Ասիայի հիվանդ մարդ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ասիայի հիվանդ մարդ կամ Արևելյան Ասիայի հիվանդ մարդ (չինարեն՝ 亞洲病夫、東亞病夫; pinyin: Dōngyà bìngfū), Ասիայի պետություն, որը տնտեսական կամ քաղաքական ճգնաժամ է ապրում։ Սկզբում այն վերաբերում էր 19-րդ դարի վերջի և 20-րդ դարի սկզբի Քինգ դինաստիայի Չինաստանին, որն այն ժամանակ ուներ ներքին տարաձայնություններ և օգտագործվում էր մեծ տերությունների կողմից։

Սկզբնական օգտագործումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Եվրոպայի հիվանդ մարդ» տերմինը սկզբնական շրջանում հորինվել է 1853 թվականին անկման վիճակում գտնվող Օսմանյան կայսրությանը բնորոշելու համար։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո տերմինը կիրառվել է Եվրոպական մի շարք երկրներում՝ Ֆրանսիա, Իտալիա, Մեծ Բրիտանիա, Իսպանիա և Գերմանիա[1]։ Չինաստանի «հիվանդ մարդ» բնորոշման ամենավաղ օրինակներից մեկը 1863 թվականի հունվարի 5-ին The Daily News-ում թայփինների շարունակվող ապստամբության մասին հոդվածն էր[2]։ Հոդվածը վերատպվել է Չինաստանում 1863 թվականի հունվարի 7-ին Belfast Morning News հրատարակությունում ենթադրյալ «հիվանդ մարդ» վերնագրով[3] ։ 1895 թվականին, երբ Ճապոնիան ջաղջախեց Չինատանին Ճապոնա-չինական պատերազմում չինացի գրող Յան Ֆուն Zhibao թերթի իր «Ծագման ուժը» հոդվածում բնորոշեց Չինաստանին որպես «հիվանդ մարդ»՝ նպաստելով այս տերմինի տարածմանը չինացի մտավորականների շրջանում[4] ։ 1896 թվականին բրիտանական North China Daily News թերթի հրապարակած հոդվածում նշվում էր՝ աշխարհում չորս հիվանդ մարդ կա՝ Թուրքիան, Պարսկաստանը, Չինաստանը, Մարոկկոն։ Չինաստանը Արևելքի «հիվանդ մարդն» է։ Այս արտահայտությունը չէր վերաբերում չին ժողովրդի առողջությանը,այլ փոխաբերական իմաստով կիրառվում էր Քինգ կառավարության կոռումպացված և անիրազեկ վիճակը բնութագրելու համար[5] ։ Արտահայտությանը հենց այս ժամանակ էր, որ ընդունվեց այն չին մտածողների կողմից, ովքեր ցանկանում էին բարեփոխել Քինգ կառավարությունը (Լյան Ցիչաո, Կան Յուվեյ)։ Հենց Լյան Ցիչաոն էր, ով 1902 թվականին իր «Նոր մարդիկ» գրքում առաջին անգամ «հիվանդ մարդ» տերմինը կապեց չինացի բնակչության ֆիզիկական առողջության հետ, որը այն ժամանակ տառապում էր թմրանյութի կախվածությունից, և այն կապեց ռազմական ճանապարհով իրեն պաշտպանելու Չինաստանի անկարողության հետ[5] .[6]։ Ըստ Չենգչի ազգային համալսարանի պրոֆեսոր Ջուի Սունգ Յանգի՝ չնայած չինացի մտավորականները ի սկզբանե հաձայնվել էին Չինաստանի «հիվանդ մարդ» նկարագրությանը, այս տերմինը աստիճանաբար սկսեց ընկալվել արևմուտքի կողմից որպես ծաղր, վիրավորանք, նվաստացում ուղղված Չինաստանին։

Ժամանակակից օգտագործում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս արտահայտությունը մեծ տարածում գտավ 20-րդ դարի 1972 թվականին Հոնգ Քոնգի Ցասման բռունցքը ֆիլմում, որտեղ Բրյուս Լին գլխավոր դերակատարն էր և այն ցուցադրվեց ամբողջ Ասիայում[5]։ Համաձայն չինացի գրող Չանգ Փինգի այդ ֆիլմը և այլ ֆիլմեր, որոնք զուգորդվում են չինական կրթության հետ իր «նվաստացման դարի» մասին, ընդգծում են «հիվանդ մարդ» արտահայտությունը չինական գաղութային պատմության հետ՝ դարձնելով օտարերկրյա ահաբեկչության խորհրդանշան[7]։ 20-րդ դարի վերջին այս արտահայտությունը օգտագործվում էր նաև Ասիայի մի շարք երկրներում, ինչպիսիք են՝ Ճապոնիան[8], Ռուսաստանի Հեռավոր Արևելքը[9] և Ֆիլիպինները[10]։

2020 թվական The Wall Street Journal-ի հոդված[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2020 թվականի փետրվարի 3-ին, The Wall Street Journal-ը հրապարակեց Ուոլթեր Ռասել Միդի հեղինակած կարծիքը COVID-19 համավարակի վերաբերյալ՝ «Չինաստանը Ասիայի իսկական հիվանդ մարդն է» վերնագրով[11]։ Փետրվարի 19-ին Չինաստանի արտաքին գործերի նախարարության խոսնակ Գենգ Շուանգը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որտեղ նա չեղարկում է Wall Street Journal-ի երեք լրագրողների լիազորությունները և հրամայում նրանց արտաքսել[12][13]։ Հայտարարության մեջ ասվում էր, որ WSJ հոդվածը «զրպարտում է» Չինաստանի ջանքերը COVID-19- ի դեմ պայքարում[14] և օգտագործում է այնպիսի ռասայական խտրական կոչում, որում վրդովմունք և դատապարտում է հարուցում չինացիների և միջազգային հանրության շրջանում[13]։ Այնուհետև Wall Street Journal- ի խմբագրական խորհուրդը տպագրեց մի հոդված, որում նշվում էր, որ չնայած «հիվանդ մարդ» տերմինը կարող է դիտվել որպես «անզգայուն», բայց Չինաստանի կառավարության գործողությունները նպատակ ունեին հասարակության ուշադրությունը շեղել կորոնավիրուսի դեմ պայքարից, կամ վրեժխնդիր լինել ԱՄՆ կառավարությունից այնտեղ գործող չինական պետական լրատվամիջոցներին որպես օտարերկրյա առաքելություններ նշանակելու համար[15]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Scott, David (2008). China and the international system, 1840-1949: power, presence, and perceptions in a century of humiliation. State University of New York Press. էջ 9. ISBN 978-0-7914-7627-7.
  2. «London, Monday, Jan. 5». Daily News. London. 1863 թ․ հունվարի 5. էջ 4. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 12-ին – via British Newspaper Archive. «Great pains have been taken to impress upon the public of this country the idea that China is in "agony," but that cannot be truly said of it as a whole, and there seems some danger that the disorder of this sick man is about to be aggravated rather than alleviated.»
  3. «The Supposed "Sick Man" in China». Belfast Morning News. 1863 թ․ հունվարի 7. էջ 7. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 12-ին – via British Newspaper Archive.
  4. 被误读的“东亚病夫” [The Misunderstood Term 'Sick Man of East Asia]. People's Daily (Chinese). Central Committee of the Communist Party of China. 2012 թ․ մարտի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 12-ին. «1895年,中国刚刚遭遇甲午惨败,全国上下反思中国文化的声音开始萌发。此时,严复在天津的《直报》上发表了题为《原强》的文章,这篇文章中写道:"盖一国之事,同于人身。今夫人身,逸则弱,劳则强者,固常理也。然使病夫焉,日从事于超距赢越之间,以是求强,则有速其死而已矣。今之中国,非犹是病夫耶?"严复以后,一大批觉醒的知识分子纷纷沿用了他的这个提法。»{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  5. 5,0 5,1 5,2 Yau, Elaine (2020 թ․ փետրվարի 27). «China enraged by 'Sick Man of Asia' headline, but its origin may surprise many». South China Morning Post. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 12-ին.
  6. Yang, Jui-sung (2020 թ․ փետրվարի 26). 专访:此“病夫”非彼“病夫” [Interview: This "sick man" is not that "sick man"]. Deutsche Welle (Interview) (Chinese). Interviewed by 邹宗翰. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 12-ին.{{cite interview}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  7. Chang, Ping (2020 թ․ փետրվարի 28). 长平观察:“东亚病国”药不能停 [Chang Ping observes: "sick country of Asia" cannot stop taking its medicine]. Deutsche Welle (Chinese). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 13-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  8. «Архивированная копия» (անհայտ լեզու). Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 29-ին.«Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 29-ին.
  9. Menon, Rajan The sick man of asia: Russia's endangered Far East.
  10. «RP no longer Sick Man of Asia» (Press release). Philippines Department of Foreign Affairs. 2009 թ․ մարտի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 6-ին.
  11. Mead, Walter Russell (2020 թ․ փետրվարի 3). «China Is the Real Sick Man of Asia». The Wall Street Journal. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 13-ին.
  12. Hjelmgaard, Kim (2020 թ․ փետրվարի 19). «China expels Wall Street Journal reporters over 'racist' headline on coronavirus». USA Today. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 3-ին.
  13. 13,0 13,1 Feng, Emily; Neuman, Scott (2020 թ․ փետրվարի 19). «China Expels 3 'Wall Street Journal' Reporters, Citing 'Racist' Headline». NPR.org. NPR. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 19-ին.
  14. Geng, Shuang (2020 թ․ փետրվարի 19). 2020年2月19日外交部发言人耿爽主持网上例行记者会 [February 19, 2020 Foreign Ministry Spokesperson Geng Shuang Holds Online Routine Press Conference]. Foreign Ministry of the People's Republic of China (Chinese). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 13-ին. «该文诋毁中国政府和中国人民抗击疫情的努力...»{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  15. «Banished in Beijing». The Wall Street Journal. 2020 թ․ փետրվարի 19. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 13-ին. «The truth is that Beijing's rulers are punishing our reporters so they can change the subject from the Chinese public's anger about the government's management of the coronavirus scourge...Perhaps they are also in part a response to the State Department's decision Tuesday to identify the U.S. operations of state-run Chinese media as foreign missions...»