Աստծո գառ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
«Աստծո գառ», մոտավորապես 1635-1640 թվական, հեղինակ՝ Ֆրանսիսկո Սուրբարան, Պրադո թանգարան, Մադրիդ
«Խորհրդավոր գառան երկրպագությունը», թափվող արյունով, հատված Գենտի խորանանկարից, Յան վան Էյք, մոտ․ 1432 թվական

Աստծո գառ (անգլ.՝ Lamb of God, հուն․՝ Ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, Amnòs toû Theoû; լատին․՝ Agnus Deī), Հովհաննեսի ավետարանում հանդիպող Հիսուսին տրված անուն։ Օգտագործվել է Հովհաննես 1։29 հատվածում, երբ Հովհաննես Մկրտիչը տեսնում է Հիսուսին և բացականչում․ «Ահա Աստծո գառը, որը վերցնելու է աշխարհի մեղքը»[1]։ Հանդիպում է նաև Հովհաննես 1։36 հատվածում։

Քրիստոնեական վարդապետության համաձայն՝ Որդի Աստվածը նախընտրել է խաչվել Գողգոթայում՝ ի նշան հնազանդության Հայր Աստծո կամքին, որպես «Աստծո ներկայացուցիչ ու ծառա», որն իր վրա է վերցրել աշխարհի մեղքերը[2][3]։ Քրիստոնեական աստվածաբանության մեջ «Աստծո գառը» համարվում է քրիստոնեության ուղերձի հիմնարար և անբաժանելի մասը[4][5]։

Հայտնություն Հովհաննեսի գրքում մի քանի անգամ հանդիպում է մորթվելուց հետո կենդանացող առյուծանման մի գառ, որը հաղթանակ է բերում[6]։ Դրա մասին նշվել է նաև Նոր Կտակարանի «Կորնթացիներ» հատվածում, երբ Պողոս առաքյալը Հիսուսի մահվան մասին խոսելիս օգտագործում է Հովհաննես առաքյալի գրվածքներում նշված խոսքերը[7]։ Գառան փոխաբերությունը համապատասխանում է 23-րդ սաղմոսին, որտեղ Աստված նկարագրվում է որպես իր հոտին (մարդկությանը) առաջնորդող հովիվ։

«Աստծո գառը» լայնորեն օգտագործվում է քրիստոնեական աղոթքներում։ Լատիներեն Agnus Dei արտահայտությունն ու դրա թարգմանությունները կաթոլիկ պատարագի, ինչպես նաև Անգլիկան և Լյութերական եկեղեցիների դասական պատարագների ստանդարտ մասն են կազմում։ Այն նաև օգտագործվում է պատարագային երգեցողության ընթացքում ու որպես աղոթքի ձև[8][9]։

«Աստծո գառը» սկսել են պատկերել Միջին դարերում՝ որպես լուսապսակով կանգնած գառ, որի առջևի ոտքը ծալված է ու պահում է սպիտակ ֆոնին պատկերված կարմիր խաչով դրոշ, թեև կիրառվել են պատկերման շատ այլ տարբերակներ։

Ավետարան ըստ Հովհաննեսի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աստծո գառը դրոշով

Քրիստոսին վերագրվող «Աստծո գառ» արտահայտությունն առաջին անգամ օգտագործվել է Հովհաննեսի ավետարանում հետևյալ բացականչության մեջ․ «Ահա Աստծո գառը, որը վերցնելու է աշխարհի մեղքը»[1]։ Արտահայտության երկրորդ կիրառությունը հանդիպում է Հիսուսին առաջին երկու առաքյալներին ներկայացնելիս, որոնք անմիջապես հետևում են նրան ու վերջինիս դիմում «Ռաբբի» և հետագայում մյուսներին ներկայացնում նրան[10]։

Որպես «Աստծո գառ» Քրիստոսի մասին այս երկու պնդումները, նրա մասին ուսմունքից ելնելով, ինչպես նաև Սուրբ Հոգու՝ աղավնու կերպարանքով երկնքից իջնելը, լրացնում են մեկը մյուսին Քրիստոսի Անձի աստվածայնությունը հաստատելու հարցում[1]։ Հովհաննեսի ավետարանի «որը վերցնելու է աշխարհի մեղքը» բացականչությունից սկսվում է Հիսուսի զոհաբերական մահվամբ փրկության թեմայի ծավալումը, որին հաջորդում է նրա հարությունը[11][12]։

Հայտնություն Հովհաննեսի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դրոշով Աստծո գառը, որի արյունը թափվում է սուրբ գավաթի մեջ

Հայտնություն Հովհաննեսի գրքում քսանինը անգամ նշված է առյուծանման գառան մասին («խոցված, բայց կանգուն»), որը հաղթանակ է բերում հարություն առած Քրիստոս հիշեցնող եղանակով[6]։ Գրքում գառան մասին առաջին հիշատակության մեջ միայն այդ գառն է (որը Հուդայի ցեղից է, սերում է Դավթից) արժանի համարվում Աստծուց դատաստանի մագաղաթը վերցնել և կոտրել կնիքները[6]։ Աստծո գառան մասին վկայություններն այն կապում են Աստծո յոթ հոգիների հետ և կապված են Հիսուսի հետ, որը դրանք պահում է յոթ աստղերի հետ միասին[13]։

Հայտնություն Հովհաննեսի 19:6-9 հատվածում ասվում է, որ գառը հարսանեկան խնջույք է անցկացնում և հարսնացուի մաքուր սպիտակ հագուստն է «սրբերի արդար գործերը»[14]։ Հրեական օրենքով հարսանեկան խնջույքը հրեական հարսանիքից հետո պարտադիր ճաշկերույթ է[15]։ Ըստ հրեական էսխատոլոգիայի՝ Մեսիան խնջույք է կազմակերպելու ամեն ազգի արժանավորների հետ, որտեղ նա և իր հյուրերը համտեսելու են լեվիաթանի միսը[16]։ Գառան կամ Մեսիայի հարսնացուի ինքնությունը հայտնի չէ, բայց եկեղեցին համարվում է Քրիստոսի մարմինը[17][18]։

Հայտնությունում ասվում է, որ գառն ունի տասներկու առաքյալ[6]։ Մագաղաթի (այսինքն՝ գիրք, որը պարունակում է նրանց անունները, ովքեր փրկվելու են) հանձնումը հարություն առած գառին ամրագրում է գառան դերի փոփոխությունը։ Գողգոթայում Հոր կամքին ենթարկվող զոհաբերվող գառին այժմ վստահվում է մարդկության դատաստանը[19]։

Հայտնության գիրքը ներկայացված է որպես «Հիսուս Քրիստոսի հայտնություն», որտեղ գառան՝ որպես փրկիչի և դատավորի դերը ներկայացնում է Քրիստոսի դերի երկակիությունը․ նա ինքնազոհության միջոցով փրկում է մարդուն, այդուհանդերձ դատաստանի օրը մարդուն կանչում պատասխան տալու[20]։

Քրիստոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զոհաբերվող գառան թեման, որը հաղթության մեջ հարություն է առնում, որպես հարություն առած Քրիստոս, օգտագործվել է վաղ շրջանի քրիստոլոգիայում։

Միջնադարյան Աստծո գառ լուսապսակով ու խաչով։ Ցայտաքանդակ Յուֆրասյան բազիլիկի պատին, Պորեչ, Խորվաթիա

11-րդ դարի սուրբ Անսելմ Քենթրբերցու քրիստոլոգիան հստակորեն տարանջատում է «Աստծո գառը» Հին Կտակարանի քավության նոխազից, որը պատժվելու էր այլոց մեղքերի համար՝ առանց այդ մասին իմանալու[2]։ Անսլեմը նշե է, որ սրպես «Աստծո գառ» Հիսուսն ընտրել է տառապանքը Գողգոթյում, որպես Հոր կամքին լիակատար հնազանդության նշան[2]։

Ժան Կալվինը համամիտ էր այս նույն տեսակետի հետ պնդելով, որ Պիղատոսի դատաստանի ժամանակ և Հերովդեսի արքունիքում Հիսուսը կարող էր պնդել իր անմեղությունը, սակայն դրա փոխարեն մեծի մասամբ լուռ է մնացել ու ենթարկվել խաչելության՝ ի հնազանդություն իր Հոր կամքի, քանի որ նա գիտեր «Աստծո գառան» իր դերի մասին[21][22]։

Ժամանկակից արևելյան ուղղափառ քրիստոլոգիայում Սերգեյ Բուլգակովը պնդել է, որ Հիսուսի՝ «Աստծո գառան» դերը նախասահմանված է եղել Հայր Աստծո կողմից, նախքան ածխարհի ստեղծումը[23]։

Սան Դամիանոյի խաչում զոհաբերվող Քրիստոսը պատկերված է որպես Աստծո գառ

Առաջարկվել են նաև բազմաթիվ վարկածներ «Աստծո գառան» հարմար սիմվոլիզմի մասին[24]։ Տեսակետներից մեկն առաջարկել է Ղևտականի քավության նոխազի սիմվոլիզմը[24][25], սակայն սուրբ Անսելմի ու Կալվինի տեսակետները մերժել են այդ գաղափարը։ Նրանց կարծիքով Հիսուսը գիտակցաբար է զոհաբերվում, ի տարբերություն քավության նոխազի[2][21][22]։

Ժամանակակից ռոմանական կաթոլիկ քրիստոլոգիայում Կառլ Ռահները շարունակել է զարգացնել այն տեսակետը, որ «Աստծո գառան» արյունը և Գողգոթայում Քրիստոսի կողից հոսող ջուրն ունեցել են մաքրող ազդեցություն, որը նման էր մկրտության ջրին։ Այս անալոգիայում գառան արյունը լվացել է մարդկության մեղքերը նոր մկրտությամբ, հատուցելով դրա համար Ադամի անկումից ի վեր[26]։

Պատարագ և երաժշտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աստծո գառը Շուբերտի Սոլ մաժոր Պատարագ No. 2-ից

Համարվում է, որ արտահայտությունը պատարագ է ներմուծել Հռոմի պապ Սերխիուս I-ը (687–701)[27]։

Agnus Dei արտահայտությունը երաժշտության մեջ օգտագործել են բազմաթիվ երգահաններ, գլխավորապես պատարագային երաժշտության մեջ[28][29]։

Արվեստ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աստծո գառ պատկերող խճանկար մ․թ․ 547 թվականին կառուցված Սան Վիտալե բազիլիկում, Ռավեննա, Իտալիա
Աստծո գառը դրոշով, Սուրբ Սիրտ եկեղեցի, Բեռլին, 1898 թվական

Քրիստոնեական սրբապատկերագրության մեջ «Աստծո գառը» Միջին դարերից սկսած Հիսուսի ներկայացումն է որպես գառան, որը սովորաբար բռնած է լինում դրոշակ կամ խաչ։ Հաճախ խաչը պատկերված է լինում սպիտակ ֆոնի վրա (Սուրբ Գևորգի խաչի նման), թեև խաչը կարող է պատկերված լինել տարբեր գույներով։ Երբեմն գառը պատկերված է լինում գրքի վրա պառկած, որից կախված են յոթ կնիքները։ Երբեմն գառը պատկերված է լինում սրտի մոտից արյունահոսելիս, որը խորհրդանշում է Հիսուսի արյուն հեղելը՝ աշխարհի մեղքերը վերցնելու համար։

Վաղ քրիստոնեական արվեստում խորհրդանշանը շատ շուտ է հայտնվել։ Եկեղեցիների մի շարք խճանկարներում պատկերված է այն, որոշ դեպքերում երևում են տասներկու ոչխար, որոնք խորհրդանշում են առաքյալներին, ինչպես օրինակ՝ Հռոմի Կոսմայի և Դամիանոյի բազիլիկում (526–30)։

Մորավիական եկեղեցին «Աստծո գառը» օգտագործել է որպես կնիք, որի շուրջը փորագրված էին Vicit agnus noster, eum sequamur («Մեր գառը նվաճել է, եկեք հետևենք նրան») բառերը։

Թեև Հիսուսի՝ որպես «Աստծո գառան» պատկերումն ունի հնագույն ծագում, այն չի օգտագործվում Արևելյան Ուղղափառ եկեղեցու պատարագային պատկերագրության մեջ։

Զինանիշագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերբագիտական զինանշանով վահան, հեղինակ՝ Արթուր Չառլզ Ֆոքս-Դեյվիս (1871–1928)

«Աստծո գառը» պատկերվել է նաև զինանշանների վրա[30], հաճախ կանգնած վիճակում, դեմքով դեպի դիտողից ձախ, լուսապսակով, աջ ոտքով վրան փոքրիկ խաչ պատկերված դրոշի ձողը բռնած, որը հանգրվանել է ուսի վրա՝ անկյունագծային անկյան տակ։

Կաթոլիկ հաղորդություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցում Agnus Dei -ը մոմից պատրաստված սկավառակ է, որի վրա պատկերված է Հիսուսը՝ գառան պատկերով, խաչը բռնած, որն օրհնվում է Հռոմի պապի կողմից, որպես սակրամենտ (հաղորդություն)[31]։ Սրանք հաճախ դրվել են զարդերի մեջ և կրել վզի շուրջը շղթայով կամ որպես կրծքազարդ։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 The Lamb of God by Sergei Bulgakov 2008 0-8028-2779-9 page 263
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 The Christology of Anselm of Canterbury by Dániel Deme 2004 0-7546-3779-4 pages 199–200
  3. The Christology of the New Testament by Oscar Cullmann 1959 0-664-24351-7 page 79
  4. Karl Gerlach (1998). The Antenicene Pascha: A Rhetorical History. Peeters Publishers. էջ 21. ISBN 9789042905702. «Long before this controversy, Ex 12 as a story of origins and its ritual expression had been firmly fixed in the Christian imagination. Though before the final decades of the second century only accessible as an exegetical tradition, already in the Pauline letters the Exodus saga is deeply involved with the celebration of bath and meal. Even here, this relationship does not suddenly appear, but represents developments in ritual narrative that must have begun at the very inception of the Christian message. Jesus of Nazareth was crucifed during Pesach-Mazzot, an event that a new covenant people of Jews and Gentiles both saw as definitive and defining. Ex 12 is thus one of the few reliable guides for tracing the synergism among ritual, text, and kerygma before the Council of Nicaea.»
  5. Matthias Reinhard Hoffmann (2005). The Destroyer and the Lamb: The Relationship Between Angelomorphic and Lamb Christology in the Book of Revelation. Mohr Siebeck. էջ 117. ISBN 3-16-148778-8. «1.2.2. Christ as the Passover Lamb from Exodus A number of features throughout Revelation seem to correspond to Exodus 12: The connection of Lamb and Passover, a salvific effect of the Lamb's blood and the punishment of God's (and His people's) opponents from Exodus 12 may possibly be reflected within the settings of the Apocalypse. The concept of Christ as a Passover lamb is generally not unknown in NT or early Christian literature, as can for instance be seen in 1 Corinthians 5:7, 1 Peter 1:19 or Justin Martyr's writing (Dial. 111:3). In the Gospel of John, especially, this connection between Christ and Passover is made very explicit.»
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Reclaiming the book of Revelation: by Wilfried E. Glabach 2007 1-4331-0054-1 pages
  7. «CHURCH FATHERS: Homily 15 on First Corinthians (Chrysostom)». www.newadvent.org.
  8. Holy Conversation: Spirituality for Worship by Jonathan Linman 2010 0-8006-2130-1 page 148
  9. Prayer Book Parallels: The Public Services of the Church by Paul Victor Marshall 1990 0-89869-181-8 page 369
  10. The Life and Ministry of Jesus by Douglas Redford 2007 0-7847-1900-4 pages 100–101
  11. Johannine Christology and the Early Church by T. E. Pollard 2005 0-521-01868-4 page 21
  12. Studies in Early Christology by Martin Hengel 2004 0-567-04280-4 page 371
  13. New Testament Theology by Thomas R. Schreiner 2008 Baker Academic 0-8010-2680-6 page 502
  14. «Revelation 19:9 Then the angel told me to write, "Blessed are those who are invited to the marriage supper of the Lamb." And he said to me, "These are the true words of God."». biblehub.com. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 7-ին.
  15. Shulman, Rabbi Shlomo. «Guide to the Jewish Wedding». aishcom (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 7-ին.
  16. Jewish Encyclopedia: Leviathan and Behemoth
  17. «1 Corinthians 12:27 Now you are the body of Christ, and each of you is a member of it». biblehub.com. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 7-ին.
  18. «Ephesians 5:32 This mystery is profound, but I am speaking about Christ and the church». biblehub.com. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 7-ին.
  19. Studies in Revelation by M. R. De Haan, Martin Ralph DeHaan 1998 0-8254-2485-2 page 103
  20. Revelation by Ben Witherington 978-0-521-00068-0 page 27
  21. 21,0 21,1 The Reading and Preaching of the Scriptures by Hughes Oliphant Old 2002 0-8028-4775-7 page 125
  22. 22,0 22,1 Calvin's Christology by Stephen Edmondson 2004 0-521-54154-9 page 91
  23. The Lamb of God by Sergei Bulgakov 2008 0-8028-2779-9 page 129
  24. 24,0 24,1 Symbols of Jesus: A Christology of Symbolic Engagement by Robert C. Neville (Feb 4, 2002) Cambridge Univ Pres 0521003539 page 13
  25. The Lion and the Lamb by Andreas J. Kostenberger, L. Scott Kellum and Charles L Quarles (Jul 15, 2012) 1433677083 page 114
  26. Encyclopedia of theology: a concise Sacramentum mundi by Karl Rahner 2004 0-86012-006-6 page 74
  27. Lives of Orthodox Western Saints by Reader Daniel Lieuwen (St Nicholas Orthodox Church, McKinney TX)
  28. The Harvard dictionary of music by Don Michael Randel 2003 0-674-01163-5 page 28
  29. The earliest settings of the Agnus Dei and its tropes by Charles Mercer Atkinson, University of North Carolina at Chapel Hill 1975 page 14
  30. Montague-Smith, P.W. (ed.), Debrett's Peerage, Baronetage, Knightage and Companionage, Kelly's Directories Ltd, Kingston-upon-Thames, 1968, p.232
  31. "Agnus Dei" article from The Catholic Encyclopedia