետ միասին, չնայած հունգարացի արիստոկրատիան և բուրժուազիան քառասուն տարվա ընթացքում փորձեցին «հունգարացնել» բազմազգ թագավորության ժողովուրդներին։ Սա ազդում էր հիմնականում կրթության, լեզվի և կառավարման վրա։ Բազմազգ Ավստրիայում՝ 1867 թվականին պետության հիմնական օրենքով (Staatsgrundgesetz) կայսերական Ավստրիայի բոլոր ժողովուրդները հռչակեցին հավասար, չնայած գերմանական ազդեցությունը մնում էր արդիական։ Հունգարիայի Թագավորությունում քվեարկության իրավունքը պահպանվում էր վերին խավի ձեռքում, մինչդեռ Ավստրիայում ունիվերսալ, բոլոր տղամարդկանց հավասար և ուղղակի քվեարկությունը հաստատվել է 1907 թվականին։

Նախքան Առաջին համաշխարհային պատերազմը շատ արիստոկրատ հունգար ընտանիքներ ունեցել են իրենց սեփական պալատները Վիեննայում, որտեղ նրանց թագավորն, ով նաև Ավստրիայի կայսրն էր, էր բնակվում։ Նրանցից ոմանց մինչ այժմ պատկանում են այդ տարածքները։

Երկու առաջատար ժողովուրդների քաղաքական գործիչները և գեներալները՝ ավստրիացի գերմանացիները և հունգարացիները, պատասխանատու էին Առաջին աշխարհամարտին միապետության աղետալի արտաքին քաղաքականության համար։ Այս երկուսը Առաջին աշխարհամարտից հետո Անտանտի կողմից վերաբերվում էին որպես պարտված թշնամիներ։ Ավստրիացիներին թույլ չտրվեց Բոհեմիայի և Մորավիայի գերմանացիներին մտցնել իրենց հանրապետություն, հունգարացիները ստիպված էին թողնել Տրանսիլվանիայի հունգարներին Ռումինիային և Դանուբի հյուսիսային շրջանը զիջել Չեխոսլովակիային (այսօրվա Սլովակիային)։

Համաձայն Վերսալի պայմանագրի և Տրիանոնի պայմանագրի՝ Հունգարիան ստիպված էր զիջել իր արևմտյան մասը, որը կոչվում էր Deutsch-Westungarn, Ավստրիային, քանի որ այդ շրջանները դարերով բնակեցված էին գերմանացիների կողմից։ Հունգարիան չհամաձայնվեց հրաժարվել այս շրջանից, ուստի դաշնակից ուժերը կարգադրեցին հանրաքվե անցկացնել, որում հաղթեցին հունգարացիները։ Չնայած ավստրիացիներից շատերը հանրաքվեն համարում էին անկանոն, որոշումը համարվեց վերջնական։ Ավստրիացիների կողմից Բուրգենլանդ կոչվող տարածքը 1921 թվականի աշնանը հանձնվեց Ավստրիային։ Նույնիսկ այսօր, հունգարերենը կարող է օգտագործվել որպես պաշտոնական լեզու Բուրգենլանդի որոշ համայնքներում։ Հունգարացի արիստոկրատները պահեցին իրենց հսկայական կալվածքները Ավստրիայում, նույնիսկ այն բանից հետո, երբ նրանց հունգարական կալվածքները յուրացվեցին 1945 թվականին։

Երկրորդ աշխարհամարտից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1956 թվականին հունգարական հեղափոխության ժամանակ ավստրիացիները հույս ունեին, որ Իմրե Նաձը, Պոլ Մալետերը և հազարավոր հեղափոխականներ հաջողության կհասնեն։ Երբ Կարմիր բանակը միջամտեց, Ավստրիայի չեզոքության քաղաքականությունը, որն ընդունվել է 1955 թվականին, չի կանգնեցրել կառավարությանը, որ արևելյան սահմանին բանակ տեղակայի և հրամայի կրակել ցանկացած օտարերկրյա զինվորի վրա, ով կհատի սահմանը։ Տասնյակ հազարավոր հունգարացի փախստականներ գաղթեցին Ավստրիա Անդաուի կամուրջի միջոցով և այլ եղանակներով։ Փախստականներին ընդունեցին ջերմորեն Ավստրիայում։

Փախստականներից ամենահայտնին արքեպիսկոպոս Կարդինալ Յոզսեֆ Մինդզենտին էր՝ Հունգարիայի հոգևոր առաջնորդը։ Հեղափոխության ժամանակ բանտարկությունից ազատվելով՝ նա ապրում էր Բուդապեշտում գտնվող Ամերիկյան դեսպանատանը մինչև 1971 թվականը, երբ նա համաձայնեց հեռանալ Հունգարիայից։ Այնուհետև նա ԱՄՆ պաշտպանության ներքո ուղևորվեց Վիեննա և բնակվեց հունգարական քահանաների համար նախատեսված «Պազմանեում» սեմինարիայում, մինչև նրա մահը՝ 1975 թվականը։ 1991 թվականին նրա աճյունը վերամփոփվեցին Հունգարիայի Էզթերգոմի տաճարում։

1956 թվականի մեկ այլ փախստական էր իշխան Փալ Էստերհազին։ Տեղահանվելով Հունգարիայում՝ նա ապրում էր Բուրգենլանդում գտնվող իր հսկայական կալվածքում (որը 2013 թվականի դրությամբ պատկանում է նրա այրի կնոջը ՝ Մելինդա Էստերհազիին)։ Բայց քանի որ նրա համար Բուրգենլանդը չափազանց մոտ էր կոմունիստական Հունգարիային, նա նախընտրեց կնոջ հետ բնակվել Ցյուրիխում։

1970-ականների ընթացքում՝ Յանոս Կադարի կառավարման ժամանակ, Հունգարիան իրականացրեց նոր քաղաքականություն՝ «Գուլաշ կոմունիզմ» անվամբ։ Բրունո Կրայսկին այն ժամանակ կառավարության ղեկավարն էր Ավստրիայում, և Հունգարիայի և Ավստրիայի միջև պաշտոնական հարաբերությունները խափանվեցին։ Մեկնաբանները, վկայակոչելով երկու քաղաքական գործիչների անունները, խոսեցին նոր «Կ և Կ դարաշրջանի» մասին։ 1980-ականներին երկու երկրներն էլ քննարկեցին, որ նախատեսվում է համատեղ համաշխարհային ցուցահանդես անցկացնել («Expo 1996») Վիեննայում և Բուդապեշտում։ Վիեննայում բացասական արձագանքը ստիպեց, որ այդ ծրագիրը չեղարկվի։

1989 թվականին Հունգարիայի կառավարությունը որոշեց պատռել երկաթյա վարագույրը Ավստրիայի հետ սահմանին։ Աշխարհում հրապարակված լուսանկարները հուշում էին, որ Հունգարիայում արձակուրդից դուրս եկող շատ արևելյան գերմանացիներ անմիջապես տեղափոխվեցին Արևմտյան Գերմանիա Հունգարիայի և Ավստրիայի միջոցով։ Հունգարական աղբյուրները ավելի ուշ մեկնաբանեցին, որ այս լուսանկարների հնարավորության պահին Երկաթյա վարագույրների մեծ մասը արդեն քանդվել էր։

Հարաբերություններն այսօր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկու երկրներն էլ Եվրամիության անդամ են, և 2007 թվականի վերջից Շենգենյան համաձայնագիրը հնարավորություն է տվել քաղաքացիներին անցնել սահմանը առանց վերահսկողության։ Ավստրիացի ձեռներեցները Հունգարիայում հիմնել կամ գնել են բանկեր, գործարաններ և խանութներ, Բուրգենլանդի ձմռան գինիները պատրաստում են Հունգարիայում, իսկ ավստրիացի ֆերմերները գնել կամ վարձակալել են հունգարական գյուղատնտեսական հողեր։

Երկրի արևելքում ապրող ավստրիացիները գիտեն, որ Հունգարիայում ատամնաբույժները երբեմն շատ ավելի էժան են աշխատում, քան Ավստրիայում և այնտեղ այցելում են ատամնաբույժներ։ Հունգարիայի արհեստավորները կանչվում են Ավստրիա`վերանորոգման և կենցաղային այլ աշխատանքների համար։

2000-ականների կեսերին OMV նավթային ընկերությունը, որը մասնակիորեն պատկանում է ավստրիական պետությանը, փորձեց ազդեցություն ձեռք բերել հունգարական MOL Group նավթային ընկերության վրա`ձեռք բերելով իր բաժնետոմսերը, որի նպատակն էր միավորել երկու ընկերությունները։ Հունգարիայի հասարակությունը և Հունգարիայի կառավարությունը հիմնականում դեմ էին այդ շարժմանը, և օրենք ընդունվեց այն խոչընդոտելու համար։ 2008 թվականի հունիսի 16-ին Եվրահանձնաժողովը հայտարարեց, որ քանի որ OMV- ն արդեն հանդիսանում էր Եվրոպայի կենտրոնում նավթի և գազի շուկաների ամենամեծ խաղացողը, MOL-ի հետ միավորումը լուրջ կխանգարի տարածաշրջանում մրցակցությանը։ 2009 թվականի սկզբին OMV-ն, չկարողանալով իր պլանը կյանքի կոչելու որևէ հնարավորություն գտնել, իր MOL բաժնետոմսերը վաճառեց ռուսական էներգետիկ ընկերությանը և հայտարարեց, որ նախատեսում է ներդրումներ անել այլ երկրներում։

Բուրգենլանդի գործարանները զգալիորեն աղտոտում են Ռաբ գետը, որը Ավստրիայից հոսում է Հունգարիա։ Քանի որ խնդիրները չէին կարող լուծվել տեղական կամ տարածաշրջանային մակարդակում, Հունգարիայի կառավարությունն այժմ խորհրդակցում է Ավստրիայի կառավարության հետ՝ հնարավորինս շուտ կարգավորման վերաբերյալ։

2009 թվականին երկու երկրները հիշեցին կոմպոզիտոր Յոզեֆ Հայդնի մահվան երկու հարյուրամյակը։ Ստորին Ավստրիայում ծնված Հայդնը մահացավ Վիեննայում, բայց 30 տարի ապրել և աշխատել է Էստերժի իշխանների համար Հունգարիայի արևմուտքում, որի մի մասն այժմ Ավստրիայի Բուրգենլանդն է։

Գյոր-Սոպրոն-Էբենֆուրտ երկաթուղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոպրոնում գտնվող կենտրոնակայանում գտնվող երկաթուղային այս ընկերությունը հանդիսանում է Հունգարիայի (66,5%), Ավստրիայի (28.6%) համատեղ ձեռնարկություն և ÖBB ավստրիական դաշնային երկաթուղիներին պատկանող հոլդինգ (4,9%), որը պատրաստվում է վաճառել իր բաժնետոմսերը Strabag շինարարական ընկերությանը, եթե Եվրահանձնաժողովը համաձայնվի։ Հունգարերեն այն կոչվում է Győr-Sopron-Ebenfurti Vasút (GySEV), գերմաներեն կոչվում էր Raab-Oedenburg-Ebenfurther Eisenbahn (ROeEE)։

Ընկերությունը պահպանում է հետևյալ երկաթուղային գծերը.

Դյոր / Ռաց – Սոպրոն/ Օդենբուրգ – Էբենֆուրտ (Ստորին Ավստրիա), ընկերության հիմնական գիծը
Սոպրոն/Օդենբուրգ – Սոմբատհեյ/Ստեյնամանգեր (զուգահեռ Ավստրիայի սահմանին)
Սոմբատհեյ/Ստեյնամանգեր - Սենտգոթհարդ/ Սբ. Գոթհարդ

Ընկերության հիմնական գիծը հունգարական կառավարության կողմից արտոնագրվել է մասնավոր ընկերությանը 1872 թվականին։ Գյոր − Սոպրոն գիծը երթևեկի համար բացվեց 1876 թվականին։ Երկու երկրների միջև երթևեկությունը շարունակվեց նույնիսկ Ավստրո-Հունգարիայի լուծարման, Երկրորդ աշխարհամարտի և դրանից հետո սառը պատերազմի ընթացքում։

1980-ականներից սկսած ընկերությունը ավելի շատ բիզնես ունեցավ, հատկապես բեռնափոխադրումների ոլորտում։ Սոպրոնում կառուցվել է բեռնափոխադրման նոր տերմինալ։ 1987-ին հիմնական գիծը էլեկտրանացվեց։