Ավանդավեպ

Ավանդավեպ, ավանդազրույց, հայ հին ժողովրդական բանահյուսության վիպերգական ժանր։ Ավանդավեպերը երբեմն կոչվում են նաև պատմական բանաստեղծություն, քանի որ նրանցում նկարագրվում են իրական պատմական փաստեր, դեմքեր և դեպքեր։ Հնում կոչվել են նաև «երգք առասպելաց», որովհետև հաճախ հարակցվել են առասպելների հետ։ Հայ հին ավանդավեպերի համար որպես նյութ են ծառայել մ. թ. ա. 2-րդ-1-ին դարերում Հայաստանում տեղի ունեցած պատմական դեպքերը, երբ հայ ժողովուրդը մի իսկական վիպական-հերոսական շրջան էր ապրում։ Արտաշես Առաջինի, Տիգրան Մեծի, նրա որդի Արտավազդի և թոռ Արտաշեսի և հայոց մյուս թագավորների մասին պատմող երգերն ու զրույցները, միաձուլվելով նախորդ դարերում ստեղծված երգերի ու առասպելների հետ, դարձել են ավանդավեպեր։ Մովսես Խորենացու վկայությամբ՝ դրանք շատ սիրված են եղել ժողովրդի կողմից և մշտապես անգիր արտասանվել, պատմվել ու երգվել են՝ հատկապես ժողովրդական ծեսերի ու տոնակատարությունների ժամանակ։ Առավել հայտնի ավանդավեպերն են՝ «Տիգրան Մեծ և Աժդահակ», «Արտաշես և Սաթենիկ», «Արտաշես և Արտավազդ», «Երվանդի վեպ», «Վարդգես Մանուկ» և այլն։ Ավանդավեպերն ունեցել են հարուստ և պատկերավոր լեզու, հերոսները ներկայացվել են զանազան գունեղ արտահայտչամիջոցներով (մակդիրներ, փոխաբերություններ, համեմատություններ և այլն)։ Ավանդավեպերի մի մասը հորինված է ազատ ոտանավորով, որը ձևով մոտ է արձակին և խոսքին հաղորդում է ժողովրդական-խոսակցական լեզվի երանգ։

Աղբյուրներ

• Էդ. Ջրբաշյան, Հ. Մախչանյան, «Գրականագիտական բառարան», 1980, էջ 30