Ասյա (վիպակ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ասյա
ռուս.՝ Ася
Տեսակգրական ստեղծագործություն
Ժանրվիպակ
ՀեղինակԻվան Տուրգենև
Բնագիր լեզուռուսերեն
Գրվել է1857
Հրատարակվել է1858

«Ասյա» (ռուս.՝ «Ася»), Իվան Տուրգենևի վիպակը, որը գրվել է 1857 թվականին և տպագրվել 1858 թվականին «Սովրեմեննիկ» ամսագրի առաջին համարում (հատոր LXVII)[1]։

Հոդվածի ստեղծում և նախատիպեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տուրգենևը պատմվածքի վրա աշխատել է 1857 թվականի հուլիսից մինչև նոյեմբեր։ Գրելու դանդաղ տեմպը կապված է եղել հեղինակի հիվանդության և հոգնածության հետ («Սովրեմեննիկի» խմբագրակազմը շատ ավելի վաղ է սպասել վիպակի հանձնմանը)։ Տուրգենևի սեփական խոստովանությամբ՝ վիպակի մտահղացումը կապված է եղել գերմանական Զինցիգե քաղաքում իր տեսած մի կարճատև տեսարանի հետ. առաջին հարկի պատուհանից դուրս նայող տարեց կին, իսկ վերևի պատուհանում՝ երիտասարդ աղջկա գլուխ։ Տուրգենևը փորձել է պատկերացնել այդ մարդկանց ճակատագրերը. այդպես առաջացել է «Ասյայի» մտահղացումը։ Մյուս կողմից, պատմության հերոսները հիշեցնում են Զինցիգում Տուրգենևին այցելած նկարիչ Ա. Պ. Նիկիտինին (թողել է սպայական կարիերան գեղանկարչությամբ զբաղվելու համար), եղբայր և քույր Սաբուրովներին[2]։

Ասյայի նախատիպերը, հավանաբար, եղել են հեղինակի ընտանիքի անդամներից երեք ապօրինածին աղջիկներ[3]։ Նրա մայրը մեծացրել է Նիկոլայ Նիկոլաևիչ Տուրգենևի (հեղինակի հորեղբայրն ու խնամակալը) ապօրինի դուստրերին՝ Ասյային կամ Աննային։ Տանը ապրել է նաև Վարվառան՝ մոր ապօրինի դուստրը։ Ի վերջո, պատմվածքի վրա աշխատելու ժամանակ գրողի ապօրինի դուստրը՝ Պոլինան, տառապում էր անպատասխան առաջին սիրուց։ Պոլինայի ու պատմվածքի հերոսուհու նմանությունն ավելի է ընդգծվում նրա մոր ցածր ծագմամբ և աղջկա կոնֆլիկտներով Պոլինա Վիարդոյի երեխաների հետ (ում ընտանիքում նա դաստիարակվել է)[3]։

Ավելի ակնհայտ է Ասյայի գրական նախատիպը՝ դաստիարակությամբ և քաղաքակրթությամբ չփչացած Մինյոնան Գյոթեի վեպից (հանցավոր, ինցեստային կապի ծնունդ)[4]։ Նշվում է նաև Ասյայի տարօրինակությունների նմանությունը Նատաշա Ռոստովայի վարքին (ստեղծվել է ավելի ուշ) Լ. Ն. Տոլստոյի «Պատերազմ և խաղաղություն» վեպից[5]։

Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նկար Տուրգենևի՝ 1857 թվականի հուլիսի 9(հունսի 27)-ին Զինցիգից Պավել Աննիկովին ուղարկած նամակից

Պատումը վարվում է անանուն պատմողի անունից (պարոն Ն. Ն.): Նա հիշում է իր երիտասարդությունը, Հռենոսի ափին գտնվող Զ. փոքրիկ քաղաքում անցկացրած ժամանակը։ Մի անգամ, լսելով ուսանողական տոնի երաժշտությունն ու աղմուկը, նա անցնում է գետը և գնում հարևան Լ. քաղաք։ Այստեղ հերոսը հանդիպում է երկու ռուսների՝ Գագին ազգանունով մի երիտասարդի, որը ցանկանում է նկարիչ դառնալ, և մի աղջկա՝ Ասյային (Աննա), որին նա ներկայացնում է որպես իր քույր։ Ասյան կամ զվարճանում է, կամ տխրում, էքսցենտրիկ արարքներ է գործում (բարձրանում է ամրոցի ավերակները՝ ծաղիկները ջրելու համար)։ Հերոսն սկսում է կասկածել, որ Ասյան Գագինի քույրը չէ։

Մի քանի օր անց պատմողն անկեղծ զրույց է ունենում Գագինի հետ։ Պարզվում է, որ Ասյան իսկապես նրա քույրն է։ Տասներկու տարեկան հասակում Գագինին ուղարկել են Սանկտ Պետերբուրգ՝ պանսիոն։ Նրա մայրը մահացել էր, իսկ հայրը մնում էր գյուղում։ Հոր մահից հետո պարզվել է, որ նա ևս մեկ երեխա ունի՝ Ասյան, որի մայրը Գագինների տան սպասուհի Տատյանան էր։ Գագինը ստիպված էր միայնակ դաստիարակել տասներեք տարեկան աղջկան։ Նա մի քանի տարի նրան ուղարկել է պանսիոն, որտեղ նրա համար հեշտ չի եղել։ Վերջապես Գագինը որոշել է Ասյայի հետ մեկնել արտասահման։

Պատմողը խորը խղճահարություն է զգում Ասյայի նկատմամբ. նա հասկանում է, որ հենց նրա անհասկանալի սոցիալական դիրքն է (ճորտի և ազնվականի դուստրը) նրա մեջ նյարդային լարվածություն առաջացնում։ Աստիճանաբար նա սիրահարվում է Ասյային։ Ասյան նրան նամակ է գրում՝ խնդրելով ժամադրություն։ Գագինը, որը գիտի քրոջ զգացմունքների մասին, հերոսին հարցնում է՝ համաձայն է ամուսնանալ նրա հետ։ Հերոսը, որը վստահ չէ իր զգացմունքների մեջ, դեռ չի կարող պատասխանել համաձայնությամբ և խոստանում է հանդիպման ժամանակ (եթե դա տեղի ունենա) մերժել Ասյայի սերը։

Վայրը, որտեղ տեղի են ունենում վիպակի գործողությունները

Ասյայի հետ հերոսի հանդիպումը տեղի է ունենում բուրգոմիստրի այրու տանը։ Բացատրությունից հետո Ասյան հայտնվում է նրա գրկում, բայց հետո հերոսը սկսում է նախատել նրան այն բանի համար, որ նա ամեն ինչ փչացրել է՝ ամեն ինչի մասին խոստովանելով եղբորը, և այժմ իրենց երջանկությունն անհնար է։ Ասյան փախչում է։ Հերոսն ու Գագինը փնտրում են նրան։ Ի վերջո, պատմողը գիտակցում է, որ իսկապես սիրում է Ասյային և ցանկանում է ամուսնանալ նրա հետ։ Նա պատրաստվում է հաջորդ օրը եղբորից խնդրել աղջկա ձեռքը։ Բայց հաջորդ օրը պարզվում է, որ Գագինն ու Ասյան հեռացել են քաղաքից։ Հերոսը փորձում է հասնել նրանց, բայց Լոնդոնում նրանց հետքը կորչում է։

Հերոսը այլևս երբեք չի հանդիպում Ասիային։ Նրա կյանքում եղել են նաև այլ կանայք, բայց ծերության և մահվան շեմին նա հասկանում է, որ իսկապես սիրել է միայն Ասյային, և որ նույնիսկ չորացած ծաղիկը, որը նա տվել էր իրեն, ավելի երկար կապրի, քան երկու սիրահարներ. ահա թե որքան անցողիկ է մարդկային կյանքը։

Քննադատություն և արձագանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեռ Տուրգենևի կենդանության օրոք վիպակը թարգմանվել է եվրոպական շատ լեզուներով՝ գերմաներեն, անգլերեն, շվեդերեն։ Եղել են մի քանի ֆրանսիական թարգմանություններ. ինքը՝ Տուրգենևը, գոհ չի եղել դրանց որակից և հրատարակել իր ֆրանսերեն թարգմանությունը։

Քննադատությունը պատմության հերոսին համարում է «ավելորդ մարդու» դասական տեսակ, որն անվճռական է և չի գտնում իր տեղը կյանքում։ «Ասյայի» հերոսի կերպարին Ն. Գ. Չեռնիշևսկին նվիրել է իր «Ռուս մարդը rendez-vous-ում։ Մտորումներ պ. Տուրգենևի «Ասյա» վիպակի ընթերցանության շուրջ» (ռուս.՝ «Русский человек на rendez-vous. Размышления по прочтении повести г. Тургенева „Ася“») հոդվածը[6]։

Էկրանավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1977 թվականին ռեժիսոր Իոսիֆ Խեյֆիցը վիպակի հիման վրա նկարահանել է համանուն ֆիլմը, որում գլխավոր դերը կատարել է Ելենա Կորենևան։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. «39—84». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 26-ին.
  2. Тургенев И. С. Полное собрание сочинений и писем. Т. 7. М., 1964. С. 442.
  3. 3,0 3,1 Ivan Turgenev Diary of a Superfluous Man and Other Novellas. Alma Books, 2019
  4. Толстая Е. Д. Игра в классики. Русская проза XIX–XX веков. — М.: Новое литературное обозрение, 2017.
  5. Ivan Turgenev Diary of a Superfluous Man and Other Novellas. Alma Books, 2019
  6. Чернышевский Н. Г. Русский человек на rendez-vous: размышления по прочтении повести г. Тургенева "Ася". Արխիվացված 2020-09-17 Wayback Machine — Carouge (Geneve): M. : Elpidine, 1901. — 38 с.