Աստվածաշնչյան կտակարան
Կտակարան (պայմանագիր), Աստվածաշնչի կարևորագույն գաղափարներից մեկը, որով նկարագրվում է Աստծո և ընտրյալ մարդկանց՝ Նոյի, Աբրահամի և Իսրայելի որդիների միջև հարաբերությունները, հատկապես Եգիպտոսից դուրս գալու ժամանակ։ Առաջին անգամ այս հասկացությունը հանդիպում է Ծննդոց գրքում (9։ 9—11), որտեղ ասվում է. «Այժմ ես իմ ուխտն եմ հաստատում ձեզ հետ… այլևս երբեք չի լինի այնպես, որ բոլոր շնչավոր էակները ոչնչացվեն ջրհեղեղով», - այս խոսքերը Աստված ասաց Նոյին և նրա որդիներին ջրհեղեղից հետո։
Ժամանակակից գիտության մեջ ընդունված է կարծել, որ աստվածաշնչյան ավանդույթը զարգացնում է մինչիսրայելական շրջանը գոյություն ունեցած Մերձավոր Արևելքի կրոնական պաշտամունքների գաղափարները՝ կապված կրոնական դաշինք-կուլտերի հետ[1]։
Կտակարանի վերականգնում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հավասարապես դաշինքի (կտակարանի) կնքման թեմային Աստվածաշնչում առաջանում է դաշինքի թարմացման կամ վերականգնման անհրաժեշտության հարցը։ Ընտրված ժողովուրդը դադարեց համապատասխանել դաշինքի պայմաններին, ուստի վերականգնման պահանջը դառնում է անխուսափելի։ Այս վերականգնման մեջ նորից հաստատվում է Սինայի դաշինքի խիստ պահանջների կատարումը, հատկապես՝ արարողությունների կատարելագործված ու մաքուր իրականացումը՝ կամ անարգված օտար ծառայության տարրերով, կամ պարզապես մոռացված. Պասխան, զոհաբերությունները։ Վերականգնվում են Սինայի դաշինքի որոշումները, հատկապես՝ արարողությունների կատարումը մաքուր վիճակում՝ կամ անարգված օտար ծառայության տարրերով, կամ պարզապես մոռացված. Պասեքը, զոհաբերությունները։
- Հեսու 24։ 19-26[2]՝
Հեսուն ժողովրդին ասաց. «Դուք չեք կարող Եհովային ծառայել, որովհետև նա սուրբ Աստված է, նա բացարձակ նվիրվածություն պահանջող Աստված է։ Նա չի ների ձեր ըմբոստությունն ու ձեր մեղքերը։ Եթե թողնեք Եհովային և օտար աստվածների ծառայեք, նա էլ ձեզանից երես կթեքի, ձեզ չարիք կպատճառի ու կոչնչացնի այն բարիքներից հետո, որ արել է ձեզ համար»։ Ժողովուրդն էլ ասաց Հեսուին. «Ո՛չ, մենք Եհովային ենք ծառայելու»։ Այն ժամանակ Հեսուն ժողովրդին ասաց. «Դուք վկա եք ինքներդ ձեր դեմ, որ ձեր իսկ կամքով Եհովային ընտրեցիք նրան ծառայելու համար»։ Նրանք էլ ասացին. «Վկա ենք»։ «Ուրեմն հեռացրե՛ք ձեր միջից օտար աստվածներին և ձեր սիրտը Եհովային՝ Իսրայելի Աստծուն դարձրեք»։ Ժողովուրդը Հեսուին ասաց. «Մեր Աստված Եհովայի՛ն պիտի ծառայենք և նրա ձայնի՛ն պիտի լսենք»։ Այդ օրը Հեսուն ժողովրդի հետ ուխտ կապեց (berith) և Սյուքեմում նրանց համար կանոն ու դատավճիռ հաստատեց։ Հետո Հեսուն գրեց այս խոսքերը Աստծու օրենքի գրքում (sefer torath elohim)….
Իսրայելցիները վերադարձան ուրիշ աստվածների ծառայությանը, և այդպիսով փոփոխություն է եղել Սինայի դաշինքի հիմնական պայմանում, ուստի անհրաժեշտ է նորացման գործընթաց։ Սինայի դաշինքի կապը ընդգծվում է այնպիսի ձևակերպմամբ, ինչպես «Մեր Աստված Եհովայի՛ն պիտի ծառայենք և նրա ձայնի՛ն պիտի լսենք» (Հեսու 24.24)։
- Դ Թագավորների 23։ 1-3, 21-23[3]՝
1Երբ արքայի ուղարկած մարդիկ այս պատասխանը հաղորդեցին արքային, նա իր մոտ հավաքեց Հուդայի ու Երուսաղեմի բոլոր ծերերին։ Արքան գնաց Տիրոջ տուն։ Հուդայի երկրի բոլոր մարդիկ ու Երուսաղեմի բոլոր բնակիչները, քահանաներն ու մարգարեները՝ ամբողջ ժողովուրդը, փոքրից մինչև մեծը, նրա հետ էին։ Նրանց առաջ նա ընթերցեց Տիրոջ տան մեջ գտնված ուխտի մատյանի (sefer ha-berith) բոլոր խոսքերը։ Արքան կանգնեց սյան մոտ և Տիրոջ առջև ուխտ դրեց, որ կընթանա Տիրոջ ճանապարհով, ամբողջ սրտով ու հոգով կպահի նրա պատվիրանները, վկայություններն ու կանոնները, կկատարի այդ մատյանում գրված ուխտի պատգամները։ Եվ ամբողջ ժողովուրդն ուխտ արեց (wa-yaamod kol ha-am ba-berith)…. 21 Արքան պատվիրեց ամբողջ ժողովրդին՝ ասելով. «Կատարե՛ք Տիրոջ՝ մեր Աստծու զատիկը, ինչպես որ գրված է այս ուխտի մատյանում»։ Իսրայելը ղեկավարող դատավորների օրերից սկսած՝ Իսրայելի ու Հուդայի երկրի թագավորների օրոք նման Զատիկ չէր եղել։ Հովսիա արքայի թագավորության տասնութերորդ տարում Երուսաղեմում կատարեցին Տիրոջ այդ զատիկը (naase ha-pesah ha-ze)։
Իոսիայի արքայի ժամանակ (մոտավորապես մ.թ.ա. 622 թվական) սրբավայրում գտնվեց դաշինքի գիրքը։ Ընթերցումը ժողովրդին հանգեցնում է ապաշխարության, տեղի է ունենում պաշտամունքի կենտրոնացում Երուսաղեմում, վերականգնվում է Պասեքի տոնի նշումը Եգիպտոսից ելքի հիշատակով։
- 2 Տարեգրություն 15. 8-15[4]՝
Երբ Ասան լսեց այս խոսքերը և Ազարիա մարգարեի մարգարեությունը, զորացավ և Հուդայի ու Բենիամինի երկրներից և այն քաղաքներից, որ գրավել էր Եփրեմի լեռան վրա, դուրս նետեց բոլոր կուռքերը։ Նա կատարեց նաև Տիրոջ տաճարի առջևում գտնվող Տիրոջ զոհասեղանի նավակատիքը։ Նա ժողովեց Հուդայի ու Բենիամինի մարդկանց, ինչպես նաև Եփրեմի, Մանասեի և Շմավոնի ցեղերից նրանց մոտ գտնվող պանդուխտներին, քանզի շատերը, տեսնելով որ Տերը՝ նրանց Աստվածը, նրա հետ է, Իսրայելից անցել էին նրա կողմը։ Ասայի թագավորության տասնհինգերորդ տարվա երրորդ ամսին նրանք հավաքվեցին Երուսաղեմում։ Այդ օրը նա բերված ավարից Տիրոջ համար յոթ հարյուր զվարակ ու յոթ հազար ոչխար զոհաբերեց։ Նա ուխտ դրեց, որ Տիրոջը՝ իրենց Աստծուն, պետք է պաշտեն ամբողջ սրտով և ամբողջ հոգով։ Իսկ ով չէր պաշտի Տիրոջը՝ Իսրայելի Աստծուն, պետք է մեռներ՝ երիտասարդ թե ծեր, տղամարդ թե կին։ Նրանք բարձր ձայնով ու եղջերափող հնչեցնելով երդվեցին Տիրոջը։ Ամբողջ Հուդան ուրախացավ երդման համար, քանզի իրենց ամբողջ սրտով երդվեցին և հոժարակամ փնտրեցին Նրան, ու հայտնվեց նրանց, և Տերը համատարած հանգստություն պարգևեց նրանց։
Ասա, Հուդայի թագավոր, Դավիթի հեռավոր ծոռը, վերականգնում է դաշինքը, քանի որ իսրայելացիները փոխել էին Սինայի դաշինքը և սկսել էին ծառայել կուռքերին։ Օգտագործվում է այդ կեղտոտված զոհասեղանի մաքրման գործընթացը։ Սինայի դաշինքի կապը ընդգծվում է Երկրորդ օրենքի գրքից ձևակերպումների օգտագործմամբ՝ « քո ամբողջ սրտով, քո ամբողջ հոգով ու քո ամբողջ ուժով» (Բ Օրենք 6․ 5)[5]։
Նոր Կտակարան՝ Երեմիա 31. 31-34
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երեմիայի մարգարեությունը (31։ 31-34), որը վերաբերում է մ.թ.ա. VI դարի սկզբին[6], Սինայի դաշինքի փոխարեն «նոր դաշինք» բառապաշարի օգտագործման միակ վկայությունն է Հին Կտակարանի մեջ[7]՝
31 «Ահա օրեր են գալու,- ասում է Տերը,- երբ Իսրայելի տան հետ և Հուդայի տան հետ նոր ուխտ եմ կապելու։ 32 Ոչ թե այն ուխտի պես, որ ես նրանց հայրերի հետ կապեցի այն օրը, երբ բռնեցի նրանց ձեռքից՝ Եգիպտոսի երկրից նրանց հանելու համար։ Իմ այն ուխտը նրանք խզեցին, թեպետ ես նրանց Տերն էի»,- ասում է Տերը։ 33 «Այլ սա է այն ուխտը, որ այն օրերից հետո պիտի կապեմ Իսրայելի տան հետ»,- ասում է Տերը։ «Իմ օրենքը պիտի դնեմ նրանց ներսում և նրանց սրտի վրա պիտի գրեմ այն. ես նրանց Աստվածը պիտի լինեմ, և նրանք իմ ժողովուրդը պիտի լինեն։ 34 Եվ այլևս յուրաքանչյուր մարդ իր ընկերոջը և յուրաքանչյուր մարդ իր եղբորը չի սովորեցնի՝ ասելով. “Ճանաչե՛ք Տիրոջը”, որովհետև նրանք ամենքը՝ նրանց փոքրից մինչև մեծը, պիտի ճանաչեն ինձ,- ասում է Տերը,- որովհետև ես պիտի ներեմ նրանց անօրինությունը և նրանց մեղքերն այլևս չեմ հիշի»։
Երկրորդ տաճարի ժամանակաշրջան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հետագա շրջանում դաշինքի նորացումը և նոր դաշինքի գաղափարները մեկնաբանվել են նորից։ Դաշինքի նորացումը անհրաժեշտ էր, քանի որ ժողովուրդը մեղք էր գործել։ Բայց արդար եղբայրների նահատակությունը դարձել է մի տեսակ զոհաբերություն, որը փոխարինում է տաճարային զոհաբերմանը՝ այն համարվում էր մեղքերի հատուցում և պարգև։ Քանի որ տաճարը պղծված էր նվաճողների կողմից, տաճարային զոհաբերման հնարավորությունը չկա։ Անձնական պարգևները և պատիժները տեղափոխվում են մահից հետո։ Իսկ ամբողջ ժողովրդի պարգևը արտահայտվում է Իսրայելի հաղթանակում թշնամիների նկատմամբ։
Բ Մակաբայեցիներ 7. 36-38, 8. 5[8][9]՝
«Այժմ մեր եղբայրները, յանուն յաւիտենական կեանքի, Աստծու կտակարանի ուխտի համար մի քիչ ցաւերին դիմանալով՝ մահ ընդունեցին։ Ես էլ, իմ եղբայրներին հաւասար, պատրաստ եմ իմ շունչն ու մարմինը հայրերի օրէնքի համար զոհել։ Յուսով դիմում եմ Աստծուն, որ մեր ամբողջ ազգին քաւութիւն պարգեւի, իսկ քեզ, մեծամեծ տանջանքների ենթարկելով, խոստովանել տայ, որ միայն ինքն է Աստուած, եւ ուրիշ մէկը չկայ։ Իմ ու իմ եղբայրների նկատմամբ ցուցաբերած քո բոլոր բարկութիւնները կ՚անցնեն ու կը մոռացուեն».... Երբ Մակաբայեցին հաւաքեց մարդկանց ու զօրք կազմեց, հեթանոսները նրան չդիմադրեցին, որովհետեւ մեծ Աստծու զայրոյթը ողորմածութեան էր վերածուել։
Դամասկոսի փաստաթղթում, որն է Կումրանյան տեքստը և թվագրվում է մ.թ.ա. II դարի երկրորդ կեսով, նոր դաշինքի հասկացությունը հիմնված է Սինայի դաշինքի նոր, բոլորովին այլ մեկնաբանության վրա, քանի որ համայնքին հաջողվել է «հանել Թորայի մինչ այժմ թաքնված իմաստները»: Նոր դաշինքի համայնքը խզում է Երուսաղեմի պաշտամունքի հետ և ամբողջ Իսրայելի մնացած մասի հետ: Հին հասկացությունը Թորայի մասին (որ ճիշտ էր նախկինում) կորցրել է իր ուժը: Բարեկամության պատվիրանը (Ղևտական 19:18) գործում է միայն համայնքի անդամների միջև: CD-A 5.21 — 6.21:15՝
Եվ երկիրը դատարկվեց, որովհետև մարդիկ անպատվում էին Աստծո պատվիրաններին, որոնք տրվել էին Մովսեսի միջոցով, ինչպես նաև սրբության մեջ համ հովվածների կողմից և քարոզում էին սուտ կանխատեսումներ, որպեսզի Իսրայելը հեռացնեն Աստծուց: Բայց Աստված հիշեց առաջին դաշինքը (berith rishonim) և ընտրեց Աարոնից խելացի մարդկանց ու Իսրայելից իմաստուններին, և հայտարարեց նրանց, որ փորեն բուռ: «Բուռը, որը փորեցին իշխանները, բացեցին ժողովրդի ազնիվները գառաչով»՝ սա է Թորան... Եվ բոլոր նրանք, ովքեր մտնում են Դաշինք (asher huv'u ba-berith), չպետք է մտնեն սրբավայր, որպեսզի չհարուցեն զոհասեղանի կրակը իզուր... Նրանք պետք է հետևեն նրան, որ գործեն Թորայի մեկնաբանության համաձայն՝ անկեղցության ժամանակ՝ բաժանվելու մահացու որդիներից... ըստ այն բանի, ինչ բացահայտվել է նրանց՝ ի համաձայն պատվիրանի, որը տրվել է Նոր Դաշինք մտնողներին (ke-mitzwath bae ha-berith ha-hadasha) Դամասկոսում՝ սիրելու յուրաքանչյուրյան իր եղբորը ինչպես ինքն իրեն...[10]
Մյուս կումրանյան տեքստում՝ Փեշեր Հովակուքը (1QpHab 2), նոր դաշինքը բնութագրվում է ոչ թե Հնգամատյանի մեկնաբանությամբ, այլ մարգարեական տեքստի նոր մեկնաբանությամբ: Ընդհանուր առմամբ, Կումրանում նման իմաստների փոփոխությունը և նոր մեկնաբանությունները բնորոշ են բոլոր տեքստերին:
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Покровский А. И. Завет // Православная богословская энциклопедия. Т. 5. Издание Петроград. Приложение к духовному журналу «Странник» за 1904 г.
- Сергей Рузер Концепция «нового завета» в иудаизме периода Второго храма и в первоначальном христианстве
- Лявданский А. К., Э. П. С., Архим. Ианнуарий (Ивлиев)
Ծանոթագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Литература на эту тему обширна. См., например, Hillers D. Covenant: The History of a Biblical Idea. Baltimore, 1969; Nicholson E. W. God and His People: Covenant and Theology in the Old Testament. Oxford, 1986; Weinfeld M. The Promise of the Land: The Inheritance of the Land of Canaan by the Israelites. Berkeley, 1993; Elazar D. J. Covenant and Polity in Biblical Israel: Biblical Foundations and Jewish Expressions. New Brunswick (New Jersey), 1995. Краткий обзор темы по-русски см. Краткая Еврейская Энциклопедия. Т. 2 / И. Орен (Надель), М. Занд, ред. Иерусалим, 1982. Стлб. 515—518; ср. Мень А. Библиологический словарь. Т. 1. М., 2002. С. 205. Этимологическая связь между berith (заветом) и beriah (творением) позволяет некоторым комментаторам рассматривать уже сам акт творения в терминах завета Бога с мирозданием и человеком. См. Dumbrell W. J. Covenant and Creation: An Old Testament Covenantal Theology. Exeter, 1984
- ↑ ՀԵՍՈՒ 24 | ՆՎԱԱ Bible | YouVersion.
- ↑ Դ ԹԱԳԱՎՈՐՆԵՐԻ 23 | ՆԷԱ Bible | YouVersion.
- ↑ Բ ՄՆԱՑՈՐԴԱՑ 15 | ՆԷԱ Bible | YouVersion.
- ↑ Բ ՕՐԵՆՔ 6 | ՆԷԱ Bible | YouVersion.
- ↑ Mejía J. La problématique de l’Ancienne et de la Nouvelle Alliance dans Jérémie xxxi 31-34 et quelques autres texts // Congress Volume — Vienna 1980. / J. A. Emerton, ed. Leiden, 1981. P. 263—277, here: p. 266—267 (Vetus Testamentum Supplements; 32)
- ↑ ԵՐԵՄԻԱ 31 | ՆՎԱԱ Աստվածաշունչ | YouVersion.
- ↑ «Գլուխ 7» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025-01-25-ին.
- ↑ «Գլուխ 8» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2025-01-25-ին.
- ↑ перевод http://www.jcrelations.net/ru/?item=2948#16 Արխիվացված է Ապրիլ 11, 2010 Wayback Machine-ի միջոցով: